De usu partium corporis humani I-XI (1.3)

Οὕτω μὲν σοφώτατον τῶν ζώων ὁ ἄνθρωπος,
οὕτω δὲ καὶ χεῖρες ὄργανα πρέποντα ζώῳ σοφῷ. οὐ
γὰρ ὅτι χεῖρας

ἔσχε, διὰ τοῦτο σοφώτατον, ὡς Ἀναξαγόρας
ἔλεγεν, ἀλλ’ ὅτι σοφώτατον ἦν, διὰ τοῦτο χεῖρας
ἔσχεν, ὡς Ἀριστοτέλης φησὶν, ὀρθότατα γινώσκων. οὐ γὰρ
αἱ χεῖρες τὸν ἄνθρωπον ἐδίδαξαν τὰς τέχνας, ἀλλὰ ὁ λόγος·
αἱ χεῖρες δ’ ὄργανον, ὡς λύρα μουσικοῦ, καὶ πυράγρα
χαλκέως. ὥσπερ οὖν ἡ λύρα τὸν μουσικὸν οὐκ ἐδίδαξεν,
οὐδὲ ἡ πυράγρα τὸν χαλκέα, ἀλλ’ ἔστι μὲν ἑκάτερος αὐτῶν
τεχνίτης διὰ τὸν ἐν αὐτῷ λόγον, ἐνεργεῖν δ’ οὐ δύναται
κατὰ τὴν τέχνην χωρὶς ὀργάνων, οὕτω καὶ ψυχὴ πᾶσα διὰ μὲν τὴν ἑαυτῆς οὐσίαν ἔχει τινὰς δυνάμεις, δρᾷν δὲ, ἃ πέφυκε
δρᾷν, ἀμήχανον αὐτῇ χωρὶς ὀργάνων. ἔνεστι δ’ ἐναργῶς
ἰδεῖν, ὅτι μὲν τὰ μόρια τοῦ σώματος οὐκ ἀναπείθει
τὴν ψυχὴν ἢ δειλὴν, ἢ ἄλκιμον, ἢ σοφὴν γίγνεσθαι, τὰ
νεογενῆ ζῶα θεασάμενον ἐνεργεῖν ἐπιχειροῦντα, πρὶν τελειωθῆναι
τοῖς μορίοις. ἔγωγ’ οὖν καὶ βοὸς μόσχον πολλάκις
εἶδον κυρίττοντα, πρὶν φῦσαι τὰ κέρατα, καὶ πῶλον
ἵππου λακτίζοντα μαλακαῖς ἔτι ταῖς ὁπλαῖς, καί τινα κομιδῇ
σμικρὸν χοῖρον ἀμύνεσθαι ταῖς γένυσιν ἐπιχειροῦντα
γυμναῖς τῶν μεγάλων ὀδόντων, καὶ σκύλακα νεογενῆ δάκνειν
ὀρεγόμενον ἁπαλοῖς ἔτι τοῖς ὀδοῦσιν. αἴσθησιν γὰρ πᾶν
ζῶον ἀδίδακτον ἔχει τῶν τε τῆς ἑαυτοῦ ψυχῆς δυνάμεων
καὶ τῶν ἐν τοῖς μορίοις ὑπεροχῶν· ἢ διὰ τί, παρὸν ἐνδακεῖν
τῷ σμικρῷ χοίρῳ τοῖς μικροῖς ὀδοῦσιν, ὁ δὲ τούτους
μὲν ἀργοὺς ἔχει πρὸς τὴν μάχην, οἷς δ’ οὐκ ἔχει πω, χρῆσθαι
ποθεῖ; πῶς οὖν ἐστι δυνατὸν φάναι, τὰ ζῶα πρὸς
τῶν μορίων διδαχθῆναι τὰς χρήσεις αὐτῶν, ὅταν καὶ πρὶν ἐκεῖνα σχεῖν, φαίνηται γινώσκοντα; εἰ οὖν ἐθέλοις ὠὰ τρία
λαβὼν, τὸ μὲν ἀετοῦ, τὸ δὲ νήττης, τὸ δ’ ὄφεως, αὐτὰ
θερμῄνας συμμέτρως, ἐκλέψαι, τὰ γενόμενά σοι ζῶα, τὰ
μὲν τῶν πτερύγων ἀποπειρώμενα θεάσῃ, καὶ πρὶν δύνασθαι
πέτεσθαι, τὸ δ’ ἰλυσπώμενόν τε καὶ σπεῦδον ἕρπειν, κᾂν
ἔτι μαλακὸν καὶ ἀδύνατον ᾖ. καὶ εἰ τελειώσας αὐτὰ
καθ’ ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν οἶκον, ἔπειτ’ εἰς τόπον ὑπαίθριον
ἀγαγὼν μεθίῃς, ὁ μὲν ἀετὸς ἀναπτήσεται πρὸς τὸ
μετέωρον, ἡ νῆττα δὲ εἰς λίμνην τινὰ καταπτήσεται, ὁ δ’
ὄφις εἰς τὴν γῆν καταδύσεται. εἶθ’ ὁ μὲν, οἶμαι, θηράσει
μὴ μαθὼν, ἡ δὲ νήξεται, ὁ δ’ ὄφις φωλεύσει εἰς
γῆν. φύσεις γὰρ ζώων ἀδίδακτοι, φησὶν ὁ Ἱπποκράτης.
ταύτῃ μοι δοκεῖ τὰ μὲν ἄλλα τῶν ζώων φύσει μᾶλλον ἢ
λόγῳ τέχνην τινὰ διαπράττεσθαι· πλάττειν μὲν αἱ μέλιτται
τὰ σίμβλα, θησαυροὺς δέ τινας καὶ λαβυρίνθους δημιουργεῖν
οἱ μύρμηκες, νήθειν δὲ καὶ ὑφαίνειν οἱ ἀράχναι.
τεκμαίρομαι δὲ τῷ ἀδιδάκτῳ.