Meteorologica (2.8)

Ἀλλ’ ἐπειδὴ φανερὸν ὅτι ἀναγκαῖον καὶ ἀπὸ ὑγροῦ καὶ
ἀπὸ ξηροῦ γίγνεσθαι ἀναθυμίασιν, ὥσπερ εἴπομεν ἐν τοῖς
πρότερον, ἀνάγκη τούτων ὑπαρχόντων γίγνεσθαι τοὺς
σεισμούς. Ὑπάρχει γὰρ ἡ γῆ καθ’ αὑτὴν μὲν ξηρά, διὰ δὲ
τοὺς ὄμβρους ἔχουσα ἐν αὑτῇ νοτίδα πολλήν, ὥσθ’ ὐπό τε
τοῦ ἡλίου καὶ τοῦ ἐν αὐτῇ πυρὸς θερμαινομένης πολὺ μὲν
ἔξω πολὺ δ’ ἐντὸς γίνεσθαι τὸ πνεῦμα· καὶ τοῦτο ὁτὲ μὲν
συνεχὲς ἔξω ῥεῖ πᾶν, ὁτὲ δ’ εἴσω πᾶν, ἐνίοτε δὲ καὶ μερίζεται.
Εἰ δὴ τοῦτ’ ἀδύνατον ἄλλως ἔχειν, τὸ μετὰ τοῦτο
σκεπτέον ἂν εἴη ὁποῖον κινητικώτατον ἂν εἴη τῶν σωμάτων·
ἀνάγκη γὰρ τὸ ἐπὶ πλεῖστόν τε πεφυκὸς ἰέναι καὶ
σφοδρότατον μάλιστα τοιοῦτον εἶναι. Σφοδρότατον μὲν
οὖν ἐξ ἀνάγκης τὸ τάχιστα φερόμενον· τύπτει γὰρ μάλιστα
διὰ τὸ τάχος· ἐπὶ πλεῖστον δὲ πέφυκε διιέναι τὸ διὰ
παντὸς ἰέναι μάλιστα δυνάμενον, τοιοῦτον δὲ τὸ λεπτότατον.
Ὥστ’ εἴπερ ἡ τοῦ πνεύματος φύσις τοιαύτη, μάλιστα
τῶν σωμάτων τὸ πνεῦμα κινητικόν· καὶ γὰρ τὸ πῦρ ὅταν
μετὰ πνεύματος ᾖ, γίγνεται φλὸξ καὶ φέρεται ταχέως. Οὐκ
ἂν οὖν ὕδωρ οὐδὲ γῆ αἴτιον εἴη, ἀλλὰ πνεῦμα τῆς κινήσεως,
ὅταν ἔσω τύχῃ ῥυὲν τὸ ἔξω ἀναθυμιώμενον. Διὸ γίγνονται
νηνεμίᾳ οἱ πλεῖστοι καὶ μέγιστοι τῶν σεισμῶν· συνεχὴς γὰρ
οὖσα ἡ ἀναθυμίασις ἀκολουθεῖ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ τῇ ὁρμῇ τῆς
ἀρχῆς, ὥστε ἢ ἔσω ἅμα ἢ ἔξω ὁρμᾷ πᾶσα. Τὸ δ’ ἐνίους
γίνεσθαι καὶ πνεύματος ὄντος οὐδὲν ἄλογον· ὁρῶμεν γὰρ
ἐνίοτε ἅμα πλείους πνέοντας ἀνέμους, ὧν ὅταν εἰς τὴν γῆν

ὁρμήσῃ θάτερον, ἔσται πνεύματος ὄντος ὁ σεισμός.
Ἐλάττους δ’ οὗτοι τὸ μέγεθος γίγνονται διὰ τὸ διῃρῆσθαι
τὴν ἀρχὴν καὶ τὴν αἰτίαν αὐτῶν. Καὶ νυκτὸς δ’ οἱ πλείους
καὶ μείζους γίγνονται τῶν σεισμῶν, οἱ δὲ τῆς ἡμέρας περὶ
μεσημβρίαν· νηνεμώτατον γάρ ἐστιν ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ τῆς
ἡμέρας ἡ μεσημβρία (ὁ γὰρ ἥλιος ὅταν μάλιστα κρατῇ,
κατακλείει τὴν ἀναθυμίασιν εἰς τὴν γῆν· κρατεῖ δὲ μάλιστα
περὶ τὴν μεσημβρίαν) καὶ αἱ νύκτες δὲ τῶν ἡμερῶν νηνεμώτεραι
διὰ τὴν ἀπουσίαν τὴν τοῦ ἡλίου· ὥστ’ εἴσω γίγνεται
πάλιν ἡ ῥύσις, ὥσπερ ἄμπωτις, εἰς τοὐναντίον τῆς ἔξωθεν
πλημμυρίδος, καὶ πρὸς ὄρθρον μάλιστα· τηνικαῦτα γὰρ
καὶ τὰ πνεύματα πέφυκεν ἄρχεσθαι πνεῖν. Ἐὰν οὖν εἴσω
τύχῃ μεταβάλλουσα ἡ ἀρχὴ αὐτῶν ὥσπερ Εὔριπος, διὰ τὸ
πλῆθος ἰσχυρότερον ποιεῖ τὸν σεισμόν. Ἔτι δὲ περὶ
τόπους τοιούτους οἱ ἰσχυρότατοι γίνονται τῶν σεισμῶν,
ὅπου ἡ θάλασσα ῥοώδης ἢ ἡ χώρα σομφὴ καὶ ὕπαντρος.
Διὸ καὶ περὶ Ἑλλήσποντον καὶ περὶ Ἀχαΐαν καὶ Σικελίαν,
καὶ τῆς Εὐβοίας περὶ τούτους τοὺς τόπους· δοκεῖ γὰρ
διαυλωνίζειν ὑπὸ τὴν γῆν ἡ θάλαττα. Διὸ καὶ τὰ θερμὰ
τὰ περὶ Αἴδεψον ἀπὸ τοιαύτης αἰτίας γέγονεν. Περὶ δὲ
τοὺς εἰρημένους τόπους οἱ σεισμοὶ γίνονται μάλιστα διὰ
τὴν στενότητα· τὸ γὰρ πνεῦμα γινόμενον σφοδρὸν διὰ
τὸ πλῆθος τῆς θαλάττης πολλῆς προσφερομένης ἀπωθεῖται
πάλιν εἰς τὴν γῆν, τό γε πεφυκὸς ἀποπνεῖν ἀπὸ τῆς γῆς.
Αἵ τε χῶραι ὅσαι σομφοὺς ἔχουσι τοὺς κάτω τόπους, πολὺ
δεχόμεναι πνεῦμα σείονται μᾶλλον. Καὶ ἔαρος δὲ καὶ μετοπώρου
μάλιστα καὶ ἐν ἐπομβρίαις καὶ αὐχμοῖς γίνονται διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν· αἱ γὰρ ὧραι αὗται πνευματωδέσταται·
τὸ γὰρ θέρος καὶ ὁ χειμών, τὸ μὲν διὰ τὸν πάγον,
τὸ δὲ διὰ τὴν ἀλέαν ποιεῖ τὴν ἀκινησίαν· τὸ μὲν γὰρ ἄγαν
ψυχρόν, τὸ δ’ ἄγαν ξηρόν ἐστιν. Καὶ ἐν μὲν τοῖς αὐχμοῖς
πνευματώδης ὁ ἀήρ· τοῦτο γὰρ αὐτό ἐστιν ὁ αὐχμός, ὅταν
πλείων ἡ ἀναθυμίασις ἡ ξηρὰ γίγνηται τῆς ὑγρᾶς· ἐν δὲ
ταῖς ὑπερομβρίαις πλείω τε ποιεῖ τὴν ἐντὸς ἀναθυμίασιν,
καὶ τῷ ἐναπολαμβάνεσθαι ἐν στενωτέροις τόποις καὶ ἀποβιάζεσθαι
εἰς ἐλάττω τόπον τὴν τοιαύτην ἀπόκρισιν, πληρουμένων
τῶν κοιλιῶν ὕδατος, ὅταν ἄρξηται κρατεῖν διὰ τὸ
πολὺ εἰς ὀλίγον πιληθῆναι τόπον, ἰσχυρῶς κινεῖ ῥέων ὁ
ἄνεμος καὶ προσπίπτων. Δεῖ γὰρ νοεῖν ὅτι ὥσπερ ἐν
τῷ σώματι ἡμῶν καὶ τρόμων καὶ σφυγμῶν αἴτιόν ἐστιν ἡ
τοῦ πνεύματος ἐναπολαμβανομένη δύναμις, οὕτω καὶ ἐν τῇ
γῇ τὸ πνεῦμα παραπλήσια ποιεῖν, καὶ τὸν μὲν τῶν σεισμῶν
οἷον τρόμον εἶναι τὸν δ’ οἷον σφυγμόν, καὶ καθάπερ συμβαίνει
πολλάκις μετὰ τὴν οὔρησιν διὰ τοῦ σώματος (γίνεται
γὰρ ὥσπερ τρόμος τις ἀντιμεθισταμένου τοῦ πνεύματος
ἔξωθεν ἔσω ἀθρόου), τοιαῦτα γίνεσθαι καὶ περὶ τὴν γῆν.
Ὅσην δ’ ἔχει τὸ πνεῦμα δύναμιν, οὐ μόνον ἐκ τῶν ἐν τῷ
ἀέρι δεῖ θεωρεῖν γιγνομένων (ἐνταῦθα μὲν γὰρ διὰ τὸ μέγεθος
ὑπολάβοι τις ἂν τοιαῦτα δύνασθαι ποιεῖν) ἀλλὰ καὶ ἐν
τοῖς σώμασι τοῖς τῶν ζῴων· οἵ τε γὰρ τέτανοι καὶ οἱ
σπασμοὶ πνεύματος μέν εἰσι κινήσεις, τοσαύτην δ’ ἔχουσιν
ἰσχὺν ὥστε πολλοὺς ἅμα πειρωμένους ἀποβιάζεσθαι μὴ
δύνασθαι κρατεῖν τῆς κινήσεως τῶν ἀρρωστούντων. Τὸ
αὐτὸ δεῖ νοεῖν γινόμενον καὶ ἐν τῇ γῇ, ὡς εἰκάσαι πρὸς μικρὸν μεῖζον. Σημεῖα δὲ τούτων καὶ πρὸς τὴν ἡμετέραν αἴσθησιν
πολλαχοῦ γέγονεν· ἤδη γὰρ σεισμὸς ἐν τόποις τισὶ
γινόμενος οὐ πρότερον ἔληξε, πρὶν ἐκρήξας εἰς τὸν ὑπὲρ
γῆς τόπον φανερῶς ὥσπερ ἐκνεφίας ἐξῆλθεν ὁ κινήσας ἄνεμος,
οἷον καὶ περὶ Ἡράκλειαν ἐγένετο τὴν ἐν τῷ Πόντῳ νεωστί,
καὶ πρότερον περὶ τὴν Ἱερὰν νῆσον· αὕτη δ’ ἐστὶ μία τῶν
Αἰόλου καλουμένων νήσων. Ἐν ταύτῃ γὰρ ἐξανῴδει τι
τῆς γῆς, καὶ ἀνήει οἷον λοφώδης ὄγκος μετὰ ψόφου· τέλος
δὲ ῥαγέντος ἐξῆλθε πνεῦμα πολύ, καὶ τὸν φέψαλον καὶ
τὴν τέφραν ἀνῆκε, καὶ τήν τε Λιπαραίων πόλιν οὖσαν οὐ
πόρρω πᾶσαν κατετέφρωσε, καὶ εἰς ἐνίας τῶν ἐν Ἰταλίᾳ πόλεων
ἦλθεν· καὶ νῦν ἔτι ὅπου τὸ ἀναφύσημα τοῦτο ἐγένετο,
δῆλόν ἐστιν. Καὶ γὰρ δὴ τοῦ γιγνομένου πυρὸς ἐν τῇ γῇ
ταύτην οἰητέον εἶναι τὴν αἰτίαν, ὅταν κοπτόμενον ἐκπρησθῇ
πρῶτον εἰς μικρὰ κερματισθέντος τοῦ ἀέρος. Τεκμήριον
δ’ ἐστὶ τοῦ ῥεῖν ὑπὸ τὴν γῆν τὰ πνεύματα καὶ τὸ γιγνόμενον
περὶ ταύτας τὰς νήσους· ὅταν γὰρ ἄνεμος μέλλῃ πνευσεῖσθαι
νότος, προσημαίνει πρότερον· ἠχοῦσι γὰρ οἱ τόποι
ἐξ ὧν γίνεται τὰ ἀναφυσήματα, διὰ τὸ τὴν θάλατταν μὲν
προωθεῖσθαι ἤδη πόρρωθεν, ὑπὸ δὲ ταύτης τὸ ἐκ τῆς γῆς
ἀναφυσώμενον ἀπωθεῖσθαι πάλιν εἴσω, ᾗπερ ἐπέρχεται ἡ
θάλαττα ταύτῃ. Ποιεῖ δὲ ψόφον ἄνευ σεισμοῦ διά τε
τὴν εὐρυχωρίαν τῶν τόπων (ὑπερχεῖται γὰρ εἰς τὸ ἀχανὲς
ἔξω) καὶ δι’ ὀλιγότητα τοῦ ἀπωθουμένου ἀέρος. Ἔτι τὸ
γίγνεσθαι τὸν ἥλιον ἀχλυώδη καὶ ἀμαυρότερον ἄνευ νέφους,
καὶ πρὸ τῶν ὀρθρίων σεισμῶν ἐνίοτε νηνεμίαν τε καὶ κρύος
ἰσχυρόν, σημεῖον τῆς εἰρημένης αἰτίας ἐστίν. Τόν τε γὰρ
ἥλιον ἀχλυώδη καὶ ἀμαυρὸν ἀναγκαῖον εἶναι ὑπονοστεῖν ἀρχομένου τοῦ πνεύματος εἰς τὴν γῆν τοῦ διαλύοντος τὸν
ἀέρα καὶ διακρίνοντος, καὶ πρὸς τὴν ἕω καὶ περὶ τοὺς ὄρθρους
νηνεμίαν τε καὶ ψῦχος. Τὴν μὲν γὰρ νηνεμίαν ἀναγκαῖον
ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ συμβαίνειν, καθάπερ εἴρηται καὶ πρότερον,
οἷον μεταρροίας εἴσω γινομένης τοῦ πνεύματος, καὶ μᾶλλον
πρὸ τῶν μειζόνων σεισμῶν· μὴ διασπώμενον γὰρ τὸ μὲν ἔξω
τὸ δ’ ἐντός, ἀλλ’ ἀθρόον φερόμενον ἀναγκαῖον ἰσχύειν μᾶλλον.
Τὸ δὲ ψῦχος συμβαίνει διὰ τὸ τὴν ἀναθυμίασιν εἴσω
περιτρέπεσθαι, φύσει θερμὴν οὖσαν καθ’ αὑτήν. Οὐ δοκοῦσι
δ’ οἱ ἄνεμοι εἶναι θερμοὶ διὰ τὸ κινεῖν τὸν ἀέρα πλήρη
ψυχρᾶς ὄντα καὶ πολλῆς ἀτμίδος, ὥσπερ τὸ πνεῦμα τὸ
διὰ τοῦ στόματος φυσώμενον· καὶ γὰρ τοῦτο ἐγγύθεν μέν
ἐστι θερμόν, ὥσπερ καὶ ὅταν ἀάζωμεν, ἀλλὰ δι’ ὀλιγότητα
οὐχ ὁμοίως ἐπίδηλον, πόρρωθεν δὲ ψυχρὸν διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν
τοῖς ἀνέμοις. Ἐπιλειπούσης οὖν εἰς τὴν γῆν τῆς
τοιαύτης δυνάμεως, συνιοῦσα δι’ ὑγρότητα ἡ ἀτμιδώδης ἀπορροὴ
ποιεῖ τὸ ψῦχος, ἐν οἷς συμβαίνει τόποις γίνεσθαι τοῦτο
τὸ πάθος. Τὸ δ’ αὐτὸ αἴτιον καὶ τοῦ εἰωθότος ἐνίοτε γίγνεσθαι
σημείου πρὸ τῶν σεισμῶν· ἢ γὰρ μεθ’ ἡμέραν ἢ μικρὸν
μετὰ δυσμάς, αἰθρίας οὔσης, νεφέλιον λεπτὸν φαίνεται διατεῖνον
καὶ μακρόν, οἷον γραμμῆς μῆκος εὐθύτητι διηκριβωμένον,
τοῦ πνεύματος ἀπομαραινομένου διὰ τὴν μετάστασιν.
Τὸ δ’ ὅμοιον συμβαίνει καὶ ἐν τῇ θαλάττῃ περὶ
τοὺς αἰγιαλούς· ὅταν μὲν γὰρ κυμαίνουσα ἐκβάλλῃ, σφόδρα
παχεῖαι καὶ σκολιαὶ γίνονται αἱ ῥηγμῖνες, ὅταν δὲ
γαλήνη ᾖ, διὰ τὸ μικρὰν ποιεῖσθαι τὴν ἔκκρισιν λεπταί εἶσι
καὶ εὐθεῖαι. Ὅπερ οὖν ἡ θάλαττα ποιεῖ περὶ τὴν γῆν, τοῦτο
τὸ πνεῦμα περὶ τὴν ἐν τῷ ἀέρι ἀχλύν, ὥσθ’ ὅταν γένηται νηνεμία, πάμπαν εὐθεῖαν καὶ λεπτὴν καταλείπεσθαι ὥσπερ
ῥηγμῖνα οὖσαν ἀέρος τὴν νεφέλην. Διὰ ταῦτα δὲ καὶ περὶ
τὰς ἐκλείψεις, ἐνίοτε τῆς σελήνης συμβαίνει γίγνεσθαι σεισμόν·
ὅταν γὰρ ἤδη πλησίον ᾗ ἡ ἀντίφραξις, καὶ μήπω μὲν
ᾖ πάμπαν ἀπολελοιπὸς τὸ φῶς καὶ τὸ ἀπὸ τοῦ ἡλίου θερμὸν
ἐκ τοῦ ἀέρος, ἤδη δ’ ἀπομαραινόμενον, νηνεμία γίνεται
ἀντιμεθισταμένου τοῦ πνεύματος εἰς τὴν γῆν, ὃ ποιεῖ τὸν
σεισμὸν πρὸ τῶν ἐκλείψεων. Γίνονται γὰρ καὶ ἄνεμοι
πρὸ τῶν ἐκλείψεων πολλάκις, ἀκρόνυχοι μὲν πρὸς τῶν
μεσονυκτίων ἐκλείψεων, μεσονύκτιοι δὲ πρὸ τῶν ἑῴων.
Συμβαίνει δὲ τοῦτο διὰ τὸ ἀμαυροῦσθαι τὸ θερμὸν τὸ ἀπὸ
τῆς σελήνης, ὅταν πλησίον ἤδη γίγνηται ἡ φορὰ ἐν ᾧ
γενομένων ἔσται ἡ ἔκλειψις. Ἀνιεμένου οὖν ᾧ κατείχετο
ὁ ἀὴρ καὶ ἠρέμει, πάλιν κινεῖται καὶ γίγνεται πνεῦμα τῆς
ἐκλείψεως πρωϊαίτερον. Ὅταν δ’ ἰσχυρὸς γένηται σεισμός,
οὐκ εὐθὺς οὐδ’ εἰσάπαξ παύεται σείσας, ἀλλὰ τὸ πρῶτον μὲν
μέχρι περὶ τετταράκοντα πρόεισι πολλάκις ἡμέρας, ὕστερον
δὲ καὶ ἐφ’ ἓν καὶ ἐπὶ δύο ἔτη ἐπισημαίνει κατὰ τοὺς αὐτοὺς
τόπους. Αἴτιον δὲ τοῦ μὲν μεγέθους τὸ πλῆθος τοῦ
πνεύματος καὶ τῶν τόπων τὰ σχήματα δι’ ὧν ἂν ῥυῇ· ᾗ γὰρ
ἂν ἀντιτυπήσῃ καὶ μὴ ῥᾳδίως διέλθῃ, μάλιστά τε σείει καὶ
ἐγκαταλείπεσθαι ἀναγκαῖον ἐν ταῖς δυσχωρίαις, οἷον ὕδωρ
οὐ δυνάμενον διεξελθεῖν. Διὸ καθάπερ ἐν σώματι οἱ
σφυγμοὶ οὐκ ἐξαίφνης παύονται οὐδὲ ταχέως, ἀλλ’ ἐκ προσαγωγῆς
ἅμα καταμαραινομένου τοῦ πάθους, καὶ ἡ ἀρχὴ
ἀφ’ ἧς ἡ ἀναθυμίασις ἐγένετο καὶ ἡ ὁρμὴ τοῦ πνεύματος
δῆλον ὅτι οὐκ εὐθὺς ἅπασαν ἀνάλωσε τὴν ὕλην, ἐξ ἧς ἐποίησε
τὸν ἄνεμον, ὃν καλοῦμεν σεισμόν. Ἕως ἂν οὖν ἀναλωθῇ τὰ ὑπόλοιπα τούτων, ἀνάγκη σείειν, ἠρεμαίτερον
δὲ καὶ μέχρι τούτου ἕως ἂν ἔλαττον ᾖ τὸ ἀναθυμιώμενον ἢ
ὥστε δύνασθαι κινεῖν ἐπιδήλως. Ποιεῖ δὲ καὶ τοὺς ψόφους
τοὺς ὑπὸ τὴν γῆν γινομένους τὸ πνεῦμα, καὶ τοὺς πρὸ τῶν
σεισμῶν· καὶ ἄνευ δὲ σεισμῶν ἤδη που γεγόνασιν ὑπὸ γῆν.
Ὥσπερ γὰρ ῥαπιζόμενος ὁ ἀὴρ παντοδαποὺς ἀφίησι ψόφους,
οὕτως καὶ τύπτων αὐτός· οὐθὲν γὰρ διαφέρει· τὸ
γὰρ τύπτον ἅμα καὶ αὐτὸ τύπτεται πᾶν. Προέρχεται δ’
ὁ ψόφος τῆς κινήσεως διὰ τὸ λεπτομερέστερον εἶναι καὶ
μᾶλλον διὰ παντὸς ἰέναι τοῦ πνεύματος τὸν ψόφον. Ὅταν
δ’ ἔλαττον ᾖ ἢ ὥστε κινῆσαι τὴν γῆν διὰ λεπτότητα, διὰ
μὲν τὸ ῥᾳδίως διηθεῖσθαι οὐ δύναται κινεῖν, διὰ δὲ τὸ προσπίπτειν
στερεοῖς ὄγκοις καὶ κοίλοις καὶ παντοδαποῖς σχήμασι
παντοδαπὰς ἀφίησι φωνάς, ὥστ’ ἐνίοτε δοκεῖν ὅπερ
λέγουσιν οἱ τερατολογοῦντες, μυκᾶσθαι τὴν γῆν. Ἤδη δὲ
καὶ ὕδατα ἀνερράγη γιγνομένων σεισμῶν· ἀλλ’ οὐ διὰ
τοῦτο αἴτιον τὸ ὕδωρ τῆς κινήσεως, ἀλλ’ ἂν ᾖ ἐξ ἐπιπολῆς
ἢ κάτωθεν βιάζηται τὸ πνεῦμα, ἐκεῖνο τὸ κινοῦν ἐστίν,
ὥσπερ τῶν κυμάτων οἱ ἄνεμοι ἀλλ’ οὐ τὰ κύματα τῶν ἀνέμων
ἐστὶν αἴτια, ἐπεὶ καὶ τὴν γῆν οὕτως ἄν τις αἰτιῷτο
τοῦ πάθους· ἀνατρέπεται γὰρ σειομένη, καθάπερ ὕδωρ (ἡ
γὰρ ἔκχυσις ἀνάτρεψίς τίς ἐστιν). Ἀλλ’ αἴτια ταῦτα
μὲν ἄμφω ὡς ὕλη (πάσχει γάρ, ἀλλ’ οὐ ποιεῖ), τὸ δὲ πνεῦμα
ὡς ἀρχή. Ὅπου δ’ ἅμα κῦμα σεισμῷ γέγονεν, αἴτιον, ὅταν
ἐναντία γίγνηται τὰ πνεύματα. Τοῦτο δὲ γίγνεται, ὅταν
τὸ σεῖον τὴν γῆν πνεῦμα φερομένη ὑπ’ ἄλλου πνεύματος
τὴν θάλασσαν ἀπῶσαι μὲν ὅλως μὴ δύνηται, προωθοῦν δὲ
καὶ συστέλλον εἰς ταὐτὸν συναθροίσῃ πολλήν· τότε γὰρ ἀναγκαῖον ἡττηθέντος τούτου τοῦ πνεύματος ἀθρόαν ὠθουμένην
ὑπὸ τοῦ ἐναντίου πνεύματος ἐκρήγνυσθαι καὶ ποιεῖν
τὸν κατακλυσμόν. Ἐγένετο δὲ τοῦτο καὶ περὶ Ἀχαΐαν·
ἔξω μὲν γὰρ ἦν νότος, ἐκεῖ δὲ βορέας, νηνεμίας δὲ γενομένης
καὶ ῥυέντος εἴσω τοῦ ἀνέμου ἐγένετο τό τε κῦμα καὶ ὁ σεισμὸς
ἅμα, καὶ μᾶλλον διὰ τὸ τὴν θάλατταν μὴ διδόναι
διαπνοὴν τῷ ὑπὸ τὴν γῆν ὡρμημένῳ πνεύματι, ἀλλ’ ἀντιφράττειν·
ἀποβιαζόμενα γὰρ ἄλληλα τὸ μὲν πνεῦμα τὸν
σεισμὸν ἐποίησεν, ἡ δ’ ὑπόστασις τοῦ κύματος τὸν κατακλυσμόν.
Κατὰ μέρος δὲ γίγνονται οἱ σεισμοὶ τῆς γῆς,
καὶ πολλάκις ἐπὶ μικρὸν τόπον, οἱ δ’ ἄνεμοι οὐ κατὰ μέρος·
κατὰ μέρος μέν, ὅταν αἱ ἀναθυμιάσεις αἱ κατὰ τὸν τόπον
αὐτὸν καὶ τὸν γειτνιῶντα συνέλθωσιν εἰς ἕν, ὥσπερ καὶ τοὺς
αὐχμοὺς ἔφαμεν γίγνεσθαι καὶ τὰς ὑπερομβρίας τὰς κατὰ
μέρος. Καὶ οἱ μὲν σεισμοὶ γίγνονται διὰ τοῦτον τὸν τρόπον,
οἱ δ’ ἄνεμοι οὔ· τὰ μὲν γὰρ ἐν τῇ γῇ τὴν ἀρχὴν ἔχει,
ὥστ’ ἐφ’ ἓν ἁπάσας ὁρμᾶν· ὁ δ’ ἥλιος οὐχ ὁμοίως δύναται,
τὰς δὲ μετεώρους μᾶλλον, ὥστε ῥεῖν, ὅταν ἀρχὴν λάβωσιν
ἀπὸ τῆς τοῦ ἡλίου φορᾶς ἤδη κατὰ τὰς διαφορὰς τῶν τόπων,
ἐφ’ ἕν. Ὅταν μὲν οὖν ᾖ πολὺ τὸ πνεῦμα, κινεῖ τὴν
γῆν, ὥσπερ ἂν ὁ τρόμος, ἐπὶ πλάτος μέν, γίγνεται δ’
ὀλιγάκις καὶ κατά τινας τόπους, οἷον ὁ σφυγμός, ἄνω
καὶ κάτωθεν· διὸ καὶ ἐλαττονάκις σείει τοῦτον τὸν τρόπον·
οὐ γὰρ ῥᾴδιον οὕτω πολλὴν συνελθεῖν ἀρχήν· ἐπὶ μῆκος
γὰρ πολλαπλασία τῆς ἀπὸ τοῦ βάθους ἡ διάκρισις. Ὅπου
δ’ ἂν γένηται τοιοῦτος σεισμός, ἐπιπολάζει πλῆθος λίθων,
ὥσπερ τῶν ἐν τοῖς λίκνοις ἀναβραττομένων· τοῦτον γὰρ
τὸν τρόπον γενομένου σεισμοῦ τὰ περὶ Σίπυλον ἀνετράπη καὶ τὸ Φλεγραῖον καλούμενον πεδίον καὶ τὰ περὶ τὴν
Λιγυστικὴν χώραν. Ἐν δὲ ταῖς νήσοις ταῖς ποντίαις ἧττον
γίγνεται σεισμὸς τῶν προσγείων· τὸ γὰρ πλῆθος τῆς
θαλάττης καταψύχει τὰς ἀναθυμιάσεις καὶ κωλύει τῷ βάρει
καὶ ἀποβιάζεται, ἔτι δὲ ῥεῖ καὶ οὐ σείεται κρατουμένη ὑπὸ
τῶν πνευμάτων· καὶ διὰ τὸ πολὺν ἐπέχειν τόπον οὐκ εἰς ταύτην
ἀλλ’ ἐκ ταύτης αἱ ἀναθυμιάσεις γίγνονται, καὶ ταύταις
ἀκολουθοῦσιν αἱ ἐκ τῆς γῆς. Αἱ δ’ ἐγγὺς τῆς ἠπείρου μόριόν
εἰσι τῆς ἠπείρου· τὸ γὰρ μεταξὺ διὰ μικρότητα οὐδεμίαν
ἔχει δύναμιν· τὰς δὲ ποντίας οὐκ ἔστι κινῆσαι ἄνευ τῆς
θαλάττης ὅλης, ὑφ’ ἧς περιεχόμεναι τυγχάνουσιν. Περὶ
μὲν οὖν σεισμῶν, καὶ τίς ἡ φύσις αὐτῶν, καὶ διὰ τίν’ αἰτίαν
γίγνονται, καὶ περὶ τῶν ἄλλων τῶν συμβαινόντων περὶ αὐτούς,
εἴρηται σχεδὸν περὶ τῶν μεγίστων.