Contra Gaudentium Donatistarum Episcopum (1.16-1.20)

Sed bene tibi uisus es uestros auctoritate uidelicet
apostolica consolari. non propter Emeritum, qui non potuit
plus facere pro uobis, quam quod non inueniens, quid loqueretur
pro uobis, non tamen discessit a uobis, sed propter
alios, qui uestro errore derelicto in societatem catholicam
inmutati in melius aggregantur, commemorasti propterea
dixisse apostolum: si quidam illorum exciderunt a
fide, numquid infidelitas illorum fidem dei euacuauit?
absit. re uera hoc restat, ut excidisse dicantur a fide
qui deo crediderunt, fidem tenere qui hominibus credunt. in
semine tuo benedicentur omnes gentes dominus dixit:
ecce cui credunt, qui ex nobis ad nos transeunt. Caeciliani
peccato perisse transmarinas gentes homines dixerunt: ecce
quibus credunt, qui in uestra societate persistunt. et dicis eos
excidisse a fide, qui fidem dei secuti sunt, et eos fidem dei
habere, qui in uerbis hominum remanserint. ubi est ergo, quod [*] [*]
huic sententiae abs te commemoratae continuo subiecit apostolus:
est autem deus uerax, omnis autem homo
mendax, si a fide exciderunt, qui credunt quod dixit deus
dominus uerax, et in fide. persistunt, qui credunt quod dixit
homo mendax?

Uerba epistulae: Fugam mihi, inquit, quasi ex
lege persuades, sed factor legis tantum debet audiri, quia
Paulus apostolus dicit: non auditores legis iusti sunt
apud deum, sed factores legis iustificabuntur. nam
audi et dominum dicentem, quia pastor bonus animam
suam ponit pro ouibus suis, mercenarius autem et
cuius non sunt oues propriae, uidet lupum uenientem
et fugit et lupus rapit eas et dispergit. ad haec responsio:
Ecce quomodo intellegit euangelium pars Donati! itane apostolus
non pastor, sed \'mercenarius erat, quando per murum
in sporta submissus fugit manus eius, qui eum conprehendere
cupiebat, et tu es pastor, qui eas quas domini dicas oues, ut
errore in animo pereant, furore corpus interimant, etiam
tecum uis perdere, tecum quaeris occidere, nec audis pastorem
pastorumque principem dicentem: fur non uenit nisi
ut occidat et perdat? ad hoc uenisti qui abscesseras, ad
hoc redisti qui fugeras? hoc opus furis est et latronis, non
pastoris atque custodis. uerumtamen etiam nobis non te cogentibus
uide, quia omnes collegas tuos qui fugerunt non
pastores, sed mercenarios intellegi noluisti. sed si essent apud
te dominicae oues, aut tecum uenirent, ut etiam te correctum
possent habere pastorem, aut te dimisso fugerent ad pastorem.
mercennarius autem, quem significat dominus, uiso lupo non [*] [*] [*]
corpore, sed animo fugit, quando deserit timore iustitiam,
sicut fugit Secundus uester Tigisitanus, quando Purpurium
Liniatensem de homicidio confessum magisque terribilem, ne
primatum uel episcopatum perderet, timuit corpore autem
etiam boni illi pastores apostoli in persecutione fugerunt nec
ideo tamen oues Christi cura et animo reliquerunt. si ergo
et tu pastor esses, prius in lupi parte non esses, deinde imperium
domini tui, qui seruos suos fugere in persecutionibus
iussit, per os cuiuslibet etiam peccatoris oboedienter audisses
nec contra dominum tuum argumentareris et diceres: facior
legis tantum debet audiri, quia Paulus apostolus dicit: non
auditores legis iusti sunt apud deum, sed factores
legis iustificabuntur.

Quid in aliam sententiam uerba manifesta conuertitis?
auditores legis et non factores apud deum iustos
negauit: ab hominibus, quando uerum dicunt, audiri non prohibuit,
ne, sicut tu, loqueretur contra dominum suum dicentem
de quibusdam: quae dicunt facite, quae autem
faciunt facere nolite. dicunt enim et non faciunt.
uides quemadmodum Christus etiam per homines auditores
ac praedicatores legis et non factores alios eam tamen audire
praecepit et eius esse factores; et tu dicis: factor legis tantum
debet audiri., et uolens redarguere quasi persecutorem
tuum loqueris aduersus creatorem tuum. peccatori quidem
dicit dominus: ut quid tu enarras iustificationes meas
et assumis testamentum meum per os tuum?, sed
ideo, quia illi nihil prodest, qui dicit et quod dicit non facit;
prodest autem illi, qui etiam per malum bonum audit et [*] [*]
quod audit facit. non est quidem speciosa laus in ore peccatoris,
sed speciosa est in uita moribusque factoris, etiamsi
hanc ex ore audierit peccatoris. quantumlibet ergo existima
tribunum esse peccatorem et legis non esse factorem, oboedienter
tamen audi non istum, sed illum etiam per istum
qui dicit: si uos persecuti fuerint in una ciuitate,
fugite in aliam. quid statis? audite et fugite; Christus
hoc imperat, non tribunus. nisi forte respondes et dicis: \'ait
quidem Christus: si uos persecuti fuerint in ista
ciuitate, fugite in aliam; sed quare de ista ciuitate
discedam, quando nec iste meus persecutor est nec ego
Christi sum auditor?\' ac per hoc si manseris, lupus es saeuiens,
et si fugeris, lupus es timens. et quoniam sponsus
dicit: nisi cognoueris temet ipsam, o pulcra in
mulieribus, exi tu in uestigiis gregum et pasce
haedos tuos in tabernaculis pastorum, etiamsi te
pastorem esse gloriaris, tamen, quia de ouili dominico existi,
haedos tuos pascis, non oues Christi.,

Uerba epistulae: Deinde, inquit, quae loca erunt,
quae in hac persecutionis procella undique perturbatos tranquillitati
seruandos tamquam in portum recipiant sacerdotes,
quando dominus dixerit: cum uos persequi coeperint in
hac ciuitate, fugite in aliam [ciuitatem]. tute tunc
fugiebant apostoli, quia neminem pro eis proscribi iusserat
imperator. nunc uero christianorum receptores proscriptionibus
territi pericula formidantes non solum non recipiunt, uerum
etiam uidere timent quos tacite uenerantur. ad haec responsio:
Hoc plane laudo quod agnoscitis uos, sed quod uos non [*] [*]
corrigitis doleo. quid enim hac tua professione manifestius,
qua satis declaras non uos ad eorum pertinere consortium,
quibus dominus ait: si uos. persecuti fuerint in una
ciuitate, fugite in aliam? nempe hoc est quod paulo
ante dixi posse te mihi uerissime respondere, si dicas: (nec
iste meus est persecutor nec ego Christi sum auditor.\' ecce
apertissime hoc dicis. quomodo enim es auditor Christi, cum
ille suis auditoribus, hoc est sectatoribus, promittat usque in
finem saeculi, quandocumque persecutionem passi fuerint, non
defuturas ad quas confugiant ciuitates, dicens: cum autem
persequentur uos in ciuitate ista, fugite in aliam.
amen enim dico uobis, non consummabitis ciuitates
Israel, donec ueniat filius hominis? tu autem
in hac persecutione, quam uos querimini perpeti, iam deesse
uobis dicis loca, quo fugere et ubi tamquam in portu possitis
ab hac tempestate requiescere, loquens contra promissionem
Christi, qui dicit non defuturas ciuitates, quo fugiant sui qui
persecutionem patiuntur, donec ueniat, id est usque ad consummationem
saeculi. quia ergo ille hoc promisit suis quod
uos non inuenitis, profecto ille mentitur, si uos eius estis;
sed quia ipse non mentitur, uos eius non estis. ac per hoc
nec tribunus cui rescribis persecutor est uester, sed persecutor
est persecutoris uestri, hoc est erroris uestri, quo compulsi
talia facitis, ut de illorum genere sitis, de quibus scriptum
est, quod persecutionem sunt passi ab ipsis factis suis. proinde
si intellegatis, quid in uobis qui uos diligunt persequantur,
ipsa sine dubio a quibus persecutionem patimini facta mala
uestra fugietis et coniungemini eis, qui ut uos liberent [*] [*]
persequuntur uestros persecutores; non enim nisi uestros persequuntur
errores.

Uerba epistulae: Per opificem, inquit, rerum
omnium dominum Christum omnipotens deus fabricatum
hominem ut deo similem libero dimisit arbitrio. scriptum est
enim: fecit deus hominem et dimisit eum in manu
arbitrii sui. quid mihi nunc humano imperio eripitur,
quod largitus est deus? aduerte, uir summe, quanta in deum
sacrilegia perpetrentur, ut quod ille tribuit auferat humana
praesumptio et pro deo se id facere inaniter iactet. magna
dei iniuria, si ab hominibus defendatur. quid de deo aestimat
qui eum uiolentia uult defendere, nisi quia non ualet
suas ipse iniurias uindicare? ad haec responsio: Secundum
istas uestras falsissimas uanissimasque rationes habenis laxatis
atque dimissis humanae licentiae inpunita peccata omnia relinquantur,
nullis oppositis repagulis legum nocendi audacia et
lasciuiendi libido bacchetur, non rex suum regnum, non dux
militem, non prouincialem iudex, non dominus seruum, non
maritus uxorem, non pater filium a libertate et suauitate
peccandi minis ullis poenisue compescat. auferte quod sana
doctrina pro sanitate orbis terrarum sapienter per apostolum
dicit et, ut confirmetis in arbitrio tanto peiore quanto liberiore
filios perditionis, delete quod ait uas electionis: omnis
anima potestatibus sublimioribus subdita sit. non
est enim potestas nisi a deo, quae autem sunt, a
deo ordinatae sunt. quapropter qui resistit potestati
dei ordinationi resistit; qui autem resistunt
ipsi sibi iudicium adquirunt. principes enim non
sunt timori bono operi, sed malo. uis autem non [*] [*]
timere potestatem? bonum fac, et habebis laudem
ex illa; dei enim minister est uindex in ira ei qui
male agit. delete ista, si potestis, aut ista, sicut facitis, si
non potestis delere, contemnite. habete de his omnibus pessimum
arbitrium, ne perdatis liberum arbitrium, aut certe, quia
sicut homines hominibus erubescitis, clamate, si audetis:
puniantur homicidia, puniantur adulteria, puniantur cetera
quantalibet sceleris siue libidinis facinora seu flagitia: sola
sacrilegia uolumus a regnantium legibus impunita\', an uero
aliud dicitis, cum dicitis: magna dei iniuria, si ab hominibus
defendatur. quid de deo aestimat qui eum uiolentia uult
defendere, nisi quia non ualet suas ipse iniurias uindicare?
haec dicentes quid aliud dicitis nisi: (nulla potestas hominis
contradicat atque obstrepat nostro libero arbitrio, quando
iniuriam facimus deo\'?s o dolor! fraudata sunt tali magisterio
tempora antiqua, quoniam nondum eras natus, quando sanctus
Moyses iniurias suas lenissime pertulit, dei uero seuerissime
uindicauit. tu nunc autem doctior haeretica praesumptione
inuidiosissime clamas: fecit deus hominem et dimisit
eum in manu arbitrii sui. quid mihi nunc humano
imperio eripitur, quod largitus est deus?, hoc uidelicet flagitans,
ut ad faciendas iniurias deo, qui cum libero arbitrio
fecit hominem, liberum tibi arbitrium relinquatur ab homine.
sed illi etiam, qui decreto Nabuchodonosor regis proposita
poena interitus sui et dispersionis domorum suarum a blasphemando
deo Sidrac Misac Abdenago terribiliter prohibebantur
et acriter si contemnerent plecterentur, dicere potuerunt quod
ipse dixisti: magna dei iniuria, si ab hominibus defendatur. [*] [*]
quid de deo aestimat qui eum uiolentia uult defendere, nisi
quia non ualet suas ipse iniurias uindicare? haec uerba tua
prorsus etiam illi dicere potuerunt et fortasse dixerunt, etsi
non eadem libertate, non dissimili uanitate.