De civitate dei (1.3)

CAPUT III. Quam inprudenter Romani deos penates, qui Troiam custodire non potuerant, sibi crediderint profuturos.

Ecce qualibus dis Urbem Romani seruandam se commisisse
gaudebant!s o nimium miserabilem errorem! Et nobis suscensent,
cum de dis eorum talia dicimus; nec suscensent auctoribus
suis, quos ut ediscerent mercedem dederunt doctoresque ipsos
insuper et salario publico et honoribus dignissimos habuerunt.
Nempe aput Vergilium, quem propterea paruuli legunt, ut
uidelicet poeta magnus omniumque praeclarissimus adque optimus
teneris ebibitus animis non facile obliuione possit aboleri,
secundum illud Horatii:

Quo semel est inbuta recens sernabit odorem

Testa diu -

aput hunc ergo Vergilium nempe Iuno inducitur infesta Troianis
Aeolo uentorum regi aduersus eos inritando dicere:

Gens inimica mihi Tyrrhenum nauigat aequor

Ilium in Italiam portans uictosque penates.

Itane istis penatibus uictis Romam, ne uinceretur. prudentes
commendare debuerunt? Sed haec Iuno dicebat uelut irata
mulier, quid loqueretur ignorans. Quid Aeneas ipse, pius totiens
appellatus, nonne ita narrat:

Panthus Othryades, arcis Phoebique sacerdos,

Sacra manu uictosque deos paruumque nepotem

Ipse trahit cursuque amens ad limina tendit?

Nonne deos ipsos, quos uictos non dubitat dicere, sibi potius
quam se illis perhibet commendatos, cum ei dicitur: [*] [*]

Sacra suosqne tibi commendat Troia penates?

Si igitur Vergilius tales deos et uictos dicit et, ut uel uicti
quoquo modo euaderent, homini commendatos: quae dementia
est existimare his tutoribus Romam sapienter fuisse commissam
et nisi eos amisisset non potuisse uastari? Immo uero uictos
deos tamquam praesides ac defensores colere, quid est aliud
quam tenere non numina bona, sed nomina mala? Quanto
enim sapientius creditur, non Romam ad istam cladem non
fuisse uenturam, nisi prius illi periissent, sed illos potius
olim fuisse perituros, nisi eos quantum potuisset Roma seruasset!
Nam quis non, cum aduerterit, uideat quanta sit uanitate
praesumtum non posse uinci sub defensoribus uictis et ideo
periisse, quia custodes perdidit deos, cum uel sola esse potuerit
causa pereundi custodes habere uoluisse perituros? Non itaque,
cum de dis uictis illa conscriberentur adque canerentur, poetas
libebat mentiri, sed cordatos homines cogebat ueritas confiteri.
Verum ista opportunius alio loco diligenter copioseque tractanda
sunt: nunc, quod institueram de ingratis hominibus dicere,
parumper expediam ut possum, qui ea mala, quae pro suorum
morum peruersitate merito patiuntur, blasphemantes Christo
inputant; quod autem illis etiam talibus propter Christum
parcitur, nec dignantur adtendere et eas linguas aduersus eius
nomen dementia sacrilegae peruersitatis exercent, quibus linguis [*] [*]
usurpauerunt mendaciter ipsum nomen, ut uiuerent, uel quas
linguas in locis ei sacratis metuendo presserunt, ut illic tuti
adque muniti, ubi propter eum inlaesi ab hostibus fuerunt,
inde in eum maledictis hostilibus prosilirent.