Antoninus Pius (2-4)

Fuit vir forma conspicuus, ingenio 1 clarus, moribus clemens, nobilis vultu, placidus ingenio, singularis [*] eloquentiae, nitidae litteraturae, praecipue sobrius, diligens agri cultor, mitis, largus, alieni abstinens, et omnia haec cum mensura et sine iactantia, in cunctis postremo laudabilis et qui merito Numae Pompilio ex bonorum sententia comparatur. [*] Pius cognominatus est a senatu, vel quod soceri fessi iam aetatem manu praesente senatu levaret (quod quidem non satis magnae pietatis est argumentum, cum impius sit magis qui ista non faciat, quam pius qui debitum reddat 4), vel quod eos quos Hadrianus per malam valetudinem occidi iusserat, reservavit, vel quod Hadriano contra omnium studia post mortem munitos atque immensos honores decrevit, vel quod, cum se [*] [*] [*] [*] Hadrianus interimere vellet, ingenti custodia et diligentia fecit, ne id posset admittere, vel quod vere natura clementissimus et nihil temporibus suis asperum fecit. idem faenus trientarium, hoc est minimis usuris, exercuit, ut patrimonio suo plurimos adiuvaret. Fuit quaestor liberalis, praetor splendidus, consui cum Catilio Severo, hic in omni privata vita [*] in agris frequentissime vixit, sed clarus in locis omnibus fuit. ab Hadriano inter quattuor consulares, quibus Italia committebatur, electus est ad eam partem Italiae regendam in qua plurimum possidebat, ut Hadrianus viri talis et honori consuleret et quieti.

Huic, cum Italiam regeret, imperii omen est factum, nam cum tribunal ascendisset, inter alias adclamationes dictum est 'Auguste, dii te servent'. proconsulatum Asiae sic egit ut solus avum vinceret. in proconsulatu etiam sic imperii omen accepit: nam cum sacerdos femina Trallibus [*] ex more proconsules [*] [*] semper hoc nomine salutaret, non dixit i Ave pro consule,' sed 'Ave imperator'. Cyzici [*] etiam de simulacro dei ad statuam eius corona translata est. et post consulatum in viridiario taurus marmoreus cornibus ramis arboris adcrescentibus adpensus est, et fulgur caelo sereno sine noxa in eius domum venit, et in Etruria dolia, quae defossa fuerant, supra terram reperta sunt, et statuas eius in omni Etruria examen apium replevit, et somnio saepe monitus est dis penatibus eius [*] Hadriani simulacrum inserere. Proficiscens ad proconsulatum filiam maiorem amisit, de huius uxore multa dicta sunt ob nimiam libertatem et vivendi facilitatem, quae iste cum animi dolore compressit. post proconsulatum in consiliis Hadriani Romae frequens vixit, de omnibus, de [*] quibus Hadrianus consulebat, mitiorem sententiam semper ostendens.

Genus sane adoptionis tale fertur: mortuo Helio Vero, quem sibi Hadrianus adoptaverat et Caesarem nuncupaverat, dies senatus habebatur; eo Arrius Antoninus soceri vestigia levans [*] venit atque idcirco ab Hadriano dicitur adoptatus. quae causa sola esse adoptionis nec potuit omnino nec debuit, maxime cum et semper rem publicam bene egisset Antoninus [*] [*] [*] [*] et in proconsulatu se sanctum gravemque praebuisset. ergo cum eum Hadrianus adoptare se velle publicasset, acceptum est spatium deliberandi, utrum adrogari ab Hadriano vellet, adoptionis lex huiusmodi data est, ut quemadmodum Antoninus ab Hadriano adoptabatur ita sibi ille adoptaret M. Antoninum, fratris uxoris suae filium, et L. Verum, Helii Veri, qui ab Hadriano adoptatus fuerat, filium, qui postea Verus Antoninus est dictus, adoptatus est V. kal. Mart. die, in senatu gratias agens quod de se ita sensisset Hadrianus, factusque est patri et in imperio proconsulari et in tribunicia potestate collega, huius primum hoc fertur quod, cum ab uxore [*] argueretur quasi parum nescio quid suis largiens, dixerit: Stulta, posteaquam ad imperium transivimus, et illud quod habuimus ante perdidimus. congiarium populo [*] de proprio dedit et ea quae pater promiserat, et ad opera Hadriani plurimum contulit et aurum coronarium, quod adoptionis suae causa oblatum fuerat, Italicis totum, medium provincialibus reddidit. [*] [*]