Contra Gaudentium Donatistarum Episcopum (1.11-1.15)

Uerba epistulae: Solent sibi, inquit, sola fama noti
cupere aut inserto inuicem aspectu uerba miscere aut incogniti
saltem non horrere praesentiam. tua uero censura, quod [*] [*]
absentem me inueneris gratulatum te, quod autem redierim
contristatum, litteris intimasti. ad haec responsio: Non omnes,
qui sibi sola fama noti sunt, uidere inuicem uolunt, sed quos
bene ipsa fama commendat. mirum est autem re uera quod
tibi accidit, ut tu eum desiderandum dicas, a quo te persecutionem
perpeti quereris, ille autem, qui te persequitur, absentem
te malit esse et nolit eum, quem persequitur, inuenire.
sed hoc unde, nisi quia te potius eorum persecutorem uoluit
intellegi, quorum in Christo salutem tua praesentia credidit
impediri?

Uerba epistulae: Sed quoniam praeterita die, inquit,
ne epistulari responso siluissem, propter moram portantium
certa quaeque strictim ac breuiter intirnaui, nunc mihi dignationis
tuae scriptis sacrosanctae legis diuinae uerbis est
respondendum. dominus dicit: innocentem et iustum non
occides et purgatione non purgabis reum. certum est
igitur in dei iudicio pari crimine parique reatu esse deuinctos,
qui reum absoluerit et qui occiderit innocentem. si ante
communionem rei erant a te nominatus Gabinius uel ceteri
fideifragi in malo illi lapsu. consortes, secundum dei uoces
absolui minime debuerunt. si autem tamquam innocentes
uel sancti recepti sunt, quare in ea fide permanentes, unde
uelut sanctos accipitis, occiditis innocentes? ad haec responsio:
Inuidiose et mendaciter loqueris. ille quippe, ad quem loqueris,
non tale praeceptum accepit ut occidamini, sed ut corrigamini;
quod si nolueritis, ne correctionem impediatis aliorum,
in exilium mittemini. quod si a iustis fieri non debet
iniustis, cur etiam falso uoluistis de Caeciliani exilio in nostra [*] [*]
conlatione gloriari, quo eum missum uestris maioribus instantibus
a Constantino imperatore dixistis? iste autem tribunus
ad quem scribis, cui legum pro unitate latarum cura mandata
est, usque adeo uult ut uiuas, ut timeat ne ipse te occidas.
ecce constitue tibi ante oculos ipsum et te ipsum! ipse te in
Christi pace uult uiuere, tu in parte Donati te quaeris occidere:
quis uestrum sit tuus persecutor agnosce.

Gabinius autem iam noster, qui fuit aliquando
uester, et alii quam plurimi, qui ex uobis ad nos considerata
catholica ueritate transierunt, non ideo tibi uideantur a uestra
contagione non fuisse purgati, quia non sunt a nobis rebaptizati.
hi enim, qui nondum baptizati sunt, a peccatis omnibus
in catholica ecclesia lauacro regenerationis abluuntur,
in eis autem, qui hoc sacramentum non ad auxilium, sed ad
iudicium foris accipiunt, quia nec in desertore uiolamus
characterem regium, fit illud sicut scriptum est: caritas
cooperit multitudinem peccatorum.eccequemadmodum
possunt, quos non oportet baptizari, ipsa catholicae unitatis
caritate mundari, ut non incipiat eis inesse intus quod et foris
inerat, sed incipiat eis prodesse intus quod foris oberat. non
itaque a uobis accipimus uelut sanctos — ad nos enim transeundo
sanctificantur, qui manendo apud uos sancti esse omnino
non possunt — nec uos innocentes occidimus, quos etiam
reos uiuere uolumus.

Sed tu, qui testimonium diuinae uocis bene recolis
et nobis obicis deum dixisse: innocentem et iustum non
occides, si innocens et iustus es, quare te occidis? nos te
innocentem et iustum non dicimus et tamen nolumus occidaris:
tu te innocentem et iustum arbitraris et innocenti iustoque [*] [*]
non parcis. certe ipse dixisti: in dei iudicio pari crimine
parique reatu esse deuinctos, qui reum absoluerit et qui
occiderit innocentem. quare ergo absoluisti Felicianum Maximianistam
reum? quare innocentem occidis et te ipsum? nos
autem nec reum absoluimus, sed ut mereatur absolui prius
corrigi cupimus, nec te innocentem, siue tibi parcas siue te
occidas, si in parte Donati remanseris, iudicamus. nam de
quantalibet innocentia glorieris, te ipsum innocentem occidendo
innocens esse non poteris, nisi forte mihi respondeas et dicas:
(cum me occido, non innocentem utique occido, quia ipsa
uoluntate, qua me occidere statuo, reus efficior animo, priusquam
corpus occidero\\ hoc si dicis, uerum dicis et te miris
modis accusando defendis. cum enim te ostendis in te occi,
dendo prius ipso proposito tuo fieri nocentem, procul dubio
facinore perpetrato nemo te conuincet, quod occideris innocentem.
hac itaque ratione colligitur, quod, cum multi innocentes
ab aliis occidantur, a se ipso innocens nullus occiditur. ea
quippe cogitatione, qua occidere se ipse molitur, innocentia
prius exspoliatur, ut, cum se occidit, non innocens moriatur.
hoc tibi contingeret, si, antequam te occidere praeparares,
innocens esses. nunc uero quia et antea iam haereticus innocens
non eras, non erit, si te occideris, tuae iniquitatis ini-,
tium, sed augmentum.

Uerba epistulae: Nam de sancto Emerito, inquit,
Caesariensi falsa ad nos pro merito fama peruenit. quod si
(sic) esset, audi apostolum dicentem: si exciderunt a fide
quidam illorum, numquid infidelitas illorum fidem [*] [*]
dei euacuauit? absit. ad haec responsio: Dicendum est de
Emerito Caesariensi quod tu dicere timuisti. falsa quidem de
illo fama iactata est, quod catholicus factus sit, sed quemadmodum
hoc audistis, ita totum quod factum est nosse potuistis.
cur ergo laudes coepiscopi tui, cuius tibi pro exemplo
nomen obiectum est, tacere uoluisti? profecto si fecit aliquid
laude dignum in tanto articulo, non abs te fuit utique reticendum.
sed quia laudibus eius non uis ut te inuidere potuisse
credamus, quare ergo tacuisti, nisi quia de illo erubescere
timuisti? uenit ergo Emeritus Caesaream illic positis et
praesentibus nobis. uenit autem non apprehensus cuiusquam
sagacitate, non adductus alterius potestate, sed excitatus propria
uoluntate uidere nos uoluit. uidimus eum, ad ecclesiam
catholicam pariter uenimus, adfuit maxima multitudo: nihil
pro sua seu uestra defensione dicere potuit, communicare
noluit, dilatus perseuerauit, conuictus obmutuit, inlaesus
abscessit. quid fieri potuit pro nostra mansuetudine lenius,
quid pro ueritate catholicae inuictius, quid pro uestra, si
sapiatis, correctione salubrius? cum enim sponte ad nos nisi
pro uobis contra nos dicturus aliquid non uenisset, profecto
dixisset, si quod diceret inuenisset. quaecumque enim cur
ueniret praeparauerat dicere, adiuuante misericordia domini
ante sunt nostra praeuentione refutata quam illius circumuentione
prolata. et certe si putas eum potuisse, sed noluisse
respondere, lege quod cum illo actum est et ipse responde.
si in pacem catholicam transisset Emeritus, diceretis eum
non diuina miseratione consensisse lumini ueritatis, sed ponderi
persecutionis humana infirmitate cessisse. si denique captus
adduceretur inuitus, non inopia respondendi, sed euadendi [*] [*] [*]
consilio tacuisse pro uestro arbitrio iactaretis. nunc uero
quando quidem ultro uenit, profecto quod tacuit non lingua,
sed causa defecit, quod autem transire in unitatem catholicam
noluit, animam superbam confusio pertinacissimam fecit. sed
hoc quantum ad ipsius exitium atque supplicium, tantum ad
aliorum confirmationem salutemque profecit. si enim uiderent
Emeritum nobis communicantem, suspicarentur hominem formidantem;
cum autem uiderunt et in parte Donati permanen.
tem et tamen aduersus fidem catholicam reticentem, magis
illis apparuit contra suos pro nobis silendo clamare. an uero
cum uoce atque ore sano et libero staret, non erat pro causa
nostra contra uos testis idoneus Emeritus ille, ille, inquam,
Emeritus et inimicus et mutus?