Breviculus Collationis cum Donatistis (1.11-1.15)

Undecimo loco, cum cognitor interlocutus esset in mandato
catholicorum magis diuina testimonia quam forensia uincula
esse prolata, et iussisset etiam subscriptiones omnium
recitari, conflictus exortus [est] et aliquamdiu productus est,
cum Donatistae exigerent eorum praesentiam, qui mandato
subscripserant, obicientes, quod eis suppositis qui episcopi
non fuerint potuissent fallere cognitorem, quo praesente subscripsisse
legebantur, et quod antiquis cathedris alios episcopos
addiderint, ut numerus augeretur. catholici autem ne sui praesentarentur
resistebant, uerentes ne illi tumultum aliquem
praepararent, per quem prorsus abrumperetur ipsa collatio,
quam fieri Donatistae nolle omnino uidebantur, maxime quando
de tempore, quasi iam causa lapsa esset et audiri non posset,
praescribere uoluerunt. quem tumultum ideo putabantur nondum
fecisse, quia, si fieret, uidebant non posse imputari [*]

Duodecimo loco ingressis episcopis catholicis, quorum
praesentia petebatur, omnes singillatim recitati et in medium
procedentes a Donatistis recogniti sunt uel uicinis suis uel
cum quibus in uno loco erant, et quicumque recitabantur
catholici episcopi ex his locis, ubi non erat pars Donati, satis
et ipsis Donatistis notum erat se ibi non habere collegas uel
communionem suam et esse illic catholicos uel quos nouerant
uel de quibus audierant in suae uicinitate regionis. ita factum
est, ut omnino nullius catholici recitaretur subscriptio, de
cuius praesentia dubitarent. sane cum uentum esset ad nomen
Uictoriani Mustitani catholici episcopi et in medium procedens
respondisset se habere contrarios duos, Felicianum in ciuitate
Mustit-ana et Donatum in loco Turrensi, exegerunt catholici,
ut actis constaret Felicianum in communione esse Primiani;
ipsum enim inter alios cum Maximiano damnauerant damnatorem
Primiani et ordinatorem ipsius Maximiani, quem postea
in integro honore receperant nec destruxerant baptismum in
eis, quos in Maximiani schismate baptizauerat. sed ad interrogationem
catholicorum respondere noluerunt, dicentes non
debere hoc ab eis exigi, et cum iterum pressius exigeretur,
dixerunt iam internae actionis hoc esse. et secundum eos
interlocutus est cognitor, ut hoc quod coeptum fuerat ageretur
et illud, si opus esset, postea quaereretur. in ipsa autem diocesi
Mustitana apparuit et ipsos episcopum alium antiquae cathedrae
addidisse, quod inani inuidia catholicis obiecerant; hoc et.
in aliis locis eos fecisse postea declaratum est. [*]

Tertio decimo loco recensitis et recognitis praesentibus
catholicis qui subscripserant cognitor obtulit potens, ut considentes
potius agerent quam stantes. Donatistae autem recusauerunt,
gratias tamen agentes, quod talibus senibus obtulisset
consessum, et in ea recusatione multa dicentes in laudem suam
et in laudem ipsius cognitoris, quae legat qui uoluerit in conscriptione
gestorum. pertinet enim ad rem, quomodo quem
sic laudauerunt, ut dicerent honorificum iustum reuerentem
benignum, causam tamen, propter cuius actionem
tam multi conuenerant, apud eum agi nolebant.

Quarto decimo loco mandatum etiam Donatistarum
prolatum et recitatum est breuiter factum, ut hi quos elegerant
agerent uelut aduersus traditores et persecutores suos. recitata
sunt etiam eorum nomina, cum hoc catholici fieri petissent,
ut constaret, utrum apud Carthaginem praesentes subscripserint.
sed Donatistae multo instantius hoc ut fieret
cognitori extorserunt, ut eorum quoque numerus appareret,
quod se magna intentione uelle monstrabant. in ea sane recitatione
inuenti sunt quidam, pro quibus absentibus alii subscripserunt.
inuentus est etiam unus, qui cum suo nomine
recitato non responderet, dixerunt eum in itinere esse defunctum.
et cum quaererent catholici, quomodo potuerit apud Carthaginem
subscribere qui fuerat in itinere defunctus, illi diu
fluctuauerunt perturbati et nescientes quid responderent. nam
primo dixerunt non de ipso, sed de alio fuisse suggestum. et
cum catholici putassent de alio, id est de clerico, eos dicere,
qui pro mortuo subscribere potuit, quaesitum est, utrum clericus
suo nomine an illius pro mortuo subscripserit. sed postea
responderunt ipsum quidem subscripsisse praesentem, cum
octauo Calendas Iunias mandatum fieret, sed quoniam aeger
subscripserat, remeantem ad propria in itinere defecisse. quo
audito catholici petierunt superiora eorum uerba recitari, ut
ipsa uarietas deprehensa claresceret. quod cum factum fuisset
et appareret, quaesiuit cognitor, utrum saltem sub dei [*]

Quinto decimo loco egressis omnibus, qui iam superfluo
praesentes erant, et remanentibus eis, quos necessarios
utrique delegerant, in perendinum diem collatio dilata est
utrorumque consensu, quoniam dies praesens iam uidebatur
emensus.