Contra Adimantum (11-13)

De eo. quod in exodo scriptum est: ne adoraueritis
deos alienos et iterum: deus uester zelans appellatur;
zelans enim zelauit. huic capitulo, quod scriptum est: ne
adoraueritis deos alienos, cum calumniantur Manichaei,
satis ostendunt placere sibi adorari multos deos. nec mirum,
quandoquidem in secta sua numerosissimam deorum familiam
commemorant atque commendant. quippe qui etiam ad ista
uisibilia uenerunt, quae pro ipsius ueritatis luce uenerantur
et adorant; et ideo displicet eis, quod scriptum est in exodo:
ne adoraueritis deos alienos. addunt etiam illud propter
hoc dictum esse: deus uester zelans appellatur; zelans
enim zelauit, ut tamquam deum zelantem non amemus, cuius
zelo deos alienos zelare non sinimur. et ideo dicunt ista [*] [*]

euangelio esse contraria, quoniam dominus dicit: pater iuste,
et mundus te non cognouit, quasi non sit dicendus deus
iustus, nisi nos deos alienos adorare permittat. iustum enim
deum et zelantem deum tamquam contraria sibi esse disserunt
et decipiunt miseros non intellegentes totam spem salutis
nostrae esse zelum dei. hoc enim nomine illa eius significatur
prouidentia, qua nullam a se animam fornicari inpune permittit,
sicut propheta dicit: perdes omnes, qui fornicantur abs
te. sicut enim ea quae dicitur ira dei, non perturbatio mentis
est, sed potentia uindicandi, sic zelum dei non cruciatum
animi, quo maritus aduersus uxorem uel uxor aduersus maritum
torqueri solent, sed tranquillissimam sinceramque iustitiam.
qua nulla anima beata esse sinitur, falsis opinionibus prauisque
cupiditatibus corrupta et quodam modo grauidata. illi enim
haec uerba exhorrescunt, qui nondum uiderunt ineffabili
maiestati dei nulla uerba congruere. sic enim ab istis uerbis
temperandum putant, quasi aliquid dignum deo dicant. cum
ista non dicunt. sanctus enim spiritus hoc ipsum hominibus
intellegentibus insinuans, quam sint ineffabilia summa diuina,
his etiam uerbis uti uoluit, quae apud homines in uitio poni
solent, ut inde admonerentur etiam illa, quae cum aliqua dignitate
dei se putant homines dicere, indigna esse illius
maiestate, cui honorificum potius silentium quam ulla uox
humana conpeteret. quaero zelum hominis et inuenio perturbationem
cruciantem cor. tamen cum quaero causam, nihil
aliud inuenio, nisi quod non patitur coniugis adulterium.
maxime enim et proprie inter coniugia zelotypia dici solet. [*] [*]
itaque si maritus esset per se ipsum beatus et omnipotens et
iustus, sine ullo cruciatu et tota facilitate et nulla iniquitate
peccatum coniugis uindicaret. quam tamen eius actionem humano
loquendi modo etiamsi non proprie. translate tamen et
recte zelum uocarem. quis enim Tullio calumniatus est, qui
certe nouerat latine loqui, cum ait Caesari: nulla de uirtutibus
tuis nec admirabilior nec gratior misericordia
est? et tamen ex eo appellatam misericordiam dicunt, quod
miserum cor faciat dolentis aliena miseria. numquid ergo
uirtus miserum cor facit ? quid ergo calumniosis Tullius
responderet. nisi misericordiae nomine clementiam se appellare
uoluisse? quoniam recte solemus loqui non solum uerba propria,
sed etiam uicina usurpantes. cuius auctoris mentionem
facere uolui, quoniam non de re quaestio sed de uerbo est.
sicut enim nostri auctores. diuinarum scilicet litterarum. de
rebus maxime cogitauerunt, sic mundanorum auctorum prope
omnis cura de uerbis est. sed habeo euangelium et omnes
noui testamenti libros, in quibus misericordia dei frequentissime
commendatur. si audent ergo isti miseri, etiam inde faciant
quaestionem et negent esse misericordem deum, ne miserum
cor habere intellegatur. sicut ergo potest esse in deo misericordia
sine cordis miseria. sic etiam sine tabe atque cruciatu
animi zelum dei non dedignemur accipere et humani sermonis
condicionem feramus. ut ad diuinum perueniamus silentium.
sed si contraria dicunt esse zelantem deum et iustum deum,
quid „dicturi sunt, cum et in nouo testamento inuenio: zelo
dei uos zelo et adhibitum etiam de ueteribus in euangelio [*] [*]
testimonium: zelus domus tuae comedit me? rursus in
uetere cum legunt: iustus dominus et iustitias dilexit,
aequitatem uidit uultus eius, nonne fatebuntur etiam hoc
modo inperitis duo testamenta uideri posse contraria, ut in
nouo inueniamus zelum dei, in uetere iustitiam dei? bene
autem intellegentibus utrumque in utroque magna sancti spiritus
unitate et pace concinere?

De eo, quod scriptum est non esse manducandum sanguinem,
quod anima carnis sit sanguis. huic sententiae ueteris
legis Manichaei ex euangelio illud obponunt, quod dicit dominus
non esse timendos eos. qui occidere possunt corpus, animae
autem nocere non possunt et disputant dicentes: si sanguis
anima est, quomodo homines potestatem in eam non habent.
cum de sanguine multa faciant siue excipientes et canibus
uolucribusque in escam proponentes siue effundentes aut caeno
lutoque miscentes ? haec enim et alia innumerabilia sine difficultate
homines de sanguine possunt facere. ideo isti quaerunt
insultantes, quomodo, si sanguinis est anima, non possit hominis
interfector nocere animae, cum tantam in eius sanguinem habeat
potestatem. addunt etiam, quod ait apostolus Paulus:
quia caro et sanguis regnum dei non possidebunt et
dicunt: si sanguis est anima, sicut Moyses dicit, nulla inuenietur
anima posse regnum dei adipisci. cui calumniae primo
ita respondendum est, ut ipsi cogantur ostendere, ubi scriptum
sit in libris ueteris legis, quod anima humana sanguis sit.
nusquam enim hoc inuenient in illa scriptura, quam lacerare
miseri quamdiu conantur, nullo modo intellegere permittuntur. [*] [*]

quodsi de anima humana nihil tale ibi dictum est, quid ad
nos pertinet, si anima pecoris aut laedi ab interfectore potest
aut possidere dei regnum non potest? sed quia de animis
pecorum nimis sunt isti solliciti — cum enim sint hominum
animae rationales, reuolui tamen eas in pecora existimant —
clausa sibi esse arbitrantur regna caelorum, si pecorum animis
clausa esse consentiant.

Quid? quod etiam insultare ausus est populo Israhel
Adimantus, unus ex discipulis Manichaei. quem magnum
doctorem illius sectae fuisse commemorant. insultare ergo
ausus est populo Iudaeorum, quod secundum eorum intellectum,
quo existimant sanguinem esse animam. parentum ipsorum
animae partim a serpentibus deuoratae, partim igni consumptae,
partim in desertis atque asperrimis montium locis arefactae
sint. quod si uerum esse quisquam concederet. sine scelere
tamen eorum. quibus iste insultare uoluit. factum esse conuinceret.
non enim parentum suorum animas, quibus illa
omnia secundum horum intellectum accidisse dixit, ipsi aliqua
ex parte laeserunt; quapropter luctum inde possunt habere,
non reatum. quid autem Adimantus faciet ipse secundum.
opinionem suam, qua credidit etiam rationales, id est hominum
animas in beluina corpora posse contrudi? quid ergo faciet de
tanto scelere. si quando tardum iumentum plagis aut concitatum
freno fatigauit, in quo forte patris eius anima fuerit?
ut non dicam, quod etiam occidere parentes suos inter peduculos
et pulices potuerit, a quorum isti interfectione non
temperant. quid enim eis prodest, quod aliquando negant [*]

usque ad ista minutissima animantia reuolui animas humanas
posse ? hoc enim negant, ne tam multarum interfectionum
rei teneantur aut cogantur parcere pulicibus et peduculis et
cimicibus et tantas ab eis molestias sine ulla caedis eorum
licentia sustinere. nam uehementer urgentur, cur in uulpeculam
reuolui anima humana possit et non possit in mustelam, cum
catulus uulpeculae fortasse etiam minor sit quam magna
mustela. deinde si in mustelam potest, cur in murem non
potest? et si in istum potest, cur in stellionem non potest?
et si in eum potest, cur in locustam non potest? deinde in
apem, deinde in muscam, deinde in cimicem atque inde usque
in pulicem et si quid est aliud multo minutius peruenire?
ubi enim terminum constituant, non inueniunt atque ita per
istam nugatoriam crudelitatem conscientiae illorum innumerabilibus
homicidiorum sceleribus obruuntur.

Nam ex eo, quod scriptum est sanguinem pecoris animam
eius esse, praeter id, quod supra dixi, non ad me pertinere,
quid agatur de pecoris anima, possum etiam interpretari praeceptum
illud in signo esse positum. non enim dominus dubitauit
dicere: hoc corpus meum, cum signum daret corporis
sui.

Quod autem ait apostolus: caro et sanguis regnum
dei non possidebunt, etiam in lege dictum est: non permanebit
in istis spiritus meus, quia caro sunt. et
totiens in ueteribus libris iustorum animis praemium futurum
promittitur. sed tamen apostolus uolens insinuare, quale corpus
iustorum per inmutationem in resurrectione futurum sit, quia [*] [*]

neque nubent neque uxores ducent. sed erunt sicut
angeli in caelis, hanc ergo inmutationem futuram corporum
sanctorum uolens insinuare dixit apostolus: dico enim uobis,
fratres, quia caro et sanguis regnum dei non possidebunt.
quod non una separata et ad fraudem commemorata
sententia, sed toto ipso epistulae loco pertractato uel potius
lecto - non enim res obscura est — inueniri potest. sic
enim dicit: oportet corruptibile hoc induere incorruptionem
et mortale hoc induere inmortalitatem. quod
eum de corpore dicere de superioribus manifeste inuenitur,
cum ait: non omnis caro eadem caro: alia quidem
hominum, alia autem pecorum: alia caro uolucrum,
alia piscium, et corpora caelestia, et corpora terrestria;
sed alia est caelestium gloria et alia terrestrium;
alia gloria solis et alia gloria lunae et alia gloria
stellarum. stella enim ab stella differt in gloria; sic
et resurrectio mortuorum. seminatur corpus in corruptione,
surget in incorruptione: seminatur in contumelia,
surget in gloria; seminatur in infirmitate,
surget in uirtute: seminatur corpus animale, surget
corpus spiritale. si est corpus animale, est et spiritale,
sicut scriptum est: factus est primus homo Adam in
animam uiuentem, nouissimus Adam in spiritum uiuificantem.
sed non primum quod spiritale est, sed quod
animale, postea spiritale. primus homo de terra terrenus;
secundus homo de caelo caelestis. qualis terrenus,
tales et terreni, et qualis caelestis, tales et
caelestes. et quomodo induimus imaginem terreni, [*] [*]
induamus et imaginem eius, qui de caelo est. hoc autem
dico, fratres, quia caro et sanguis regnum dei hereditate
possidere non possunt neque corruptio incorruptionem
hereditate possidebit. certe iam clarum est, quare
hoc apostolus dixerit. quid ergo iste tam turpi fraude non
commemorat nisi hoc ultimum et tacet illa superiora, quibus
hoc quod male interpretatur, bene possit intellegi? nam quoniam
domini nostri corpus post resurrectionem sic leuatum
est in caelum, ut pro ipsa caelesti habitatione caelestem
acceperit mutationem. et hoc sperare in die ultimo iussi
sumus. ideo dixit apostolus: qualis terrenus, tales et
terreni, id est mortales. et qualis caelestis, tales et
caelestes. id est inmortales non solum animis, sed etiam
corporibus. unde et supra dixerat aliam esse caelestium corporum
gloriam et aliam terrestrium. quod autem spiritale
corpus in resurrectione futurum dicit, non propterea putandum
est, quod non corpus, sed spiritus erit, sed spiritale corpus
omnimodis spiritui subditum dicit sine aliqua corruptione uel
morte. non enim quoniam modo quod habemus corpus animale
appellas, ideo putandum non illud esse corpus, sed animam.
ergo quemadmodum corpus animale nunc dicitur, quia subditum
est animae, spiritale autem nondum dici potest, quia
nondum spiritui plene subiectum est, quamdiu corrumpi adhuc
potest: sic et tunc spiritale uocabitur, cum spiritui atque
aeternitati nulla corruptione resistere poterit.

Aut si adhuc parum uidetur esse monstratum, quod sententiam
istam propter inmutationem, quae futura est, apostolus
dixerit, cum ait: caro et sanguis regnum dei hereditate
possidere non possunt neque corruptio [*]

incorru.ptionem hereditate possidebit, adtendite, quid continuo
subiciat et adiungat: ecce mysterium dico uobis: omnes
quidem resurgemus. non tamen omnes inmutabimur
in atomo. in ictu oculi. in nouissima tuba. canet enim
tuba et mortui resurgent incorrupti et nos commutabimur.
deinde contexit et dicit etiam illud, quod paulo ante
commemoraui, ut ostendat. qualis futura sit ipsa inmutatio.
statim quippe dicit: oportet enim corruptibile hoc induere
incorruptionem et mortale hoc induere inmortalitatem.
hinc ergo adparet. quia caro et sanguis
regnum dei non possidebunt. quia cum induerit incorruptionem
et inmortalitatem, iam non caro et sanguis erit,
sed in corpus caeleste mutabitur. quod quidem ex occasione
tractauimus. quia huic quoque sententiae multum insidiari
solent negantes corporum resurrectionem. nam ista quaestio
non de corpore, sed de anima proposita est. quam putant sic
accipi in lege, ut sanguis esse existimetur: quod nos nullo
modo sic intellegimus. sed quamuis de pecorum animis non
curemus, cum quibus non habemus rationis aliquam societatem,
tamen illud quod lex dicit fundendum esse sanguinem nec in
escam adsumendum, quia sanguis est anima, in signo esse
positum dicimus sicut alia multa et paene omnia scripturarum
illarum sacramenta signis et figuris plena sunt futurae praedicationis.
quae iam per dominum nostrum Iesum Christum
declarata est. sic est enim sanguis anima, quomodo petra erat
Christus, sicut dicit apostolus: bibebant enim de spiritali
sequente petra, petra autem erat Christus. notum est
autem filios Israhel petra percussa bibisse aquam in heremo, [*] [*]
de quibus loquebatur apostolus, cum hoc diceret. nec tamen
ait: petra significabat Christum, sed dicit: petra erat Christus.
quae rursus ne carnaliter acciperetur, spiritalem illam uocat,
id est eam spiritaliter intellegi docet. longum est et nunc non
necessarium sacramenta eiusdem legis exponere, nisi cum breuiter
possint. sufficit autem, ut nouerint illi. qui de his calumniantur,
non ea nos ita intellegere, ut illi adsolent inridere, sed
quemadmodum apostoli omnia intellegentes pauca exposuerunt.
ut ad easdem regulas cetera posteris intellegenda relinquerent,

De eo, quod scriptum est in deuteronomio: uidete, ne
obliuiscamini testamentum dei uestri quod conscripsit
et faciatis uobis effigies et imagines, addidit etiam dicens:
deus uester ignis est edax et deus zelans. haec uerba
de scripturis hoc modo ille Adimantus proposuit; eius enim
calumnias refutandas refellendasque. suscepimus. sed et iam
superius de zelo dei cum calumniaretur, puto satis esse responsum.
meminerimus tamen non solum ibi, sed etiam hic
sic eum de zelo dei criminatum scripturas, ut adiungeret
etiam, quod de simulacris non colendis in illis libris praeci- pitur
a domino deo nostro, quasi non ob aliud reprehendat
zelum dei, nisi quod illo ipso zelo a cultu simulacrorum
prohibemur; uult ergo uideri fauere-se simulacris. quod propterea
faciunt, ut miserrimae et uesanae suae sectae etiam
paganorum concilient beneuolentiam. huic autem legis capitulo
etiam illud obponunt. ubi quidam accessit ad dominum et ait
illi: magister bone, quid faciens possidebo uitam [*] [*]

aeternam? cui respondit Iesus: quid me interrogas de
bono? nemo bonus nisi unus deus. ut ex hoc uidelicet
contraria ista esse arbitremur, quia in lege dicitur: deus
ignis edax. et: deus zelans, in euangelio autem: nemo
bonus, nisi unus deus.

Et de zelo quidem iam responsum est non sic esse ista
uerba in scripturis posita, ut aliquam dei perturbationem craciatumue
significent, sed quia nihil dignum de deo dici potest,
propterea usque ad ista peruentum est: quae cum homines
indigna esse putauerint. cogantur discere etiam illa, quae conuenienter
de ineffabili diuina excellentia se dicere existimant,
indigna esse maiestate dei; cuius sapientia cum descensura
esset usque ad corpus humanum. prius usque ad humana
uerba descendit. quod uerbum cum discutere coepero. proprie
me dixisse non uideo: non enim potest descendere, nisi quod
etiam de loco in locum moueri potest. nam qui descendit,
locum superiorem deserere et inferiorem petere uidetur. dei
autem sapientia cum tota ubique praesto sit, nullo pacto
migrare de loco in locum potest. de qua Iohannes in euangelio
melius ait tamquam dominici pectoris particeps. ait enim:
in hoc mundo erat et mundus per ipsum factus est
et mundus eum non cognouit; et tamen etiam ipse adiungit
et dicit: in sua propria uenit et sui eum non
receperunt. quomodo hic erat et quomodo uenit, nisi quia
illa sublimitas ineffabilis ut hominibus congruat, humanis sonis
significanda est? ut autem deos homines faciat. diuino est
intellegenda silentio. potest ergo reddi ratio, quare ita dictum
sit; non tamen potest aliquid de deo digne dici, quod ideo
iam indignum est, quia potuit dici. tolle de zelo errorem et [*] [*] [*] [*]

dolorem, quid remanebit aliud nisi uoluntas castitatem custodiens
et corruptionem uindicans coniugalem ? quo igitur uerbo
nisi zelo dei melius posset insinuari. quod uocamur ad coniugium
dei et non uult nos turpi amore corrumpi et punit
inpudicitiam nostram et diligit castitatem iJ non enim frustra
etiam uulgo dici solet: qui non zelat. non amat.

Ad hoc pertinet etiam quod dictum est: ignis edax:
de quo disputare non debeo, sed ipsos potius interrogare. *
quem ignem dixerit dominus se uenisse mittere in hunc
mundum. hoc enim dictum est in euangelio, quod illi accusare
non possunt, non ut Christum honorent, sed ut decipiant
christianos. quod cum eis commemoratum fuerit, quemadmodum
dominus dixerit: ignem ueni mittere in hunc mundum.
miseri dicunt: sed illud aliud est. quibus respondemus: et
hoc aliud est: noli metuere. nam ipse Christus loquitur etiam
in uetere testamento. cum dicit: ego sum ignis edax. qui
loquitur in euangelio. quod ignem uenerit in hunc mundum
mittere. id est uerbum dei, quod est ipse. nam ueteres utique
scripturas exposuit post resurrectionem discipulis incipiens a
Moyse et prophetis omnibus, quando ipsi discipuli ignem se
accepisse confessi sunt dicentes: nonne cor nostrum erat
ardens in uia. cum aperiret nobis scripturas? ipse est
ignis edax: consumit enim ueterem uitam diuinus amor et
innouat hominem, ut ex eo, quod deus ignis est edax. faciat,
ut eum nos amemus, ex eo autem, quod zelans est. ipse nos
amet. nolite ergo timere ignem, quod est deus, sed timete
ignem, quem parauit haereticis deus.

Quod enim Adimantus elegit de euangelio locum. quem
huic legis capitulo tamquam contrarium apud inperitos obicerct, [*] [*]

ubi ait dominus: nemo bonus, nisi unus deus, quotiens
inuenitur bonitas dei in uetere testamento. quis numerare
sufficiat? unum tamen ponam. quod cotidie in ecclesiis cantatur:
confitemini domino. quoniam bonus est, quoniam
in saeculum misericordia eius. certe et hoc zelanti deo,
sicut Manichaei existimant. uidetur esse contrarium et tamen
in libris ueteris testamenti cantatur. item rex ille. qui cum
filio suo nuptias faceret, inuenit inter discumbentes hominem
non habentem uestem nuptialem et eum primo amici nomine
appellans manibus et pedibus conligatis mitti iussit in tenebras
exteriores. moleste intellegentibus non uidetur bonus. et si
ipsum quisquam capitulum euangelii proponeret. et sicut facit
Adimantus de uetere testamento, ita euangelium calumniose
accusaret laudans potius ueteris testamenti libros, ubi scriptum
est: confitemini domino, quoniam bonus est, quoniam
in saeculum misericordia eius, et reprehendens in nouo,
quod uocatus conuiua in tantum subplicium propter - uestem
mittitur, et hoc fraudulenta peruersitate adsidue faceret. ut
omnia loca lenitatis de uetere testamento colligeret et loca
seueritatis de nouo, et haec sibi aduersa esse contenderet,
laudans uetus et reprehendens nouum: similiter inueniret
inperitos et diuinarum scripturarum miserabiliter ignaros,
quibus persuaderet uetus potius testamentum quam nouum
esse retinendum. quod cum isti ex alia parte faciunt, id est
uetus reprehendentes quasi contrarium nouo. miror, quod non
cogitant posse aliquem aliquando utrumque legere et diuina
ope intellectum utrumque laudare fraudemque istorum atque
malitiam uel dolere tamquam hominum uel cauere tamquam
haereticorum uel inridere tamquam inperitorum et superborum. [*] [*] [*]