De bono coniugali (6-10)

Iam in ipsa quoque inmoderatiore exactione debiti [*]

carnalis, quam eis non secundum imperium praecepit, sed secundum
ueniam concedit apostolus, ut etiam praeter causam procreandi
sibi misceantur, etsi eos praui mores ad talem concubitum inpellunt,
nuptiae tamen ab adulterio seu fornicatione defendunt.
neque enim illud propter nuptias admittitur, sed propter nuptias
ignoscitur. debent ergo sibi coniugati non solum ipsius sexus sui
conmiscendi fidem liberorum procreandorum causa, quae prima
eat humani generis in ista mortalitate societas, uerum etiam
infirmitatis inuicem excipiendae ad inlicitos concubitus euitandos
mutuam quodam modo seruitutem, ut, etsi alteri eorum
perpetua continentia placeat, nisi ex alterius consensu non possit;
et ad hoc enim uxor non habet potestatem
corporis sui, sed uir; similiter et uir non habet
potestatem corporis sui, sed mulier, ut et quod non
filiorum procreandorum, sed infirmitatis et incontinentiae causa
expetit uel ille de matrimonio uel illa de marito, non sibi
alterutrum negent, ne per hoc incidant in damnabiles corruptelas
temptante satana propter incontinentiam uel amborum
uel cuiusquam eorum. coniugalis enim concubitus generandi
gratia non habet culpam; concupiscentiae uero satiandae, sed
tamen cum coniuge, propter tori fidem uenialem habet culpam;
adulterium uero siue fornicatio letalem habet culpam. ac per
hoc melior est quidem ab omni concubitu continentia quam
uel ipse matrimonialis concubitus, qui fit causa gignendi.

Sed quia illa continentia meriti amplioris est, reddere
uero debitum coniugale nullius est criminis, exigere autem [*] [*] [*]
ultra generandi necessitatem culpae uenialis, fornicari porro
uel moechari puniendi criminis, cauere debet caritas coniugalis,
ne, dum sibi quaerit, unde amplius honoretur, coniugi faciat,
unde damnetur. qui enim dimittit uxorem suam excepta
causa fornicationis facit eam moechari.
usque adeo foedus illud initum nuptiale cuiusdam sacramenti
res est, ut nec ipsa separatione inritum fiat, quandoquidem
uiuente uiro et a quo relicta est moechatur, si alteri nupserit,
et ille huius mali causa est qui reliquit.

Miror autem, si, quemadmodum licet dimittere adulteram
uxorem, ita licet ea dimissa alteram ducere. facit enim de
hac re sancta scriptura difficilem nodum dicente apostolo ex
praecepto domini mulierem a uiro non debere discedere; quodsi
discesserit, manere innuptam aut uiro suo reconciliari:
cum recedere utique et manere innupta nisi ab adultero uiro
non debeat, ne recedendo ab eo, qui adulter non est, faciat
eum moechari. reconciliari autem uiro uel tolerando, si se
ipsa continere non potest, uel correcto forsitan iuste potest.
quomodo autem uiro possit esse licentia ducendae alterius,
si adulteram reliquerit, cum mulieri non sit nubendi alteri,
si adulterum reliquerit, non uideo. quae si ita sunt, tantum
ualet illud sociale uinculum coniugum, ut, cum causa procreandi
conligetur, nec ipsa causa procreandi soluatur. possit [*] [*]

enim homo dimittere sterilem uxorem et ducere, de qua filios
habeat, et tamen non licet, et nostris quidem iam temporibus
ac more Romano nec superducere, ut amplius habeat quam
unam uiuam; et utique relicta adultera uel relicto adultero
possent plures nasci homines, si uel illa alteri nuberet uel
ille alteram duceret. quod tamen si non licet, sicut diuina
regula praescribere uidetur, quem non faciat intentum, quid
sibi uelit tanta firmitas uinculi coniugalis? quod nequaquam
puto tantum ualere potuisse, nisi alicuius rei maioris ex hac
infirma mortalitate hominum quoddam sacramentum adhiberetur,
quod deserentibus hominibus atque id dissoluere cupientibus
inconcussum illis maneret ad poenam, siquidem interueniente
diuortio non aboletur illa confoederatio nuptialis, ita
ut sibi coniuges sint etiam separati, cum illis autem adulterium
committant, quibus fuerint etiam post suum repudium
copulati, uel illa uiro uel ille mulieri. nec tamen nisi in
ciuitate dei nostri, in monte sancto eius talis est
causa cum uxore.

Ceterum aliter se habere iura gentilium quia ignorat?
ubi interposito repudio sine reatu. aliquo ultionis humanae et
illa, cui uoluerit, nubit et ille, quam uoluerit, ducit. cui consuetudini
simile aliquid propter Israhelitarum duritiam uidetur
permisisse Moyses de libello repudii. qua in re exprobratio
quam approbatio diuortii magis apparet. [*] [*]

Honorabiles ergo nuptiae in omnibus et torus
inmaculatus. quod non sic dicimus bonum, ut in fornicationis
conparatione sit bonum; alioquin duo mala erunt,
quorum alterum peius; aut bonum erit et fornicatio, quia est
peius adulterium — peius est enim alienum matrimonium uiolare
quam meretrici adhaerere - et bonum adulterium, quia
est peior incestus — peius est enim cum matre quam cum
aliena uxore concumbere — et donec ad ea perueniatur, quae,
sicut ait apostolus, turpe est etiam dicere, omnia bona
erunt in conparatione peiorum. hoc autem falsum esse quis
dubitet? non ergo duo mala sunt conubium et fornicatio,
quorum alterum peius, sed duo bona sunt conubium et continentia,
quorum alterum est melius, sicut ista temporalis
sanitas et inbecillitas non sunt duo mala, quorum alterum
peius, sed ista sanitas et inmortalitas duo bona sunt, quorum
alterum melius. item scientia et uanitas non duo mala sunt,
quorum uanitas peius, sed scientia et caritas duo bona sunt,
quorum caritas melius. namque scientia destruetur, ait
apostolus, et tamen huic tempori necessaria est; caritas
autem numquam cadet. sic et mortalis ista generatio,
propter quam fiunt nuptiae, destruetur; ab omni autem concubitu
inmunitas et hic angelica meditatio est et permanet
in aeternum. sicut autem ieiuniis sacrilegorum meliora sunt
prandia iustorum, ita nuptiae fidelium uirginitati anteponuntur
inpiarum. uerumtamen neque ibi prandium ieiunio, sed iustitia
sacrilegio neque hic nuptiae uirginitati, sed fides inpietati [*] [*]

praefertur. ad hoc enim iusti, cum opus est, prandent, ut
tamquam boni domini quod iustum et aequum est seruis
corporibus praebeant; ad hoc autem sacrilegi ieiunant, ut
daemonibus seruiant. sic ad hoc nubunt fideles, ut maritis
pudice copulentur; ad hoc autem sunt uirgines inpiae, ut a
uero deo fornicentur. sicut ergo bonum erat, quod Martha
faciebat occupata circa ministerium sanctorum, sed melius,
quod Maria soror eius sedens ad pedes domini et
audiens uerbum eius: ita bonum Susannae in coniugali
castitate laudamus, sed tamen ei bonum uiduae Annae ac
multo magis Mariae uirginis anteponimus. bonum erat, quod
faciebant, quae de substantia sua Christo ac discipulis eius
necessaria ministrabant; sed melius, qui omnem suam substantiam
dimiserunt, ut expeditiores eundem dominum sequerentur.
in his autem binis bonis, siue quae isti siue quae
Martha et Maria faciebant, fieri non posset, quod melius est,
nisi altero praetermisso aut relicto. unde intellegendum est
non ideo malum putandum esse nuptias, quia, nisi ab eis
abstineatur, non potest haberi uidualis castitas aut uirginalis
integritas. neque enim ideo malum erat, quod Martha faciebat,
quia, nisi inde abstineret soror eius, non faceret, quod melius
erat; aut ideo malum est suscipere iustum aut prophetam in
domum suam, quia nec domum habere debet, ut quod melius
est faciat qui uult ad perfectionem Christum sequi.

Sane uidendum est alia bona nobis deum dare, [*] [*]
quae propter se ipsa expetenda sunt, sicut est sapientia,
salus, amicitia, alia, quae propter aliquid sunt necessaria,
sicut doctrina, cibus, potus, somnus, coniugium, concubitus.
horum enim quaedam necessaria sunt propter sapientiam, sicut
doctrina, quaedam propter salutem, sicut cibus et potus et
somnus, quaedam propter amicitiam, sicut nuptiae uel concubitus;
hinc enim subsistit propagatio generis humani, in quo
societas amicalis magnum bonum est. his itaque bonis, quae
propter aliud necessaria sunt, qui non ad hoc utitur, propter
quod instituta sunt, peccat alias uenialiter, alias damnabiliter.
quisquis uero eis propter hoc utitur. propter quod data sunt,
bene facit. cui ergo non sunt necessaria, si non eis utitur,
melius facit. proinde ista bona cum opus habemus, bene uolumus;
sed melius ea nolumus quam uolumus, quia tunc
melius nos habemus, cum ea necessaria non habemus. ac per
hoc bonum est nubere, quia bonum est filios procreare, matrem
familias esse; sed melius est non nubere, quia melius est ad
ipsam humanam societatem hoc opere non egere. ita enim
iam sese habet humanum genus, ut aliis, qui se non continent,
non solum per nuptias occupatis, sed multis etiam per inlicitos
concubitus luxuriantibus bono creatore de malis eorum
faciente, quod bonum est, non desit numerositas prolis et
abundantia successionis, unde sanctae amicitiae conquirantur.
ex quo colligitur primis temporibus generis humani maxime
propter dei populum propagandum, per quem et prophetaretur 25 [*] [*]
et nasceretur princeps et saluator omnium populorum, uti
debuisse sanctos isto non propter se expetendo, sed propter
aliud necessario bono nuptiarum; nunc uero, cum ad ineundam
sanctam et sinceram societatem undique ex omnibus gentibus
copia spiritalis cognationis exuberet, etiam propter solos
filios conubia copulare cupientes, ut ampliore continentiae
bono potius utantur, admonendi sunt.

Sed noui, quid murmurent. quid? si, inquiunt, omnes
homines uelint ab omni concubitu continere, unde subsisteret
genus humanum? utinam omnes hoc uellent dumtaxat in
caritate de corde puro et conscientia bona et fide
non ficta! multo citius dei ciuitas conpleretur et adceleraretur
terminus saeculi. quid enim aliud hortari apparet apostolum,
ubi ait, cum inde loqueretur: uellem omnes esse
sicut me ipsum? aut illo loco: hoc autem dico, fratres:
tempus breue est; reliquum est, ut et hi, qui
habent uxores, tamquam non habentes sint; et qui
flent, tamquam non flentes; et qui gaudent, tamquam
non gaudentes; et qui emunt, tamquam non
ementes; et qui utuntur hoc mundo, tamquam non
utantur: praeterit enim figura huius mundi. uolo
uos sine sollicitudine esse. deinde subiungit: qui sine
uxore est, cogitat ea quae sunt domini, quomodo
placeat domino. qui autem matrimonio iunctus
est, cogitat quae sunt mundi, quomodo placeat [*] [*]
uxori. et diuisa est mulier innupta et uirgo: quae
innupta est, sollicita est ea quae sunt domini, ut
sit sancta et corpore et spiritu; quae autem nupta
est, sollicita est quae sunt mundi, quomodo placeat
uiro. unde mihi uidetur hoc tempore solos eos, qui se
non continent, coniugari oportere - secundum illam eiusdem
apostoli sententiam: quodsi se non continent, nubant;
melius est enim nubere quam uri.