Contra Adimantum (8-10)

De eo, quod in exodo scriptum est: oculum pro oculo,
dentem pro dente et cetera talia. huic loco Manichaei, quod
in uetere lege par uindicta permittitur et dicitur oculum pro
oculo et dentem pro dente esse perdendum. sic calumniantur,
quasi et ipse dominus haec duo, sibi ueluti aduersantia atque
contraria in euangelio demonstrauerit. ipse enim ait: audistis,
quia dictum est antiquis: oculum pro oculo et dentem
pro dente: ego autem dico uobis non resistere malo,
sed si quis te percusserit in maxillam, praebe illi et
alteram, et quicumque uoluerit tecum iudicio contendere
et tunicam tuam auferre, dimitte illi et pallium.
in quibus duabus sententiis reuera duorum testamentorum
differentia demonstratur, sed amborum tamen ab uno deo constitutorum.
nam quoniam primo carnales homines ardebant
multo amplius se uindicare quam erat illa iniuria, de qua
querebantur, constitutus est eis primus lenitatis gradus. ut
iniuriae acceptae mensuram nullo modo dolor uindicantis excederet.
sic enim et donare aliquando posset iniuriam, qui
eam primo non superare didicisset. unde dominus iam per
euangelii gratiam ad summam pacem populum ducens huic [*] [*]

gradui superaedificat alterum, ut qui iam audierat non ampliorem
uindictam, quam quisque laesus est, reddere, placata
mente totum se donare gauderet. quod etiam in illis ueteribus
libris propheta praedicat dicens: domine deus meus, si
feci istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi
retribuentibus mihi mala. et alius propheta dicit de huiusmodi
uiro patiente iniurias et lenissime tolerante: dabit percutienti
se maxillam, saturabitur obprobriis. ex quo
intellegitur et mensuram uindicandi recte carnalibus constitutam
et omnimodam iniuriae remissionem non tantum in
nouo testamento esse praeceptam, sed longe ante in uetere
praenuntiatam.

De eo, quod scriptum est, quod locutus est deus cum
Adam et Eua et cum serpente et cum Cain et ceteris antiquis.
inter quos etiam et nonnullis adparuisse scribitur et ab eis
uisus esse non uno, sed multis scripturarum locis, in quibus
et locutus esse deus cum hominibus inuenitur et nonnullis
adparuisse: insidiantur ergo Manichaei et dicunt omnia contraria
esse nouo testamento, quoniam dominus dicit: deum
nemo uidit umquam nisi unicus filius, qui est in sinu
patris; ille adnuntiauit nobis de eo, et iterum quod dicit
Iudaeis: nec uocem illius aliquando audistis nec faciem
eius uidistis nec uerbum eius habetis in uobis manens,
quia ei, quem ille misit, non credidistis. quibus respondemus
eo ipso, quod in euangelio scriptum est: deum nemo
uidit umquam nisi unicus filius, qui est in sinu
patris; ipse adnuntiauit nobis de eo totam ipsam solui [*] [*] [*]

posse quaestionem, quia ipse filius, quod est uerbum dei. non
solum nouissimis temporibus, cum in carne adparere dignatus
est, sed etiam prius a constitutione mundi, cui uoluit de
patre adnuntiauit siue loquendo siue adparendo uel per angelicam
aliquam potestatem uel per quamlibet creaturam: quia
ipse est in omnibus ueritas et omnia illi constant et omnia
illi ad nutum seruiunt atque subiecta sunt, ut etiam oculis
per uisibilem creaturam cui uult, cum dignatur, adpareat,
cum ipse tamen secundum diuinitatem suam et secundum id,
quod uerbum est patris, coaeternum patri et incommutabile,
per quod facta sunt omnia, non nisi purgatissimo et simplicissimo
corde uideatur. et ideo quibusdam locis etiam scriptura
ipsa testatur angelum uisum, ubi dicit deum uisum. sicut in
illa luctatione Iacob et angelus dictus est ille, qui adparuit.
et cum adparuit in rubo Moysi et item in heremo, cum iam
eduxisset populum de terra Aegypti, quando legem accepit.
deus ei locutus est. sed siue in rubo, cum eum misit. siue
postea, cum ei legem dedit, angelum dicit Stephanus in actibus
apostolorum ei adparuisse. quod ideo dicimus, ne quis arbitretur
uerbum dei, per quod facta sunt omnia, quasi per locos posse
definiri et alicui uisibiliter adparere nisi per aliquam uisibilem
creaturam. sicut enim uerbum dei est in propheta et recte
dicitur dixit propheta' recte item dicitur dixit dominus', quia
uerbum dei, quo est Christus, in propheta loquitur ueritatem:
sic et in angelo ipse loquitur, quando ueritatem angelus adnuntiat,
et recte dicitur deus dixit' et deus adparuit' et item
recte dicitur angelus dixit' et angelus adparuit', cum illud [*] [*]
dicatur ei persona inhabitantis dei, illud ex persona seruientis
creaturae. ex hac regula etiam apostolus ait: an uultis experimentum
accipere eius, qui in me loquitur, Christi?

Si autem hoc mouet, quod in uetere testamento etiam
peccatoribus deus loquitur uel Adae uel Euae uel serpenti,
adtendant etiam in nouo cuiusmodi exemplum dominus posuit
de homine stulto et cupido, quomodo ei locutus est dominus,
cum ait: stulte, hac nocte auferetur anima tua a te;
haec quae praeparasti, cuius erunt? cum enim ueritas
etiam peccatoribus dicitur, per quamlibet creaturam dicatur,
non nisi ab illo dicitur, qui unus est uerax. quod autem
Iudaeis dicit: nec uocem aliquando eius audistis, ideo
dicit. quia non obtemperauerunt isti dumtaxat, cum quibus
loquebatur. quibus dicit etiam: nec faciem eius uidistis,
quia non potest. quod autem dicit: neque uerbum eius
habetis in uobis manens, quia in quo manet uerbum dei,
Christus in illo manet, quem isti respuerunt. nam cum ipse
dominus dixisset: pater, clarifica me ea claritate, qua
fui apud te, priusquam mundus fieret, sonuit uox de
caelo: et clarificaui et clarificabo. quam uocem multi
Iudaeorum praesentes audierunt nec ideo tamen audisse dicendi
sunt. quia non obtemperauerunt, ut crederent. quapropter si
non est mirandum, quod uerbum dei, id est unicus filius dei,
qui de patre adnuntiat, cui uult per se ipsum, cui uult per
aliquam creaturam uel sonando uel adparendo, cum tamen
ipse per se ipsum mundo corde uideatur et per illum pater
— beati enim mundicordes, quia ipsi deum [*] [*]

uidebunt —: non est mirandum ex utroque testamento ista omnia
testimonia consonare.

De eo, quod scriptum est, quod locutus est deus Moysi et
dixit illi: loquere ad filios Israhel: sumite primitias
ab omni homine, quas mihi destinetis, hoc est aurum.
argentum, aeramentum, purpuram, byssum. coccum.
pilos caprinos, pelles rubeas agnorum, ligna integra.
oleum ad inluminationem. thymiamata. lapides pretiosos,
hoc est beryllos, et constituite tabernaculum.
in quo commorari uobiscum possim. commouent etiam
hinc Manichaei quaestionem et huic scripturarum loco illud
in euangelio dicunt esse contrarium, quod ait dominus: DOD
iurabis neque per caelum, quia sedes dei est, neque
per terram, quia scabellum est pedum eius. disputant
enim et magnum aliquid sibi uidentur dicere, cum dicunt:
quomodo ille deus, cuius caelum sedes et terra scabellum
pedum eius est, in tabernaculo habitat. quod ex auro uel
argento et aere et purpura et pilis pecorum pellibusque constructum
est? adhibentes etiam testem apostolum Paulum.
quia dicit deum lucem habitare inaccessibilem. quibus nos
parem quaestionem referimus, et quod de nouo testamento
protulerunt, de uetere testamento proferimus. ibi enim inuenitur
prius scriptum: caelum mihi sedes est, terra scabellum
pedum meorum: quam domum aedificabitis mihi, aut
quis locus requiei meae ? nonne manus mea fecit [*] [*]

haec omnia? ecce habent, ubi libri ueteris testamenti praedicant
deum in templis manufactis non habitare ; et tamen filius
dei nostri flagello de restibus facto expulit de templo eos,
qui boues et columbas uendebant, et nummulariorum euertit
mensas et ait: domus patris mei domus orationis uocabitur,
uos autem fecistis eam speluncam latronum.
si ergo aliquis etiam istis duobus ex aduerso capitulis constitutis
uelit inperitos decipere et dicere in uetere testamento
magnificari deum, cuius dicitur sedes caelum et terra scabellum
pedum et negatur habitare in domo manufacta, in nouo autem
testamento domus eius dicitur templum constructum ab hominibus:
nonne Manichaei uel sero fatebuntur et habitaculum
dei per manus hominum factum ad aliquam significationem in
utroque testamento accipi et deum non habitare in locis ab
hominibus fabricatis in utroque testamento praedicari ?