De bono coniugali (16-20)

Itaque si forte — quod utrum fieri possit ignoro
magisque fieri non posse existimo — sed tamen, si forte ad
tempus adhibita concubina filios solos ex eadem conmixtione
quaesiuerit, nec sic ista coniunctio uel earum nuptiis praeponenda
est, quae ueniale illud operantur. quid enim sit [*] [*]
nuptiarum, considerandum est, non quid sit nubentium et immoderatius
nuptiis utentium. neque enim si agris inique ac
perperam inuasis ita quisque utatur, ut ex eorum fructibus
largas elemosynas faciat, ideo rapinam iustificat; neque si
alius ruri paterno uel iuste quaesito auarus incumbat, ideo
culpanda est iuris ciuilis regula, qua possessor legitimus
factus est; nec tyrannicae factionis peruersitas laudabilis erit,
si regia clementia tyrannus subditos tractet; nec uituperabilis
ordo regiae potestatis, si rex crudelitate tyrannica saeuiat.
aliud est namque iniusta potestate iuste uelle uti, et aliud,
est iusta potestate iniuste uti. ita nec concubinae ad tempus
adhibitae, si filiorum causa concumbant, iustum faciunt concubinatum
suum nec coniugatae, si cum maritis lasciuiant,
nuptiali ordini crimen inponunt.

Posse sane fieri nuptias ex male coniunctis honesto
postea placito consequente manifestum est.

Semel autem initum conubium in ciuitate dei nostri,
ubi etiam ex prima duorum hominum copula quoddam sacramentum
nuptiae gerunt, nullo modo potest nisi alicuius eorum
morte dissolui. manet enim uinculum nuptiarum, etiamsi
proles, cuius causa initum est, manifesta sterilitate non subsequatur,
ita ut iam scientibus coniugibus non se filios [*] [*] [*]
habituros separare se tamen uel ipsa causa filiorum atque aliis
copulare non liceat. quod si fecerint, cum eis, quibus se
copulauerint, adulterium committunt, ipsi autem coniuges
manent. plane uxoris uoluntate adhibere aliam, unde communes
filii nascantur unius conmixtione ac semine, alterius autem
iure ac potestate apud antiquos patres fas erat; utrum et
nunc fas sit, non temere dixerim. non est enim propagandi
necessitas, quae tunc fuit, quando et parientibus coniugibus
alias propter copiosiorem posteritatem superducere licebat,
quod nunc certe non licet. nam tantum adfert oportunitatis ad
aliquid iuste agendum seu non agendum temporum secreta
distinctio, ut nunc melius faciat qui nec unam duxerit, nisi
se continere non possit, tunc autem etiam plures inculpabiliter
ducebant et qui se multo facilius continere possent, nisi aliud
pietas illo tempore postularet. sicut enim sapiens et iustus.
qui iam concupiscit dissolui et esse cum Christo et hoc magis
optimo delectatur, non iam hic uiuendi cupiditate, sed consulendi
officio sumit alimentum, ut maneat in carne, quod
necessarium est propter alios, sic misceri feminis iure nupti- \'
arum officiosum fuit tunc sanctis uiris, non libidinosum.

Quod enim est cibus ad salutem hominis, hoc est
concubitus ad salutem generis, et utrumque non est sine
delectatione carnali, quae tamen modificata et temperantia
refrenante in usum naturalem redacta libido esse non potest;
quod est autem in sustentanda uita inlicitus cibus, hoc est [*] [*]
in quaerenda prole fornicarius uel adulterinus concubitus; et
quod est in luxuria uentris et gutturis inlicitus cibus, hoc
est in libidine nullam prolem quaerente inlicitus concubitus;
et quod est in cibo licito nonnullis inmoderatior adpetitus,
hoc est in coniugibus uenialis ille concubitus. sicut ergo
satius est emori fame quam idolothytis uesci; ita satius est
defungi sine liberis quam ex inlicito coitu stirpem quaerere.
undecumque autem nascantur homines, si parentum uitia non
sectentur et deum recte colant, honesti et salui erunt. semen
enim hominis ex qualicumque homine dei creatura est, et eo
male utentibus male erit, non ipsum aliquando malum erit.
sicut autem filii boni adulterorum nulla defensio est adulteriorum,
sic mali filii coniugatorum nullum crimen est nuptiarum.
proinde sicut patres temporis noui testamenti ex officio consulendi
alimenta sumentes, quamuis ea cum delectatione
naturali carnis acciperent, nullo modo tamen conparabantur
delectationi eorum, qui inmolaticio uescebantur, aut eorum,
qui quamuis licitas escas tamen inmoderatius absumebant,
sic patres temporis ueteris testamenti consulendi officio concumbebant,
quorum delectatio illa naturalis nequaquam usque
ad inrationalem aut nefariam libidinem relaxata nec turpitudini
stuprorum nec coniugatorum intemperantiae conferenda est.
eadem quippe uena caritatis nunc spiritaliter, tunc carnaliter [*] [*] [*]
propter illam matrem Hierusalem propagandi erant filii; sed
diuersa opera patrum non faciebat nisi diuersitas temporum.
sic autem necesse erat. ut carnaliter coirent etiam non carnales
prophetae, sicut necesse erat, ut carnaliter uescerentur
etiam non carnales apostoli.

Quotquot ergo nunc sunt, quibus dicitur: si se
non continent, nubant, non conparandae sunt tunc etiam
nubentibus sanctis. ipsae quidem nuptiae in omnibus gentibus
eadem sunt filiorum procreandorum causa, qui qualeslibet
postea fuerint, ad hoc tamen institutae sunt nuptiae, ut
ordinate honesteque nascantur. sed homines, qui se non continent,
tamquam ascendunt in nuptias gradu honestatis; qui
autem se sine dubio continerent, si hoc illius temporis ratio
permisisset, quodam modo descenderunt in nuptias gradu
pietatis. ac per hoc quamuis utrorumque nuptiae, in quantum
nuptiae sunt, quia procreandi causa sunt, aequaliter bonae
sint, hi tamen homines coniugati illis hominibus coniugatis
non sunt conparandi. habent enim isti, quod illis propter
honestatem nuptiarum, quamuis ad nuptias non pertineat,
secundum ueniam concedatur, id est progressum illum, qui
excedit generandi necessitatem, quod illi non habent. sed
neque hi, si qui forte nunc inueniuntur, qui non quaerunt in
conubio nec appetunt, nisi propter quod institutae sunt nuptiae,
\'coaequari possunt illis hominibus. in istis enim carnale est [*] [*]
ipsum desiderium filiorum, in illis autem spiritale erat, quia
sacramento illius temporis congruebat. nunc quippe nullus
pietate perfectus filios habere nisi spiritaliter quaerit; tunc
uero ipsius pietatis erat operatio etiam carnaliter filios propagare,
quia illius populi generatio nuntia futurorum erat et
ad dispensationem propheticam pertinebat.

Ideoque non sicut uni uiro etiam plures habere licebat
uxores, ita uni feminae plures uiros nec prolis ipsius causa,
si forte illa parere posset, ille generare non posset. occulta
enim lege naturae amant singularitatem, quae principantur;
subiecta uero non solum singula singulis, sed, si ratio naturalis
uel socialis admittit, etiam plura uni non sine decore
subduntur. neque enim sic habet unus sei-uus plures dominos,
quomodo plures serui unum dominum. ita duobus seu pluribus
maritis uiuis nullam legimus seruisse sanctarum; plures
autem feminas uni uiro legimus, cum gentis illius societas
sinebat et temporis ratio suadebat: neque enim contra naturam
nuptiarum est. plures enim feminae ab uno uiro fetari
possunt, una uero a pluribus non potest - haec est principiorum
uis - sicut multae animae uni deo recte subduntur.
ideoque non est uerus deus animarum nisi unus, una uero
anima per multos falsos deos fornicari potest, non fecundari. [*]