De bono coniugali (1-5)

Quoniam unusquisque homo humani generis pars est
et sociale quiddam est humana natura magnumque habet et
naturale bonum, uim quoque amicitiae, ob hoc ex uno deus
uoluit omnes homines condere, ut in sua societate non sola
similitudine generis, sed etiam cognationis uinculo tenerentur.
prima itaque naturalis humanae societatis copula uir et uxor
est. quos nec ipsos singulos condidit deus et tamquam alienigenas
iunxit, sed alteram creauit ex altero, signans etiam
uim coniunctionis in latere, unde illa detracta formata est.
lateribus enim sibi iunguntur, qui pariter ambulant et pariter
quo ambulant intuentur. consequens est conexio societatis in
filiis, qui unus honestus fructus est non coniunctionis maris [*] [*]
et feminae, sed concubitus. poterat enim esse in utroque
sexu etiam sine tali commixtione alterius regentis, alterius
obsequentis amicalis quaedam et germana coniunctio.

Nec nunc opus est, ut scrutemur et in ea quaestione
definitam sententiam proferamus, unde primorum hominum
proles posSet exsistere, quos benedixerat deus dicens: crescite
et multiplicamini et inplete terram, si non
peccassent, cum mortis condicionem corpora eorum peccando
meruerint nec esse concubitus nisi mortalium corporum possit.
plures enim de hac re sententiae diuersaeque extiterunt; et
si examinandum sit, ueritati diuinarum scripturarum quaenam
earum potissimum congruat, prolixae disputationis negotium
est. siue ergo sine coeundi conplexu alio aliquo modo, si non
peccassent, habituri essent filios ex munere omnipotentissimi
creatoris, qui potuit etiam ipsos sine parentibus condere, qui
potuit carnem Christi in utero uirginali formare et, ut iam
ipsis infidelibus loquar, qui potuit apibus prolem sine concubitu
dare; sine ibi multa mystice ac figurate dicta sint
aliterque sit intellegendum, quod scriptum est: inplete
terram et dominamini eius, id est, ut plenitudine et
perfectione uitae ac potestatis id fieret, ut ipsum quoque incrementum
et multiplicatio, qua dictum est: crescite et [*] [*]
multiplicamini, prouectu mentis et copia uirtutis intellegatur,
sicut in psalmo positum est: multiplicabis me
in anima mea in uirtutem, nec data sit homini prolis
ista successio, nisi posteaquam causa peccati futura erat in
morte decessio; siue corpus non spiritale illis hominibus, sed
primo animale factum erat, ut oboedientiae merito postea
fieret spiritale ad inmortalitatem capessendam non post mortem,
quae inuidia diaboli intrauit in orbem terrarum et
facta est poena peccati, sed per illam commutationem, quam
significat apostolus, ubi ait: deinde nos uiuentes qui
reliqui sumus simul cum illis rapiemur in nubibus
in obuiam Christo in aera, ut illa corpora primi
coniugii et mortalia fuisse intellegamus prima conformatione
et tamen non moritura, nisi peccassent, sicut minatus erat
deus — tamquam si uulnus minaretur, quia uulnerabile corpus
erat, quod tamen non accidisset, nisi fieret quod ille uetuissetit-a
ergo possent etiam per concubitum talium corporum
generationes subsistere, quae usque ad certum modum haberent
incrementum nec uergerent tamen in senium aut usque
in senium, nec tamen in mortem, donec illa benedictionis
multiplicatione terra inplereter. si enim uestibus lsrahelitarum
praestitit deus per annos quadraginta sine ullo detrimento [*] [*]
proprium statum, quanto magis praestaret corporibus oboedientium
praecepto suo felicissimum quoddam temperamentum
certi status, donec in melius conuerterentur non morte hominis,
qua corpus ab anima deseritur, sed beata commutatione
a mortalitate ad inmortalitatem, ab animali ad spiritalem
qualitatem!

Harum sententiarum quae uera sit, uel si alia uel aliae
possunt adhuc ex illis uerbis exculpi, quaerere ac disserere
longum est.

Illud nunc dicimus, secundum istam condicionem nascendi
et moriendi, quam nouimus et in qua creati sumus, aliquid
boni esse coniugium masculi et feminae: cuius confoederationem
ita diuina scriptura commendat, ut nec dimissae a uiro
nubere liceat alteri, quamdiu uir eius uiuit, nec dimisso ab
uxore liceat alteram ducere, nisi mortua fuerit, quae recessit.
bonum ergo coniugii, quod etiam dominus in euangelio confirmauit,
non solum quia prohibuit dimittere uxorem nisi ex
causa fornicationis, sed etiam quia uenit inuitatus ad nuptias,
cur sit bonum, merito quaeritur. quod mihi non uidetur
propter solam filiorum procreationem, sed propter ipsam etiam
naturalem in diuerso sexu societatem; alioquin non iam diceretur
coniugium in senibus, praesertim si uel amisissent filios
uel minime genuissent. nunc uero in bono licet annoso coniugio,
etsi emarcuit ardor aetatis inter masculum et feminam,
uiget tamen ordo caritatis inter maritum et uxorem, qui [*] [*]

quanto meliores sunt, tanto maturius a conmixtione carnis.
suae pari consensu se continere coeperunt, non ut necessitatis
esset postea non posse quod uellent, sed ut laudis esset
primum noluisse quod possent. si ergo seruatur fides honoris
et obsequiorum inuicem debitorum ab alterutro sexu, etiamsi
languescentibus et prope cadauerinis utrisque membris, animorum
tamen rite coniugatorum tanto sincerior, quanto probatior,
et tanto securior, quanto placidior castitas perseuerat.
habent etiam id bonum coniugia. quod carnalis uel iuuenalis
incontinentia, etiamsi uitiosa est, ad propagandae prolis redigitur
honestatem, ut ex malo libidinis aliquid boni faciat
copulatio coniugalis, deinde quia reprimitur et quodam modo
uerecundius aestuat concupiscentia carnis, quam temperat
parentalis affectus. intercedit enim quaedam grauitas feruidae
uoluptatis, cum in eo, quod sibi uir et mulier adhaerescunt,
pater et mater esse meditantur.

Huc accedit, quia in eo ipso, quod sibi inuicem,
coniuges . debitum soluunt, etiamsi id aliquanto intemperantius
et incontinentius expetant, fidem tamen sibi pariter debent.
cui fidei tantum iuris tribuit apostolus, ut eam potestatem
appellaret dicens: mulier non habet potestatem corporis
sui, sed uir; similiter autem et uir non
habet potestatem corporis sui, sed mulier. huius
autem fidei uiolatio dicitur adulterium, cum uel propriae
libidinis instinctu uel alienae consensu cum altero uel altera [*] [*]
contra pactum coniugale concumbitur. atque ita frangitur
fides, quae in rebus etiam corporeis et abiectis magnum animi
bonum est; et ideo eam saluti quoque corporali, qua etiam
uita ista continetur, certum est debere praeponi. etsi enim
exigua palea prae multo auro paene res nulla est, fides tamen,
cum in negotio paleae sicut in auri sincera seruatur, non
ideo minor est, quia in re minore seruatur. cum uero ad
peccatum admittendum adhibetur fides, mirum si fides appellanda
est; uerumtamen qualiscumque sit, si et contra ipsam
fit, peius fit, nisi cum propterea deseritur, ut ad ueram fidem
ac legitimam redeatur, id est, ut peccatum emendetur uoluntatis
prauitate correcta. tamquam si quisque, cum hominem
solus expoliare non possit, inueniat socium iniquitatis et cum
eo paciscatur, ut simul id faciant spoliumque partiantur, quo
facinore commisso totum solus auferat. dolet quidem ille et
fidem sibi seruatam non esse conqueritur; uerum in ipsa sua
querela cogitare debet potius in bona uita ipsi humanae
societati fuisse soruandam, ne praeda iniqua ex homine fieret,
si sentit, quam inique sibi in peccati societate seruata non
fuerit. ille quippe utrubique perfidus profecto sceleratior iudicandus
est. at si id, quod male fecerant, ei displicuisset et [*]
propterea cum participe facinoris praedam diuidere noluisset,
ut homini, cui ablata fuerat, redderetur, eum perfidum nec
perfidus diceret. ita mulier, si fide coniugali uiolata fidem
semet adultero, utique mala est; sed si nec adultero, peior
est. porro si eam flagitii paeniteat et ad castitatem rediens
coniugalem pacta ac placita adulterina rescindat, miror, si
eam fidei uiolatricem uel ipse adulter putabit.

Solet etiam quaeri, cum masculus et femina, nec ille
maritus nec illa uxor alterius, sibimet non filiorum propagatione,
sed propter incontinentiam solius concubitus causa
copulantur ea fide media, ut nec ille cum altera nec illa cum
altero id faciat, utrum nuptiae sint uocandae. et potest quidem
fortasse non absurde hoc appellari conubium, si usque ad
mortem alicuius eorum id inter eos placuerit et prolis generationem,
quamuis non ea causa coniuncti sint, non tamen
uitauerint, ut uel nolint sibi nasci filios uel etiam opere aliquo
malo agant, ne nascantur. ceterum si uel utrumque uel unum
horum desit, non inuenio, quemadmodum has nuptias appellare
possimus. etenim si aliquam sibi uir ad tempus adhibuerit,
donec aliam dignam uel honoribus uel facultatibus suis inueniat,
quam conparem ducat, ipso animo adulter est, nec
cum illa, quam cupit inuenire, sed cum ista, cum qua sic
cubat, ut cum ea non habeat maritale consortium. unde et
ipsa hoc sciens ac uolens inpudice utique miscetur ei, cum [*] [*] [*]
quo non habet foedus uxorium. uerumtamen si ei tori
fidem seruet et, cum ille uxorem duxerit, nubere ipsa non
cogitet atque a tali prorsus opere continere se praeparet,
adulteram quidem fortassis facile appellare non audeam; non
peccare tamen quis dixerit, cum eam uiro, cuius uxor non
est, misceri sciat? iam uero si ex illo concubitu, quantum ad
ipsam attinet, nonnisi filios uelit et, quidquid ultra causam
procreandi patitur, inuita patiatur, multis quidem ista matronis
anteponenda est, quae tametsi non sunt adulterae, uiros
tamen suos plerumque etiam continere cupientes ad reddendum
carnale debitum cogunt non desiderio prolis, sed ardore concupiscentiae
ipso suo iure intemperanter utentes, in quarum
...tamen nuptiis bonum est hoc ipsum, quod nuptae sunt. ad
hoc enim nuptae sunt, ut illa concupiscentia redacta ad legitimum
uinculum non deformis et dissoluta fluitaret, habens
de se ipsa inrefrenabilem carnis infirmitatem, de nuptiis autem
indissolubilem fidei societatem, de se ipsa progressum inmoderate
coeundi, de nuptiis modum caste procreandi. etsi
enim turpe est libidinose uti uel marito, honestum est tamen
nolle misceri nisi marito et non parere nisi de marito.

Sunt item uiri usque adeo incontinentes, ut coniugibus
nec grauidis parcant. quidquid ergo inter se coniugati inmodestum,
inuerecundum, sordidum gerunt, uitium est hominum,
non culpa nuptiarum.