Νεύματι νεύμασι γὰρ καὶ ταῖς δυνάμεσι τοῦ ἐπιστατοῦντος καὶ ἡγεμονεύοντος τῶν πάντων θείου καὶ πατρικοῦ λόγου, οὐρανὸς μὲν περιστρέφεται, τὰ δὲ ἄστρα κινεῖται. καὶ ὁ μὲν ἥλιος φαίνει, ἡ δὲ σελήνη περιπολεῖ καὶ ἀὴρ μὲν ὑπ’ αὐτοῦ φωτίζεται, αἰθὴρ δὲ θερμαίνεται. καὶ ἄνεμοι πνέουσι, τὰ ὄρη ὅ ὁ εἰς ὕψος ἀνατεταμένα ἵσταται ἵστανται , ἡ θάλασσα κυμαίνει κυμαίνεται καὶ τὰ ἐν αὐτῇ ζῶα τρέφεται. ἡ γῆ ἀκίνητος μένουσα μαίνουσα καρποφορεῖ καὶ ὁ ἄνθρωπος πλάττεται καὶ ζῇ καὶ θνήσκει θρήσκει ἀποθνήσκει πάλιν πάλιν καὶ θνήσκει . καὶ ἁπλῶς πάντα ψυχοῦται καὶ κινεῖται· τὸ πῦρ καίει, τὸ ὕδωρ ψύχει, πηγαὶ ἀναβλύζουσι, ποταμοὶ πλημμυροῦσι, καὶ καιροὶ καὶ ὧραι παραγίγνονται, ὑετοὶ κατέρχονται κατέρχ ε ον ται , τὰ νέφη πληροῦται πληροῦνται , χάλαζα γίνεται, χιὼν καὶ κρύσταλλος πήγνυται, πετεινὰ ἵπταται ἵπτανται , ἑρπετὰ πορεύεται, ἔνυδρα νήχεται, θάλαττα πλέεται πλεῖται , γῆ σπείρεται καὶ κατὰ τοὺς ἰδίους καιροὺς χλοηφορεῖ, φυτὰ αὔξει καὶ τὰ μὲν νεάζει νεάξει , τὰ δὲ πεπαίνεται, τὰ δὲ αὐξάνοντα αὔξοντα αὔξον αὐξάνονται καὶ αὐξάνεται γηράσκει καὶ φθίνει καὶ τὰ μὲν ἀφανίζεται, τὰ δὲ γεννᾶται καὶ φαίνεται. ταῦτα δὲ δὲ πάντα πάντα δὲ ταῦτα καὶ ἔτι πλείω τούτων, ἃ διὰ τὸ πλῆθος οὐκ ἰσχύομεν ἡμεῖς λέγειν , ὁ παραδοξοποιὸς καὶ θαυματοποιὸς τοῦ θεοῦ λόγος φωτίζων καὶ ζωοποιῶν θεοποιῶν , τῷ ἑαυτοῦ νεύματι κινεῖ καὶ διακοσμεῖ, ἕνα τὸν κόσμον ἀποτελῶν, οὐκ ἔξωθεν ἑαυτοῦ ἑαυτὸν αὐτοῦ καὶ τὰς ἀοράτους δυνάμεις ἀφείς. καὶ γὰρ καὶ ταύτας, οἷα δὴ καὶ αὐτῶν ποιητὴς ὑπάρχων, συμπεριλαβὼν ἐν τοῖς ὅλοις, συνέχει καὶ ζωοποιεῖ πάλιν τῷ ἑαυτοῦ νεύματι καὶ καὶ πάλιν τῷ ἑαυτοῦ νεύματι τῇ αὐτοῦ ἑαυτοῦ προνοίᾳ, καὶ τούτου οὐκ ἄν τι γένοιτο πρὸς ἀπιστίαν ἐφόδιον. ὡς γὰρ τῇ αὐτοῦ προνοίᾳ καὶ σώματα μὲν αὔξει, ψυχὴ δὲ μὲν ἡ λογικὴ κινεῖται καὶ τὸ λογίζεσθαι καὶ τὸ ζῆν ἔχει καὶ τοῦτο οὐ πολλῆς ἀποδείξεως δεῖται. ὁρῶμεν γὰρ τὰ γινόμενα. οὕτω δὴ πάλιν αὐτὸς ὁ τοῦ θεοῦ λόγος ἑνὶ καὶ ἁπλῷ νεύματι τῇ ἑαυτοῦ δυνάμει τόν τε ὁρατὸν κόσμον καὶ τὰς ἀοράτους δυνάμεις κινεῖ καὶ συνέχει, ἑκάστῳ τὴν ἰδίαν ἐνέργειαν ἀποδιδούς. ὥστε τὰς μὲν θείας δυνάμεις δυνάμεις κινεῖ καὶ συνέχει κινεῖ καὶ συνέχει θειοτέρως κινεῖσθαι, τὰ δὲ ὁρατὰ ὥσπερ καὶ ὁρᾶται. αὐτὸς δὲ ἐπὶ πάντων, τὰ πάντα προς γνῶσιν καὶ δόξαν, ὡς ἡγεμών τε καὶ βασιλεὺς καὶ σύστασις γινόμενος γενόμενος τῶν πάντων , τὰ πάντα πρὸς δόξαν καὶ γνῶσιν γνῶσιν καὶ δόξαν τὴν δοξολογίαν τοῦ ἑαυτοῦ πατρὸς ἐργάζεται, μονονουχὶ διὰ τῶν γιγνομένων γιγν ω ο μένων γινομένων φαινομένων ἔργων αὐτοῦ διδάσκων καὶ λέγων· ἐκ μεγέθους καὶ καλλονῆς κτισμάτων, ἀναλόγως ὁ γενεσιουργὸς θεωρεῖται τὸν γενεσιουργὸν θεωρεῖσθαι . Ὥσπερ γάρ, ἀναβλέψαντας εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἰδόντας τὸν κόσμον αὐτοῦ καὶ τὸ τῶν ἄστρων τῶν ἄστρων τὸ φῶς, ἔστιν ἐνθυμεῖσθαι τὸν ταῦτα διακοσμοῦντα λόγον. οὕτω νοοῦντας λόγον οὕτως νοοῦντας λόγον θεοῦ θεοῦ, νοεῖν ἐστιν ἀνάγκη ἀνάγκη ἐστὶν νοεῖν καὶ τὸν τούτου πατέρα θεόν, ἐξ οὗ προϊών , εἰκότως τοῦ ἑαυτοῦ πατρὸς ἑρμηνεὺς καὶ ἄγγελος λέγεται, καὶ τοῦτο ἐκ τῶν καθ’ ἡμᾶς τις ἂν ἴδοι ἴδοι τὶς ἄν . εἰ γὰρ δὴ λόγου προϊόντος παρὰ ἀνθρώπων τοῦ ἀνθρώπου ἐνθυμούμεθα τὴν τούτου πηγὴν εἶναι καὶ τὸν νοῦν καὶ τῷ λόγῳ μὲν ἐπιβάλλοντες ἐπιβάλλοντα , τὸν νοῦν σημαινόμενον ὁρῶμεν τῷ λογισμῷ. πολλῷ πλέον μείζονι φαντασίᾳ καὶ ἀσυγκρίτῳ ὑπεροχῇ τοῦ λόγου τὴν δύναμιν ὁρῶντες, ἔννοιαν λαμβάνομεν καὶ τοῦ ἀγαθοῦ πατρὸς αὐτοῦ, ὡς αὐτὸς ὁ σωτήρ φησιν ἔφη · ὁ ἐμὲ ἑωρακὼς ἑωρακὼς ἐμὲ ἑώρακε τὸν πατέρα μου · ταῦτα δὲ καὶ πᾶσα θεόπνευστος θεόπνευστως γραφὴ φανερώτερον καὶ κατὰ μεῖζον καταμεῖζον κηρύττει, ἀφ’ ὧν δὴ καὶ ἡμεῖς τεθαρρηκότες ταῦτά σοι γράφομεν γράφωμεν καὶ σὺ ταύταις ἐντυγχάνων δυνήσῃ τῶν λεγομένων ἔχειν τὴν πίστιν. λόγος γὰρ ἐκ μειζόνων βεβαιούμενος ἀναντίρρητον ἔχει τὴν ἀπόδειξιν. ἄνωθεν τοίνυν περὶ τῆς τῶν εἰδώλων ἀναιρέσεως αἱρέσεως προησφαλίζετο τὸν τῶν [ τῶν ] Ἰουδαίων λαὸν ὁ θεῖος λόγος λέγων λέγων λόγος · οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον οὐδὲ παντὸς ὁμοίωμα ὁμοίωμα παντὸς , ὅσα ἐν τῷ τῷ οὐρανῷ ἄνω καὶ ἐπὶ τῆς γῆς κάτω. τὴν δὲ αἰτίαν τῆς τούτων καθαιρέσεως, ἑτέρως σημαίνει λέγων· τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν ἀργύριον καὶ χρυσίον, ἔργα χειρῶν ἀνθρώπων. στόμα ἔχουσι καὶ οὐ λαλήσουσιν, ὀφθαλμοὺς ἔχουσι καὶ οὐκ ὄψονται, ὦτα ἔχουσι καὶ οὐκ ἀκούσονται, ρῖνας ἔχουσι καὶ οὐκ ὀσφρανθήσονται , χεῖρας ἔχουσι καὶ οὐ ψηλαφήσουσι, πόδας ἔχουσι καὶ οὐ περιπατήσουσιν. οὐ σεσιώπηκε δὲ τὴν περὶ περὶ τὴν τῆς κτίσεως διδασκαλίαν, ἀλλὰ καὶ μάλα εἰδὼς αὐτῶν τὸ κάλλος, ἵνα μή τινες τῷ κάλλει τούτων τούτῳ ἀποβλέψαντες ἐμβλέψαντες ἐβλέψαντες ἐναποβλέψαντες ἐν ἀποβλέψαντες ἐνα ἀ ποβλέψαντες οὐχ ὡς ἔργα θεοῦ, ἀλλ’ ὡς θεοὺς θρησκεύσωσι θρησκεύουσι , προασφαλίζεται τοὺς ἀνθρώπους λέγων· καὶ μὴ ἀναβλέψας τοῖς ὀφθαλμοῖς καὶ ἰδὼν καὶ ἰδὼν τοῖς ὀφθαλμοῖς τὸν ἥλιον καὶ τὴν σελήνην καὶ πάντα τὸν κόσμον τοῦ οὐρανοῦ πλανηθείς, προσκυνήσῃς προσκυνήσ ει η ς αὐτοῖς αὐτούς , ἃ ἀπένειμε κύριος ὁ θεός σου πᾶσι τοῖς ἔθνεσι τοῖς ὑποκάτω τοῦ οὐρανοῦ τὸν οὐρανὸν τῶν οὐρανῶν . ἀπένειμε δὲ οὐκ εἰς τὸ εἶναι θεοὺς αὐτοῖς αὐτά ταῦτα , ἀλλ’ ἵνα τῇ τούτων ἐνεργείᾳ γινώσκωσιν γινῶσκοσιν γινώσκουσιν οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν τὸν τῶν τὸν τῶν τὸν τῶν πάντων ἁπάντων ἁ πάντων δημιουργὸν δημιουργῶν θεόν θεόν , ὥσπερ εἴρηται ὡς προείρηται . ὁ γὰρ Ἰουδαίων πάλαι λαὸς κατὰ πλεῖον πλεῖ ω ο ν εἶχε τὴν διδασκαλίαν, ὅτι μὴ μόνον μόνων ἐκ τῶν τῆς κτίσεως ἔργων, ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν θείων γραφῶν εἶχον τὴν περὶ θεοῦ γνῶσιν. καὶ καθόλου δὲ τοὺς ἀνθρώπους τοῖς ἀνθρώποις ἀπὸ τῆς περὶ τὰ εἴδωλα πλάνης καὶ ἀλόγου φαντασίας ἀφέλκων ἀφέλη φησίν· οὐκ ἔσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι πλὴν ἐμοῦ. οὐχ ὡς ὄντων δὲ θεῶν ἄλλων κωλύει τούτους αὐτοὺς ἔχειν, ἀλλ’ ἵνα μή τις τὸν ἀληθινὸν ἀποστρα φεὶς θεὸν ἑαυτῷ τὰ μὴ ὄντα θεοποιεῖν ἄρξηται, ὁποῖοί εἰσιν οἱ παρὰ ποιηταῖς ποίητες τὲ τὲ καὶ συγγραφεῦσιν ὀνομασθέντες καὶ δειχθέντες οὐκ ὄντες θεοί. καὶ αὐτὴ αὕτη δὲ ἡ λέξις τὸ μὴ εἶναι αὐτοὺς θεοὺς δείκνυσι, δι’ ἧς φησιν· οὐκ ἐσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι, ὅπερ ἐπὶ μέλλοντος σημαίνεται σημαῖνον . τὸ δὲ ἐπὶ μέλλουσι μέλλοντι γινόμενον λεγόμενον οὐκ ἔστι τότε ὅτε ταῦτα λέγεται.