Contra Epistulam Parmeniani (1.16-1.20)

An forte dicent, etiamsi conuincuntur in sacrilega
dissensione, ut pro ea dementia si quid passi fuerint martyres
non sint, non tamen ad imperatorum potestatem haec [*] [*]
cohercenda uel punienda pertinere debere? qua in re quaero quid
dicant: an quia de religione uitiosa uel falsa nihil curandum
est talibus potestatibus? sed multa iam etiam de paganis
diximus et de ipsis daemonibus, quod persecutiones ab imperatoribus
patiantur. an et hoc displicet? cur ergo ipsi ubi
possunt templa subuertunt et per furores circumcellionum talia
facere aut uindicare non cessant? an iustior est priuata uiolentia
quam regia diligentia? sed haec omitto. illud quaero,
cum manifesta enumeret apostolus opera carnis — quae
sunt, inquit, fornicationes, immunditiae, luxuria,
idolorum seruitus, ueneficia, inimicitiae, contentiones,
aemulationes, animositates, dissensiones,
haereses, inuidiae, ebrietates, comisationes et his
similia —, quid istis uideatur, ut crimen idolatriae putent
iuste ab imperatoribus uindicari, aut si nec hoc uolunt, cur
in ueneficos uigorem legum egeri iuste fateantur, in haereticos
autem atque impias dissensiones nolint fateri, cum in eisdem
iniquitatis fructibus auctoritate apostolica numerentur? an forte
nec talia potestates istas humanae constitutionis curare permittunt?
propter quid ergo gladium portat, qui dictus est
minister dei uindex in iram eis qui male agunt? nisi forte,
quemadmodum nonnulli eorum sane imperitissimi hoc intellegere
solent, de honoribus ecclesiasticis dictum est, ut gladius intellegatur
uindicta spiritalis quae excommunicationem operatur,
cum prouidentissimus apostolus consequenti contextione lectionis
satis aperiat quid loquatur. illic quippe addidit: propter hoc
enim et tributa praestatis ac deinde subiunxit: reddite
omnibus debita: cui tributum tributum, cui [*] [*]
uectigal uectigal, cui honorem honorem, cui timorem
timorem. hoc ergo iam restat, ut istis disputationibus suis
prohibeant christianos tributa persoluere, cum et dominus talia
sentientibus Pharisaeis, quos imitantur isti, nummo inspecto
responderit: reddite Caesari quod Caesaris est et deo
quod dei est. hi uero in utroque inoboedientes atque impii
nec deo reddunt christianum amorem nec regibus humanum
timorem, ita caeci et insani, ut, cum schismaticos suos Maximianistas
per potestates a catholicis imperatoribus missas de
basilicis excluserint et ui magna iussionum et auxiliorum cedere
sibi compulerint, arguant catholicam, si pro ea catholici principes
tale aliquid fieri praeceperint. ipsi uero Maximianistae,
antequam essent Maximianistae, id est cum adhuc uno simul
Donatistarum consortio tenerentur, quae ab eis Rogatus ille
Maurus per regem barbarum Firmum quam saeua quam acerba
perpessus sit, recolant et taceant nec conqueri audeant, si quid
huiusmodi uel a Primianistis propter suum schisma uel cum
Primianistis propter Donatistarum schisma non pro religione
sacra, sed pro animositate sacrilega patiuntur.

Fortassis enim dicunt grauiora se perpessos a catholicis
imperatoribus quam isti fecerunt uel per reges barbarorum
Rogatistis uel per iudices catholicorum imperatorum Maximianistis
uel etiam faciunt per furorem circumcellionum quibuscumque
potuerint. quasi uero inde quaestio est, utrum grauiora
patiantur quam faciunt, quod quidem nullo modo concesserim.
multa enim eorum saeuissima et acerbissima numerantur, immo
numerari non possunt, quae si pauciora essent uel eos in quos
admittuntur minus affligerent, eo ipso essent certe grauiora, quod [*] [*]
non ab ordinatis potestatibus iubentur, sed extraordinariis furoribus
admittuntur. non enim tam multa sunt quae aduersus
Maximianistas per iudices humanae constitutionis egerunt. in
eo genere actionum ponant, si uolunt, quae etiam ad persequendum
Rogatum Maurum ab eis per Firmum barbarum gesta
sunt, et illum licet hostem immanissimum Romanorum in legitimis
potestatibus numerent. sed haec non tam multa sunt, quam
multa cotidie per furiosos ebriosorum iuuenum greges quibus
principes constituunt, qui primum tantummodo fustibus, nunc
etiam ferro se armare coeperunt, qui circumcellionum notissimo
nomine per totam Africam uagantur et saeuiunt, contra omnem
ordinem legum potestatumque committunt. quorum scelera
cum ad eos deferuntur, fingunt se ignorare tale hominum genus
uel omnino ad se non pertinere contra quam omnes homines
norunt ore impudentissimo affirmant; neque hanc saltem uocem
totius orbis accipiunt, multo probabilius ueriusque dicentis
nescire se quid in Africa gestum sit siue a parte Donati siue
contra partem Donati, si licet in ipsa Africa Donatistis episcopis
Donatistarum circumcellionum uel facta nescire uel dicere
ad se non pertinere.

Sed, ut dicere coeperam, non hoc modo quaeritur, utrum
patiantur grauiora quam faciunt, sed utrum aduersus haereticos
et schismaticos fieri tale aliquid liceat. si enim dicunt non
licere, cur ipsi faciunt? si autem licere fatentur, etiamsi ostendant,
quod nullo modo possunt, grauiora se perpeti a catholicis
imperatoribus quam ipsi per iudices eorum uel per reges
barbarorum schismaticis suis fecerunt uel per insaniam circumcellionum
omni generi hominum faciunt, neque hoc mirandum [*]

est, si plus possunt principes quam missi a principibus iudices;
si plus possunt Romani imperatores quam barbari reges, et
si merito grauiora legibus patitur latro quam contra leges ipse
committit. unde merito constitutionibus iustis grauiora patiuntur
circumcellionum mancipes quam faciunt circumcelliones.
et tamen tanta est mansuetudo christiana, ut poenas eorum
incomparabiliter superent facinora eorum. sed ecce damnauerunt
in concilio suo Maximianistas trecenti et decem episcopi Donatistae,
illi autem pertinacia peruersitatis suae basilicis cedere
nolebant. aditi sunt iudices, concilium eorum proconsularibus
gestis inditum est. deinde iussum est, ut illi qui tanto episcoporum
numero damnati sunt cederent locis. qui facile cesserunt
non multa passi sunt, qui autem resistere temptauerunt quemadmodum
afflicti sint quis ignorat? sed tamen si tanta fuisset
immanitas resistentium, ut ad iniurias iudicum perueniret,
nonne multo acerbiora Romanis legibus paterentur? sic et
tunc, cum post terminum causae, in qua se isti a catholica
praeciderunt, consequenter agi coepisset, ut basilicas non tenerent,
et tenerent imperialibus resistendo iussionibus et sic
resistendo, ut uis illa circumcellionum notissima praeualeret,
addendo etiam insuper, ut cum donis ecclesiae quos miserat
imperator per Africam euntes turbulentissimis et saeuissimis
seditionibus agitarent, tales in eos leges proferebantur, ut ne
ipsas quidem basilicas quae non erant unitatis, sed a separatis
atque in suo iam schismate constitutis fuerant fabricatae, [*] [*]
retinere sinerentur. qua in re iam suas iniurias potestas regia
uindicauit. quid enim ualent iuste possidere inimici iustitiae?

Nec pro eis aliquid promulgasse inuenitur nisi
apostata Iulianus, cui pax et unitas christiana nimium displicebat,
quandoquidem ipsa ei unde impie ceciderat religio displiceret.
cui quidem isti Donatistae, sicut iudicum gesta testantur
quibus id quod impetrauerant allegarunt, talibus uerbis supplicauerunt,
ut ei fortasse mitius ad idolorum cultum quidam
timore consenserint quam eum isti furore laudauerint. dixerunt
enim, quod aput eum sola iustitia locum haberet. quid ergo
aliud dixisse repperiuntur nisi uel christianam sanctitatem non
esse iustitiam, quae aput illum nullum haberet locum, aut
honorem daemonum esse iustitiam, qui aput illum primum
haberet locum? aliorum autem imperatorum leges quam uehementes
aduersus eos latae sint quis ignorat? in quibus una
generalis aduersus omnes, qui se christianos dici uolunt et
ecclesiae catholicae non communicant, sed suis separatis conuenticulis
congregantur, id continet, ut uel ordinator clerici
uel ipse ordinatus denis libris auri multentur, locus uero ipse
quo impia separatio congregatur redigatur in fiscum. sunt et
aliae iussiones generales, quibus eis uel faciendi testamenta
uel per donationes aliquid conferendi facultas adimitur uel ex
donationibus aut testamentis aliquid capiendi. nam in quadam
causa cum homo nobilis imperatoribus supplicasset, quod soror
eius, quae de parte Donati fuerit, cum defungeretur, in nescio
quos communionis suae et maxime in quendam Augustinum
episcopum eorum plurima contulisset, ex illa generali lege [*] [*]
praeceptum est, ut omnia fratri restituerentur; ubi etiam
circumcellionum mentio facta est, si more suo uiolenter obsisterent,
quo genere auxiliorum et amminiculis repellerentur.
sic enim noti, sic multis proeliis probati sunt, ut de his et
supplex imperatoris et imperator tacere non posset.

Quae cum ita sint, cum et diuinis et humanis
legibus ita damnentur, tanta est tamen mansuetudo christiana,
ut non solum teneant basilicas quas iam praecisi aedificarunt,
sed nec eas omnes reddiderint unitati quas ab exordio unitas
tenuit. et cum ipsi Maximianistas de basilicis ad partem Donati
pertinentibus per iudices a catholicis imperatoribus missos
instanter excluserint, tamen a multis locis, quos catholica
ante unitas retinebat, nec ipsorum catholicorum imperatorum
legibus excluduntur. postremo, si quid forte aliquando immoderatius
in eos factum est, ut christianam excederet lenitatem,
displicet omnibus frumentis messis dominicae, id est in Christo
laudabilibus christians, qui siue centenario siue sexagenario
siue tricenario fructu in catholica ecclesia toto orbe succrescunt.