Breviculus Collationis cum Donatistis (3.3-3.7)

Inter haec etiam de catholico nomine, apud quos
potius esset, pauca ab utraque parte inuicem dicta et obiecta
sunt, et iussum est principali causae potius reseruari. et post
aliquanta identidem cum catholici nominis facta mentione
dicerent Donatistae apud se potius esse catholicam, interlocutus
est cognitor se interim sine cuiusquam praeiudicio non
posse aliter appellare catholicos, quam eos appellauit imperator
a quo cognitor datus est, illos autem, quanto magis se esse
catholicos dicerent, tanto magis iam causam ipsam remotis
morarum interpositionibus agere debere, in qua probare possent
se potius esse catholicos. hic Donatistae post tantas moras
et tot interlocutiones cognitoris contra eos prolatas, exigentis
ut causa potius ageretur atque testantis de legatorum personis
uel mandato, quod eis iniunctum est, nec ad causam aliquid
pertinere nec sibi aliquid ut hinc requireret fuisse praeceptum,
dixerunt, ut, si in legatis uel mandato quod eis datum est
manifestando noluissent catholici obtemperare iudicatis, saltem
hoc responderent, utrum loco petitorum consisterent, multum
mirantibus catholicis, cur eos Donatistae dixerunt in edendo
legatorum mandato non parere iudicatis, cum potius contra
ipsos tam multis interlocutionibus cognitor pronuntiauerat.
interrogauerunt ergo catholici, quibus iudicatis non paruerint,
et Donatistis ad hoc non respondentibus interlocutus est cognitor,
ad illud, quod de loco petitoris Donatistae quaesierant,
catholici responderent. et responderunt se hoc proponere, ut
crimina, quae solent Donatistae communioni eorum obicere,
uel probentur uel diluantur, ut possit Donatistarum separatio
uel defendi uel corrigi. tunc cognitor cum responsionem a
Donatistis exigeret, responderunt Afros, qui se catholicos [*]
dicerent, alienam causam uelle defendere, hoc est totius orbis
ecclesiam, de qua sibi nihil debere praeiudicari, cum inter
Afros hoc negotium uentiletur, et expectare potius ecclesiam
transmarinam, ut qui uicerint ipsi ad eam pertinere uideantur
et ipsi habeant catholicum nomen; sed in fine prosecutionis
suae rursus de persona petitoris ut sibi responderetur postulauerunt.
hic catholici ad utrumque breuiter responderunt,
et quia de personis iam primo et secundo iudicio quaestio
fuerit terminata, et quia ecclesiae toto orbe diffusae, cui testimonium
perhibet scriptura diuina, ipsi, non Donatistae communicant,
unde catholici merito et sunt et uocantur. Donatistae
autem responderunt non catholicum nomen ex uniuersitate
gentium, sed ex plenitudine sacramentorum institutum, et
petiuerunt, ut probarent catholici sibi communicare omnes
gentes. quod catholici cum gratissime acciperent et peterent,
ut hoc probare permitterentur, rursus illi de mandato illo,
quod legatis iniunctum edi sibi petiuerant, quaestionem refricare
coeperunt et a causa ecclesiae, quae iam in medium discutienda
peruenerat, iterum resilire, modo mandatum supradictum petendo,
modo de petitoris persona ut constaret instando, modo ut\' de his
ipsis quae petierant iudicaret cognitor exigendo, de quibus iam
totiens fuerat interlocutus et eos illa frustra petere pronuntiauerat.

Sed cognitor, quamquam uiderentur non recte petere
edi sibi mandatum, quod legatis iniunctum est, quia, id quod
sufficiebat ad causam, collationem petitam concessamque constabat,
non ei tamen uidebatur iniuste illos petere, ut petitoris
persona constaret. catholici autem uidentes, quod iam sibi
fuerat antea nuntiatum et hoc eorum intentione satis intellegebant,
non ob aliud Donatistas personas quaerere petitorum,
nisi ut liceret eis personarum discussione longissimas temporum
et dilationum moras ingerere, quoniam uehementer nolebant,
ut perueniretur ad causam, in qua se nihil habere [*] [*]
quod dicerent, sicut res ipsa uel sero postea patefecit, plenissime
sciebant: hoc ergo uidentes catholici noluerunt personam
suscipere petitorum, asserentes non se obicere crimina sed
obiecta defendere, quae cum defendissent et falsa esse demonstrassent,
consequenter eos apparere qui sint et quanta iniquitate
se ab unitate diuiserint. hic Donatistae asserebant, quocumque
modo etiam de ipsis criminibus quae uellent diluere
ultro catholici cogerent sibi aduersarios respondere, petitorum
eos habere personam. sed catholici respondebant ad hoc se
petisse collationem, non ubi obicerent diluenda sed ubi obiecta
diluerent, quoniam et mandatum Donatistarum aduersus traditores
et persecutores factum erat et uerba Primiani, quando
prius a catholicis de collatione conuentus est, crimen eis eum
obicere testabantur, ubi dixerat: indignum est ut in unum
conueniant filii martyrum et progenies traditorum,
et quamuis tunc conferre noluisset, postea tamen in iudicio
praefectorum se audiri et discuti uelle dixerat. quem eorum
de collatione consensum tenentes catholici hoc ut fieret ab
imperatore petiuerant.

Tunc iussit eos cognitor obiecta a se crimina iam probare
nec de petita collatione personam petitoris ostendi, si
etiam utrique petisse probarentur. hic Donatistae identidem
petere coeperunt, ut de persona pronuntiaret. et pronuntiauit
cognitor dicens, si collationem pars utraque petiuisset, eum
esse petitorem qui crimina obiceret. et exegerunt Donatistae,
ut probaretur a catholicis, utrum collationem utrique petiuerint.
ubi cognitor cum dixisset: hoc catholici probare debebunt,
ortus est iterum moratorius conflictus de catholico
nomine et Donatistarum et Caecilianistarum. deinde obtulerunt
catholici gesta habita in iudicio praefecturae, quibus probarent
etiam Donatistas collationem petisse. quae cum iussisset cognitor
recitari, rursus illi ad praeterita redierunt et de his ut
pronuntiaret cognitor flagitare coeperunt, de quibus totiens [*] [*]

pronuntiauerat, id est de persona et de mandato legatorum,
quod sibi ut ederetur totiens superfluo postulauerant. hoc
autem agebant, quantum intellegebatur, timentes, ne gesta
praefectoria legerentur, ubi suam causam quibusdam inconsideratis
et temerariis responsionibus uulnerauerant. diu itaque
conflictatum est ab eis et maxime cum ipso cognitore, cum
ipsi peterent edi sibi mandatum legatis iniunctum aut pronuntiaret
eos hoc superfluo petiuisse, ille autem et pronuntiasse
se diceret et pronuntiaret hoc omnino ad praesens non pertinere
iudicium, ubi declararetur imperialibus litteris, quid
petitum esset quidue concessum. et tandem aliquando ad iussum
eius coeperant gesta praefectoria recitari. quorum gestorum
cum dies et consules fuissent recitati, continuo rursus
Donatistae interruperunt et eadem illa praeterita poscere coeperunt.
sed cum cognitor interloqueretur debere gesta recitari,
ut de petitoris persona constaret, illi contra ab initio coeperunt
dicere esse gesta priora, quae deberent potius recitari.
contra a catholicis dictum est ideo illos nolle, ut gesta praefectoria
legerentur, quod in eis prosecutiones proprias formidarent.

Obtulerunt ergo Donatistae gesta proconsularia et
uicariae praefecturae, ubi catholici petierant eos actis municipalibus
conueniri, ut collatione utrorumque facta error de
medio tolleretur, longe antequam ipsam collationem ab imperatore
petiuissent, et his gestis catholicos uolebant ostendere
loco assistere petitorum, quia illic eos dixerant haereticos
multa contra diuinas leges humanasque committere. contra
hoc catholici dicebant ideo se etiam tunc flagitasse collationem,
ut contra eorum crimina pro ecclesia responderent.
itaque petiuerunt saepius. ut, si ea gesta recitanda essent,
quae priora esse constaret, illa potius legerentur, ubi Donatistae
primitus causam Caeciliani ad imperatorem Constantinum
per Anullinum proconsulem accusando miserunt, recitatisque
gestis, quae ipsi proferebant, non sunt recitata illa, quae apud [*] [*]
praefectos habita iam coeperant \'recitari. et coepit esse conflictus,
ut, si propterea gesta quae Donatistae protulerant
praelata sunt gestis quae a catholicis prolata fuerant, quia
priora reperta sunt, ut ipsa potius recitarentur, saltem post
ipsorum recitationem recitarentur etiam illa longe priora, ubi
eos appareret in hac tota causa quae agebatur primitus accusatores
extitisse per proconsulem apud imperatorem. ista ergo
ne recitarentur uehementer Donatistae obluctabantur multis
et multiplicibus prosecutionibus resistentes, sicut ebluctati
fuerant et extorserant, ne illa praefectoria legerentur. in hac
autem obluctatione saepe repetebant illud iam detritum et
tot interlocutionibus cognitoris repulsum de mandato legatorum
sibi edendo. repetebant etiam quaestionem, quae fuerat iam
ante transacta, utrum testimoniis legis an publicis gestis
catholici agere mallent, et dicebant, ut, si testimonia diuinae
legis eligerent, facerent omnium legum publicarum gestorumque
iacturam, si autem publicis legibus et gestis agere potius
uellent, omitterent diuina documenta. et tamen, si hoc eligerent
catholici, ut publicorum gestorum documentis potius
agerent, dicebant se Donatistae nec hoc permissuros, ut ea
quae a catholicis offerebantur gesta legerentur, eo quod haberent
ualidam temporis praescriptionem, illam scilicet de qua
eis fuerat sufficienter et a catholicis et ab ipso cognitore
responsum, quia ipsam causam lapsam et agi iam non posse
dicebant, quia dies transierat, quo menses quattuor complerentur.
uehementer enim eos timere apparebat, ne gesta legerentur,
quibus doceretur a maioribus eorum Caecilianum apud
imperatorem primitus accusatum et deinde iudiciis et ecclesiasticis
et imperialibus absolutum atque purgatum, hoc est
ne ipsa causa omnino propter quam uentum fuerat ageretur,
ubi se euidentissime superari posse sentiebant. sic autem
nolebant et timebant, ut hoc etiam confiteri cogerentur, dicentes
quod sensim, id est paulatim inducerentur in causam et ad [*] [*]
causae interna deducerentur, quod utique optare deberent, si
non de inanibus et moratoriis praescriptionibus, sed de ipsius
causae ueritate confiderent.

Contra ergo catholici cum uehementer conarentur, ut
ad causam perueniretur, quo eos prorsus nolle peruenire cernebant,
respondebant tamen iterum atque iterum eisdem ipsis,
quae illi totiens iam transacta repetebant. et quoniam duo
erant quae in medium uenerant, unum de editione mandati,
quod legatis iniunctum est, alterum, utrum diuinis testimoniis
an gestis publicis catholici agere mallent, de mandati illius
editione et catholici responderunt non ad eos neque ad praesentem
causam omnino pertinere, et ipse cognitor quod saepius
pronuntiauerat iterum pronuntiauit, legatorum personam et
mandatum quod susceperunt omnino se non posse discutere
et ab eo quod sibi iniunctum est non debere discedere, quandoquidem
satis apparebat imperialibus litteris, quibus iudex
huic causae fuerat constitutus, collationem ab imperatore concessam.
de illo autem altero, ubi quaerebant quid eligerent
catholici, utrum diuina documenta an gesta publica, saepius
catholici responderunt, si Donatistae hominum crimina non
obicerent, quae uelut traditoribus obicere consueuerunt, sed
tantummodo id quaereretur, quae uel ubi esset ecclesia, nihil
se acturos publicis gestis, sed scripturarum diuinarum tantummodo
testimoniis, si autem in illa hominum accusatione et
criminatione persisterent, quia et ipsi ista nisi talibus gestis
demonstrare non possent, sine dubio et catholicos huiusmodi
crimina gestis publicis defensuros; aliter enim ista nec accusari
poterant nec defendi. haec eis saepius et a catholicis et
ab ipso cognitore repetita et inculcata sunt, multis et uariis
modis multarum prosecutionum illis ad eadem redeuntibus
et eadem repetentibus, ne ageretur causa et ne gesta legerentur,
quae iam in manibus esse cernebant. sed aliquando
uicit cognitor tam longas obstinationes et iussit recitari, quae
a catholicis data sunt, et coepit tandem agi causa, propter [*]
quam tot episcopi partis utriusque conuenerant. quod mirabiliter
factum est, ut, cum Donatistae propterea quaererent
petitoris personam, ne perueniretur ad causam, ipsa inquisitio
petitoris subito in medium mitteret causam.