Apocolocyntosis, Petronius, with an English translation by Michael Heseltine Seneca. Apocolocyntosis, with an English translation by W.H.D. Rouse (1-6)

Quid actum sit in caelo ante diem III idus Octobris anno novo, initio saeculi felicissimi, volo memoriae tradere. Nihil nec offensae nec gratiae dabitur. Haec ita vera. Si quis quaesiverit unde sciam, primum, si noluero, non respondebo. Quis coacturus est? Ego scio me liberum factum, ex quo suum diem obiit ille, qui verum proverbium fecerat, aut regem aut fatuum nasci oportere. Si libuerit respondere, dicam quod mihi in buccam venerit. Quis unquam ab historico iuratores exegit? Tamen si necesse fuerit auctorem producere, quaerito ab eo qui Drusillam euntem in caelum vidit: idem Claudium vidisse se dicet iter facientem

non passibus aequis.

Velit nolit, necesse est illi omnia videre, quae in caelo aguntur: Appiae viae curator est, qua scis et divum Augustum et Tiberium Caesarem ad deos isse. Hunc si interrogaveris, soli narrabit: coram pluribus nunquam verbum faciet. Nam ex quo in senatu iuravit se Drusillam vidisse caelum ascendentem et illi pro tam bono nuntio nemo credidit, quod viderit, verbis conceptis affirmavit se non indicaturum, etiam si in medio foro hominem occisum vidisset. Ab hoc ego quae tum audivi, certa clara affero, ita illum salvum et felicem habeam.

Iam Phoebus breviore via contraxerat ortum

lucis, et obscuri crescebant tempora somni,

iamque suum victrix augebat Cynthia regnum,

et deformis hiemps gratos carpebat honores

divitis autumni, iussoque senescere Baccho

carpebat raras serus vindemitor uvas.

Puto magis intellegi, si dixero: mensis erat October, dies III idus Octobris. Horam non possum certam tibi dicere, facilius inter philosophos quam inter horologia conveniet, tamen inter sextam et septimam erat.

Nimis rustice

inquies: cum omnes poetae, non contenti ortus et occasus describere, ut etiam medium diem inquietent, tu sic transibis horam tam bonam?"

lam medium curru Phoebus diviserat orbem

et propior nocti fessas quatiebat habenas

obliquo flexam deducens tramite lucem:

Claudius animam agere coepit nec invenire exitum poterat. Tum Mercurius, qui semper ingenio eius delectatus esset, unam e tribus Parcis seducit et ait: "Quid, femina crudelissima, hominem miserum torqueri pateris? Nec unquam tam diu cruciatus cesset?[*]

Annus sexagesimus quartus est, ex quo cum anima luctatur. Quid huic et rei publicae invides? Patere mathematicos aliquando verum dicere, qui illum, ex quo princeps factus est, omnibus annis, omnibus mensibus efferunt. Et tamen non est mirum si errant et horam eius nemo novit; nemo enim unquam illum natum putavit. Fac quod faciendum est:

Dede neci, melior vacua sine regnet in aula.'"

Sed Clotho

ego mehercules

inquit

pusillum temporis adicere illi volebam, dum hos pauculos, qui supersunt, civitate donaret (constituerat enim omnes Graecos, Gallos, Hispanos, Britannos togatos videre) sed quoniam placet aliquos peregrinos in semen relinqui et tu ita iubes fieri, fiat.

Aperit tum capsulam et tres fusos profert: unus erat Augurini, alter Babae, tertius Claudii.

Hos

inquit

tres uno anno exiguis intervallis temporum divisos mori iubebo, nec illum incomitatum dimittam. Non oportet enim eum, qui modo se tot milia hominum sequentia videbat, tot praecedentia, tot circumfusa, subito solum destitui. Contentus erit his interim convictoribus.

Haec ait et turpi convolvens stamina fuso

abrupit stolidae regalia tempora vitae.

p.376

At Lachesis redimita comas, ornata capillos,

Pieria crinem lauro frontemque coronans,

candida de niveo subtemina vellere sumit

felici moderanda manu, quae ducta colorem

assumpsere novum. Mirantur pensa sorores:

mutatur vilis pretioso lana metallo,

aurea formoso descendunt saecula filo.

Nec modus est illis, felicia vellera ducunt

et gaudent implere manus, sunt dulcia pensa.

Sponte sua festinat opus nulloque labore

mollia contorto descendunt stamina fuso.

Vincunt Tithoni, vincunt et Nestoris annos.

Phoebus adest cantuque iuvat gaudetque futuris,

et laetus nune plectra movet, nune pensa ministrat.

Detinet intentas cantu fallitque laborem.

Dumque nimis citharam fraternaque carmina laudant,

plus solito nevere manus, humanaque fata

laudatum transcendit opus.

Ne demite, Parcae

Phoebus ait "vincat mortalis tempora vitae

p.378

ille, mihi similis vultu similisque decore

nec cantu nec voce minor. Felicia lassis

saecula praestabit legumque silentia rumpet.

Qualis discutiens fugientia Lucifer astra

aut qualis surgit redeuntibus Hesperus astris,

qualis cum primum tenebris Aurora solutis

induxit rubicunda diem, Sol aspicit orbem

lucidus, et primos a carcere concitat axes:

talis Caesar adest, talem iam Roma Neronem

aspiciet. Flagrat nitidus fulgore remisso

vultus, et adfuso cervix formosa capillo."

haec Apollo. At Lachesis, quae et ipsa homini formosissimo faveret, fecit illud plena manu, et Neroni multos annos de suo donat. Claudium autem iubent omnes

χαίροντας, εὐφημοῦντασ ἐκπέμπειν δόμων.[*]

Et ille quidem animam ebulliit, et ex eo desiit vivere videri. Exspiravit autem dum comoedos audit, ut scias me non sine causa illos timere. Ultima vox eius haec inter homines audita est, cum maiorem sonitum emisisset illa parte, qua facilius loquebatur:

vae me, puto, concacavi me.

Quod an fecerit, nescio: omnia certe concacavit.

Quae in terris postea sint acta, supervacuum est referre. Scitis enim optime, nec periculum est ne excidant memoriae quae gaudium publicum impresserit: nemo felicitatis suae obliviscitur. In caelo quae acta sint, audite: fides penes auctorem erit. Nuntiatur Iovi venisse quendam bonae staturae, bene canum; nescio quid ilium minari, assidue enim caput movere; pedem dextrum trahere. Quaesisse se, cuius nationis esset: respondisse nescio quid perturbato sono et voce confusa; non intellegere se linguam eius, nec Graecum esse nec Romanum nec ullius gentis notae. Tum Iuppiter Herculem, qui totum orbem terrarum pererraverat et nosse videbatur omnes nationes, iubet ire et explorare, quorum hominum esset. Tum Hercules primo aspectu sane perturbatus est, ut qui etiam non omnia monstra timuerit. Ut vidit novi generis faciem, insolitum incessum, vocem nullius terrestris animalis sed qualis esse marinis beluis solet, raucam et implicatam, putavit sibi tertium decimum laborem venisse. Diligentius intuenti visus est quasi homo. Accessit itaque et quod facillimum fuit Graeculo, ait:

τίσ πόθεν εί

Claudius gaudet esse illic philologos homines, sperat futurum aliquem historiis suis locum. Itaque et ipse Homerico versu Caesarem se esse significant ait:

Erat autem sequens versus verior, aeque Homericus:

ἔνθα δ

Et imposuerat Herculi minime vafro,

nisi fuisset illic Febris, quae fano suo relicto sola cum illo venerat: ceteros omnes deos Romae reliquerat.

Iste

inquit

mera mendacia narrat. Ego tibi dico, quae cum illo tot annis vixi: Luguduni natus est, Marci municipem vides. Quod tibi narro, ad sextum decimum lapidem natus est a Vienna, Gallus germanus. Itaque quod Gallum facere oportebat, Romam cepit. Hunc ego tibi recipio Luguduni natum, ubi Licinus[*] multis annis regnavit. Tu autem, qui plura loca calcasti quam ullus mulio perpetuarius, Lugudunenses scire debes, et[*] multa milia inter Xanthum et Rhodanum interesse.

Excandescit hoc loco Claudius et quanto potest murmure irascitur. Quid diceret, nemo intellegebat, ille autem Febrim duci iubebat, illo gestu solutae manus et ad hoc unum satis firmae, quo decollare homines solebat, iusserat illi collum praecidi. Putares omnes illius esse libertos: adeo illum nemo curabat. tum Hercules

audi me

inquit

tu desine fatuari. Venisti huc, ubi mures ferrum rodunt. Citiusmihi verum, ne tibi alogias excutiam.

Et quo terribilior esset, tragicus fit et ait:

exprome propere, sede qua genitus cluas,

hoc ne peremptus stipite ad terram accidas;

haec clava reges saepe mactavit feros.

Quid nunc profatu vocis incerto sonas?

Quae patria, quae gens mobile eduxit caput?

Edissere. Equidem regna tergemini petens

longinqua regis, unde ab Hesperio mari

Inachiam ad urbem nobile advexi pecus,

vidi duobus imminens fluviis iugum,

quod Phoebus ortu semper obverso videt,

ubi Rhodanus ingens amne praerapido fluit,

Ararque dubitans, quo suos cursus agat,

tacitus quietis adluit ripas vadis.

Estne illa tellus spiritus altrix tui?"

Haec satis animose et fortiter, nihilo minus mentis

suae non est et timet μωροῦ πληγήν. Claudius ut vidit virum valentem, oblitus nugarum intellexit neminem Romae sibi parem fuisse, illic non habere se idem gratiae: gallum in suo sterquilino plurimum posse. Itaque quantum intellegi potuit, haec visus est dicere:

Ego te, fortissime deorum Hercule, speravi mihi adfuturum apud alios, et si qui a me notorem petisset, te fui nominaturus, qui me optime nosti. Nam si memoria repetis, ego eram qui tibi[*] ante templum tuum ius dicebam totis diebus mense Iulio et Augusto. Tu scis, quantum illic miseriarum tulerim, cum causidicos audirem diem et noctem, in quos si incidisses, valde fortis licet tibi videaris, maluisses cloacas Augeae purgare: multo plus ego stercoris exhausi. Sed quoniam volo