Contra epistulam fundamenti (1-5)

Unum uerum deum omnipotentem, ex quo omnia, per
quem omnia. in quo omnia, et rogaui et rogo, ut in refellenda
et reuincenda haeresi uestra, Manichaei. cui et uos fortasse
inprudentius quam malitiosius adhaesistis, det mihi mentem
pacatam atque tranquillam et magis de uestra correctione
quam de subuersione cogitantem. quamquam enim dominus
per suos seruos regna subuertat erroris, ipsos tamen homines,
in quantum homines sunt, emendandos esse potius quam perdendos
iubet. et quicquid diuinitus ante illud ultimum iudicium
uindicatur, siue per inprobos siue per iustos siue per
nescientes siue per scientes siue occulte siue palam: non ad
interitum hominum, sed ad medicinam ualere credendum est;
quam qui respuerint, extremo subplicio praeparantur. quapropter
cum in hac uniuersitate rerum alia sint, quae ualent
ad corporalem uindictam, sicut ignis et uenenum et morbus
et cetera huiusmodi, alia, quibus apud se ipsum non molestiis
corporis sui, sed cupiditatum suarum laqueisan imus puniatur,
sicut est damnum, exilium, orbitas, contumelia et his similia;
quaedam uero non sint cruciamenta, sed quasi fomenta [*] [*] [*]

et lenimenta languentium, ut sunt consolationes, cohortationes,
disputationes et quaecumque sunt alia: horum omnium quaedam
etiam per malos nescientes operatur summa dei iustitia,
quaedam autem per scientes bonos. nostrum igitur fuit eligere
et optare meliora, ut ad uestram correctionem aditum haberemus,
non in contentione et aemulatione et persecutionibus,
sed mansuete consolando, beniuole cohortando, leniter disputando.
sicut scriptum est: seruum autem domini non
oportet litigare, sed mitem esse ad omnes, docibilem,
patientem, in modestia corripientem diuersa sentientes.
nostrum ergo fuit uelle has partes expetere; dei
est uolentibus et petentibus donare, quod bonum est.

Illi in uos saeuiant. qui nesciunt, cum quo labore uerum
inueniatur et quam difficile caueantur errores; illi in uos
saeuiant, qui nesciunt, quam rarum et arduum sit carnalia
phantasmata piae mentis serenitate superare; illi in uos saeuiant,
qui nesciunt, cum quanta difficultate sanetur oculus
interioris hominis, ut possit intueri solem suum — non istum,
quem colitis caelesti corpore, oculis carneis et hominum et
pecorum fulgentem atque radiantem, sed illum, de quo dictum
est per prophetam: ortus est mihi iustitiae sol, et de
quo dictum est in euangelio: erat lumen uerum, quod
inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum
—: illi in uos saeuiant, qui nesciunt, quibus suspiriis
et gemitibus fiat. ut ex quantulacumque parte possit intellegi
deus; postremo illi in uos saeuiant, qui numquam tali errore
decepti sunt, quali uos deceptos uident. [*] [*]

Ego autem. qui diu multumque iactatus tandem respicere
potui, quid sit illa sinceritas, quae sine inanis fabulae
narratione percipitur; qui uanas imaginationes animi mei uariis
opinionibus erroribusque conlectas uix miser merui domino
opitulante conuincere: qui me ad detergendam caliginem mentis
tam tarde clementissimo medico uocanti blandientique subieci;
qui diu fleui, ut incommutabilis et inmaculabilis substantia
concinentibus diuinis libris sese mihi persuadere intrinsecus
dignaretur; qui denique omnia illa figmenta, quae uos diuturna
consuetudine inplicatos et constrictos tenent, et quaesiui curiose
et adtente audiui et temere credidi et instanter, quibus potui,
persuasi et aduersus alios pertinaciter animoseque defendi:
saeuire in uos omnino non possum, quos sicut me ipsum illo
tempore ita nunc debeo sustinere et tanta patientia uobiscum
agere. quanta mecum egerunt proximi mei, cum in uestro
dogmate rabiosus et caecus errarem.

Ut autem facilius mitescatis et non inimico animo uobisque
pernicioso mihi aduersemini, illud quouis iudice inpetrare me
oportet a uobis, ut ex utraque parte omnis adrogantia deponatur.
nemo nostrum dicat iam se inuenisse ueritatem; sic
eam quaeramus, quasi ab utrisque nesciatur. ita enim diligenter
et concorditer quaeri poterit, si nulla temeraria praesumptione
inuenta et cognita esse credatur. aut si hoc a
uobis inpetrare non possum, saltem illud concedite, ut uos
tamquam incognitos nunc primum audiam, nunc primum discutiam.
iustum puto esse, quod postulo, hac sane lege [*] [*]

seruata, ut uobiscum non orem, non conuenticula celebrem.nonManichaei
nomen accipiam.sinon mihideomnibus rebus ad salutemanimae
pertinentibus sine ulla caligine rationem perspicuam dederitis.

In catholica enim ecclesia, ut omittam sincerissimam
sapientiam, ad cuius cognitionem pauci spiritales in hac uita
perueniunt, ut eam ex minima quidem parte, quia homines
sunt, sed tamen sine dubitatione cognoscant — ceteram quippe
turbam non intellegendi uiuacitas, sed credendi simplicitas
tutissimam facit — ut ergo hanc omittam sapientiam, quam
in ecclesia esse catholica non creditis. multa sunt alia, quae
in eius gremio me iustissime teneant. tenet consensio populorum
atque gentium; tenet auctoritas miraculis inchoata, spe
nutrita, caritate aucta, uetustate firmata; tenet ab ipsa sede
Petri apostoli, cui pascendas oues suas post resurrectionem
dominus commendauit, usque ad praesentem episcopatum successio
sacerdotum; tenet postremo ipsum catholicae nomen.
quod non sine causa inter tam multas haereses sic ista
ecclesia sola obtinuit. ut cum omnes haeretici se catholicos
dici uelint, quaerenti tamen alicui peregrino, ubi ad catholicam
conueniatur, nullus haereticorum uel basilicam suam uel
domum audeat ostendere. ista ergo tot et tanta nominis
christiani carissima uincula recte hominem tenent credentem
in catholica ecclesia, etiamsi propter nostrae intellegentiae
tarditatem uel uitae meritum ueritas nondum se apertissime
ostendat. apud uos autem, ubi nihil horum est, quod me inuitet
ac teneat, sola personat pollicitatio ueritatis: quae quidem [*]

si tam manifesta monstratur, ut in dubium uenire non possit,
praeponenda est illis omnibus rebus, quibus in catholica teneor;
si autem tantummodo promittitur et non exhibetur, nemo me
mouebit ab ea fide, quae animum meum tot et tantis nexibus
christianae religioni astringit.

Uideamus igitur, quid me doceat Manichaeus, et potissimum
illum consideremus librum, quem Fundamenti epistulam
dicitis, ubi totum paene, quod creditis, continetur. ipsa enim
nobis illo tempore miseris quando lecta est, inluminati dicebamur
a uobis. certe sic incipit: Manichaeus apostolus

Iesu Christi prouidentia dei patris. haec sunt salubria
uerba de perenni ac uiuo fonte. iam cum bona patientia,
si placet, adtendite, quid quaeram. non credo esse istum
apostolum Christi. quaeso, ne suscenseatis et male dicere incipiatis.
nostis enim me statuisse nihil a uobis prolatum
temere credere. quaero ergo, quis sit iste Manichaeus. respondebitis:
apostolus Christi. non credo; quid iam dicas aut
facias, non habebis. promittebas enim scientiam ueritatis, et
nunc quod nescio cogis, ut credam. euangelium mihi fortasse
lecturus es et inde Manichaei personam temptabis adserere. si
ergo inuenires aliquem, qui euangelio nondum credit, quid
faceres dicenti tibi: non credo? ego uero euangelio non crederem,
nisi me catholicae ecclesiae conmoueret auctoritas.I
quibus ergo obtemperaui dicentibus: crede euangelio, cur eis
non obtemperem dicentibus mihi: noli credere Manichaeis ?
elige, quid uelis. si dixeris: crede catholicis, ipsi me monent,
ut nullam fidem adcommodem uobis; quapropter non possum [*]

illis credens nisi tibi non credere. si dixeris: noli catholicis
credere, non recte facies per euangelium me cogere ad
Manichaei fidem, quia ipsi euangelio catholicis praedicantibus
credidi. si autem dixeris: recte credidisti catholicis laudantibus
euangelium, sed non recte illis credidisti uituperantibus Manichaeum,
usque adeo me stultum putas, ut nulla reddita ratione,
quod uis credam, quod non uis. non credam? multo enim
iustius atque cautius facio, si catholicis quoniam semel credidi,
ad te non transeo, nisi me non credere iusseris, sed
apertissime ac manifestissime scire aliquid feceris. quocirca si
mihi rationem redditurus es. dimitte euangelium. si ad euangelium
te tenes, ego me ad eos teneam, quibus praecipientibus
euangelio credidi, et his iubentibus tibi omnino non
credam. quodsi forte in euangelio aliquid apertissimum de
Manichaei apostolatu inuenire potueris, infirmabis mihi catholicorum
auctoritatem, qui iubent, ut tibi non credam: qua
infirmata iam nec euangelio credere potero. quia per eos illi
credideram. ita nihil apud me ualebit, quicquid inde protuleris.
quapropter si nihil manifestum de Manichaei apostolatu in
euangelio reperitur, catholicis potius credam quam tibi. si
autem aliquid inde manifestum pro Manichaeo legeris, nec
illis nec tibi: illis, quia de te mihi mentiti sunt; tibi autem.
quia eam scripturam mihi profers, cui per illos credideram,
qui mihi mentiti sunt. sed absit. ut euangelio ego non credam.
illi enim credens non inuenio, quomodo possim etiam tibi
credere; apostolorum enim nomina, quae ibi leguntur. non
inter se continent nomen Manichaei. in locum autem traditoris
Christi quis successerit, in apostolorum actibus legimus: cui [*] [*]
libro necesse est me credere, si credo euangelio. quoniam
utramque scripturam similiter mihi catholica commendat auctoritas.
in eodem etiam libro de uocatione atque apostolatu
Pauli uulgatissimam tenemus historiam. lege mihi iam, si
potes, in euangelio, ubi Manichaeus apostolus dictus est, uel
in aliquo alio libro, cui me iam credidisse confiteor. an illud
lecturus es, ubi spiritum sanctum paracletum dominus promisit
apostolis ? de quo loco uide, quot et quanta sint, quae
me reuocent et deterreant, ne Manichaeo credam.