Contra Academicos (1.11-1.15)

Postridie autem cum consedissemus: Proferte, inquam.
quod heri coeperatis. — Tum Licentiu : Distuleramus, inquit, disputationem,
nisi fallor, rogatu meo, cum erroris definitio difficillima
mihi esset. — Hic plane, inquam, non erras, quod ut tibi omen sit ad
reliqua, libenter optauerim. — Audi ergo, inquit, quod heri etiam, nisi
intercessisses, protulissem. error mihi uidetur esse falsi pro uero approbatio.
in quem nullo pacto incidit, qui ueritatem quaerendam
semper existimat; falsum enim probare non potest, qui probat nihil;
non igitur potest errare. beatus autem esse facillime potest; nam ne
longius abeam, si nobis ipsis, ut heri licuit, cotidie uiuere liceret, nihil
mihi occurrit, cur nos beatos appellare dubitaremus. uiximus enim
magna mentis tranquillitate ab omni corporis labe animum uindicantes
et a cupiditatium facibus longissime remoti, dantes, quantum
homini licet, operam rationi, hoc est secundum diuinam illam partem
animi uiuentes, quam beatam esse uitam hesterna inter nos definitione
conuenit; atqui, ut opinor, nihil inuenimus, sed tantummodo
quaesiuimus ueritatem. potest igitur sola inquisitione ueritatis,
etiamsi eam inuenire minime possit, homini beata uita contingere. [*] [*]

nam definitio tua uide quanta facilitate excludatur notione communi.
etenim errare esse dixisti semper quaerere et numquam inuenire.
quid, si quisquam nihil quaerat et interrogatus uerbi gratia, utrumnam
modo dies sit, temere statimque noctem esse opinetur atque
respondeat, nonne tibi uidetur errare? hoc igitur erroris genus uelimmanissimum
non conplexa est definitio tua. quid, si etiam non errantes
conplexa est, potest definitio ulla: esse uitiosior? nam quis Alexandriam
quaerat et ad eam recto pergat itinere, non opinor potes
eum errantem uocare. quid, si eandem uiam uariis impedimentis
causis longo agat tempore et in ea morte praeueniatur, nonne et semper
quaesiuit et numquam inuenit nec errauit tamen? — Non, inquit
ille, semper quaesiuit.

Recte dicis, ait Licentius, et bene admones. inde enim prorsus
nihil ad rem pertinet definitio tua; non enim ego beatum esse dixi,
qui semper quaerat ueritatem. quod ne fieri quidem potest, primo
quia non semper homo est, deinde quia non ex quo tempore incipit
esse homo, eo iam potest aetate impediente uerum quaerere. aut si
semper id putas dicendum, si nihil temporis, quo iam quaerere
potest, perire patitur, rursus tibi Alexandriam redeundum est.
fac enim quemquam, ex quo tempore iter agere uel aetate uel negotio
sinitur, pergere occipere illam uiam atque, ut supra dixi, cum
deuiet nusquam, antequam perueniat, tamen uita excedere, multum
profecto errabis, si tibi errasse iste uidebitur, quamuis omni quo
potuit tempore nec quaerere desierit nec inuenire potuerit quo pergebat.
quam ob rem si et mea descriptio uera et secundum eam non
errat ille, qui perfecte quaerit, quamuis non inueniat ueritatem,
beatusque est ob eam rem, quod secundum rationem uiuit, tua
uero definitio et frustrata est et, si non esset, nihil eam curare [*]

deberem, si ex eo solum, quod ego definiui. satis causa firmata
est, cur quaeso nondum est ista inter nos quaestio dissoluta?

Hic Trygetius: Dasne, inquit, sapientiam rectam uiam
esse uitae? — Do, inquit, sine dubio; sedtamenuolo mihi sapientiam
definias, ut sciam, utrum quae mihi eadem tibi esse uideatur. — Et
ille: Parum tibi, ait. uidetur definita hoc ipso, quod nunc interrogatus
es? etiam quod uolui concessisti. si enim non fallor, recta uia
uitae sapientia nominatur. — Tum Licentius: Nihil mihi tam ridiculum
quam ista definitio uidetur, inquit. — Fortasse, ait ille;
pedetemtim tamen quaeso, ut ratio praeueniat risum tuum; nihil enim
est foedius risu inrisione dignissimo. — Quid enim, ait ille, nonne
fateris uitae mortem esse contrariam ? — Fateor, ait. — Mihi igitur.
inquit ille, uia uitaenullamagis uidetur quam ea, qua quisque pergit.
ne in mortem incidat. — Adsentiebatur Trygetius. — Ergo si uiator
quispiam deuerticulum uitans, quod a latronibus obsideri audierit,
recta ire pergat atque ita euadat interitum, nonne et uiam uitae et
rectam secutus est? et eam sapientiam nominat nemo? quomodo
igitur omnis recta uitae uia sapientia est ? — Concessi enim esse, sed
non solam. — Definitio autem nihil conplecti debuit, quod esset alienum.
itaque rursus defini, siplacet: quid tibi uidetur esse sapientia?

Diu ille tacuit; deinde: En, inquit, iterum definio, si hoc tu
numquam finire statuisti. sapientia est uia recta, quae ad ueritatem
ducat. — Similiter et hoc, inquit ille, refellitur; nam cum apud Uergilium
Aeneae dictum est a matre:
perge modo et, qua te ducit uia, dirige gressum,
sequens hancuiam ad id, quod dictumerat, id est ad uerum, peruenit.
contende, si placet, ubi pedem ille incedens posuit. sapientiam [*] [*]

posse dici; quamquam stulte prorsus istam descriptionem tuam conor
effringere; nam causam meam nulla plus adiuuat. etenim sapientiam
non ipsam ueritatem, sed uiam, quae ad eam ducat, esse dixisti.
quisquis ergo hac utitur uia, sapientia profecto utitur, et qui sapientia
utitur, sapiens sit necesse est; sapiens igitur erit ille, qui perfecte
quaesierit ueritatem, etiamsi ad eam nondum peruenerit. nam
uia, quae ducit ad ueritatem, nulla, uti opinor, intellegitur melius
quam diligens inquisitio ueritatis. hac igitur sola uia utens iam iste
sapiens erit. et nemo sapiens miser; omnis autem homo aut miser
aut beatus: beatum igitur faciet non tantum inuentio, sed ipsa per
se inuestigatio ueritatis.

Tum ille arridens: Merito mihi, inquit, ista contingunt, dum
aduersario in re non necessaria fidenter assentior; quasi uero ego
sum magnus definitor aut quidquam in disputando magis superuacaneum
puto. quis enim modus erit, si ego rursus uelim definiri
abs te aliquid et rursus eiusdem definitionis uerba et consequentium
item singillatim omnia fingens, quod nihil intellegam, definiri
flagitem? nam quid planissimum non meo iure definiri cogam. si
iure a me sapientiae definitio postulatur? cuius enim uerbi in animis
nostris apertiorem notionem natura esse uoluit quam sapientiae ? sed
nescio quo modo, cum mentis nostrae ueluti portum notio ipsa reliquerit
et uerborum sibi quasi uela tetenderit, occurrent statim
calumniarum mille naufragia. quam ob rem aut definitio sapientiae
ne requiratur aut iudex noster in eius patrocinium dignetur descendere.
— Tum ego, cum iam stilum nox impediret et quasi de integro
magnum quiddam disserendum uiderem oboriri, in alium diem distuli.
nam disputare coeperamus sole iam in occasum declinante diesque
paene totus cum in rebus rusticis ordinandis tum in recensione
primi libri Uergilii peractus fuit. [*]