A). Comp. πρότερος, α, ον,

I). of Place, before, in front, π. πόδες the fore-feet, Od. 19.228 ; π. ἵπποι horses in front, B. 5.43 :— but mostly,

II). of Time, former, earlier, ἄνδρες Il. 21.405 ; ἄνθρωποι 5.637 , 23.332 ; οἱ π. men of former times, 4.308 (rarely without Art., A. Ag. 1338 (anap.), etc.); οὗτος δὲ προτέρης γενεῆς π. τ’ ἀνθρώπων Il. 23.790 : also, older, opp. ὁπλότερος, 2.707 , etc.; γενεῇ π. 15.182 ; but παῖδες π. children by the first or a former marriage, Od. 15.22 ; παῖδες ἐκ τῆς π. γυναικός Hdt. 7.2 ; τῇ προτέρῃ (sc. ἡμέρᾳ) on the day before, Od. 16.50 ; ἠοῖ τῇ π. Il. 13.794 (in Prose more freq. τῇ προτεραίᾳ, cf. προτεραῖος); τοῦ π. ἐνιαυτοῦ the year before, IG 12.352.11 ; τοῖς π. Παναθηναίοις the preceding P., ib. 57.8 ; τὰ π. what has preceded, Plot. 3.2.8 :—freq. used predicatively, sts. where we should expect the Adv. (which is never used by Hom.), ὅ με π. κάκ’ ἔοργε Il. 3.351 , cf. 16.569 , Hes. Op. 708 , etc.; σπονδὰς οὐ λύσετε πρότεροι Th. 1.123 ; οἱ π. ἐπιόντες ibid.; τοῖς π. μετὰ Κύρου ἀναβᾶσι X. An. 1.4.12 , cf. IG 22.1.7 ; εἰ μὴ π. ἑωράκη αὐτὸν ἢ ἐκεῖνος ἐμέ Pl. R. 336d , cf. 432c , etc.; ὅτι εἴη π. ὑπὸ ἐκείνων ἠδικημένος PCair.Zēn. 288.9 (iii B.C.).

2). as regular Comp., c. gen., ἐμέο πρότερος Il. 10.124 ; π. τούτων Hdt. 1.168 , cf. Pl. Phd. 86b , Hp.Ma. 282d ; τὰς γυναῖκας μὴ ἀπιέναι προτέρας τῶν ἀνδρῶν IG 12(5).593.19 (Iulis, v B.C.); τῇ π. ἡμέρᾳ τῆς τροπῆς the day before .., Arist. Pol. 1316a16 ; προτέρᾳ εἰδυῶν Ὀκτωμβρίων IG 7.2225.14 (Thisbe, Senatus Consultum, ii B.C.); τῷ π. ἔτει Παναθηναίων τῶν μεγάλων ib. 22.212.27 ; τῷ π. ἔτει τῆς ἥττης Plb. 2.43.6 : folld. by ἤ, τῷ προτέρῳ ἔτεϊ ἢ τὸν κρητῆρα [ἐληΐσαντο] Hdt. 3.47 .

III). of Rank, Worth, and generally of Precedence, superior, τῷ γένει, τῇ δυνάμει, Is. 1.17 , D. 3.15 ; π. τινὸς πρός τι superior to him in .. , Pl. La. 183b ; π. τι ἄγειν, π. ποιήσασθαι τὰ σὰ πράγματα, Lib. Or. 58.36 , 52.1 .

IV). after Hom., neut. πρότερον freq. as Adv., before, earlier, Pi. O. 13.31 , Hdt. 4.45 , IG 12.374.265 , etc.; ὀλίγον π. Pl. Prt. 317e : c. gen., π. φήμης A. Th. 866 (anap.); ὀλίγῳ τι π. τούτων Hdt. 8.95 ; πολλοῖσι ἔτεσι π. τούτων ib. 96 ; ἐνιαυτῷ π. τῆς ἁλώσεως D. 9.60 ; also πρὸ τῶν Περσικῶν δέκα ἔτεσι π. Pl. Lg. 642d , cf. Criti. 112a ; τούτου π. Paus. 1.1.2 : most freq. folld. by ἤ, π. ἢ κατὰ τὴν προσδοκίαν Pl. Sph. 264b ; also μὴ π. ἀπαναστῆναι ἢ ἐξέλωσι Hdt. 9.87 , cf. 7.54 , Antipho 2.1.2 , Th. 7.63 , etc.: with inf., π. ἢ βασιλεῦσαι Hdt. 7.2 , cf. Th. 1.69 , etc.: folld. by πρίν, Hdt. 1.82 ; by πρὶν ἄν, ib. 140 ; by πρὶν ἤ with vb. in Indic., Id. 6.45 , 8.8 , or Subj., 7.8 .β/ ( v.l. πρὶν ἂν ἢ ), 9.93 ; also οὐ π. εἰ μὴ .. Plu. Lys. 10 , etc.; οὐ π. ἕως .., or ἕως ἂν .., Lys. 12.71 , Ath. 14.640c ; μὴ π., ἀλλ’ ὅταν .. Plb. 9.13.3 : also used with the Art., τὸ π. Pl. R. 522a , X. An. 4.4.14 , etc.(τὸ π., also, for the first time, Ep. Gal. 4.13 ): c. gen., τὸ π. τῶν ἀνδρῶν τούτων Hdt. 2.144 : the Adv. is freq. put between Art. and Subst., ὁ π. βασιλεύς Id. 1.84 ; τὰ π. ἀδικήματα Id. 6.87 ; αἱ π. ἁμαρτίαι Ar. Eq. 1355 , etc.

B). Sup. πρῶτος, η, ον, Dor. πρᾶτος (q.v.):

I). as Adj.,

1). of Place, foremost, πρώτοισιν ἐνὶ προμάχοισι μιγέντα Od. 18.379 ; ἐν πρώτοις, μετὰ πρώτοισι alone, Il. 19.424 , 11.64 ; πρώτῃ ἐν ὑσμίνῃ, ἐνὶ πρώτῳ ὁμάδῳ, 15.340 , 17.380 ; τῆς πρώτης τάττειν (sc. τάξεως) Isoc. 12.180 , cf. Lys. 16.15 , etc.; ἐν π. ῥυμῷ at the front or end of the pole, Il. 6.40 , 16.371 ; πρώτῃσι θύρῃσιν at the outermost doors, 22.66 ; π. ξύλον the front bench, Ar. Ach. 25 , Poll. 4.121 , etc.; οἱ π. πόδες, like πρόσθιοι , Id. 1.193 .

2). of Time, στάντα πρὸς π. ἕω looking towards first dawn, S. OC 477 ; περὶ π. νύκτα Poll. 1.70 .

3). of Order, serving as ordinal to εἷς, ἄεθλα θῆκε .. τῷ πρώτῳ· ἀτὰρ αὖ τῷ δευτέρῳ .. , αὐτὰρ τῷ τριτάτῳ .. , κτλ., Il. 23.265 , cf. 6.179 ; opp. ὕστατος, 2.281 , 5.703 , etc.; opp. τελευταῖος, A. Ag. 314 ; opp. τανύστατος, Od. 9.449 ; πρῶτοι πάντων ἀνθρώπων Hdt. 2.2 ; τὰ π. τῶν ὀνομάτων Pl. Cra. 421d ; τῇ π. τῶν ἡμερέων Hdt. 7.168 , etc.; π. ἄξων IG 12.115.10 ; ἐπὶ τοῦ π. [ἱερείου] first-offered, X. An. 4.3.9 ; ἐν τοῖς π. λόγοις in the earlier books, Arist. Ph. 263a11 , al.; ἐν πρώτοις among the first, Is. 7.40 ; hence, above all, especially, Hdt. 8.69 , Pl. R. 522c ; in Att., ἐν τοῖς πρῶτοι (v. ὁ, ἡ , τό A. VIII. 6 ):—freq. used predicatively of being the first to do something, Νέστωρ πρῶτος κτύπον ἄϊε Il. 10.532 ; πρῶτος ἀνατέλλει Eratosth. Cal. 42 ; εἴθε π. σοι ἐνέτυχον Luc. Tyr. 21 .

b). Philos., first in order of existence, primary, αἱ π. οὐσίαι Arist. Cat. 2b26 , cf. Metaph. 1032b2 ; π. ὕλη, π. φιλοσοφία, ib. 1015a7 , 1061b19 ; primitive, simple, οἰκία π., ἡ π. πόλις, Id. Pol. 1252b10 , 1291a17 ; ἡ π. κοινωνία ib. 1257a19 ; ἡ π. ὀλιγαρχία ib. 1293a14 ; ὁ π. συλλογισμός normal, typical, Id. Rh. 1357a17 ; τὰ π. σώματα, μόρια,= τὰ ὁμοιομερῆ, Gal. 5.673 , 674 ; πρῶτα κατὰ φύσιν, e.g. health, perception, Stoic. 3.34 ; τὰ π. πάθη ib. 92 ; αἱ π. ἀρεταί ib. 64 .

c). Math., πρῶτοι ἀριθμοί prime numbers, Euc. 7 Def. 11 , 12 ; but also, first numbers (= 1 to 100 , 000 , 000 ) in the notation of Archim., Aren. 3.2 .

d). πρῶτος is sts. used where we should expect πρότερος, Αἰνείας δὲ πρῶτος ἀκόντισεν Il. 13.502 , cf. 18.92 : in late Greek folld. by gen., πρῶτός μου ἦν Ev.Jo. 1.15 , 30 , cf. 15.18 ; οἱ πρῶτοί μου ταῦτα ἀνιχνεύσαντες Ael. NA 8.12 ; πρώτη εὕρηται ἡ περὶ τοὺς πόδας κίνησις τῆς διὰ τῶν χειρῶν Ath. 14.630c ; γεννήτορα πρῶτον μητέρος εἰς ἀΐδην πέμψει Man. 1.329 , 4.404 ; ἀλόχου πρῶτος before his wife, IG 12(5).590.5 (vi (?) A.D.).

4). of Rank or Dignity, μετὰ πρώτοισιν among the first men of the state, Od. 6.60 , etc.; νομίσαντες πρῶτοι ἂν εἶναι Th. 6.28 ; διαβάλλειν τοὺς π. X. An. 2.6.26 , cf. Arist. Pol. 1266a18 ; αἱ π. πόλεις Th. 2.8 ; ὁ π. ἄρχων IG 12(3).481.10 (Thera), CIG 2837 (Aphrodisias); ὁ π. τῆς πόλεως, as a title, IG 12(5).292.2 (Paros); ὁ π. τῆς νήσου Act.Ap. 28.7 ; τῶν π. φίλων, title at the Ptolemaic court, PTeb. 31.15 (ii B.C.), etc.; τῶν π., as military title, PHib. 1.110.72 (iii B.C.), PPetr. 3p.23 (iii B.C.), PTeb. 815 Fr. 4.23 ,al.(iii B.C.): c. gen., ἐν πρώτοισι Μυκηναίων Il. 15.643 ; οἱ π. στρατοῦ S. Ph. 1305 , cf. E. Hec. 304 , etc.: c. dat. modi, ἀρετῇ π., οἱ π. καὶ χρήμασι καὶ γένει, πλούτῳ π. τῶν Ἑλλήνων, etc., S. Ph. 1425 , Th. 3.65 , Isoc. 16.31 , etc.; π. ἐν συμφοραῖς βίου S. OT 33 .

5). of Degree, first, highest, μοῖρα Id. OC 145 (anap.), etc.

II). as Subst. in neut. pl. πρῶτα,,

1). (sc. ἆθλα), first prize, τὰ π. λαβών Il. 23.275 ; τὰ π. δόρει κρατύνων S. OC 1313 ; ἔχειν πρῶτα κυναγεσίας AP 6.118 (Antip.); τὰ π. φέρεσθαι D.C. 42.57 , etc.

2). first part, beginning, τῆς Ἰλιάδος τὰ π. Pl. R. 392e ; ἐν τοῖς π. Id. Smp. 221d ; τὸ π. τοῦ ᾄσματος Id. Prt. 343c .

3). first, highest, in degree, τὰ π. τᾶς λιμῶ ( Dor.) the extremities of famine, Ar. Ach. 743 (nisi leg. ἄπρατα) ; ἐχέτωσαν τὰ π. τῆς εὐδαιμονίας Luc. Cont. 10 ; ἐς τὰ π. τιμᾶσθαι Th. 3.39 , cf. 56 ; φρενῶν ἐς τὰ ἐμεωυτοῦ π. οὔκω ἀνήκω I have not yet come to the highest development of my judgment, Hdt. 7.13 , cf. D.C. 38.22 ; of persons, ἐὼν τῶν Ἐρετριέων τὰ π. Hdt. 6.100 ; Λάμπων .. Αἰγινητέων <ἐὼν> τὰ π. Id. 9.78 , cf. E. Med. 917 ; ἐστὶν τὰ π. τῆς ἐκεῖ μοχθηρίας (of a person) Ar. Ra. 421 .

4). Philos., primary things, elements, Emp. 38.1 , Arist. GC 335a29 ; τὰ π. αἴτια Id. Mete. 338a20 ; also τὸ π. ἐνυπάρχον ἑκάστῳ Id. Ph. 193a10 .

5). in Logic, the first undemonstrable propositions, on which all future conclusions rest, Id. Top. 100b18 ; τὰ π. ἀναπόδεικτα Id. APo. 71b26 .

III). in Adverbial phrases,

1). τὴν πρώτην (sc. ὥραν, ὁδόν) first, for the present, just now, Hdt. 3.134 , Ar. Th. 662 , D. 3.2 , Arist. Metaph. 1038a35 , etc.; τὴν πρώτην εἶναι Hdt. 1.153 .

2). with Preps., ἀπὸ πρώτης (sc. ἀρχῆς) Antipho 5.56 , Th. 1.77 ; ἀπὸ τῆς π. εὐθύς Luc. Hist.Conscr. 1 ; ἐκ π. Babr. 45.14 ; κατὰ πρώτας Pl. Plt. 292b , D.C. 52.19 ; κατὰ τὴν π. εὐθύς Id. 62.3 ; παρὰ τὴν π. the first time, opp. ἐπὶ τῆς δευτέρας, Philostr. VA 1.22 .

3). freq. as Adv. in neut. sg. and pl., πρῶτον, πρῶτα,

a). first, in the first place, πρῶτόν τε καὶ ὕστατον (vulg. ὕστερον) Hes. Th. 34 ; π. μὲν .. , δεύτερον αὖ .. , τὸ τρίτον αὖ .. Il. 6.179 ; τί π. τοι ἔπειτα, τί δ’ ὑστάτιον καταλέξω; Od. 9.14 ; Κύπριδα μὲν πρῶτα .. , αὐτὰρ ἔπειτ’. . Il. 5.458 ; οὐρῆας μὲν π. ἐπῴχετο .. , αὐτὰρ ἔπειτα .. 1.50 ; π. μὲν .. , ἔπειτα δὲ .. S. OC 632 , X. Cyr. 2.1.2 , 23 , An. 5.6.7 - 8 , Hier. 11.8 , etc.; π. μὲν .. , ἔπειτα .. Pl. Phd. 89a , etc.; π. μὲν .. , ἔπειτα δεύτερον .. , τρίτον δὲ .. Aeschin. 1.7 ; π. μὲν .. , εἶτα .. Pl. Phlb. 15b ; π. μὲν .. , εἶτα δὲ .. X. An. 1.2.16 ; π. μὲν .. , εἶτα .. , ἔτι δὲ .. Id. Mem. 1.2.1 ; π. μὲν .. ,. . δὲ αὖ .. Pl. Lg. 935a ; π. μὲν .. , ἔτι δὲ .. Lys. 4.10 , etc.; π. μὲν .. , ἔτι τοίνυν .. D. 44.57 ; freq. answered only by δέ, Id. 9.48 , etc.; sts. the answering clause must be supplied, A. Ag. 810 , D. 7.7 , etc.: also πρῶτον μὲν .. δεύτερον μήν .. Pl. Phlb. 66a : also πρῶτα μὲν .. , ἔπειτα .. S. Tr. 616 , Ar. Pl. 728 ; πρῶτα μὲν .. , ἔπειτα .. , εἶτα .. E. Med. 548 ; πρῶτα μὲν .. ,. . δὲ .. A. Pr. 447 ; πρῶτα μὲν .. , ἔπειτα δὲ .. X HG 7.1.7 , cf. S. Ph. 919 ; ἐπεί σε πρῶτα κιχάνω since my first meeting is with you, Od. 13.228 , cf. 7.53 , Il. 8.274 : also τὸ πρῶτον, first, in the first place, at the beginning, ὡς τὸ π. ὑπέστην καὶ κατένευσα 4.267 ; οὕνεκά σ’ οὐ τὸ π., ἐπεὶ ἴδον, ὧδ’ ἀγάπησα Od. 23.214 . cf. Il. 3.443 , 6.345 , Pi. P. 9.41 , N. 3.49 ; τὸ μὲν οὖν π. Pl. Prt. 333d , etc.; τὸ π .. ., μετὰ ταῦτα ..

D). 1.12 : also τὰ π., Il. 1.6 , Od. 1.257 , etc.; πόντῳ μὲν τὰ π .. ., αὐτὰρ ἔπειτα .. Il. 4.424 ; τὰ π. μὲν .. , ὡς δὲ .. A. Pers. 412 ; τὰ π .. ., τέλος δὲ .. S. Fr. 149.5 , cf. 966 .

b). too early, before the time, ἦ τ’ ἄρα καὶ σοὶ πρῶτα ( v.l. for πρωΐ ) παραστήσεσθαι ἔμελλε Μοῖρ’ ὀλοή Od. 24.28 .

c). = πρότερον , before, ἢν .. πρῶτον ἀπόλωμαι κακῶς Ar. Ec. 1079 ; π. οὐδ’ ὑφ’ ἑνὸς .. κρατηθέντες X. HG 5.4.1 ; θάλασσα π. ἦν ἢ γενέσθαι γῆν v.l. in Heraclit. 31 ; λόγῳ π. ἢ τοῖς ἔργοις Arist. Rh.Al. 1420b28 ; οὐ π. αὐτὴν ἀπέκτειναν πρὶν ἢ ἀπεκύησεν Ael. VH 5.18 ; π. συμμελετᾶν ἢ μελετᾶν μαθέτω AP 12.206 ( Strat.).

d). first, for the first time, οὐ .. νῦν πρῶτα ποδώκεος ἄντ’ Ἀχιλῆος στήσομαι Il. 20.89 ; οὐ νῦν πρῶτον, ἀλλὰ καὶ πάλαι S. Ph. 966 ; ἐνταῦθα πρῶτον ἔφαγον X. An. 2.3.16 .

e). πρῶτον, πρῶτα are used after the relat. Pron. and after relat.Advbs., like Engl.once (= at all), οὐδ’ ἐνοσίχθων λήθετ’ ἀπειλάων, τὰς .. Ὀδυσῆϊ π. ἐπηπείλησε Od. 13.127 , cf. 3.320 , 10.328 , 13.133 , Il. 1.319 , 19.136 ; μοῖραν δ’ οὔ τινά φημι πεφυγμένον ἔμμεναι ἀνδρῶν .. ἐπὴν τὰ π. γένηται when once he is born, 6.489 , cf. Od. 3.183 , 4.13 , 414 ; οὔτε .. Λυκίους ἐδύναντο τείχεος ἂψ ὤσασθαι, ἐπεὶ τὰ π. πέλασθεν Il. 12.420 , cf. Od. 11.106 , 221 ; also ἐπεὶ τὸ (or τὰ) π. now that .., ἀλλ’ ἐπεὶ οὖν τὸ π. ἀνέκραγον, οὐκ ἐπικεύσω now that I have spoken up, 14.467 ; τὸ μὲν οὔ ποτε φύλλα καὶ ὄζους φύσει, ἐπεὶ δὴ πρῶτα τομὴν ἐν ὄρεσσι λέλοιπε Il. 1.235 , cf. 276 , 19.9 : c. part., τῷ ῥ’ Αἴας τὸ π. ἐφεζόμενος μέγ’ ἀάσθη (the rock) on which once seated

A). blasphemed, Od. 4.509 : the sense as soon as is never necessary in Hom., but is possible in Od. 4.414 , 19.355 ; δινέμεν εὖτ’ ἂν πρῶτα φανῇ σθένος Ὠαρίωνος when once (or perh., as soon as), Hes. Op. 598 ; ὅπως τις πρῶτα γένοιτο πάντας ἀποκρύπτεσκε as soon as each was born, Id. Th. 156 ; ὡς τὸ π. X. An. 7.8.14 ; τότ’ εὐθὺς .. , ὅτε πρῶτον εἶδον D. 18.141 ; αὖθίς με ἀνερέσθαι ὅταν ἐντύχῃς πρῶτον the first time you meet me, Pl. Ly. 211b ; ἐὰν μάθω γε πρῶτον .. τί λέγεις Id. R. 338c .

IV). Adv. πρώτως primarily, first in Arist., π. καὶ κυρίως EN 1157a30 ; opp. δευτέρως, ib. 1158b31 ; π. καθ’ αὑτό, opp. κατὰ συμβεβηκός, Id. Ph. 192b22 , cf. Gal. 1.692 , al., Jul. Or. 5.168b .

2). ὅτε π. ἐπεδήμησεν .. when he first visited .. , BSA 27.228 (Sparta, ii A.D.).—(From πρῶτος was formed a new Sup. πρώτιστος, q.v.)