Probus (21-24)

Longius amore imperatoris optimi progredior quam pedestris sermo desiderat, quare addam illud quod praecipue tanto viro fatalem properavit necessitatem. nam cum Sirmium venisset ac solum patrium effecundari cuperet et dilatari, ad siccandam quandam paludem multa simul milia militum posuit, ingentem parans fossam, qua deiectis in Savum [*] naribus loca Sirmiensibus profutura siccaret. hoc permoti [*] milites confugientem eum in turrem ferratam, quam ipse speculae causa elatissimam exaedificaverat, interemerunt anno imperii sui quinto, postea tamen ingens ei sepulchrum elatis aggeribus omnes pariter milites [*] [*] [*] [*] [*] [*] fecerunt cum titulo huius modi inciso marmori: Hic Probus imperator et vere probus situs est, victor omnium gentium barbararum, victor etiam tyrannorum.

Conferenti mihi cum aliis imperatoribus principem Probum omnibus prope Romanis ducibus, qua fortes, qua [*] clementes, qua prudentes, qua mirabiles exstiterunt, intellego hunc virum aut parem fuisse aut, si non repugnat invidia furiosa, meliorem, quinquennio enim imperii sui per totum orbem terrarum tot bella gessit, et quidem per se, ut mirabile sit quemadmodum omnibus occurrerit proeliis, multa manu sua fecit, duces praeclarissimos instituit, nam ex eius disciplina Carus, Diocletianus, Constantius, Asclepiodotus, Hannibalianus, Leonides, Cecropius, Pisonianus, Herennianus, Gaudiosus, Ursinianus et ceteri, quos patres nostri mirati sunt et de quibus nonnulli boni principes exstiterunt. conferat nunc, cui placet, viginti Traiani Hadrianique annos, conferat prope totidem Antoninorum. nam quid de Augusto loquar, cuius imperii annis [*] vix potest advivi? malos autem principes taceo, ipsa vox Probi clarissima indicat quid se facere potuisse speraret, qui dixit brevi necessarios milites

non futuros. ille vero conscius sui non barbaros timuit, non tyrannos. quae deinde felicitas emicuisset, si sub illo principe milites non fuissent? an- [*] [*] nonam provincialis daret nullus, stipendia de largitionibus nulla erogarentur, aeternos thesauros haberet Romana res publica, nihil expenderetur a principe, nihil a possessore redderetur ; aureum profecto saeculum promittebat, nulla futura erant castra, nusquam lituus audiendus, arma non erant fabricanda. populus iste militantium, qui nunc bellis civilibus rem publicam vexat, araret, studiis incumberet, erudiretur artibus, navigaret. adde quod nullus occideretur in bello. di boni, quid tantum vos offendit Romana res publica, cui talem principem sustulistis? eant nunc, qui ad civilia bella milites parant, in germanorum necem arment dexteras fratrum, hortentur in patrum vulnera liberos et divinitatem Probo derogent, quam imperatores nostri prudenter et consecrandam vultibus et ornandam templis et [*] celebrandam ludis circensibus iudicarunt.

Posteri Probi vel odio vel invidiae timore Romanam rem fugerunt et in Italia circa Veronam ac Benacum et Larium atque in his regionibus larem locaverunt. sane quod praeterire non potui, cum imago Probi in Veronensi sita fulmine icta [*] esset ita [*] [*] ut eius praetexta colores mutaret, haruspices responderunt huius familiae posteros tantae in senatu claritudinis fore ut omnes summis honoribus fungerentur. sed adhuc neminem vidimus, posteri autem aeternitatem videntur habere non modum. Senatus mortem Probi gravissime accepit, aeque populus, et cum esset nuntiatum Carum imperare, virum bonum quidem sed longe a moribus Probi, Carini causa filii eius, qui semper pessime vixerat, tam senatus quam populus inhorruit, metuebant enim unusquisque tristiorem principem, sed magis improbum metue- bant heredem. Haec sunt, quae de Probo cognovimus vel quae digna memoratu aestimavimus. nunc in alio libro, et quidem brevi, de Firmo et Saturnino et Bonoso et Proculo dicemus, non enim dignum fuit ut quadrigae tyrannorum bono principi miscerentur, post deinde si vita suppetit, Carum incipiemus propagare cum liberis. [*]