Contra Epistulam Parmeniani (1.11-1.15)

Fatetur etiam Parmenianus ad Arelatense oppidum
et episcopos iudices et partes ex Africa conuenisse, Caecilianum
scilicet atque Donatistas. ubi omnia suis credidit, qui nihil
uicti potuerunt nisi de iudicibus conqueri, nec tamen negat
rursus eos ad Constantinum uenisse et, quia ibi quoque ultimo
iudicio superati sunt, etiam ipsum gratia corruptum esse
criminatur. quibus omnibus consideratis qui sine studio partium
iudicat eligat quibus credat, utrum iudicibus sententias proferentibus
an litigatoribus contra quos prolatae sunt litem finire
nolentibus. et certe orbis terrarum iudicibus credidit. qui autem
Donatistis consentiunt eosque defendunt, fatentur se illis credere,
qui causam suam, qualiscumque illa fuerit, non potuerunt tamen
in transmarinis tot disceptationibus obtinere, et eorum aduersus
iudices murmura et crimina credula uanitate suscipiunt. qua
in re si innocentes se dicunt et eos quos superatos uident
nolunt temere credere ueritate superatos, quanto innocentiores
sunt qui temere mali aliquid credere de ipsis iudicibus nolunt,
de quibus necesse est ut qui uicti fuerint conquerantur! non
solum enim qui bonam causam perdidit de iniquo uel tardo [*] [*]
uel neglegenti iudice queritur, sed etiam qui iustissime uictus
est ea caecitate de innocente iudice murmurat, qua caecitate
cum innocente aduersario litigabat. quapropter isti non ideo
scelerati sunt, quia de hominibus uictis nolunt temere aliquid
credere, sed ideo, quia se furore schismatis praeciderunt ab
eis innocentibus, qui multo rationabilius nolunt tale aliquid
de ipsis iudicibus credere.

Existat enim aliqua illarum partium in nomine
Christi nobilissima ecclesia ex illis septem et, si placet, potissimum
Philadelphia, quae mystico nomine per linguam Graecam
fraternam intimat caritatem. audiamus igitur eius uocem nec
eius loquatur palea, sed frumentum. si ergo dicat istis: \'quid
in me arguitis, fratres, quid accusatis? quanto interuallo secundum
terrenum locum ab Africa remota sim, partim nosse partim
audire potuistis. quid ibi tunc siue traditores siue traditorum
uel accusatores uel damnatores siue innocentium uel calumniatores
uel oppressores egerint, prorsus ignoro. sed ille dominus
noster, qui emit totum orbem pretio sanguinis sui, cuius
sancta commercia propheta tanto ante cecinit dicens: foderunt
manus meas et pedes, dinumerauerunt omnia ossa
mea. ipsi uero considerauerunt et conspexerunt
me, diuiserunt sibi uestimenta mea et super uestimentum
meum miserunt sortem, inter uos et nos non
spatia constituit uacua et nuda christianis; impleuit haec omnia
sanctificatione nominis sui. in ipso quippe psalmo passionis
non solum quanti, sed etiam quantum emerit declaratum est. ibi
enim paulo post dicitur: reminiscentur et conuertentur [*] [*]
ad dominum uniuersi fines terrae et adorabunt in
conspectu eius uniuersae patriae gentium, quoniam
ipsius est regnum et ipse dominabitur gentium.
de causa itaque uestra tunc fortasse cogerer iudicare,
si uel uicina essem uel ita remota, ut inter nos et uos non
habitarent alii christiani eodem nomine signati, eadem unitate
pacati. multae interiacent patriae gentium simul mecum emptae
illius sanguine, in cuius conspectu mecum pariter adorant. per
illas ad me transiit fama de uobis; ipsae de uicinitate causam
uestram examinare potuerunt. quod si non factum est, uos
neglexistis; neque enim neglecti a ceteris non usque ad nos
etiam ueniretis. si autem aliquid iudicatum est, date ueniam;
non audeo uobis superatis temere credere et iudices uestros
eadem temeritate damnare. accedit mihi aliud quod me plurimum
moueat, quia, si uos innocentes oppressi essetis, nos saltem
fratres, qui uobis nihil nocuimus, amaretis; cum uero nos, qui
bene nobis conscii sumus causam uestram uicinis uestris recto
ecclesiae iure commissam fuisse, qui coram deo sciunt quemadmodum
iudicauerint, lacerare tamen maledictis et acerbis
odiis insectari et, quasi propter uos Christus aput nos hereditatem
suam perdiderit, etiam rebaptizare conamini, quid boni
de illa uestra causa sentire poterimus? qui enim longe remotissimos
fratres temerariis suspicionibus damnare minime
dubitatis, quam iuste a uicinis uestris damnati fueritis ostenditis.
cur enim non credam recte damnari potuisse a uicino
iudice auditum, qui me fratrem tam longe absentem damnare
non dubitat inauditum, hoc mihi obiciens maximum crimen,
quoniam qui praesens esse non potui eis ad quos causa perducta
est iudicibus potius quam uictis litigatoribus credidi? [*]
quibus iudicibus si non potius credidissem, etiamsi illi qui
uicti sunt innocentes essent, ego innocens esse non possem.
magno enim delicto implicaremur, si, cum corda humana non
cerneremus, nec disciplinam ecclesiasticam teneremus, cum eis
nollemus iudicantibus credere, ultra quos non potuit causa
transire et per quos potuit ad nos fama percurrere. ab istis
innocentibus impia diremptione discindens te innocentem dicis?
quod utique si esses, cum uideres in scripturis sanctis messem
domini tui ante ultimam segregationem et uentilationem a
zizaniis et palea non posse separari, eligeres potius fortis esse
in tolerandis malis quam impius in deserendis bonis). — quot
enim ecclesiarum per orbem longe remotarum putamus esse
istas et quam iustissimas uoces, quas in Philadelphia figuraui!

Quin etiam conqueri audet Parmenianus, quod eos
Constantinus ad campum id est ad supplicium duci iussit, qui
uicti aput ecclesiasticos iudices nec aput ipsum quae dicebant
probare potuerunt et adhuc in sanctae ecclesiae praecisiones
sacrilego furore ferebantur, et hoc eum tamquam immaniter
iussisse Hispano Ossio suggerente criminatur, suspicionibus
uidelicet suis, sicut semper, damnando inauditos. quasi uero
non humanius et probabilius alius crediderit Ossio tamquam
episcopo suggerente potius factum, ut in leniorem cohercitionem
quamuis immanissimi sceleris, id est sacrilegi schismatis,
sententiam flecteret imperator. quid enim non isti iuste patiuntur,
cum ex altissimo dei praesidentis et ad cauendum ignem [*] [*] [*] [*]
aeternum flagellis talibus ammonentis iudicio patiantur et merito
criminum et ordine potestatum? prius enim probent non esse
se haereticos uel schismaticos; tum demum de indignis poenis
suis emittant liberam uocem, tum demum sese audeant, cum
tale aliquid patiuntur, ueritatis martyres dicere. alioquin si,
quisquis ab imperatore uel a iudicibus ab eo missis poenas
luit, continuo martyr est, omnes carceres martyribus pleni
sunt, omnes catenae iudiciariae martyres trahunt, in omnibus
metallis martyres aerumnosi sunt, in omnes insulas martyres
deportantur, in omnibus poenalibus locis iuridico gladio martyres
feriuntur, omnes ad bestias martyres subriguntur aut
iussionibus iudicum uiui ignibus concremantur. si autem, sicut
dicit apostolus, non est potestas nisi a deo et minister
dei uindex est in ira ei qui male agit, non sine
causa gladium portat. uis non timere potestatem?
bonum fac et habebis laudem ex illa. bonus enim quisquis
passus fuerit, laus illi prouenit ex potestate facientis, malus
uero quod merito patitur iniquitatis non deputet saeuitiae
potestatis.

Et tamen quid tale isti patiuntur quale faciunt, nisi
quia hominum multitudo non in corde cor habet, sed in oculis?
nam si sanguis exit de carne mortali, quisquis aspicit exhorrescit;
si a pace Christi praecisae animae atque separatae in
haeresis uel schismatis sacrilegio moriuntur, quia non uidetur,
non plangitur, immo uero mors taetrior atque luctuosior et
ut plane dixerim uerior iure consuetudinis et ridetur, cum [*] [*]

auctores tantarum mortium publice insultant et nec ueritatis
manifestandae causa sermonem nobiscum conferre dignantur.
et si quid temporalis molestiae passi fuerint per certissimum
atque rectissimum ordinem potestatum, cum ipsi priuatis
furiosorum agminibus multo grauiora passim atque cotidie
nulla regia, nulla ecclesiastica lege committant, nos corporum
persecutores uocant, se animarum interfectores non uocant,
cum priuata licentia nec corporibus parcant. sed quia per
mansuetudinem christianam multo seuerius uindicatur oculus
euulsus in lite quam animus excaecatus in schismate, elocuntur
et aduersus nos locuntur et nobiscum non locuntur, et cum
eos ommutescere compellat ueritas, silere non permittit iniquitas.

An forte de religione fas non est ut iudicet
imperator uel quos miserit imperator? cur ergo ad imperatorem
uestri uenere legati? cur eum fecerunt causae suae iudicem,
non secuturi quod ille iudicaret? sed quorsum ista dicuntur?.
numquidnam, etiamsi optineant non pertinere ad imperatorem
aduersus eos aliquid statuere qui praua in religione sectantur,
propterea, si fecerit eosque puniuerit, martyres erunt? hoc
enim modo ista haereticis omnibus uox patebit, in quos ex
occulto imperio dei per manifestum hominum imperium multa
quibus cohercerentur seuerissime constituta sunt, nec solum
haereticis quoquo modo saltem christiano nomine dealbatis,
sed etiam ipsis paganis. nam utique et ipsi falsa religione
sunt impii, quorum simulacra euerti atque confringi iussa sunt
recentibus legibus, inhiberi etiam sacrificia sub terrore capitali.
si quis ergo eorum damnatus in tali crimine fuerit, martyr
habendus est, quia pro superstitione, quam piam religionem [*] [*]
putabat, poenas legibus luit? nullus certe quoquo modo christianus
audet hoc dicere. non ergo, quisquis in aliqua religionis
quaestione fuerit ab imperatore punitus, martyr efficitur. neque
enim uident qui talia sentiunt in eum locum se progredi, ut
ipsos etiam daemones martyrum gloriam sibi uindicare posse
contendant, quia istam patiuntur persecutionem per imperatores
christianos, ut paene toto orbe terrarum eorum templa euertantur,
idola comminuantur, sacrificia subtrahantur, qui eos
honorant, si deprehensi fuerint, puniantur. quod si dementissimum
est dicere, non ergo ex passione certa iustitia, sed ex iustitia
passio gloriosa est. ideoque dominus, ne quisquam in hac re
nebulas obtenderet imperitis et in suorum damnatione meritorum
laudem quaereret martyrum, non generaliter ait: beati qui
persecutionem patiuntur\', sed addidit magnam differentiam, qua
uere a sacrilegio pietas secernatur. ait enim: beati qui persecutionem
patiuntur propter iustitiam. nullo modo
autem propter iustitiam patiuntur, qui Christi ecclesiam diuiserunt
et, cum eam simulata iustitia quasi conantur ante tempus
a palea separare ac frumenta eius falsis criminationibus insectantur,
ipsi ab ea potius tamquam leuissima palea uariis
rumorum flatibus separati sunt. (sed), inquiunt, \'non hoc fecimus\'.
uideant ergo ex hac quaestione se primitus liberare debere et
tunc audere, si quid molestiarum siue poenarum a christianis
imperatoribus patiuntur, uel deponere in querimoniam uel assumere
in gloriam. de qua re, id est ipsius schismatis quaestione,
si nihil aliud dicerem, ea quae superius sunt dicta sufficerent.