De Baptismo (1.1-1.5)

In eis libris, quos aduersus epistulam Parmeniani quam
dedit ad Tychonium scripsimus, promisimus nos diligentius
quaestionem baptismi tractaturos; quod etiamsi non ibi promitteremus,
debitum tamen a nobis flagitantibus fratribus
meminimus et agnoscimus. quapropter in hoc opere adiuuante
domino suscepimus non solum ea refellere, quae de hac re
nobis Donatistae obiectare consuerunt, sed etiam de beatissimi
martyris Cypriani auctoritate, unde suam peruersitatem, ne
ueritatis impetu cadat, fulcire conantur, quae dominus donauerit
dicere, ut intellegant omnes, qui non studio partium caecati
iudicant, non solum eos non adiuuari auctoritate Cypriani, sed
per ipsam maxime conuinci adque subuerti.

Iam quidem in supra memoratis libris dictum est ita
posse extra catholicam communionem dari baptismum, quemadmodum
et extra eam potest et haberi. nullus autem illorum
negat habere baptismum etiam apostatas, quibus utique redeuntibus
et per paenitentiam conuersis dum non redditur, amitti
non potuisse iudicatur. sic et illi, qui per sacrilegium schismatis
ab ecclesiae communione discedunt, habent utique baptismum,
quem priusquam discederent acceperunt. nam si et ipsi
redeant, non eis iterum datur; unde ostenduntur illud, quod
acceperant in unitate positi, non potuisse amittere separati.
quod si haberi foris potest, etiam dari cur non potest? si dicis: [*] [*] [*]

\'non recte foris datur\', respondemus: sicut non recte foris
habetur et tamen habetur, sic non recte foris datur, sed tamen
datur. sicut autem per unitatis reconciliationem incipit utiliter
haberi quod extra unitatem inutiliter habebatur, sic per eandem
reconciliationem incipit utile esse quod extra eam inutiliter
datum est. non tamen dici fas est non datum esse quod datum
est, aut ut non hoc dedisse quis quem)quam calumnietur, cum
hoc eum dedisse quod acceperat confitetur. sacramentum enim
baptismi est quod habet qui baptizatur, et sacramentum dandi
baptismi est quod habet qui ordinatur. sicut autem baptizatus,
si ab unitate recesserit, sacramentum baptismi non amittit, sic
etiam ordinatus, si ab unitate recesserit, sacramentum dandi
baptismi non amittit. nulli enim sacramento iniuria facienda
est; si discedit a malis, utrumque discedit, si permanet in
malis, utrumque permanet. sicut ergo acceptatur baptismus,
quem non potuit amittere qui ab unitate discesserat, sic acceptandus
est baptismus, quem dedit ille qui sacramentum dandi
cum discederet non amiserat. nam sicut redeuntes, qui priusquam
recederent baptizati sunt, non rebaptizantur, ita redeuntes,
qui priusquam recederent ordinati sunt, non utique rursus
ordinantur, sed aut administrant quod administrabant, si hoc
ecclesiae utilitas postulat, aut si non administrant, sacramentum
tamen ordinationis suae gerunt, et ideo eis manus inter laicos
non inponitur. nam neque sacramentum baptismi neque sacramentum
dandi baptismi quando ab eis cum Maximiano discessit
Felicianus amisit; nunc enim eum secum habent cum eis ipsis,
quos cum foris esset in Maximiani schismate baptizauit. quapropter
potuerunt ab eis accipere ceteri, cum ad nostrum
consortium non accessissent, quod illi non amiserant, cum a
nostro consortio recessissent. quibus rebus ostenditur et ipsos
impie facere qui rebaptizare conantur orbis unitatem, et nos
recte facere qui dei sacramenta inprobare nec in ipso schismate [*]
audemus. in quo enim nobiscum sentiunt, in eo etiam nobiscum
sunt, in eo autem a nobis recesserunt in quo a nobis
dissentiunt; non enim accessus iste adque discessus corporalibus
motibus et non spiritalibus metiendus est. sicut enim coniunctio
corporum fit per continuationem locorum, sic animorum
quidam contactus est consensio uoluntatum. si ergo qui recessit
ab unitate aliquid aliud agere uoluerit quam quod in unitate
percepit, in eo recedit adque disiungitur; quod autem ita uult
agere sicut in unitate agitur, ubi hoc accepit et didicit, in eo
manet adque coniungitur.

Itaque isti in quibusdam rebus nobiscum sunt, in
quibusdam uero a nobis exierunt. proinde illa in quibus nobiscum
sunt eos agere non uetamus; in quibus autem nobiscum
non sunt, ut ueniendo accipiant uel redeundo recipiant adhortamur
et quibus modis possumus, ut id eligant emendati adque
correcti, cum caritate satagimus. non eis itaque dicimus: \'nolite
dare\', sed: \'nolite in schismate dare\\ nec eis quos uidentur
baptizaturi dicimus: \'nolite accipere\', sed: \'nolite in schismate
accipere\'. nam si quem forte coegerit extrema necessitas, ubi
catholicum per quem accipiat non inuenerit et in animo pace
catholica custodita per aliquem extra unitatem catholicam
positum acceperit quod erat in ipsa catholicae unitate accepturus,
si statim etiam de hac uita emigrauerit, non eum nisi
catholicum deputamus. si autem fuerit a corporali morte liberatus,
cum se catholicae congregationi etiam praesentia corporali
reddiderit unde numquam corde discesserat, non solum non
inprobamus quod fecit, sed etiam securissime uerissimeque
laudamus, quia praesentem deum credidit cordi suo ubi unitatem
seruabat et sine sancti baptismi sacramento, quod [*] [*]
ubicumque inuenit non hominum sed dei esse cognouit, noluit ex
hac uita emigrare. si quis autem, cum possit in ipsa catholica
accipere, per aliquam mentis peruersitatem eligit in schismate
baptizari, etiamsi postea uenire ad catholicam cogitat, quia
certus est ibi prodesse sacramentum, quod alibi accipi quidem
potest, prodesse autem non potest, procul dubio peruersus et
iniquus est et tanto perniciosius quanto scientius. ita enim
non dubitat recte illic accipi, sicut non dubitat illic prodesse
etiam quod alibi acceperit.

Duo sunt enim quae dicimus, et esse in catholica
baptismum et illic tantum recte accipi; utrumque horum Donatistae
negant. item alia duo dicimus, esse aput Donatistas
baptismum, non autem illic recte accipi; horum duorum illi
unum magnopere adfirmant, id est esse ibi baptismum, non
autem illic recte accipi nolunt fateri. harum quattuor sententiarum
tres nostrae tantum sunt, unam uero utrique dicimus.
nam esse in catholica baptismum et recte illic accipi et aput
Donatistas non recte accipi nos tantum dicimus, esse uero
baptismum et aput Donatistas et illi asserunt et nos concedimus.
quisquis ergo uult baptizari et certus est iam nostram sibi
ecclesiam ad christianam salutem esse deligendam et in ea
sola prodesse baptismum Christi, etiamsi alibi acceptum fuerit,
sed ideo in parte Donati uult baptizari, quia esse ibi baptismum
non illi soli neque nos soli, sed utrique dicimus, adtendat alia
tria. si enim nos elegit sequi in his quae illi non dicunt, ea
uero quae utrique dicimus praeponit his quae nos soli dicimus,
satis est nobis quod ea, quae illi non dicunt et nos soli dicimus,
praeponit eis quae illi soli dicunt. esse autem in catholica
baptismum nos dicimus, illi non dicunt; recte accipi in catholica
baptismum nos dicimus, illi non dicunt; non recte accipi in [*]
parte Donati baptismum nos dicimus, illi non dicunt. sicut
ergo id potius credit quod nos soli dicimus esse credendum,
ita hoc potius faciat quod nos soli dicimus esse faciendum.
quod autem utrique dicimus esse credendum, hoc, si ita putat,
robustius credat quam id quod a solis dicitur nobis. robustius
enim crediturus est esse baptismum Christi in parte Donati
quod ab utrisque nostrum dicitur, quam esse baptismum in
catholica quod a catholicis tantummodo dicitur. sed rursus
magis crediturus est esse baptismum Christi etiam aput nos
quod nos soli dicimus, quam non esse aput nos quod illi soli
dicunt. iam enim decreuit et certus est, in quibus dissentimus,
nos illis esse praeponendos. ita ergo quod nos soli dicimus
recte aput nos accipi magis crediturus est quam non recte
aput nos accipi, quia hoc illi soli dicunt. eadem regula quod
nos soli dicimus non recte aput illos accipi magis crediturus
est quam id quod illi soli dicunt, id est recte aput illos accipi.
frustra itaque sibi uidetur securus ibi accipere quod esse quidem
ibi utrique dicimus, sed ibi esse accipiendum non utrique dicimus.
elegit autem ipse in eo quod non utrique dicimus nobis potius
inhaerere. hic ergo securus accipiat ubi et esse et recte accipi
certus est, illic autem non accipiat quod esse ibi quidem dicunt,
sed ibi accipiendum esse non dicunt quorum sententiam decreuit
eligere. quamquam etiamsi dubium haberet non illic recte accipi
quod in catholica recte accipi certum haberet, grauiter peccaret
in rebus ad salutem animae pertinentibus uel eo solo, quod
certis incerta praeponeret. recte quippe hominem in ecclesia
catholica baptizari eo ipso certus est, quod etiam alibi baptizatus
huc transire decreuit. non autem recte aput Donatistas
hominem baptizari saltem incertum habeat, cum hoc illi dicant [*]
quorum sententiam Donatistis anteponendam esse certum habet,
et incertis certa praeferendo hic baptizetur, ubi propterea certus
est recte fieri, quia et cum alibi facere cogitabat huc transeundum
esse decreuerat.

Iam uero si quis non intellegit quomodo fieri possit,
ut quod ibi esse confitemur non ibi recte dari dicamus, illuc
adtendat, quia nec recte ibi esse dicimus, quod et illi dicunt
in his qui ab eorum communione discedunt. intueantur etiam
similitudinem notae militaris, quia extra militiam a desertoribus
et haberi et accipi potest, sed tamen extra militiam nec habenda
nec accipienda est et reducto uel perducto ad militiam nec
mutanda nec iteranda est. uerumtamen alia causa est eorum
qui in istos haereticos inprudenter incurrunt ipsam esse Christi
ecclesiam existimantes, alia eorum qui nouerunt non esse
catholicam ecclesiam nisi eam quae, sicut promissa est, toto
terrarum orbe diffunditur et extenditur usque ad fines terrae,
quae crescens inter zizania et in taedio scandalorum requiem
futuram desiderans dicit in psalmis: a finibus terrae ad
te exclamaui, cum taederet anima mea: in petra
exaltasti me. petra autem erat Christus, in quo nos iam
resuscitatos et in caelo considentes dicit apostolus nondum
in re, sed in spe. ideoque sequitur psalmus et dicit: deduxisti
me, quia factus es spes mea, turris fortitudinisafacieinimici.
ex illius quippe promissionibus tamquam
telis et iaculis in turri munitissima constitutis non solum
cauetur, sed etiam expugnatur inimicus, induens lupos suos
pellibus ouium, ut dicant: ecce hic est Christus, ecce [*]
illic et ab uniuersitate ciuitatis super montem constitutae ad
particulas insidiarum suarum multos separent et iugulatos
absumant. et cum hoc nouerint, eligunt extra communionem
unitatis corporis Christi accipere baptismum Christi, ad eandem
communionem cum eo quod alibi acceperint postea migraturi.
scientes enim habituri sunt aduersus ecclesiam Christi baptismum
Christi uel eo ipso die quo accipiunt. quod si sceleratum
est, quis est qui dicat: permittatur mihi uno die scelus
admittere\'? si enim transiturus est ad catholicam, quaero
causam. quid aliud responsurus est, nisi quia malum est esse
in parte Donati et non esse in unitate catholica? hoc igitur
malum quot diebus feceris, tot dierum malum facturus es, et
dici potest maius malum fieri plurium dierum, minus autem
paucorum, nullum autem malum fieri dici non potest. quid
autem opus est hoc tam execrabile malum uel uno die uel
una hora committere? hoc enim qui sibi concedi uult potest
ab ecclesia uel ab ipso deo petere, ut sibi uel uno die apostatare
concedat. nam cur unius diei esse apostata timeat et
unius diei esse schismaticus haereticusue non timeat, nulla
causa est.