Meteorologica (4.9)

Μαλακτὰ δ’ ἐστὶ τῶν πεπηγότων ὅσα μὴ ἐξ ὕδατος, οἷον
κρύσταλλος (πᾶς γὰρ κρύσταλλος ὕδατος), ἀλλ’ ὅσα γῆς
μᾶλλον, καὶ μήτ’ ἐξίκμασται πᾶν τὸ ὑγρὸν ὥσπερ ἐν νίτρῳ
ἢ ἁλσί, μήτ’ ἔχει ἀνωμάλως ὥσπερ ὁ κέραμος, ἀλλ’ εἰσὶν
ἑλκτὰ μὴ ὄντα διαντά, ἢ ἐλατὰ μὴ ὄντα ὕδατος, καὶ
μαλακτὰ πυρί, οἷον σίδηρος καὶ κέρας καὶ ξύλα. Ἔστι δὲ
καὶ τῶν τηκτῶν καὶ τῶν ἀτήκτων τὰ μὲν τεγκτὰ τὰ δὲ
ἄτεγκτα, οἷον χαλκὸς ἄτεγκτον, τηκτὸν ὄν, ἔριον δὲ καὶ
γῆ τεγκτόν· βρέχεται γάρ. Καὶ χαλκὸς μὲν δὲ τηκτόν,
οὐχ ὑπὸ ὕδατος δὲ τηκτόν. Ἀλλὰ καὶ τῶν ὑπὸ ὕδατος
τηκτῶν ἔνια ἄτεγκτα, οἷον νίτρον καὶ ἅλες· οὐδὲ γὰρ ἄλλο
τεγκτὸν οὐδὲν ὃ μὴ μαλακώτερον γίνεται βρεχόμενον.
Ἔνια δὲ τεγκτὰ ὄντα οὐ τηκτά ἐστιν, οἷον ἔριον καὶ οἱ
καρποί. Ἔστι δὲ τεγκτὰ μὲν ὅσα γῆς ὄντα ἔχει τοὺς πόρους
μείζους τῶν τοῦ ὕδατος ὄγκων, ὄντων δὲ σκληροτέρων

τοῦ ὕδατος. τηκτὰ δὲ ὕδατι ὅσα δι’ ὅλου. Διὰ τί
δ’ ἡ μὲν γῆ καὶ τήκεται καὶ τέγγεται ὑπὸ τοῦ ὑγροῦ, τὸ
δὲ νίτρον τήκεται μέν, τέγγεται δ’ οὔ; Ὅτι ἐν μὲν τῷ νίτρῳ
δι’ ὅλου οἱ πόροι, ὥστε γε διαιρεῖται εὐθὺς ὑπὸ τοῦ ὕδατος
τὰ μόρια, ἐν δὲ τῇ γῇ καὶ παραλλάξ εἰσιν οἱ πόροι,
ὥστε ὁποτέρως ἂν δέξηται, διαφέρει τὸ πάθος. Ἔστι δὲ
καὶ τὰ μὲν τῶν σωμάτων καμπτὰ καὶ εὐθυντά, οἷον κάλαμος
καὶ λύγος, τὰ δ’ ἄκαμπτα τῶν σωμάτων, οἷον κέραμος
καὶ λίθος. Ἔστι δὲ καμπτὰ μὲν καὶ εὐθυντὰ ὅσων σωμάτων
τὸ μῆκος δύναται εἰς εὐθύτητα ἐκ περιφερείας καὶ
ἐξ εὐθύτητος εἰς περιφέρειαν μεταβάλλειν, καὶ τὸ κάμπτεσθαι
καὶ τὸ εὐθύνεσθαί ἐστι τὸ εἰς εὐθύτητα ἢ περιφέρειαν
μεθίστασθαι ἢ κινεῖσθαι· καὶ γὰρ τὸ ἀνακαμπτόμενον
καὶ τὸ κατακαμπτόμενον κάμπτεται. Ἡ μὲν οὖν εἰς κυρτότητα
ἢ κοιλότητα κίνησις τοῦ μήκους σωζομένου κάμψις
ἐστίν· εἰ γὰρ καὶ εἰς τὸ εὐθύ, εἴη ἂν ἅμα κεκαμμένον
καὶ εὐθύ· ὅπερ ἀδύνατον, τὸ εὐθὺ κεκάμφθαι. Καὶ εἰ κάμπτεται
πᾶν ἢ ἀνακάμψει ἢ κατακάμψει, τούτων δὲ τὸ μὲν εἰς
τὸ κυρτὸν τὸ δ’ εἰς τὸ κοῖλον μετάβασις, οὐκ ἂν εἴη καὶ
εἰς τὸ εὐθὺ κάμψις, ἀλλ’ ἔστι κάμψις καὶ εὔθυνσις ἄλλο
καὶ ἄλλο. Καὶ ταῦτά ἐστι καμπτὰ καὶ εὐθυντά, καὶ
ἄκαμπτα καὶ ἀνεύθυντα. Καὶ τὰ μὲν κατακτὰ καὶ θραυστὰ
ἅμα ἢ χωρίς, οἷον ξύλον μὲν κατακτόν, θραυστὸν δ’ οὔ,
κρύσταλλος δὲ καὶ λίθος θραυστόν, κατακτὸν δ’ οὔ, κέραμος
δὲ καὶ θραυστὸν καὶ κατακτόν. Διαφέρει δ’, ὅτι κάταξις
μέν ἐστιν ἡ εἰς μεγάλα μέρη διαίρεσις καὶ χωρισμός, θραῦσις δ’ ἡ εἰς τὰ τυχόντα καὶ πλείω δυοῖν.
Ὅσα μὲν οὖν οὕτω πέπηγεν ὥστε πολλοὺς ἔχειν παραλλάττοντας
πόρους, θραυστά (μέχρι γὰρ τούτου διίσταται),
ὅσα δ’ εἰς πολύ, κατακτά, ὅσα δ’ ἄμφω, ἀμφότερα. Καὶ
τὰ μὲν θλαστά, οἷον χαλκὸς καὶ κηρός, τὰ δ’ ἄθλαστα, οἷον
κέραμος καὶ ὕδωρ. Ἔστι δὲ θλάσις μὲν ἐπιπέδου κατὰ
μέρος εἰς βάθος μετάστασις ὤσει ἢ πληγῇ, τὸ δ’ ὅλον
ἁφῇ. Ἔστι δὲ τὰ τοιαῦτα καὶ μαλακτά, οἷον κηρὸς
μένοντος τοῦ ἄλλου ἐπιπέδου κατὰ μέρος μεθίσταται, καὶ
σκληρά, οἷον χαλκός, καὶ ἄθλαστα καὶ σκληρά, οἷον κέραμος
(οὐ γὰρ ὑπείκει εἰς βάθος τὸ ἐπίπεδον), καὶ ὑγρά, οἷον
ὕδωρ (τὸ γὰρ ὕδωρ ὑπείκει μέν, ἀλλ’ οὐ κατὰ μέρος, ἀλλ’
ἀντιμεθίσταται). Τῶν δὲ θλαστῶν ὅσα μὲν μένει θλασθέντα
καὶ εὔθλαστα χειρί, ταῦτα μὲν πλαστά, τὰ δὲ ἢ
μὴ εὔθλαστα, ὥσπερ λίθος ἢ ξύλον, ἢ εὔθλαστα μέν, μὴ
μένει δὲ ἡ θλάσις, ὥσπερ ἐρίου ἢ σπόγγου, οὐ πλαστά,
ἀλλὰ πιεστὰ ταῦτ’ ἐστίν. Ἔστι δὲ πιεστὰ ὅσα ὠθούμενα
εἰς αὑτὰ συνιέναι δύναται, εἰς βάθος τοῦ ἐπιπέδου
παραλλάττοντος, οὐ διαιρουμένου, καὶ μεθισταμένου ἄλλου
ἄλλῳ μορίου, οἷον τὸ ὕδωρ ποιεῖ· τοῦτο γὰρ ἀντιμεθίσταται.
Ἔστι δ’ ὦσις ἡ κίνησις ὑπὸ τοῦ κινοῦντος, ἣ
γίγνεται ἀπὸ τῆς ἅψεως· πληγὴ δέ, ὅταν ἀπὸ τῆς φορᾶς.
Πιέζεται δὲ ὅσα πόρους ἔχει κενοὺς συγγενοῦς σώματος·
καὶ πιεστὰ ταῦτα ὅσα δύναται εἰς τὰ ἑαυτῶν κενὰ συνιέναι
ἢ εἰς τοὺς ἑαυτῶν πόρους· ἐνίοτε γὰρ οὐ κενοί εἰσιν εἰς οὓς
συνέρχεται, οἷον ὁ βεβρεγμένος σπόγγος (πλήρεις γὰρ
αὐτοῦ οἱ πόροι), ἀλλ’ ὧν ἂν οἱ πόροι πλήρεις ὦσι μαλακωτέρων ἢ αὐτὸ τὸ πεφυκὸς συνιέναι εἰς αὐτά. Πιεστὰ
μὲν οὖν ἐστὶν οἷον σπόγγος, κηρός, σάρξ· ἀπίεστα δὲ τὰ
μὴ πεφυκότα συνιέναι ὤσει εἰς τοὺς ἑαυτῶν πόρους διὰ τὸ
ἢ μὴ ἔχειν ἢ σκληροτέρων ἔχειν πλήρεις· ὁ γὰρ σίδηρος
ἀπίεστος καὶ λίθος καὶ ὕδωρ καὶ πᾶν ὑγρόν. Ἑλκτὰ δ’
ἐστὶν ὅσων δυνατὸν εἰς τὸ πλάγιον μεθίστασθαι τὸ ἐπίπεδον·
τὸ γὰρ ἕλκεσθαι ἐστὶ τὸ ἐπὶ τὸ κινοῦν μεθίστασθαι
τὸ ἐπίπεδον συνεχὲς ὄν. Ἔστι δὲ τὰ μὲν ἑλκτά, οἷον θρίξ,
ἱμάς, νεῦρον, σταίς, ἰξός, τὰ δ’ ἄνελκτα, οἷον ὕδωρ καὶ λίθος.
Τὰ μὲν οὖν ταὐτά ἐστιν ἑλκτὰ καὶ πιεστά, οἷον ἔριον, τὰ
δ’ οὐ ταὐτά, οἷον φλέγμα πιεστὸν μὲν οὐκ ἔστιν, ἑλκτὸν δέ,
καὶ ὁ σπόγγος πιεστὸν μέν, οὐχ ἑλκτὸν δέ. Ἔστι δὲ καὶ
τὰ μὲν ἐλατά, οἷον χαλκός, τὰ δ’ ἀνήλατα, οἷον λίθος καὶ
ξύλον. Ἔστι δ’ ἐλατὰ μὲν ὅσα τῇ αὐτῇ πληγῇ δύναται
ἅμα καὶ εἰς πλάτος καὶ εἰς βάθος τὸ ἐπίπεδον μεθίστασθαι
κατὰ μέρος, ἀνήλατα δὲ ὅσα ἀδύνατα. Ἔστι δὲ
τὰ μὲν ἐλατὰ ἅπαντα καὶ θλαστά, τὰ δὲ θλαστὰ οὐ πάντα
ἐλατά, οἷον ξύλον· ὡς μέντοι ἐπὶ πᾶν εἰπεῖν, ἀντιστρέφει.
Τῶν δὲ πιεστῶν τὰ μὲν ἐλατὰ τὰ δ’ οὔ, κηρὸς μὲν καὶ πηλὸς
ἐλατά, ἔριον δ’ οὔ, οὐδ’ ὕδωρ. Ἔστι δὲ καὶ τὰ μὲν σχιστά,
οἷον ξύλον, τὰ δὲ ἄσχιστα, οἷον κέραμος. Ἔστι δὲ
σχιστὸν τὸ δυνάμενον διαιρεῖσθαι ἐπὶ πλεῖον ἢ τὸ διαιροῦν
διαιρεῖ· σχίζεται γάρ, ὅταν ἐπὶ πλεῖον διαιρῆται
ἢ τὸ διαιροῦν διαιρεῖ, καὶ προηγεῖται ἡ διαίρεσις· ἐν δὲ τῇ
τμήσει οὐκ ἔστι τοῦτο. Ἄσχιστα δ’ ὅσα μὴ δύναται τοῦτο
πάσχειν. Ἔστι δ’ οὔτε μαλακὸν οὐδὲν σχιστόν (λέγω δὲ
τῶν ἁπλῶς μαλακῶν καὶ μὴ πρὸς ἄλληλα· οὕτω μὲν γὰρ καὶ σίδηρος ἔσται μαλακός) οὔτε τὰ σκληρὰ πάντα ἐστί,
ἀλλ’ ὅσα μήθ’ ὑγρά ἐστι μήτε θλαστὰ μήτε θραυστά.
Τοιαῦτα δ’ ἐστὶν ὅσα κατὰ μῆκος ἔχει τοὺς πόρους, καθ’ οὓς
προσφύεται ἀλλήλοις, ἀλλὰ μὴ κατὰ πλάτος. Τμητὰ δ’
ἐστὶ τῶν συνεστώτων σκληρῶν ἢ μαλακῶν ὅσα δύναται
μήτ’ ἐξ ἀνάγκης προηγεῖσθαι τῆς διαιρέσεως μήτε θραύεσθαι
διαιρούμενα· ὅσα δὲ ἢ ὑγρὰ ἢ τοιαῦτα, ἄτμητα. Ἔνια
δ’ ἐστὶ ταὐτὰ καὶ τμητὰ καὶ σχιστά, οἷον ξύλον· ἀλλ’ ὡς
ἐπὶ τὸ πολὺ σχιστὸν μὲν κατὰ τὸ μῆκος, τμητὸν δὲ κατὰ
τὸ πλάτος· ἐπεὶ γὰρ διαιρεῖται ἕκαστον εἰς πολλά, ᾗ μὲν
μήκη πολλὰ τὸ ἕν, σχιστὸν ταύτῃ, ᾗ δὲ πλάτη πολλὰ
τὸ ἕν, τμητὸν ταύτῃ. Γλίσχρον δ’ ἐστίν, ὅταν ἑλκτὸν ᾖ
ὑγρὸν ὂν ἢ μαλακόν. Τοιοῦτον δὲ γίνεται τῇ ἐπαλλάξει
ὅσα ὥσπερ αἱ ἁλύσεις σύγκειται τῶν σωμάτων· ταῦτα γὰρ
ἐπὶ πολὺ δύναται ἐκτείνεσθαι καὶ συνιέναι. Ὅσα δὲ μὴ τοιαῦτα,
ψαθυρά. Πιλητὰ δ’ ὅσα τῶν πιεστῶν μόνιμον ἔχει
τὴν πίεσιν, ἀπίλητα δὲ ὅσα ἢ ὅλως ἀπίεστα ἢ μὴ μόνιμον
ἔχει τὴν πίεσιν. Καὶ τὰ μὲν καυστά ἐστι τὰ δὲ ἄκαυστα,
οἷον ξύλον μὲν καυστὸν καὶ ἔριον καὶ ὀστοῦν, λίθος δὲ καὶ
κρύσταλλος ἄκαυστον. Ἔστι δὲ καυστὰ ὅσα ἔχει πόρους
δεκτικοὺς πυρὸς καὶ ὑγρότητα ἐν τοῖς κατ’ εὐθυωρίαν
πόροις ἀσθενεστέραν πυρός. Ὅσα δὲ ἢ μὴ ἔχει ἢ ἰσχυροτέραν,
οἷον κρύσταλλος καὶ τὰ σφόδρα χλωρά, ἄκαυστα.
Θυμιατὰ δ’ ἐστὶ τῶν σωμάτων ὅσα ὑγρότητα ἔχει μέν,
οὕτω δ’ ἔχει ὥστε μὴ ἐξατμίζειν πυρουμένων χωρίς· ἔστι
γὰρ ἀτμὶς ἡ ὑπὸ θερμοῦ καυστικοῦ εἰς ἀέρα καὶ πνεῦμα ἔκκρισις ἐξ ὑγροῦ διαντική. Τὰ δὲ θυμιατὰ χρόνῳ εἰς ἀέρα
ἐκκρίνεται, καὶ τὰ μὲν ἀφανιζόμενα ξηρά, τὰ δὲ γῆ γίνεται.
Διαφέρει δ’ αὕτη ἡ ἔκκρισις, ὅτι οὔτε διαίνει οὔτε πνεῦμα
γίγνεται. Ἔστι δὲ πνεῦμα ῥύσις συνεχὴς ἐπὶ μῆκος ἀέρος·
θυμίασις δ’ ἐστὶν ἡ ὑπὸ θερμοῦ καυστικοῦ κοινὴ ἔκκρισις
ξηροῦ καὶ ὑγροῦ ἀθρόως. Διόπερ οὐ διαίνει, ἀλλὰ χρωματίζει
μᾶλλον. Ἔστι δ’ ἡ μὲν ξυλώδους σώματος θυμίασις
καπνός. Λέγω δὲ καὶ ὀστᾶ καὶ τρίχας καὶ πᾶν τὸ τοιοῦτον
ἐν ταὐτῷ· οὐ γὰρ κεῖται ὄνομα κοινόν, ἀλλὰ κατ’
ἀναλογίαν ὅμως ἐν ταὐτῷ πάντ’ ἐστίν, ὥσπερ καὶ Ἐμπεδοκλῆς
φησὶ

Ἡ δὲ πίονος θυμίασις λιγνύς, ἡ δὲ λιπαροῦ κνίσσα. Διὰ
τοῦτο τὸ ἔλαιον οὐχ ἕψεται οὐδὲ παχύνεται, ὅτι θυμιατόν
ἐστιν ἀλλ’ οὐκ ἀτμιστόν· ὕδωρ δ’ οὐ θυμιατὸν ἀλλ’ ἀτμιστόν.
Οἶνος δ’ ὁ μὲν γλυκὺς θυμιᾶται. Πίων γάρ, καὶ
ταὐτὰ ποιεῖ τῷ ἐλαίῳ· οὔτε γὰρ ὑπὸ ψύχους πήγνυται,
καίεταί τε. Ἔστι δ’ ὀνόματι οἶνος, ἔργῳ δ’ οὐκ ἔστιν·
οὐ γὰρ οἰνώδης ὁ χυμός, διὸ καὶ οὐ μεθύσκει. Ὁ τυχὼν
δ’ οἶνος μικρὰν ἔχει ἀναθυμίασιν, διὸ ἀνίησι φλόγα. Καυστὰ
δὲ δοκεῖ εἶναι ὅσα εἰς τέφραν διαλύεται τῶν σωμάτων.
Πάσχει δὲ τοῦτο πάντα ὅσα πήγνυται ἢ ὑπὸ θερμοῦ ἢ
ὑπ’ ἀμφοῖν, ψυχροῦ καὶ θερμοῦ· ταῦτα γὰρ φαίνεται
κρατούμενα ὑπὸ τοῦ πυρός. Ἥκιστα δὲ τῶν λίθων ἡ σφραγίς,
ὁ καλούμενος ἄνθραξ. Τῶν δὲ καυστῶν τὰ μὲν φλογιστά

ἐστι τὰ δ’ ἀφλόγιστα· τούτων δ’ ἔνια ἀνθρακευτά.
Φλογιστὰ μὲν οὖν ὅσα φλόγα παρέχεσθαι δύναται·
ὅσα δ’ οὐ δύναται, ἀφλόγιστα. Ἔστι δὲ φλογιστὰ
ὅσα μὴ ὑγρὰ ὄντα θυμιατά ἐστιν. Πίττα δὲ ἢ ἔλαιον ἢ
κηρὸς μᾶλλον μετ’ ἄλλων ἢ καθ’ αὑτὰ φλογιστά. Μάλιστα
δ’ ὅσα καπνὸν ἀνίησιν. Ἀνθρακευτὰ δ’ ὅσα τῶν τοιούτων
γῆς πλέον ἔχει ἢ καπνοῦ. Ἔτι δ’ ἔνια τηκτὰ ὄντα
οὐ φλογιστά ἐστιν, οἷον χαλκός, καὶ φλογιστὰ οὐ τηκτά,
οἷον ξύλον, τὰ δ’ ἄμφω, οἷον λιβανωτός. Αἴτιον δ’ ὅτι τὰ
μὲν ξύλα ἀθρόον ἔχει τὸ ὑγρὸν καὶ δι’ ὅλου συνεχές, ὥστε
διακάεται, ὁ δὲ χαλκὸς παρ’ ἕκαστον μὲν μέρος, οὐ συνεχὲς
δὲ καὶ ἔλαττον ἢ ὥστε φλόγα ποιῆσαι· ὁ δὲ λιβανωτὸς
τῇ μὲν οὕτως τῇ δ’ ἐκείνως ἔχει. Φλογιστὰ δ’ ἐστὶ τῶν
θυμιατῶν ὅσα μὴ τηκτά ἐστι διὰ τὸ μᾶλλον εἶναι γῆς· τὸ
ξηρὸν γὰρ ἔχει κοινὸν τῷ πυρί. Τοῦτ’ οὖν θερμὸν ἂν γένηται
τὸ ξηρόν, πῦρ γίγνεται. Διὰ τοῦτο ἡ φλὸξ πνεῦμα
ἢ καπνὸς καόμενός ἐστιν. Ξύλων μὲν οὖν ἡ θυμίασις καπνός,
κηροῦ δὲ καὶ λιβανωτοῦ καὶ τῶν τοιούτων καὶ πίττης, καὶ ὅσα
ἔχει πίτταν ἢ τοιαῦτα, λιγνύς, ἐλαίου δὲ καὶ ὅσα ἐλαιώδη,
κνίσσα· καὶ ὅσα ἥκιστα κάεται μόνα, ὅτι ὀλίγον ξηρὸν
ἔχει, ἡ δὲ μετάβασις διὰ τούτου, μετὰ δ’ ἑτέρου τάχιστα.
Τοῦτο γάρ ἐστι τὸ πῖον ξηρὸν λιπαρόν. Τὰ μὲν οὖν ἐκθυμιώμενα
τῶν ὑγρῶν ὑγροῦ μᾶλλον, ὡς ἔλαιον καὶ πίττα,
τὰ δὲ καόμενα ξηροῦ.