Contra Partem Donati Post Gesta (16-20)

Sed uidete, rogamus uos, quemadmodum ipsa sua
defensione se peius implicent et agant causam nostram et
omnino perimant suam. nam post conlationem, posteaquam
uicti appellare uoluerunt, obiecta sunt eis haec uerba, et ea
conantur peiore sua implicatione defendere, quando ab eis
quid egerint quaeritis. ita enim uos putant cor non habere,
ut non intellegatis eos omni modo esse superatos, quando
uobis ea dicunt quae omnino non dicerent, si aliquid utile
quod dicerent inuenirent. quis enim ferat uictos homines conqueri,
quod nocte contra eos est prolata sententia? quasi non [*] [*]
saepe iudices audiendi necessitas tenet, ut usque ad multam
partem noctis sedere cogantur, aut ideo non est uerum quod
dicitur, quia per noctem dicitur. nec audiunt scripturam clamantem:
per diem mandauit dominus misericordiam
suam et nocte declarauit, et iterum: ad annuntiandam
mane misericordiam tuam et ueritatem tuam
per noctem. aut quod dixerunt nocte uenisse ad dominum
tenendum persecutores, non adtendentes quoniam ipsis nocturnis
horis etiam dominus ueritatem suis discipulis praedicauit,.
nec aduertere uoluerunt quod scriptum est, apostolum Paulum
usque ad medium noctis produxisse sermonem. si haberent
uerum quod dicerent, nox eos impedire non posset. sed sane
tenebrosissimam noctem in suis mentibus patiebantur, quando contra
se ipsos tanta proferebant nec ad ueritatis lucem peruersum
animum corrigebant. et adhuc utique dies erat, quando
nobis forensi more de tempore praescribebant, dicentes causam
lapsam esse et agi iam omnino non posse, nec intellegentes
nihil se hominibus ostendisse nisi quantum timuerint ne ageretur,
ubi eorum peruersitas et catholica ueritas monstraretur.

Adhuc dies erat, quando uolentes destruere iudicium
Romani episcopi Miltiadis, quo purgatus et absolutus
est Caecilianus, etiam ipsum Miltiadem traditorem fuisse dixerunt.
cuius criminationis cum ab eis esset exacta probatio,
gesta prolixissima recitarunt, ubi Miltiadis nomen, quod aliquid
tradiderit, non fuit. et recitauerunt etiam alia gesta, ubi
legebatur Miltiadem misisse diaconos cum litteris Maxenti [*] [*] [*] [*]
imperatoris et praefecti praetorio ad praefectum urbi, ut reciperent
loca, quae fuerant a christianis tempore persecutionis
ablata. ubi cum Miltiadis crimen nullum penitus adpareret,
dixerunt superioribus traditionis gestis traditorem Stratonem
fuisse recitatum, quod uocabatur unus etiam ex diaconis,
quos ad recipienda loca miserat Miltiades, eundem ipsum esse
contendentes et non ostendentes. neque enim Stratonem qui
tradiderat saltem diaconum fuisse monstrabant. quod etiamsi
esset, respondimus eis ante paruum tempus in eodem clero
ecclesiae Romanae duos Petros diaconos fuisse. ita mente caeci
tenebrosas calumnias innectebant, addentes etiam manifestissimam
falsitatem, quod non solum nomen, sed etiam loca et
regiones et personae conuenirent, quibus non alius, sed ipse
esse Straton ostenderetur, cum in illis gestis omnino nihil
conueniens praeter similitudinem nominis legeretur, qua plena
est consuetudo generis humani, ut non solum duo, sed etiam
plures homines uno nomine uocitentur. nam ipsi quoque Donatum
suum Carthaginiensem, ne in iudicio Miltiadis ipse putaretur
esse damnatus, quoniam illum pro magno habent, a
Donato Casensi distinguendum esse clamauerunt, quia (non)
Donatus Carthaginiensis contra Caecilianum missus fuerat ad
Miltiadis episcopale iudicium, tam crassam noctem in corde
gestantes, ut Donatum infamari nollent similitudine nominis
sui et Miltiadem maculari uellent similitudine nominis alieni.
nunc autem Stratoni etiam Cassiani nomen addere dicuntur, [*] [*]
quod in conlatione tacuerunt, quasi Straton solus cognominalem
habere potuisset et Cassianus non potuit. nec adtendere
potuerunt interna sua nocte impediti non solum duos Iohannes,
unum baptistam, alterum euangelistam, sed etiam duos Simones,
unum Petrum, alterum magum, in ipso denique tam paruo
numero apostolorum non solum duos Iacobos, unum Alphaei,
alterum Zebedaei, sed etiam duos ludas, unum sanctum, alterum
diabolum; cui tamen Iudae apostolo sancto quisquis
similiter mente caecus de crimine Iudae traditoris calumniaretur,
non nisi istos imitaretur. non enim mirum est, si tales
istos calumniatores post tam longum tempus patitur existimatio
Miltiadis de duobus Cassianis uel de duobus Stratonibus,
quales euangelica ueritas patitur de duobus Herodibus. nam
quia non est expressum, quis Herodes pro Christo occisis
infantibus continuo mortuus fuerit et quis Herodes cum Pilato
dominum persecutus sit, putantes unum fuisse obiciunt euangelio
crimen falsitatis, sicut isti putantes unum fuisse Stratonem
uel Cassianum obiciunt Miltiadi maculam traditionis.
et tamen illi tolerabilius errant, quia non solum nomen, uerum
etiam dignitas consonat — uterque enim legitur rex Herodes —,
isti autem dignitatem consonare mentiti sunt, quia utrosque
fuisse diaconos nullo modo legere potuerunt.

Adhuc dies erat, quando Cirtense concilium —
si tamen concilium dicendum est, in quo uix undecim uel
duodecim episcopi fuerunt —, unde recitauimus traditores
fuisse quosdam, qui cum Secundo Tigisitano contra Caecilianum
sententias protulerunt, falsum uolentes ostendere dixerunt
persecutionis tempore non potuisse in aliquam domum illos
undecim uel duodecim episcopos congregari, et ut probarent
tempus fuisse persecutionis, protulerunt martyrum gesta, ut [*] [*] [*]
diebus et consulibus consideratis quod tempus fuerit appareret.
quae martyrum gesta contra se ipsos protulisse conuicti sunt;
in eis quippe gestis manifestatum est illo tempore persecutionis
christianas plebes solitas congregari. unde constitit non
esse incredibile, quod etiam illi episcopi in priuatam domum
similiter conuenisse legebantur, ut plebi, quae poterat, sicut
gestis martyrum continebatur, etiam persecutionis tempore
congregari, occulte ordinaretur episcopus, qui posset sibi
etiam ipse occulte clericos ordinare in tanta necessitate, ubi
anterior episcopus cum clero lapsus per epistulam ipsius
Secundi, quae ab illis allegata est, monstrabatur. ex his martyrum
gestis, quae ipsi proferebant, admoniti sumus et in alia
gesta martyrum intendere, et inuenimus et diximus feruente
tempore persecutionis et priuatam domum, quod illi fieri potuisse
negauerant, congregationi christianorum fuisse concessam
et in carcere fuisse martyres baptizatos, ut uiderent, quam
non esset incredibile tempore persecutionis in priuatam domum
paucos episcopos congregari, quando et in ipso carcere celebrarentur
sacramenta Christi, in quo inclusi homines tenebantur
pro fide Christi. quantum uos ergo adiuuerint gesta martyrum
proferendo, quis non uideat, qui non similem noctem habet
in corde, qualem illi habebant qui haec non uidebant?

Qui etiam hinc gestis ipsis Cirtensibus calumniabantur,
quia ibi dies et consules legebantur, et exigebant a
nobis, ut aliqua ecclesiastica concilia proferremus, ubi dies
recitarentur et consules. ipsi enim Carthaginiense concilium
factum sine die et consule proferebant. dicebant enim etiam
concilium Cypriani consules non habere, ubi tamen legitur
dies, in illo autem ipsorum Carthaginiensi nec dies. nos autem [*] [*]
quod in manibus erat Romanum concilium Miltiadis, sicut
illud Cirtense, et diem habere demonstrabamus et consules.
neque enim tunc ad horam antiqua archiua ecclesiastica discutienda
nobis fuerunt, unde ista consuetudo etiam ueterum
fuisse doceretur. nec tamen inanes eis etiam nos calumnias
mouere uoluimus, quare in Cypriani concilio dies inueniretur,
in ipsorum autem non inueniretur, quia illi uanas moras uolebant
innectere, quas nos conabamur (auertere). nam etiam hoc
exigebant, ut de scripturis sanctis ostenderemus alicubi dies
et consules esse conscriptos; quasi episcoporum concilia scripturis
canonicis aliquando fuerint conparata aut possint etiam
ipsi de scripturis sanctis proferre concilium, ubi apostoli iudices
sederint et accusatum aliquem uel damnauerint uel absoluerint.
et tamen respondimus eis etiam prophetas libros suos
praenotatis et definitis commendasse temporibus, quo anno
cuius regis, quoto mense anni, quoto die mensis factum super
eos fuerit uerbum domini, ut ostenderemus, quam inaniter et
calumniose de diebus et consulibus episcopalium conciliorum
quaestiones uanissimas excitarent. fieri enim potest, ut in codicibus
sit ista uarietas, dum alii etiam dies et consules diligentia
maiore describunt, alii tamquam superfluum praetermittunt:
sicut etiam codex, de quo primum legimus iudicium Constantini,
quo inter partes Caecilianum innocentem, illos autem calumniosissimos
pronuntiauit, diem et consulem non habebat, alius
autem, quem contra eorum calumnias postea protulimus, habebat.
qui etiam illic inuidiosissime proclamauerant, quod imperatoris [*] [*]
litteras sine die et consule recitauimus, et tamen etiam ipsi
alias eiusdem imperatoris litteras in causa Felicis ordinatoris
Caeciliani, quas mirabili caecitate contra se ipsos protulerunt,
sine die et consule recitarunt. nec eis inde aliquid obiecimus,
ne similiter ut ipsi tempora necessaria superfluis uerbis occuparemus;
haec autem modo dicimus, ut uos saltem oculos
aperiatis et tenebrosa nocte careatis, quam uestri episcopi
corde gestabant, qui nocturnam sententiam cognitioni iudicis
obiecerunt et ipsi per diem interioribus tenebris inuoluti mirabili
caecitate contra se ipsos tanta dixerunt.

Leguntur actis apud Carthaginis magistratum ex- „
pressa uerba Primiani, ubi dicit, quod parentes eorum nostri
maiores uariis exiliis uexauerunt, et in conlatione probare
conantur accusantibus maioribus suis ab imperatore Caecilianum
exilio esse damnatum. dicunt in litteris suis communionem
suam ecclesiam ueritatis, quae persecutionem patitur.
non quae facit, et conantur ostendere Caecilianum damnatum
iudicio imperatoris persequentibus maioribus suis, et hoc dicunt
factum non per Donatum Casensem, sed per eum, quem prae
ceteris praedicant, Donatum Carthaginiensem. hoc enim scriptis
suis [per suos] modo iactare dicuntur, ubi uicti iudicem accusant,
quia noctem cordis ipsorum nocturna ueritas confutauit.
Donatum illum, illum, inquam, Donatum, quem dixerunt ecclesiae
Carthaginis ornamentum et martyralis gloriae uirum, sic
commendare uoluerunt, ut dicerent, quod apud imperatoris
Constantini cognitionem ipse reum et asseruerit et conuicerit
Caecilianum. ille ergo uir gloriae martyralis apud imperatoris
cognitionem reum constituit et asseruit Caecilianum illamque
cognitionem Caeciliani damnatio consecuta est, illo uiro gloriae
martyralis accusante et instante Caecilianus ab imperatore [*] [*]
damnatus est. quod quidem nos falsum esse conuicimus. qui
eiusdem imperatoris litteras, quibus se inter partes audisse et
iudicasse testatur, ubi Caeciliano absoluto atque purgato illorum
calumnias detestatus est, prolatas de archiuo publico recitauimus.
contra quas omnino quid responderent nihil inuenire
potuerunt et ad eas confirmandas contra se ipsos alia protulerunt.
proinde a maioribus eorum apud imperatorem accusatum
constitit Caecilianum, damnatum autem non constitit,
immo etiam constitit absolutum. sed tamen uel uos uidete,
quantum adiuuerint causam nostram episcopi uestri, qui de
illa uoluerunt etiam falsitate gloriari. si enim Donatus ille uir
gloriae martyralis apud imperatoris cognitionem reum asseruit
Caecilianum et illo uiro gloriae martyralis accusante et instante
Caecilianus ab imperatore damnatus est, respondeant uobis, quando
haec agebantur, quis erat martyr, utrum Donatus, qui hominem
apud imperatorem persequebatur, an Caecilianus, qui illo persequente
ab imperatore damnabatur? ubi est nunc illa definitiua
regula ipsorum communionem Donati esse ecclesiam ueritatis
quae persecutionem patitur, non quae facit? ecce patitur Caecilianus,
Donatus facit: quis eorum est uir gloriae martyralis?