Contra Epistulam Parmeniani (2.5-2.9)

Certe arbitror quod neminem istorum offendere debeo, si
Donato deum praeposuero. quantumlibet enim ament Donatum,
plus timent deum; postremo, quantum ipsi ament Donatum,
nos nouimus quia solus deus uerax est, omnis autem
homo mendax. Christus ergo, qui super omnia deus est
benedictus in saecula et qui uerissime de se ipso dixit:
ego sum ueritas, cum serui eius ab eo quaererent, utrum
uellet eos ire et colligere zizania, sinite, inquit, utraque
crescere usque ad messem, Donatus autem dicit zizania
quidem creuisse, frumenta uero esse deminuta. eligant isti
cui credant. Christus id est ueritas dicit: ager est hic
mundus, Donatus autem dicit agrum dei solam Africam
remansisse. eligant cui credant. Christus id est ueritas dicit:
in tempore messis dicam messoribus: colligite
primum zizania et exponit dicens: messis est finis
saeculi, Donatus autem dicit per praecisionem partis suae
ante messem a frumentis zizania separata. eligant cui credant.
Christus id est ueritas dicit: messores angeli sunt,
Donatus autem dicit se atque collegas suos hoc fecisse ante
messem quod ille dixit angelos in messe facturos. eligant cui
credant. certe christianos se dicunt: Christum eis Donatumque
proponimus. si uerba dant Christo, cor autem Donato, considerent
qui sint. ego parco, non inuehor, non exaggero, dolorem
meum melius premo quam promo. si autem dicunt se Christo
dare cor suum, Christo ergo credant dicenti quod per totum
mundum et filii regni crescant et filii maligni, non Donato
dicenti quod per mundum filii maligni tantummodo creuerint,
filii autem boni usque ad solam Africam deminuti sint. quodsi [*] [*]

Christo credunt, non iam dicimus cum ecclesiis orbis terrarum,
sed cum ipso euangelio pacem habeant, quod ab igne se conseruasse
mendaciter iactitant, quia factis non probant.

Iam illud quo pertinet quod idem Parmenianus ex
propheta Esaia nobis obiciendum putauit: numquid non
ualet manus domini saluos facere aut grauauit
aurem ne exaudiat? sed delicta uestra distingunt
inter medium uestrum et dei, et propter peccata
uestra auertit faciem a uobis ne misereatur. manus
enim uestrae sanguine coinquinatae sunt et digiti
uestri in peccatis; labia autem uestra locuta sunt
iniquitatem et lingua uestra iniustitiam meditatur.
nemo loquitur iusta nec est iudicium uerum.
confidunt in uanis et locuntur inania, quia parturiunt
dolorem et pariunt iniquitatem. oua asp idum
eruperunt et telam araneae texunt, et qui erat
de ouis illis manducaturus conterens inuenit olidum
et in ipso basiliscum. tela eorum non erit ad
uestiendum neque se operient de operibus suis.
opera enim illorum opera iniquitatis, pedes autem
eorum ad nequitiam currunt ueloces ad effundendum
sanguinem, et cogitationes eorum cogitationes
insipientium. contritio et miseria in uiis eorum,
et uiam pacis non cognouerunt? quos isto loco scriptura
describit, ubicumque fuerint etiam inter bonos non obsunt
bonis, sicut non obest palea frumentis, donec ueniat dominus
areae ferens uentilabrum in manu sua et mundet aream suam, [*] [*] [*] [*]
frumenta recondat in horreum, paleam uero comburat igni
inextinguibili; sicut non obfuit bonis tanta multitudo sceleratorum,
quod per Ezechielem prophetam didicimus, illis uidelicet
qui gemebant et maerebant facinora populi quae fiebant
in medio eorum. unde, quia eos corrigere non poterant nec
ab unitate populi dei se ullo modo separare debebant, pro
merito innocentissimae tolerantiae suae signari meruerunt et
in illorum perditorum uastatione atque interitu liberari. uerumtamen
isti qui haec catholicis obiciunt cur non se respiciunt,
quorum et cateruae gregum furiosorum huc atque illuc armatae
ferro ac fustibus uolitant et tam crebris ubi potuerint stragibus
nequaquam in tanta immanitate satiantur, ubi per busta
cadauerum eorum cum feminis, quae cum illis passim commixtae
contra ordinem rerum diuinarum et humanarum diebus
ac noctibus euagantur, tanta feruet ebrietas, ut inde insaniam
cotidianam non solum alios insectandi, sed etiam se ipsos
praecipitandi concipiant? horum pedes ad malitiam non currunt
nec ueloces sunt ad effundendum sanguinem? ab istis non
recedit iudicium, qui sibi etiam iniustissimas licentias inordinatae
potestatis usurpant? istis non fiunt tenebrae, dum
sustinent lumen in falso martyrio? nonne in media nocte
ambulant et per diem, quandoquidem dicit apostolus: qui
inebriantur nocte sunt ebrii? nonne isti cadunt in meridie
quasi media nocte? quod quidem omnium haereticorum
est, qui rem manifestissimam in luce omnium gentium constitutam
uidere non possunt, extra cuius unitatem quidquid [*] [*]
operantur, quamuis magna sollertia et diligentia fieri uideatur,
tam illis nihil prodest aduersus iram dei, quam nec aranearum
telae possunt defendere a frigore.

Quid ergo de hoc prophetico capitulo ponunt quod in
ipsos retorqueri non possit nisi forte de ouis aspidum, quorum
multum meminerat dictator ille sententiae plenarii concilii
trecentorum decem, cum ex uniuersis prouinciis Africae conuenerunt?
hoc certe nunc si uiueret Parmenianus non diceret
nec ex propheta Esaia poneret aduersus nos: oua aspidum
eruperunt. respiceret enim adiunctum collegio suo Felicianum
Mustitanum et Praetextatum Assuritanum, quos ex numero
damnatorum quasi bono pacis, non tamen Christi sed Donati,
uelut integros denuo receperunt, qui et erant oua aspidum et
eruperant. sic enim eos describunt trecenti decem plenarii
concilii ore ueridico, sicut eorum gesta etiam proconsularibus
gestis allegata testantur. haec enim certe concilii eorum uerba
sunt: licetenimuiperei seminis noxios partus uenenati
uteri alueus diu texerit et concepti sceleris
uda coagula in aspidum membra tardo se calore
uaporauerint, tamen conceptum uirus euanescenti
umbraculo celari non potuit. nam etsi sero publicum
facinus et parricidium suum feta scelerum
uota pepererunt. haec oua aspidum iam eruperant iamque
horribilia et male olentia cum uenenosis fetibus erant ab
eorum communione proiecta, sed erat intus Optatus basiliscus,
qui nutu quodam regali, quo inter serpentes excellere dicitur, [*] [*] [*]

etiam proiectos aspides reuocaret. aut si haec pro pace non
obsunt, quid catholicis obiciunt quos conuincere nequiuerunt,
cum ipsi receperint quos ore proprio damnauerunt? si haec
pro pace non obsunt, obsunt tamen pro pace Donati, cui
multum fauetur in iniuriam pacis Christi, pro quo sacrilegio
quidquid corporalibus molestiis patiuntur ammonitio dei est
cauendae damnationis aeternae. nam ipsi uere sanguinem non
solum corporaliter per furias circumcellionum, sed etiam
spiritaliter fundunt, qui orbem terrarum, si possint, rebaptizare
conantur. aut si solus ille sanguinem fundit, qui carnem mortalem
uel uulnerat uel uulnere perimit, ille autem non fundit,
qui seductas animas sacrilegio schismatis perimit, quare in
schismaticos suos Maximianistas per eandem plenarii concilii
sui sententiam talia dixerunt: ueloces pedes eorum ad
effundendum sanguinem, cum ab eis constet corporaliter
neminem occisum, neminem uulneratum, sed insuper eos ab
istis multa perpessos, cum de basilicis per iudiciarias potestates
excluderentur? qualia multis ante separationem Maximianistarum,
cum in uno pariter essent, multa fecerunt, eis
qui priora ex parte Donati schismata fecerant. cui enim umquam
schismatico suo pepercerunt, qui sibi ab orbe terrarum, cuius
ipsi schismatici sunt, nimis impudenter parci uolunt, cum a
sola ipsa uera unitate iustissime schismata puniantur, si eo
modo ista punienda sunt?

Et illud quod scriptum est: secundum principem
populi sic et ministri ipsius, et qualis rector est
ciuitatis tales et inhabitantes, si intellegerent quo [*] [*]
pertinet, nec nobis obicerent nec ipsi uana iactantia superbirent.
nos enim, ut hominum spem, quae in solo deo tuta recteque
secura est, non in hominibus collocemus, quoniam scriptum
meminimus: maledictus qui spem suam ponit in
homine, non intellegimus hoc loco principem populi et
rectorem ciuitatis episcopum significari; non ideo, quia non
possumus innumerabiles sanctos in catholica episcopos intueri,
sed ne cuiusquam ut dixi spes hominis in homine collocetur
et, si ei forte contingat in ea uiuere ciuitate, ubi non sit bonus
episcopus, arbitretur impune se malum fieri, usurpans ad defensionem
suam tam peruerse intellectam istam scripturam quam
peruerse ab istis intellegitur, et dicens ideo se bonum esse
non posse, quia secundum principem populi sic et
ministri eius, et qualis rector est ciuitatis tales
et inhabitantes. contradicitur enim huic errori ueritatis
ore dicentis: quae dicunt facite, quae autem faciunt
facere nolite. dicunt enim et non faciunt. habentes
itaque plebes tales episcopos, qui bona dicant ex cathedra
Moysi et ea quae dicunt non faciant ex pestilentia sua, si illi
faciant ea bona quae dicunt et non faciant mala quae faciunt,
sicut praecepit dominus, nonne satis indicant non ita intellegendum
principem populi et rectorem ciuitatis quomodo isti
intellegunt, quia possunt esse populi boni et ubi fuerint episcopi
mali, sicut potuit esse populus malus ubi fuit Moyses
princeps et rector bonus? errantes enim in uerbis sanctarum
scripturarum et, sicut dicit apostolus, non intellegentes
neque quae loquuntur neque de quibus affirmant, [*] [*]
ipsi potius secundum peruersitatem intellectus sui magnas
patiuntur angustias, cum eis dicitur: \'ergo qualis fuit Optatus,
talis fuit et plebs Thamugadensis; et si communione sacramentorum,
sicut dicitis, contaminantur et illi qui facta mala
improbant, etiam illa quae pro pace tolerant unitatis, tales
estis et uos omnes, qui et illi collegae uestro et illi plebi
communicastis, cum illum tota Africa Gildonis satellitem
manifesto gemitu declararet\'. quem propterea saepe nomino,
quia ita manifestus apparuit, ut ubicumque fuerit nominatus
nullus se ignorare respondeat.

Nam ipsi respiciant et recordentur quam multos inter se
similes habeant, quorum par malitia est, sed impar notitia,
et aliquando ueniant ad ueram sententiam istorum uerborum
et intellegant unum populi principem dominum nostrum Iesum
Christum, cuius ministri sunt boni, et ipsum rectorem ciuitatis
illius Hierusalem, quae est mater nostra aeterna in caelis. cuius
rectoris dignitati congruunt habitantes non ad aequalitatem, sed
pro modo suo, quia dictum est- eis sancti eritis, quoniam
*\'
et ego sanctus sum, secundum-quandam scilicet imaginis
similitudinem, in quam transformamur de gloria in gloriam
tamquam a domini spiritu munere illius, qui nos facit
conformes imaginis filii sui. est et alterius mali populi diabolus
princeps et rector eius ciuitatis, quae mystice Babylonia dicitur,
quoniam principes et rectores tenebrarum harum id est peccatorum
ipsum et angelos eius apostolus Paulus appellat, et
illius ministri similes eius sunt, quia transfigurant se in [*] [*]

ministros iustitiae, sicut ille in angelum lucis, et inhabitantes
rectori pessimo in factis similibus congruunt. sed istorum
populorum atque ciuitatum tunc erit aperta separatio, cum
ista messis fuerit uentilata; quod donec fiat omnia tolerat
dilectio frumentorum, ne, dum grana paleam praepropere fugiunt,
a consortibus granis impie separentur. \'-