ἀποστεροῦντες 
 ὄντων 
 κατ’ αὐτοὺς ἡ κακία ὑπόστασιν 
 
 πάλιν θέλοντες αὐ τὸν ποιητὴν εἶναι τῶν ὅλων, ἐξ ἀνάγκης 
 σιν εἶναι· ἐν γὰρ τοῖς 
 κατ’ αὐτούς ἐστι· τοῦτο δὲ 
 ἀδύνατον ἂν φανείη· οὐ γὰρ ἐκ 
 
 
 
 μεμιγμένην ἔχον σιν ἢ αἴ 
 νόμενον κακοῦ· οἱ δὲ ἀπὸ τῶν αἱρέσεων· ἐκ πεσόντες τῆς ἐκκλησιαστικῆς διδασκα λίας· καὶ περὶ τὴν πίστιν ναυαγήσαντες καὶ οὗτοι μὲν ὑπόστασιν τοῦ κακοῦ παρα φρονοῦσιν εἶναι· ἀναπλάττονται δὲ ἑ αυτοῖς παρὰ τὸν ἀληθινὸν τοῦ χριστοῦ χῦ 
 πατέρα πρα 
 θεὸν θν 
 ἕτερον· καὶ τοῦτον ἀγένητον· τοῦ κακοῦ ποι ητὴν καὶ τῆς κακίας ἀρχηγόν· τὸν καὶ τῆς κτίσεως δημιουργόν· τούτους δὲ, εὐχερῶς ἄν τις ἐλέγξειεν· ἔκ τε τῶν θείων γρα φῶν καὶ ἐξ αὐτῆς τῆς ἐν ἀνθρώποις δι ανοίας, ἀφ’ ἧς καὶ ταῦτα ἀναπλασάμενοι μαίνονται· ὁ μὲν οὖν κύριος κς καὶ σωτὴρ σηρ ἡμῶν ἰησοῦς ἰ ς 
 
 χριστὸς χς · ἐν τοῖς ἑαυτοῦ εὐαγγελίοις φησὶ· βεβαιῶν 
 τὰ μωϋσέως ῥήματα· ὅτι κύριος κς ὁ θεος θς εἷς ἐστι· 
 καὶ ἐξομολογοῦμαί σοι πάτερ περ · κύριε κε τοῦ οὐρανοῦ οὐνου καὶ τῆς γῆς. εἰ δὲ εἷς ἐστιν ὁ θεος θς · καὶ οὗτος οὐρανοῦ οὐνοῦ 
 καὶ γῆς κύριος κς , πῶς ἄλλος ἂν εἴη θεος θς παρὰ τοῦτον· ποῦ δὲ καὶ ἔσται ὁ κατ’ αὐτοὺς θεος θς , τὰ πάντα τοῦ μόνου καὶ ἀληθινοῦ θεοῦ θῦ πληροῦντος, κατὰ τὴν τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς περίληψιν· πῶς δὲ καὶ ἄλλος ἂν εἴη ποιητὴς, ὧν αὐ τὸς ὁ θεος θς καὶ πατὴρ πηρ τοῦ χριστοῦ χῦ ἔστι κύριος κς κατὰ τὴν τοῦ 
 σωτῆρος σρς φωνὴν· εἰ μὴ ἆρα ὡς ἐν ἰσοστασίω καὶ τῶν τοῦ ἀγαθοῦ θεοῦ θῦ , τὸν φαῦλον δύνασ θαι γενέσθαι κύριον κν εἴποιεν· ἀλλ’ ἐὰν τοῦτο λέγωσιν· ὅρα εἰς ὅσην ἀσέβειαν ἐκπίπτουσιν· ἐν γὰρ τοῖς τὰ ἴσα δυναμένοις, τὸ ὑπερέχον καὶ κρεῖττον οὐκ ἂν εὑρεθείη· καὶ γὰρ εἰ μὴ θέλοντος τοῦ ἑτέρου· τὸ ἕτερόν ἐστιν, ἴση ἀμ φοτέρων ἡ δύναμις καὶ ἡ ἀσθένειά ἐστιν· ἴση μὲν, ὅτι νικῶσιν ἀλλήλων τὴν βούλη σιν ἐν τῶ εἶναι· ἀσθένεια δὲ, ἀμφοτέρων ἐστὶν, ὅτι μὴ βουλομένοις αὐτοῖς, παρὰ γνώμην ἀποβαίνει τὰ πράγματα· ἔστι γὰρ καὶ ὁ ἀγαθὸς παραγνώμην τοῦ φαύλου· ἔστι καὶ ὁ φαῦλος παρὰ βούλησιν τοῦ ἀγαθοῦ· ἄλλως τε· καὶ τοῦτο γὰρ ἄν τις αὐτοῖς εἴποι· εἰ τὰ φαινόμενα ἔργα τοῦ φαύλου ἐστὶ, τί τὸ ἔργον τοῦ ἀγαθοῦ· φαίνεται γὰρ οὐδὲν, πλὴν μόνης τῆς τοῦ δημιουργοῦ κτίσεως· τί δὲ καὶ τοῦ εἶναι τὸν ἀγαθὸν γνώρισμα. οὐκ ὄντων αὐτοῦ ἔργων δι’ ὧν ἂν γνωσθείη· ἐκ γὰρ τῶν ἔργων ὁ δημιουργὸς γινώσκεται· πῶς δὲ ὅλως καὶ δύο ἂν εἴη, ἐναντία ἀ λλήλων· ἢ τί τὸ διαιροῦν ἐστι ταῦτα· ἵνα χωρὶς ἀλλήλων γένωνται· εἶναι γὰρ αὐτὰ ἅμα ἀδύνατον, διὰ τὸ ἀναιρετικὰ ἀλλή λων εἶναι· ἀλλ’ οὐδὲ ἕτερον ἐν ἑτέρῳ δυνη θείη ἂν εἶναι, διὰ τὸ ἄμικτον καὶ ἀνόμοι ον αὐτῶν τῆς φύσεως· οὐκοῦν ἐκ τρίτου τὸ διαιροῦν, φανήσεται καὶ αὐτὸ θεος θς · ἀλλὰ ποίας ἂν εἴη καὶ τὸ τρίτον φύσεως· πό τερον, τῆς τοῦ καλοῦ, ἢ τοῦ φαύλου· ἄδη λον φανήσεται· τῆς γὰρ ἀμφοτέρων εἶ ναι αὐτὸ, ἀδύνατον· σαθρᾶς δὴ τοίνυν τῆς τοιαύτης αὐτῶν διανοίας φαινο μένης· ἀνάγκη τὴν ἀλήθειαν διαλάμπειν τῆς ἐκκλησιαστικῆς γνώσεως· ὅτι τὸ κακὸν οὐ παρὰ θεοῦ θῦ · οὐδὲ ἐν θεῶ θῶ · οὔτε ἐ ξ ἀρχῆς γέγονεν· οὔτε οὐσία τίς ἐστιν αὐτοῦ· ἀλλὰ ἄνθρωποι ἄνοι · κατὰ στέρησιν τῆς τοῦ καλοῦ φαντασίας· ἑαυτοῖς ἐπινοεῖν ἤρξαντο καὶ ἀναπλάττειν τὰ οὐκ ὄντα· καὶ ἅπερ βούλονται· ὡς γὰρ ἄν τις ἡλίου φαίνοντος· 
 κ αὶ πάσης τῆς γῆς τῶ φωτὶ τούτου κατα λαμπομένης, καμμύων τοὺς ὀφθαλμοὺς σκότος ἑαυτῶ ἐπινοεῖ οὐκ ὄντος σκότους· καὶ λοιπὸν ὡς ἐν σκότει πλανώμενος περιπατεῖ, πολλάκις πίπτων καὶ κα τακρημνῶν ὑπάγων· νομίζων οὐκ εἶναι φῶς ἀλλὰ σκότος· δοκῶν γὰρ βλέπειν οὐ δ’ ὅλως ὁρᾶ, οὕτως καὶ ἡ ψυχὴ τῶν ἀνθρώπων καμμύσασα τὸν ὀφθαλμὸν δι’ οὗ τὸν θεον θν ὁρᾶν δύναται, ἑαυτῆ τὰ κακὰ ἐπενόησεν· ἐ ν οἷς κινουμένη, οὐκ οἶδεν ὅτι δοκοῦσά τι ποιεῖν, οὐδὲν ποιεῖ· τὰ οὐκ ὄντα γὰρ ἀνα πλάττεται· καὶ οὐχ ὁποία γέγονεν, τοιαύτη καὶ ἔμεινεν· ἀλλ’ ὁποίαν ἑαυτὴν ἐνέφυρε, τοιαύτη καὶ φαίνεται· γέγονε μὲν γὰρ εἰς τὸ ὁρᾶν τὸν θεον θν καὶ ὑπ’ αὐτοῦ φωτίζεσθαι· αὕτη δὲ ἀντὶ τοῦ θεοῦ θῦ , τὰ φθαρτὰ καὶ τὸ σκότος ἐζήτησεν· ὥς που καὶ τὸ πνεῦμα πνα ἐγγράφως φησίν· 
 ὁ θεος θς τὸν ἄνθρωπον ἄνον ἐποίησεν εὐθῆ· αὐτοὶ δὲ ἐζή 
 τησαν λογισμοὺς πολλούς. κακίας δὴ οὖν εὕρεσις καὶ ἐπίνοια τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις ἐξαρχῆς· οὕτω γέγονε καὶ πέπλασται. πῶς δὲ καὶ εἰς τὴν τῶν εἰδώλων μανίαν καταβεβήκα σιν, ἤδη λέγειν ἀναγκαῖον· ἵνα γινώσκης ὅτι ὅλως ἡ τῶν εἰδώλων εὕρεσις· οὐκ ἀπὸ ἀγαθοῦ· ἀλλ’ ἀπὸ κακίας γέγονεν. τὸ δὲ τὴν αρχὴν ἔχον κακὴν, ἐν οὐδενί ποτε καλὸν κριθείη· ὅλον ὃν φαῦλον. οὐκ ἀρκε σθεῖσα τῆ τῆς κακίας ἐπινοία τῶν ἀνθρώπων ἀνων 
 ἡ ψυχὴ, κατ’ ὀλίγον καὶ εἰς τὰ χείρονα ἑαυτὴν ἐξάγειν ἤρξατο. μαθοῦσα γὰρ διαφορᾶς ἡδονῶν· καὶ ζωσαμένη τὴν τῶν θείων λήθην· ἡδομένη δὲ καὶ πρὸς τὰ τοῦ σώ ματος πάθη· καὶ πρὸς μόνα τὰ παρόντα, καὶ τὰς τούτων δόξας ἀποβλέπουσα, ἐνό μισε μὴ δὲν ἔτι πλέον εἶναι τῶν βλεπομέ νων· ἀλλὰ μόνα τὰ πρόσκαιρα· καὶ τὰ σωματικὰ εἶναι τὰ καλά· ἀποστραφεῖσα δὲ καὶ ἐπιλαθομένη ἑαυτὴν εἶναι κατ’ εἰ κόνα τοῦ ἀγαθοῦ θεοῦ θῦ , οὐκ ἔτι μὲν διὰ τῆς ἐν αὐτῆ δυνάμεως τὸν θεον θν λόγον καθ’ ὃν καὶ γέγονεν ὁρᾶ· ἔξω δὲ ἑαυτῆς γενομένη· τὰ οὐκ ὄντα λογίζεται καὶ ἀνατυποῦται· ἐπι κρύψασα γὰρ ταῖς ἐπιπλοκαῖς τῶν σωμα· τικῶν ἐπιθυμιῶν τὸ ὡς ἐν αὐτῆ κάτοπτρον· δι’ οὗ μόνου ὁρᾶν ἠδύνατο τὴν εἰκόνα τοῦ 
 πατρος πρς , οὐκ ἔτι μὲν ὁρᾶ ἃ δεῖ ψυχὴν νοεῖν, 
 π αντὶ δὲ περιφέρεται· καὶ μόνα ἐκεῖνα ὁρᾶ, τὰ τῆ αἰσθήσει προσπίπτοντα· ὅθεν δὴ πάσης σαρκικῆς ἐπιθυμίας γέμου σα καὶ ἐν ταῖς τούτων δόξαις ταραττομένη· λοιπόν ὃν ἐπελάθετο τῆ διανοία θεον θν , τοῦ τον ἐν τοῖς σωματικοῖς καὶ αἰσθητοῖς ἀνα πλάττεται· τοῖς φαινομένοις τὴν τοῦ 
 θεοῦ θῦ προσηγορίαν ἀνατιθεῖσα· καὶ μόνα ταῦτα δοξάζουσα, ἅπερ αὐτὴ βούλεται καὶ ὡς ἡδέα ὁρᾶ· προηγεῖται τοίνυν αἰ τία τῆς εἰδωλολατρίας, ἡ κακία. 
 μ αθόντες γὰρ οἱ ἄνθρωποι ἄνοι τὴν οὐκ οὖσαν κακίαν ἑαυτοῖς ἐπινοεῖν, οὕτως καὶ τοὺς οὐκ ὄντας θεοὺς ἑαυτοῖς ἀνεπλάσαντο· οἷον δὲ εἴ τις εἰς βυθὸν καταδὺς· μηκ ἔστι μὲν βλέποι τὸ φῶς μὴ δὲ τὰ ἐν τῶ φωτὶ φαινόμενα διὰ τὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ πρὸς τὸ κάτω νεῦμα· καὶ τὴν τοῦ ὕδατος ἐπικειμένην ἐπίχυσιν αὐτῶ· μόνα δὲ τὰ ἐν τῶ βυθῶ αἰσθόμενος· νομίζοι μηδὲν πλέον ἐκεί νων εἶναι· ἀλλ’ αὐτὰ τὰ φαινόμενα αὐτῶ, τῶν ὄντων εἶναι τὰ κύρια, οὕτως καὶ οἱ πάλαι τῶν ἀνθρώπων ἀνων παράφρονες· καταδύν αν 
 τες εἰς τὰς τῶν σαρκῶν ἐπιθυμίας καὶ φαν τασίας· καὶ ἐπιλαθόμενοι τῆς περὶ θεοῦ θῦ ἐν νοίας καὶ δόξης· ἀμυδρῶ τῶ λογισμῶ· μᾶ λλον δὲ ἀλογία χρησάμενοι, τὰ φαινόμενα θεοὺς ἀνετυπώσαντο· τὴν κτίσιν παρὰ τὸν κτίσαντα δοξάζοντες. καὶ τὰ ἔργα μᾶλλον ἐκθειάζοντες, ἤπερ τὸν τούτων αἴτιον καὶ δημιουργὸν δεσπότην θεον θν · ὥσ περ δὲ κατὰ τὸ προλεχθὲν παράδειγμα· οἱ εἰς τὸν βυθὸν καταδυόμενοι· ὅσω μᾶ λλον ἐπικαταβαίνουσι· τοσοῦτον εἰς τὰ σκοτεινότερα καὶ βαθύτερα ὁρμῶσιν, οὕτω καὶ τὸ τῶν ἀνθρώπων ἀνων πέπονθε γένος· οὐ γὰρ ἁπλῆν ἔσχον τὴν εἰδωλολατρίαν· οὐδὲ ἀφ’ ὧν ἤρξαντο, ἐν τούτοις καὶ διέ μειναν· ἀλλ’ ὅσον τοῖς πρώτοις ἐνεχρόνι ζον, τοσοῦτον ἑαυτοῖς καινοτέρας ἐφεύ ρισκον δεισιδαιμονίας· καὶ κόρον οὐ λαμ βάνοντες τῶν πρώτων, ἄλλοις πάλιν ἐ νεπίμπλαντο κακοῖς· προκόπτοντες ἐν τοῖς αἰσχίστοις· καὶ πλεῖον ἑαυτῶν ἐπεκ τείνοντες τὴν ἀσέβειαν· τοῦτο δὲ καὶ ἡ θεία γραφὴ μαρτύρεται λέγουσα· 
 
 ὅ ταν ἔλθη ἀσεβὴς εἰς βάθος κακῶν, κα 
 ταφρονεῖ· ἄρτι γὰρ ἀπεπήδησεν ἡ διά νοια τῶν ἀνθρώπων ἀνων ἀπὸ θεοῦ θῦ · καὶ καταβαίνον τες ταῖς ἐννοίαις καὶ τοῖς λογισμοῖς οἱ ἄνθρωποι ἄνοι , 
 α´ πρώτοις οὐρανῶ οὐνῶ καὶ ἡλίω, καὶ σελήνη, καὶ τοῖς ἄστροις, τὴν τοῦ θεοῦ θῦ τιμὴν ἀνέθηκαν· ἐκείνους οὐ μόνον θεοὺς εἶναι νομίζοντες, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων τῶν μετ’ αὐτοὺς αἰτίους 
 β´ τυγχάνειν· εἶτ’ ἐπικαταβαίνοντες τοῖς σκοτεινοῖς λογισμοῖς, αἰθέρα καὶ τὸν ἀέρα καὶ τὰ ἐν τῶ ἀέρι προσηγόρευσαν θεούς· 
 γ´ προβαίνοντες δὲ τοῖς κακοῖς· ἤδη καὶ τὰ στοιχεῖα· καὶ τὰς ἀρχὰς τῆς τῶν σωμάτων συστάσεως τὴν θερμὴν, καὶ τὴν ψυχρὰν· καὶ τὴν ξηρὰν· καὶ τὴν ὑγρὰν οὐσίαν, θε οὺς ἀνύμνησαν· ὡς δὲ οἱ τέλεον πεσόντες· περὶ τὴν γῆν ἰλυσπῶνται δίκην τῶν ἐν τῆ χέρσω κοχλιῶν, οὕτως οἱ ἀσεβέστατοι τῶν 
 ἀνθρώπων ἀνων · πεσόντες καὶ καταπεσόντες ἀπὸ τῆς περὶ θεοῦ θῦ φαντασίας, λοιπὸν καὶ ἀνθρώπους ἀνους 
 καὶ ἀνθρώπων ἀνων μορφὰς. τῶν μὲν, ἔτι ζώντων· τῶν δὲ, καὶ μετὰ θάνατον, ς θεοὺς ἀνέ θηκαν. ἔτι δὲ καὶ χείρονα βουλευόμενοι καὶ λογιζόμενοι, ἤδη καὶ εἰς λίθους καὶ ξύλα· καὶ ἑρπετὰ ἔνυδρά τε καὶ χερσαῖα· καὶ εἰς τὰ τῶν ἀλόγων ἀνήμερα ζῶα, τὴν θείαν καὶ ὑπερκόσμιον τοῦ θεοῦ θῦ προση γορίαν μετήνεγκαν· πᾶσαν τιμὴν θεοῦ θῦ αὐ τοῖς ἀπονέμοντες· καὶ τὸν ἀληθινὸν καὶ ὄντως ὄντα θεον θν τὸν τοῦ χριστοῦ χῦ 
 πατέρα πρα , ἀποστρεφό μενοι· εἴθε δὲ κἂν μέχρι τούτων εἰστήκει τῶν ἀφρόνων ἡ τόλμα· καὶ μὴ περαιτέρω βαί νοντες, ἑαυτοὺς ταῖς ἀσεβείαις ἐνέφυρον· τοσοῦτον γάρ τινες καταπεπτώκασι τῆ δια νοία καὶ ἐσκοτίσθησαν τὸν νοῦν, ὥστε καὶ τὰ μὴ δ’ ὅλως μηδαμῶς ὑπάρχοντα μὴ δὲ ἐν τοῖς γενομένοις φαινόμενα, ὅμως ἑαυτοῖς ἐπινοῆσαι καὶ θεοποιῆσαι· λογικὰ γὰρ ἀλό γοις ἐπιμίξαντες· καὶ ἀνόμοια τῆ φύσει ἐνεί ραντες, ὡς θεοὺς θρησκεύουσιν· οἷοί εἰσιν οἱ παρ’ αἰγυπτίοις κυνοκέφαλοι· καὶ ὀφιοκέ φαλοι· καὶ ὀνοκέφαλοι· καὶ ὁ παρὰ λίβυσι κριο κέφαλος ἄμμων. ἄλλοι δὲ τὰ μέρη τῶν σω μάτων· κεφαλὴν καὶ ὦμον· καὶ χεῖρα καὶ πόδα καθ’ ἑαυτὰ διελόντες, ἕκαστον εἰς θε οὺς ἀνέθηκαν καὶ ἐξεθείασαν· ὥσπερ οὐκ ἀρ κούμενοι ἐξ ὁλοκλήρου τοῦ ὅλου σώματος ἔχειν τὴν θρησκείαν· ἐπιτείνοντες δὲ τὴν ἀσέ βειαν ἕτεροι, τὴν πρόφασιν τῆς τούτων εὑ ρέσεως καὶ τῆς ἑαυτῶν κακίας· τὴν ἡδονὴν καὶ τὴν ἐπιθυμίαν· θε οπ οιήσαντες προσ κυνοῦσιν· οἷός ἐστιν ὁ παρ’ αὐτοῖς ἔρως, καὶ ἡ ἐν πάφω ἀφροδίτη· οἱ δὲ, αὐτῶν ὥσπερ φιλοτιμούμενοι τοῖς χείροσιν, ἐτόλμησαν τοὺς παρ’ αὐτῶν ἄρχοντας ἢ καὶ τοὺς τούτων παῖδας, εἰς θεοὺς ἀναθεῖναι· ἢ διὰ τιμὴν τῶν ἀρξάντων, ἢ διὰ φόβον τῆς αὐτῶν τυραννίδος· ὡς ὁ ἐν κρήτη παρ’ αὐτοῖς περιβόητος ζεὺς· καὶ ἐν ἀρκαδία ἑρμῆς· καὶ παρὰ μὲν ἰνδοῖς, διόνυσος· παρὰ δὲ αἰγυπτίοις ἴσις καὶ ὄσιρις καὶ ὧρος· καὶ ὁ νῦν αδριανοῦ τοῦ ῥωμαίων βασιλέως παι δικὸς ἀντίνοος· ὃν καίπερ εἰδότες ἄνθρωπον ἄνον · καὶ ἄνθρωπον ἄνον οὐ σεμνὸν ἀλλ’ ἀσελγείας ἔμπλεων διὰ φόβον τοῦ προστάξαντος σέβουσιν. ἐπιδημήσας γὰρ ἀδριανὸς τῆ χώρα τῶν αἰγυπτίων· τελευτήσαντα τὸν τῆς ἡδονῆς αὐτοῦ ὑπηρέτην ἀντίνοον, ἐκέλευσε θρη σκεύεσθαι· αὐτὸς μὲν, καὶ μετὰ θάνατον ἐρῶν τοῦ παιδός· ἔλεγχον δὲ, ὅμως καθ’ ἑ αυτοῦ καὶ γνώρισμα καταπάσης εἰδω λολατρίας παρέχων· ὅτι οὐκ ἄλλως εὑ ρέθη παρὰ τοῖς ἀνθρώποις αὕτη, ἢ δι’ ἐ πιθυμίαν τῶν πλασαμένων· καθὼς καὶ 
 ἡ σοφία τοῦ θεοῦ θῦ προμαρτύρεται λέγουσα· 
 ἀρχὴ πορνείας, ἐπίνοια εἰδώλων· καὶ μήτοι θαυμάσης· μὴ δὲ μακρὰν πίστε ως νομίσης εἶναι τὸ λεγόμενον· ὅπου γε καὶ οὐ πολλῶ πρότερον· ἢ τάχα καὶ μέχρι νῦν ἡ ῥωμαίων σύγκλητος· τοὺς πώποτε αὐτῶν ἐξ ἀρχῆς ἄρξαντας καὶ βασιλέας· ἢ πάντας· ἢ οὓς ἂν αὐτοὶ βούλωνται καὶ κρίνω σι, δογματίζουσιν ἐν θεοῖς εἶναι· καὶ θρησκεύ εσθαι θεοὺς γράφουσιν· οἷς μὲν γὰρ ἀπεχ θάνονται, τούτους ὡς πολεμίους τὴν φύσιν ὁμολογοῦσι· καὶ ἀνθρώπους ὀνομά ζουσιν· οὓς δὲ καταθυμίους ἔχουσι, τού τους δι’ ἀνδραγαθίαν θρησκεύεσθαι προ στάττουσιν, ὥσπερ ἐπεξουσίας ἔχοντες τοῦ θε οπ οιεῖν· αὐτοὶ ἄνθρωποι τυγχάνοντες· καὶ εἶναι θνητοὶ μὴ ἀρνούμενοι. ἔδει δὲ θεοποιοῦντας αὐτοὺς, μᾶλλον αὐτοὺς εἶναι θεούς· τὸ γὰρ ποιοῦν, τοῦ ποιουμένου κρεῖττον εἶναι δεῖ· καὶ ὁ κρίνων, τοῦ κρινο μένου, ἐξ ἀνάγκης ἄρχει· καὶ ὁ διδοὺς, πάν τως ὃ ἔχει χαρίζεται· ὥσπερ ἀμέλει καὶ πᾶς βασιλεὺς ὃ μὲν ἔχει χαρίζεται· τῶν δὲ λαμβανόντων κρεῖττον καὶ μείζων ἐστίν· εἴπερ οὖν οὓς θέλουσιν αὐτοὶ τούτους θεοὺς δογματίζουσιν εἶναι, ἔδει καὶ αὐτοὺς πρῶ τον εἶναι θεούς. ἀλλὰ τὸ θαυμαστόν ἐστι τοῦτο· ὅτι αὐτοὶ ἀποθνήσκοντες ὡ ς 
 ἄνθρωποι ἄνοι , ἐλέγχουσι τὴν ἑαυτῶν περὶ τῶν θεοποιη θέντων ὑπ’ αὐτῶν ψῆφον εἶναι ψευδῆ. 
 τ οῦτο δὲ τὸ ἔθος οὐ καινὸν· οὐδὲ ἀπὸ τῆς ῥωμαίων ἤρξατο βουλῆς· ἀλλ’ ἦν ἄνωθεν προγιγνόμενον καὶ προμελετώμενον ἐπὶ τὴν τῶν εἰδώλων ἔννοιαν· καὶ γὰρ οἱ πά λαι παρ’ ἕλλησι διαβεβοημένοι θεοὶ ζεὺς καὶ ποσειδὼν καὶ ἀπόλλων· καὶ ἥφαιστος καὶ ἑρμῆς· καὶ ἐν θηλείαις ἥρα καὶ δημήτρα καὶ ἀθηνᾶ καὶ ἄρτεμις· ταῖς θησέως τοῦ παρὰ τοῖς ἕλλησιν ἱστορουμένου διαταγαῖς, ἐκρίθησαν λέγεσθαι θεοί· καὶ οἱ μὲν δια ταξάμενοι, ὡς ἄνθρωποι ἄνοι ἀποθνήσκοντες θρη νοῦνται· οὓς δὲ διετάξαντο, οὗτοι ὡς θεοὶ προσκυνοῦνται· ὢ πολλῆς ἐναντιότη τος καὶ μανίας· τὸν διαταξάμενον εἰδό τες, οὓς διετάξατο προτιμῶσι· καὶ εἴθε μέχρις ἀρρένων εἱστήκει τούτων ἡ εἰδωλο μανία. καὶ μὴ εἰς θηλείας κατέφερον τὴν θείαν προσηγορίαν· καὶ γὰρ καὶ γυναῖ κας ἃς οὐδὲ εἰς κοινὴν περὶ πραγμάτων συμβουλίαν λαμβάνειν ἀσφαλὲς, ταύτας τῆ τοῦ θεοῦ θῦ τιμῆ θρησκεύουσι καὶ σέβουσιν· ὡς αἱ μὲν παρὰ θησέως διαταγεῖσαι ὡς προειρήκαμεν· παρὰ δὲ αἰγυπτίοις ἴσις καὶ κόρη· καὶ νεωτέρα· καὶ παρ’ ἄλλοις ἀ φροδίτη· τὰ γὰρ τῶν ἄλλων ὀνόματα, οὐδὲ λέγειν εὐαγὲς ἡγοῦμαι, πάσης χλεύης ὄντα μεστά. πολλοὶ γὰρ οὐ μόνον ἐν τοῖς πάλαι· ἀλλὰ καὶ ἐν τοῖς καθ’ ἡμᾶς χρόνοις· ἀποβαλόντες φίλτατα καὶ ἀδελφοὺς· καὶ συγγενεῖς καὶ γυναῖκας· πολλαὶ δὲ καὶ ἄνδρας ἀποβαλοῦσαι οὓς πάντας ἡ φύ σις ἤλεγξεν ἀνθρώπους ἀνους εἶναι θνητοὺς· τούτους καὶ ταύτας διὰ τὸ πολὺ περὶ αυτῶν πέν θος ἀναζωγραφήσαντες καὶ θυσίας ἀ ναπλάσαντες, ἀνέθηκαν· οὓς οἱ μετὰ ταῦ τα διὰ τὴν πλάσιν καὶ τὴν τοῦ τεχνίτου φιλοτιμίαν, θεοὺς ἐθρήσκευσαν· πρᾶγ μα πάσχοντες, οὐ κατὰ φύσιν· 
 ο ὓς γὰρ οἱ γονεῖς ὡς μὴ ὄντας θεοὺς ἐθρήνη σαν. οὐκ ἂν γὰρ εἴπερ ᾔδεισαν αὐτοὺς θε οὺς ὡς ἀπολομένους ἐκόψαντο· τούτου γὰρ χάριν οὐ μόνον οὐ νομίζοντες αὐτοὺς εἶναι θεοὺς, ἀλλὰ μηδ’ ὅλως ὑπάρχειν· ἐν εἰκόνι τούτους ἐτυπώσαντο· ἵνα τοῦ μη κἔτι εἶναι τὴν διὰ τῆς εἰκόνος δόκησιν ὁ ρῶντες παραμυθῶνται, τούτοις ὅμως οἱ ἄφρονες ὡς θεοῖς εὔχονται· καὶ τὴν τοῦ ὅρα ἀληθινοῦ τιμὴν τούτοις περιτιθέασιν· ἐν γοῦν αἰγύπτω εἰς ἔτι καὶ νῦν· ὁ περὶ ὀσί ρεως καὶ ὥρου καὶ τύφωνος καὶ τῶν ἄλλων θρῆνος τῆς ἀπωλείας ἐπιτελεῖται· καὶ τὰ ἐν δωδώνη χαλκεῖα· καὶ οἱ ἐν κρήτη κορύβαντες· τὸν δῖα μὴ εἶναι θεὸν θν ἐλέγχουσιν ἀλλ’ ἄνθρωπον ἄνον · καὶ τοῦτον ἐκ πατρὸς πρς ὠμοβόρου γενό μενον· καὶ τό γε θαυμαστόν· ὅτι καὶ ὁ πάνυ 
 π αρ’ ἕλλησι σοφὸς καὶ πολλὰ καυχησάμε νος ὡς περὶ θεοῦ διανοηθεὶς, ὁ πλάτων· εἰς τὸν πειραιᾶ μετὰ σωκράτους κατέρ χεται, τὴν ἀνθρώπου ἀνου τέχνη πλασθεῖσαν ἄρτε μιν προσκυνήσων· ταύτας δὲ καὶ τὰς τοιαύτας καὶ τῆς εἰδωλομανίας εὑρέσεις, ἄνωθεν καὶ πρὸ πολλοῦ προεδίδασκεν 
 ἡ γραφὴ λέγουσα· ἀρχὴ πορνείας, ἐπί 
 νοια εἰδώλων· εὕρεσις δὲ αὐτῶν· φθορὰ 
 ζωῆς· οὔτε γὰρ ἦν ἀπ’ ἀρχῆς, οὔτε εἰς 
 τὸν αἰῶνα ἔσται· κενοδοξία γὰρ ἀνθρώπων ἀνων 
 
 ἦλθεν εἰς τὸν κόσμον· καὶ διατοῦτο σύν 
 τομον αὐτῶν τέλος ἐπενοήθη· ἀώρω 
 γὰρ πένθει τρυχόμενος πατήρ πηρ · τοῦ ταχέως 
 ἀφαιρεθέντος τέκνου εἰκόνα ποιήσας, 
 τὸν τότε νεκρὸν ἄνθρωπον ἄνον · νῦν ὡς ζῶντα ἐτί 
 μησεν· καὶ παρέδωκε τοῖς ὑποχειρίοις, 
 μυστήρια καὶ τελετάς. εἶτ’ ἐν χρόνω κρα 
 τυνθὲν τὸ ἀσεβὲς ἔθος, ὡς νόμος ἐφυλά 
 χθη· καὶ τυράννων ἐπιταγαῖς· ἐθρησ 
 κεύετο τὰ γλυπτά· οὓς ἐν ὄψει μὴ δυνά 
 μενοι τιμᾶν ἄνθρωποι ἄνοι διὰ τὸ μακρὰν οἰκεῖν, 
 τὴν πόρρωθεν ὄψιν ἀνατυπωσάμενοι, 
 εμφανῆ εἰκόνα τοῦ τετιμημένου βασιλέως 
 ἐποίησαν· ἵνα τὸν ἀπόντα, ὡς παρόν 
 τα κολακεύωσι διὰ τῆς σπουδῆς· εἰς ἐ 
 πίτασιν δὲ θρησκείας· καὶ τοὺς ἀγνοοῦν 
 τας ἡ τοῦ τεχνίτου προετρέψατο φιλοτι 
 μία· ὁ μὲν γὰρ ἴσως τῶ κρατοῦντι βου 
 λόμενος ἀρέσαι. ἐξεβιάσατο τῆ τέχνη τὴν 
 ὁμοιότητα ἐπὶ τὸ κάλλιον· τὸ δὲ πλῆ 
 θος ἐφελκόμενον διὰ τὸ εὔχαρι τῆς ἐρ 
 γασίας· τὸν πρὸ ὀλίγου τιμηθέντα ἄνθρωπον ἄνον , 
 νῦν σέβασμα ἐλογίσαντο· καὶ τοῦτο ἐγεγό 
 νει τῶ βίω εἰς ἔνεδρον· ὅτι ἢ συμφορᾶ, 
 ἢ τυραννίδι δουλεύσαντες ἄνθρωποι ἄνοι , τὸ ἀ 
 κοινώνητον ὄνομα λίθοις καὶ ξύλοις 
 περιέθηκαν· τοιαύτης τοίνυν τῆς εἰ δώλων εὑρέσεως ἐπὶ μάρτυρι τῆ γρα φῆ παρὰ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις ἀρξαμένης καὶ ἀνα πλασθείσης· ὥρα λοιπόν σοι καὶ τὸν κα τ’ αὐτῆς ἔλεγχον ἀποδεῖξαι· οὐ τοσοῦτον ἔξωθεν, ὅσον ἀφ’ ὧν οὗτοι περὶ αὐτῶν φρο νοῦσι τὰ τεκμήρια λαμβάνοντας. 
 ε ἰ γάρ τις τῶν παρ’ αὐτοῖς λεγομένων θεῶν· ἵνα πρῶτον ἀπὸ τούτων τῶν κάτωθεν ἄρξωμαι· λάβοι τὰς πράξεις· εὑρήσει μὴ μόνον οὐκ εἶναι αὐτοὺς θεοὺς, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀνθρώπων τοὺς αἰσχίστους γεγονότας· 
 ὅρα οἷον γὰρ οἷόν ἐστιν ἰδεῖν τοὺς παρὰ ποιηταῖς τοῦ διὸς ἔρωτας καὶ τὰς ἀσελγείας· οἷόν ἐστιν αὐτῶν ἀκούειν ἀρπάζοντα μὲν τὸν γανυμήδην· καὶ τὰς κλοπιμαίους ἐργα ζόμενον μοιχείας· δεδιότα δὲ καὶ δειλι ῶντα· μὴ παρὰ γνώμην αὐτοῦ τὰ τῶν τρώων ἀπόληται τείχη· οἷόν ἐστιν ἰδεῖν αὐτὸν ἀχθόμενον ἐπὶ τῶ θανάτω τοῦ υἱέος αὐτοῦ σαρπηδόνος· καὶ βουλόμενον αὐ τῶ βοηθῆσαι καὶ μὴ δυνάμενον· καὶ ἐπι βουλευόμενον μὲν ὑπὸ τῶν ἄλλων λεγομέ νων θεῶν· ἀθηνᾶς δὴ λέγω καὶ ἥρας καὶ ποσειδῶνος· βοηθούμενον δὲ ὑπὸ θέτιδος γυναικὸς. καὶ τοῦ ἑκατονταχείρου αἰγαίωνος· καὶ νικώμενον ὑπὸ ἡδονῶν, δουλεύοντα δὲ γυναιξὶ· δι’ αὐτὰς ἐν ἀλόγοις ζώοις τε τράποσί τε πτηνοῖς ταῖς φαντασίαις παρακινδυνεύοντα· καὶ πάλιν αὐτὸν μὲν κρυπτόμενον διὰ τὴν τοῦ πατρὸς πρς ἐπιβουλὴν· τὸν δὲ κρόνον ὑπ’ αὐτοῦ δεσμούμενον· κἀκεῖ νον ἀποτέμνοντα τὸν πατέρα πρα ἄρ’ οὖν ἄξιον τοῦ τον ὑπονοεῖν θεον θν · τοσαῦτα δράσαντα καὶ δι αβληθέντα, ἃ μὴ δὲ οἱ κοινοὶ ῥωμαίων νόμοι, καὶ τοὺς ἁπλῶς ἀνθρώπους ἀνους ἐπιτρέπουσι ποιεῖν; ἵνα γὰρ ἐκ πολλῶν ὀλίγα μνημονεύσω διὰ τὸ πλῆθος· τίς ἰδὼν αὐτοῦ τὴν εἰς σεμέ λην καὶ λήδαν καὶ ἀλκμήνην καὶ ἄρτεμιν· καὶ λητῶ καὶ μαῖαν καὶ εὐρώπην καὶ δανάην καὶ ἀντιόπην παρανομίαν καὶ φθοράν· ἢ τίς ἰδὼν τὴν εἰς τὴν ἰδίαν αὐτοῦ ἀδελφὴν ἐπιχείρησιν καὶ τόλμαν· ὅτι τὴν αὐτὴν ἀδελ φὴν εἶχε καὶ γυναῖκα, οὐκ ἂν χλευάσειεν καὶ ζημιώσειεν θανάτω· ὅτι μὴ μόνον ἐμοίχευσεν· ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐκ τῆς μοιχείας γενομένους αὐτῶ παῖδας, θεοποιήσας ἀνέθηκεν· ἐπικάλυμ μα τῆς παρανομίας αὐτοῦ· τὴν τῆς θεοποι ίας φαντασίαν κατασκευάζων· ὧν εἰσι δι όνυσος καὶ ἡρακλῆς καὶ διόσκουροι καὶ ἑρμῆς· καὶ περσεὺς καὶ σώτειρα· τίς ἰδὼν τὴν τῶν λεγομένων θεῶν ἀκατάλλακτον πρὸς ἑαυ τοὺς ἔριν ἐν ἰλίω τῶν ἑλλήνων καὶ τῶν τρώ ων χάριν, οὐ καταγνώσεται τῆς ἀσθενείας αὐτῶν· ὅτι διὰ τὴν πρὸς ἀλλήλους φιλονει κίαν, καὶ τοὺς ἀνθρώπους παρώξυναν· τίς ἰδὼν ὑπὸ μὲν διομήδους τιτρωσκομέ νους ἄρεα καὶ ἀφροδίτην· υπὸ δὲ ἡρακλέ ος τὴν ἥραν καὶ τὸν ὑποχθόνιον· ὃν καλοῦσι 
 θεὸν θν ἀϊδωνέα· καὶ διόνυσον μὲν ὑπὸ περσέ ως· ἀθηνᾶν δὲ ὑπὸ ἀρκάδος· καὶ τὸν ἥφαι στον ῥιπτόμενον καὶ χωλαίνοντα, οὐ κατα γνώσεται τῆς φύσεως· καὶ ἀποστραφήσεται μὲν τοῦ λέγειν αὐτοὺς εἶναι ἔτι θεοὺς. φθαρ τοὺς δὲ καὶ παθητοὺς αὐτοὺς ἀκούων· οὐ δὲν ἄλλο· ἢ ἀνθρώπους ἀνους αὐτοὺς· καὶ ἀνθρώπους ἀσθενεῖς ἐπιγνώσεται· καὶ μᾶλλον τοὺς τρώ σαντας, ἢ τοὺς τρωθέντας θαυμάσειεν· ἢ τίς ἰδὼν τὴν ἄρεως πρὸς ἀφροδίτην μοιχείαν· καὶ τὸν ἡφαίστου κατ’ ἀμφοτέρων κατασκευαζόμενον δόλον· καὶ τοὺς ἄλλους λεγομένους θεοὺς, ἐπὶ θέαν τῆς μοιχείας ὑπὸ τοῦ ἡφαίστου καλουμένους· καὶ αὐτοὺς ἐρχομένους καὶ ὁρῶντας αὐτῶν τὴν ἀ σέλγειαν, οὐκ ἂν γελάσειεν καὶ καταγνώ σεται τῆς φαυλότητος αὐτῶν· ἢ τίς οὐ κ ἂν γελάσειεν ὁρῶν τὴν ἡρακλέους πρὸς τὴν ὀμφάλην εκ μέθης παραφροσύνην καὶ ἀσωτίαν· τὰς γὰρ καθ’ ἡδονὴν αὐτῶν πράξεις· καὶ τοὺς παραλόγους αὐτῶν ἔ ρωτας· καὶ τὰς ἐν χρυσῶ καὶ ἀργύρῶ καὶ χαλκῶ καὶ σιδήρω· καὶ λίθοις καὶ ξύλοις θεοπλαστίας, οὐ δεῖ διελέγχειν μετὰ σπουδῆς· τῶν πραγμάτων καὶ ἀφ’ ἑαυτῶν ἐχόντων τὸ μῦσος· καὶ δι’ ἑαυτῶν ἐπιδεικνυμένων τὸ τῆς πλάνης γνώρισμα· ἐφ’ οἷς μάλιστα καὶ οἰκτειρήσειεν ἄν τις τοὺς ἀπατωμέ νους ἐν αὐτοῖς· τῆ γὰρ ἑαυτῶν γυναικὶ μι σοῦντες τὸν ἐπιβαίνοντα μοιχὸν, τοὺς τῆς μοιχείας διδασκάλους θεοποιοῦντες· οὐκ αἰσχύνονται· καὶ ταῖς ἀδελφαῖς αὐτοὶ οὐκ ἐπιμιγνύμενοι, τοὺς τοῦτο ποιήσαντας προσκυνοῦσι· καὶ ὁμολογοῦντες εἶναι κα κὸν τὴν παιδοφθορίαν, τοὺς ἐπὶ ταύτη διαβαλλομένους θρησκεύουσι· καὶ ἃ μὴ δὲ ἐν ἀνθρώποις ἀνοις εἶναι ἐπιτρέπουσιν οἱ νόμοι. ταῦ τα τοῖς ὑπ’ αὐτῶν ὀνομαζομένοις εἶναι θεοῖς περιτιθέντες, οὐκ ἐρυθριῶσιν· 
 ε ἶτα προσκυνοῦντες λίθοις καὶ ξύλοις, οὐχ ὁρῶσιν ὅτι τὰ μὲν ὅμοια τοῖς ποσὶ πα τοῦσι καὶ καίουσι· τὰ δὲ τούτων μέρη θε οὺς προσαγορεύουσι· καὶ ἃ πρὸ ς ὀλίγο ν υ 
 εἰς χρῆσιν εἶχον, ταῦτα διὰ παραφροσύνην γλύψαντες σέβουσιν· οὐχ ὁρῶντες οὐδὲ λο γιζόμενοι τὸ σύνολον· ὅτι οὐ θεοὺς, ἀλλὰ τὴν τέχνην τοῦ γλύψαντος προσκυνοῦσιν. ἕως μὲν γὰρ ἄξυστός ἐστιν ὁ λίθος· καὶ ἡ ὕ λη ἀργὴ, ἐπὶ τοσοῦτον ταῦτα πατοῦσι· καὶ τούτοις εἰς ὑπηρεσίας τὰς ἑαυτῶν· πολλάκις καὶ ἀτιμοτέρας χρῶνται· ἐπειδ’ ἂν δὲ ὁ τεχνίτης εἰς αὐτὰ· τῆς ἰδίας επιστήμης ἐπιβάλη τὰς συμμετρίας· καὶ ἀν δρὸς ἢ γυναικὸς εἰς τὴν ὕλην σχῆμα τυπώ ση· τότε δὴ χάριν ὁμολογήσαντες τῶ τεχνίτη, λοιπὸν ὡς θεοὺς προσκυνοῦσι· μισθοῦ παρὰ τοῦ γλύψαντος αὐτοὺς ἀγοράσαντες· πολλάκις δὲ καὶ αὐτὸς ὁ ἀγαλματοποιὸς, ὥσπερ ἐπιλαθόμενος ὧν αὐτὸς εἰργάσατο, τοῖς ἰδίοις ἔργοις προσεύχεται· καὶ ἃ πρὸ ὀλίγου κατέξεε καὶ κατέκοπτεν, ταῦτα μετὰ τὴν τέχνην θεοὺς προσαγορεύει· ἔδει δὲ εἴπερ ἦν θαυμάζειν ταῦτα, τὴν τοῦ ἐ πιστήμονος τέχνην ἀποδέχεσθαι· καὶ μὴ τὰ ὑπ’ αὐτοῦ πλασθέντα τοῦ πεποιηκό τος προτιμᾶν· οὐ γὰρ ἡ ὕλη τὴν τέχνην· ἀλλ’ ἡ τέχνη τὴν ὕλην ἐκόσμησε καὶ ἐθεο ποίησεν· πολλῶ οὖν μᾶλλον δικαιότερον ἦν τὸν τεχνίτην αὐτοὺς προσκυνεῖν, ἤπερ τὰ ὑπ’ αὐτοῦ πεποιημένα· ὅτι τε καὶ πρου πῆρχε τῶν ἐκ τέχνης θεῶν, καὶ ὅτι ὡς ἐ βουλήθη οὕτω καὶ γεγόνασι· νῦν δὲ παραγ κωνισάμενοι τὸ δίκαιον· καὶ τὴν ἐπιστή μην καὶ τὴν τέχνην ἀτιμάσαντες, τὰ με τ’ επιστήμης καὶ τέχνης γεγονότα προσκυ νοῦσι· καὶ τοῦ ποιήσαντος ἀνθρώπου ἀνου ἀποθνή σκοντος· τὰ ὑπ’ αὐτοῦ γενόμενα ὡς ἀθά νατα τιμῶσιν· ἃ εἰ μὴ τύχοιεν τῆς καθ’ ἡ μέραν ἐμελείας, πάντως τῶ χρόνω διὰ τὴν φύσιν ἀφανίζονται· πῶς δὲ οὐκ ἄν τις αὐτοὺς οἰτειρήσειεν καὶ κατὰ τοῦτο· ὅτι βλέποντες αὐτοὶ· τοὺς μὴ βλέποντας προσκυνοῦσι· καὶ ἀκούοντες αὐτοὶ, τοῖς μὴ ἀκούουσι προσεύχονται· καὶ ἔμψυχοι καὶ λογικοὶ κατὰ φύσιν ὄντες οἱ ἄνθρωποι ἄνοι · τοὺς μὴ δ’ ὅλως κινουμένους· ἀλλὰ ἀψύχους ὄν τας, ὡς θεοὺς προσαγορεύουσι· καὶ τό γε θαυμαστόν· ὅτι οὓς αὐτοὶ φυλάττου σιν ὑπ’ ἐξουσίαν ἔχοντες· τούτοις ὡς δεσ πόταις δουλεύουσι καὶ μή τοι νομίσης ταῦτα με λέγειν ἁπλὼς ἢ ψεύδεσθαι κα τ’ αὐτῶν· ἔστι μὲν γὰρ καὶ τοῖς ὀφθαλμοῖς ἡ πίστις ἀπαντῶσα τούτων· καὶ πάρεστι τοῖς βουλομένοις ὁρᾶν τὰ τοιαῦτα· κρεί ττων δὲ μαρτυρία περὶ τούτων ἐστὶ καὶ παρὰ τῆς θείας γραφῆς· προδιδασκού 
 σης ἄνωθεν καὶ λεγούσης· τὰ εἴδωλα 
 τῶν γρ(άφε) τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν ἐθνῶν ἀργύριον καὶ χρυσίον, ἔργα χει 
 ρῶν ἀνθρώπων ἀνων · ὀφθαλμοὺς ἔχουσι, καὶ οὐκ ὄψον 
 ται· στόμα ἔχουσι, καὶ οὐ λαλήσουσιν· ὦτα 
 ἔχουσι, καὶ οὐκ ἀκούσονται· ῥῖνας ἔχουσι, καὶ οὐκ ὀσφρανθήσονται. χεῖρας ἔχουσι, 
 καὶ οὐ ψηλαφήσουσι· πόδας ἔχουσι, καὶ 
 οὐ περιπατήσουσιν· οὐ φωνήσουσιν ἐν 
 τῶ λάρυγγι αὐτῶν· ὅμοιοι αὐτοῖς γένοιν 
 το οἱ ποιοῦντες αυτά· οὐδὲ προφητι κὴ δὲ τούτων ἄπεστι μέμψις· ἀλλ’ ἔστι καὶ ἐν τούτοις ὁ κατ’ αὐτῶν ἔλεγχος λέγοντος τοῦ πνεύματος πνς · αἰσχυνθήσονται οἱ πλάσσον τες θεον θν · καὶ γλύφοντες πάντα μάταια· 
 
 κ αὶ πάντες ὅθεν ἐγένοντο ἐξηράνθησαν 
 καὶ κωφοὶ ἀπὸ ἀνθρώπων ἀνων · συναχθή 
 τωσαν πάντες καὶ στήτωσαν ἅμα· 
 καὶ ἐντραπήτωσαν καὶ αἰσχυνθήτω 
 σαν ἅμα· ὅτι ὤξυνε τέκτων σίδηρον· 
 καὶ σκεπάρνω εἰργάσατο αὐτὸ· καὶ ἔστη 
 σεν αὐτὸ τῶ βραχίονι τῆς ἰσχύος αὐτοῦ· 
 καὶ πεινάσει καὶ ἀσθενήσει, καὶ οὐ μὴ πίη 
 ὕδωρ· ξύλον γὰρ ἐκλεξάμενος τέκτων, 
 ἔστησεν αὐτὸ ἐν μέτρω· καὶ ἐν κόλλη ἐῤῥύθ 
 μισεν αὐτὸ· καὶ ἐποίησεν αὐτὸ ὡς μορ 
 φὴν ἀνδρὸς· καὶ ὡς ὡραιότητα ἀνθρώπου ἀνου · ἔστη 
 σεν αὐτὸ ἐν οἴκω· καὶ ὃ, ἔκοψε ξύλον ἐκ 
 τοῦ δρυμοῦ· καὶ ὃ, ἐφύτευσεν ὁ κύριος κς καὶ ὑετὸς 
 ἐμήκυνεν· ἵνα ἦ ἀνθρώποις ἀνοις εἰς καῦσιν· 
 καὶ λαβὼν ἀπ’ αὐτοῦ θερμανθῆ· καὶ καύ 
 σαντες ἔπε μ ψαν ἄρτους ἐπ’ αὐτῶ· τὸ δὲ λοιπὸν εἰργάσαντο εἰς θεοὺς καὶ προσε κύνησαν αὐτοῖς· οὗ τὸ ἥμισυ αὐτοῦ κατέ καυσαν πυρὶ· καὶ ἐπὶ τοῦ ἡμίσεος αὐτοῦ 
 κρέας ὀπτήσας ἔφαγε καὶ ἐνεπλήσθη, 
 καὶ θερμανθεὶς εἶπεν· ἡδύ μοι ὅτι ἐθερ 
 μάνθην καὶ εἶδον πῦρ· τὸ δὲ λοιπὸν 
 προσεκύνει λέγων· ἐξελοῦ με ὅτι θεός θς μου 
 εἶ σύ· οὐκ ἔγνωσαν φρονῆσαι, ὅτι ἀπη 
 μαυρώθησαν τοῦ βλέπειν τοῖς ὀφθαλ 
 μοῖς αὐτῶν, καὶ τοῦ νοῆσαι τῆ καρδία· 
 καὶ οὐκ ἀνελογίσατο ἐν τῆ καρδία αὐτοῦ· 
 οὐδὲ ἀνελογίσατο τῆ ψυχῆ αὐτοῦ· οὐδὲ ἔγνω 
 τῆ φρονήσει ὅτι τὸ ἥμισυ αὐτοῦ κατέκαυ 
 σεν ἐν πυρὶ καὶ ἔπεψεν ἐπὶ τῶν ἀνθρά 
 κων αὐτοῦ ἄρτους· καὶ ὀπτήσας κρέα 
 ἔφαγεν· καὶ τὸ λοιπὸν αὐτοῦ εἰς βδέλυγ 
 μα ἐποίησεν· καὶ προσκυνοῦσιν αὐτό· 
 γνῶτε ὅτι σποδὸς ἡ καρδία αὐτῶν καὶ 
 πλανῶνται· καὶ οὐδεὶς δύναται ἐξε 
 λέσθαι τὴν ψυχὴν αὐτῶν· ἴδετε καὶ οὐ 
 κ ἐρεῖτε ὅτι ψεῦδος ἐν τῆ δεξιᾶ μου. 
 π ῶς οὖν οὐκ ἄθεοι παρὰ πᾶσι κριθεῖεν, οἱ καὶ παρὰ τῆς θείας γραφῆς ἀσεβεί ας κατηγορούμενοι· ἢ πῶς οὐκ ἂν εἶεν κακοδαίμονες, οἱ οὕτω φανερῶς ἐλεγχό μενοι τὰ ἄψυχα θρησκεύοντες ἀντὶ τῆς ἀληθείας· ποία δὲ τούτοις ἐλπὶς· ἢ τίς ἂν αὐτοῖς γένοιτο συγγνώμη, πεποι θόσιν ἐπὶ τὰ ἄλογα καὶ ἀκίνητα· ἃ ἀντὶ τοῦ ἀληθινοῦ θεοῦ θῦ σέβουσιν· εἴθε γὰρ εἴθε κἂν χωρὶς σχήματος αὐτοῖς τοὺς θεοὺς ἔπλα ττεν ὁ τεχνίτης· ἵνα μὴ τῆς ἀναισθησίας φανερὸν ἔχωσι τὸν ἔλεγχον· ὑπέκλεψαν γὰρ ἂν τὴν ὑπόνοιαν τῶν ἀκεραίων ὡς αἰσ θομένων τῶν εἰδώλων, εἰ μὴ τὰ σύμβολα τῶν αἰσθήσεων· οἷον ὀφθαλμοὺς· καὶ ῥῖνας· καὶ ὦτα καὶ χεῖρας καὶ στόμα εἶχον ἀκινήτως κείμενα πρὸς τὴν τῆς αἰσθήσεως χρῆσιν· καὶ τὴν τῶν αἰσθητῶν ἀντίληψιν· νῦν δὲ ἔχοντες οὐκ ἔχουσι· καὶ στήκοντες οὐ στήκουσι· καὶ καθεζόμενοι οὐ καθέζονται, οὐ γὰρ ἔχουσι τούτων τὴν ἐνέργειαν· ἀλλ’ ὡς ὁ πλάσας ἠθέλησεν, οὕτως καὶ μένουσι κείμενοι· θεοῦ θῦ μὲν γνώρισμα, μηδὲν πα ρέχοντες· ἄψυχοι δὲ καθόλου. μόνον ἀνθρώπου ἀνου 
 τέχνη φαινόμενοι τεθέντες· εἴθε δὲ καὶ οἱ τῶν τοιούτων ψευδοθέων κήρυκες καὶ μάντεις, ποιηταὶ λέγω καὶ συγγραφεῖς, ἁπλῶς θεοὺς αὐτοὺς εἶναι γεγραφήκεισαν· ἀλλὰ μὴ καὶ τὰς πράξεις αὐτῶν πρὸς ἔλεγχον ἀθεότητος καὶ αἰσχροποιοῦ πολι τείας ἀναγεγραφήκεισαν· ἠδύναντο γὰρ καὶ μόνω τῶ τῆς θεότητος ὀνόματι τὴν ἀλήθειαν ὑφαρπάσαι· μᾶλλον δὲ τοὺς πολλοὺς ἀπὸ τῆς ἀληθείας πλανῆσαι. 
 ν ῦν δὲ ἔρωτας καὶ ἀσελγείας διηγούμενοι τοῦ διὸς· καὶ παιδοφθορίας τῶν ἄλλων· καὶ ζηλοτυπίας πρὸς ἡδονὴν τῶν θη λειῶν· καὶ φόβους καὶ δειλίας καὶ τὰς ἄλλας κακίας, οὐδὲν ἄλλο ἢ ἑαυτοὺς ἐλέγ χουσιν· ὅτι οὐ μόνον οὐ περὶ θεῶν διηγοῦν ται, ἀλλ’ οὐδὲ περὶ ἀνθρώπων σεμνῶν· περὶ δὲ αἰσχρῶν καὶ τοῦ καλοῦ μακρὰν ὄντων μυθολογοῦσιν· ἀλλ’ ἴσως περὶ τού των οἱ δυσσεβεῖς· ἐπὶ τὴν ἰδιότητα τῶν ποιητῶν καταφεύξονται· λέγοντες τῶν ποιητῶν ἴδιον εἶναι χαρακτῆρα τὰ μὴ ὄντα πλάττεσθαι· καὶ ψεύδεσθαι περὶ μύθων· εἰς ἡδονὴν τῶν ἀκουόντων· οὗ χάριν καὶ τὰ περὶ θεῶν αὐτοὺς πεποι ηκέναι φήσουσιν· ἀλλ’ αὕτη καὶ πάντων μᾶ λλον ἡ πρόφασις αὐτοῖς ἔωλος δειχθήσεται, ἀφ’ ὧν αὐτοὶ περὶ τούτων ἔχουσι δόξαν καὶ προτίθενται· εἰ γὰρ τὰ παρὰ ποιηταῖς ἐστὶ πλάσματα καὶ ψευδῆ, ψευδὴς ἂν εἴη καὶ αὐτὴ ἡ περὶ τοῦ διὸς καὶ κρόνου καὶ ἥρας καὶ ἄρεως καὶ τῶν ἄλλων ὀνομασία· ἴσως γὰρ ὡς αὐτοί φασι καὶ τὰ ὀνόματα πέπλασται· καὶ οὐκ ἔστι μὲν ὅλως ζεὺς οὐ δὲ κρόνος οὐδὲ ἄρης· πλάττονται δὲ τού τους ὡς ὄντας οἱ ποιηταὶ· πρὸς ἀπάτην τῶν ἀκουόντων· πλαττόντων δὲ τῶν ποιητῶν τὰ μὴ ὄντα, πῶς ὄντας αὐτοὺς θρησκεύουσιν· ἢ ἴσως γὰρ ἂν πάλιν 
 φ ήσουσι· τὰ μὲν ὀνόματα οὐ πλάττονται· τὰς δὲ πράξεις ψεύδονται κατ’ αὐτῶν· ἀλλὰ καὶ τοῦτο οὐδὲν ἦττον πρὸς ἀπο λογίαν αὐτῶν οὐκ ἀσφαλές. εἰ γὰρ τὰς πρά ξεις ἐψεύσαντο, ἐψεύσαντο πάντως καὶ τὰ ὀνόματα· ὧν καὶ τὰς πράξεις εἶναι διηγήσαντο· ἢ ἀληθεύουσι πε ρὶ τὰ ὀνόματα, ἀληθεύουσι καὶ περὶ τὰς πράξεις ἐξανάγκης· ἄλλως τε· οἱ εἶναι τούτους θεοὺς μυθολογήσαντες, ἴσασιν ἀληθῶς καὶ ἃ δεῖ θεοὺς πράττειν· καὶ οὐκ ἄν ποτε τὰς ἀνθρώπων ἀνων θεοῖς προάψοι εν ἐννοίας· ὥσπερ οὐδὲ τὸ τοῦ πυρὸς ἔργον, τῶ ὕδατι τίς ἀναθήσει· τὸ μὲν, γὰρ καίει· τὸ δὲ, ἔμπαλιν τὴν οὐσίαν ἔχει ψυχράν. εἰ μὲν οὖν αἱ πράξεις εἰσὶ θεῶν ἄξιαι, θεοὶ ἂν εἶεν καὶ οἱ τούτων ἐργάται· εἰ δὲ ἀνθρώπων ἀνων 
 ἐστὶ, καὶ ἀνθρώπων οὐ καλῶν, τὸ μοιχεύειν καὶ τὰ προειρημένα ἔργα ἄνθρωποι ἂν εἶεν οἱ ταῦτα πράξαντες καὶ οὐ θεοί· κατ’ ἀλλήλους γὰρ ταῖς οὐσίαις, καὶ τὰς πράξεις εἶναι χρή· ἵνα καὶ ἐκ τῆς ἐνερ γείας ὁ πράξας μαρτυρηθῆ, καὶ ἐκ τῆς οὐσίας ἡ πρᾶξις γνωσθῆναι δυνηθῆ· 
 ὥ σπερ οὖν εἴ τις διαλεγόμενος περὶ ὕδατος καὶ πυρὸς· καὶ τὰς τούτων ἐνεργείας ἀπαγγέλλων· οὐκ ἂν εἶπεν τὸ μὲν ὕδωρ καίειν, τὸ δὲ πῦρ ψύχειν· οὐδ’ εἴ τις πε ρὶ ἡλίου καὶ γῆς διηγεῖτο, ἔλεγεν ἂν τὴν μὲν γῆν φωτίζειν, τὸν δὲ ἥλιον βοτά νας καὶ καρποὺς σπείρεσθαι· ἀλλὰ καὶ λέγων πᾶσαν παραπληξίαν ὑπερέβα λεν, οὕτως οὐκ ἂν οἱ παρ’ αὐτοῖς συγγρα φεῖς· καὶ μάλιστα ὁ πάντων ἐξοχώτατος ποιητὴς· εἴπερ ἤδεισαν θεοὺς εἶναι τὸν δία καὶ τοὺς ἄλλους· τοιαύτας αὐτοῖς περιέθη καν πράξεις, αἳ μὴ εἶναι θεοὺς αὐτοὺς ἐλέγ χουσιν· ἀλλὰ μᾶλλον ἀνθρώπους ἀνους εἶναι· καὶ ἀν θρώπους οὐ σώφρονας· ἢ εἰ ἐψεύσαντο ὡς ποιηταὶ, καὶ σὺ τούτων καταψεύδη, διὰ τί μὴ ἐπὶ τῆς ἀνδρείας τῶν ἡρώων ἐψεύ σαντο· καὶ ἀντὶ μὲν ἀνδρίας ἀσθένειαν· ἀντὶ δὲ ἀσθενείας, ἀνδρίαν ἐπλάσαντο· ἔδει γὰρ ὥσπερ ἐπὶ τοῦ διὸς καὶ τῆς ἥρας, οὕτως καὶ τοῦ μὲν ἀχιλέως ἀνανδρίαν καταψεύσασθαι· τοῦ δὲ θερσίτου δύνα μιν θαυμάσαι· καὶ τοῦ μὲν ὀδυσσέως ἀσυνεσίαν διαβαλεῖν, τοῦ δὲ νέστορος παραφροσύνην πλάσασθαι· καὶ τοῦ μὲν διομήδους καὶ ἕκτορος γυναικείας πράξεις· τῆς δὲ ἐκάβης ἀνδρῖαν μυ θολογῆσαι· ἐπὶ πάντων γὰρ ὡς αὐτοὶ λέ γουσιν, ἔδει τοὺς ποιητὰς πλάττεσθαι καὶ ψεύδεσθαι· νῦν δὲ τοῖς μὲν ἀνθρώποις ἀνοις , τὴν ἀλήθειαν ἐφύλαξαν· τῶν δὲ λεγομένων θεῶν· οὐκ ἐφοβήθησαν καταψεύσασθαι· καὶ τοῦτο γὰρ ἄν τις αὐτῶν εἴποι· ἐν μὲν ταῖς περὶ ἀσελγείας αὐτῶν πράξεσι ψεύ δονται· ἐν δὲ τοῖς ἐπαίνοις· ὅταν πατέρα πρα 
 θεῶν καὶ ὕπατον καὶ ὀλύμπιον· καὶ ἐν 
 οὐρανῶ οὐνῶ βασιλεύοντα λέγωσι τὸν δία, οὐ πλάττονται ἀλλ’ ἀληθεύοντες λέγουσι· το ῦ ύ των δὲ, οὐ μόνος ἐγὼ· ἀλλὰ καὶ πᾶς ὅστις, ἐλέγξειεν, κατ’ αὐτῶν εἶναι τὸν λόγον· πάλιν γὰρ ταῖς πρώταις ἀποδείξεσιν ἡ ἀ λήθεια κατ’ αὐτῶν φανήσεται· αἱ μὲν γὰρ πράξεις, ἀνθρώπους ἀνους αὐτοὺς εἶναι ἐλέγχουσι· τὰ δὲ ἐγκώμια, ὑπὲρ τὴν ἀνθρώπων ἐστὶ φύσιν· ἑκάτερον δὲ τούτων ἀκα τάλληλόν ἐστι πρὸς ἑαυτό· οὔτε γὰρ τῶν ἐν οὐρανοῖς οὐνοῖς ἴδιόν ἐστι τοιαῦτα πράττειν, οὔτε τοὺς τὰ τοιαῦτα πράττοντας· ὑπονοεῖν τίς δύναται θεούς. τί οὖν ὑπολείπεται νο εῖν· ἢ ὅτι τὰ μὲν ἐγκώμια ψευδῆ καὶ κε χαρι σμένα τυγχάνειν· αἱ δὲ πράξεις ἀληθεύ ουσαι κατ’ αὐτῶν· καὶ τοῦτο ἀληθὲς, ἐκ τῆς συνηθείας ἄν τις ἐπιγνώσεται· οὐ δεὶς γὰρ ἐγκωμιάζων τινὰ, καὶ κατηγο ρεῖ τῆς τούτου πολιτείας· ἀλλὰ μᾶλλον οἷς εἰσιν αἱ πράξεις αἰσχραὶ, τούτους διὰ τὸν ἐκ τούτων ψόγον ἐπαίρουσι τοῖς ἐγκωμίοις· ἵνα τῇ τούτων ὑπερβολῆ τοὺς ἀκούοντας ἀπατήσαντες, ἐπικρύψω σι τὴν ἐκείνων παρανομίαν· ὥσπερ οὖν εἴ τις ἐγκωμιάσαι τινὰ προθέμενος· μὴ εὑρίσκοι μὲν ἐκ πολιτείας μὴ δὲ ἐξ ἀρε τῆς τῆς ψυχῆς, τὴν πρόφασιν τῶν ἐγκω μίων διὰ τὴν ἐν τούτοις αἰσχύνην· ἄλλως δὲ αὐτοὺς ἐπαίροι· τὰ ὑπὲρ αὐτοὺς αὐ τοῖς χαριζόμενος, οὕτως καὶ οἱ παρ’ αὐ τοῖς θαυμαστοὶ ποιηταὶ, δυσωπούμε νοι ἐπὶ ταῖς αἰσχραῖς πράξεσι τῶν λε γομένων παρ’ αὐτοῖς θεῶν, τὸ ὑπὲρ ἄν θρωπον αὐτοῖς προσῆψαν ὄνομα· οὐ κ εἰδότες ὅτι οὐ ταῖς ὑπὲρ ἄνθρωπον ἄνον ὑπονοί αις ἐπισκιάσουσιν αὐτῶν τὰ ἀνθρώ πινα· ἀλλὰ μᾶλλον τοῖς ἀνθρωπίνοις αὐτῶν ἐλαττώμασι, τὰς θεοῦ ἐννοίας μὴ ἁρμόζειν αὐτοῖς διελέγξουσι· καὶ ἔγω γε νομίζω, καὶ παρὰ γνώμην αὐτοῖς εἰρῆσθαι τὰ τούτων πάθη καὶ τὰς τού των πράξεις· ἐπειδὴ γὰρ τὴν τοῦ θεοῦ θῦ 
 ἀκοινώνητον ὡς εἶπεν ἡ γραφὴ προ σηγορίαν καὶ τιμὴν τοῖς οὐκ οὖσι θεοῖς ἀλλὰ ἀνθρώποις θνητοῖς ἐσπούδαζον ἀναθεῖναι· καὶ μέγα καὶ δυσσεβὲς ἦν τὸ ὑπ’ αὐτῶν τολμώμενον, τούτου ἕνεκεν καὶ ἄκοντες ὑπὸ τῆς ἀληθείας ἠναγ κάσθησαν τὰ τούτων ἐκθέσθαι πάθη πρὸς ἔλεγχον τοῦ μὴ εἶναι τούτους θεοὺς, ἐν ταῖς περὶ αὐτῶν γραφαῖς κείμενα πᾶσι φαίνηται· τίς οὖν ἀπολογία· τίς ἀπόδειξις περὶ τοῦ εἶναι τούτους θεοὺς γένοιτ’ ἂν, τοῖς ἐν τούτοις δεισιδαιμονοῦσιν· ἐκ μὲν γὰρ τῶν λεχθέντων μικρῶ πρότε ρον, ἀνθρώπους ἀνους αὐτοὺς· καὶ ἀνθρώπους ἀνους οὐ σεμνοὺς ὄντας, ὁ λόγος ἀπέδειξεν· εἰς ἐκεῖνο δὲ τάχα τραπήσονται καὶ μέγα φρον εῖ ή σουσιν, ἐπὶ τοῖς ὑπ’ αὐτῶν εὑρεθεῖσι τῶ βίω χρησίμοις· λέγοντες διὰ ταῦτα αὐ τοὺς ὅρα καὶ θεοὺς ἡγεῖσθαι, ὅτι τοῖς ἀνθρώ ποις χρήσιμοι γεγόνασι· ζεὺς μὲν γὰρ λέγεται πλαστικὴν τέχνην ἐσχηκέναι· ποσειδῶν δὲ, τὴν τοῦ κυβερνήτου· καὶ ἥφαιστος μὲν, χαλκευτικήν· ἀθηνᾶ δὲ, τὴν ὑφαντικήν· καὶ ἀπόλλων μὲν, τὴν μουσικὴν· ἄρτεμις δὲ, τὴν κυνηγετικήν· καὶ ἥρα στολισμόν· δήμητρα γεωργίαν· καὶ ἄλλοι ἄλλως, ὡς οἱ ἱστοροῦντες περὶ αὐ τῶν ἐξηγήσαντο· ἀλλὰ ταύτας καὶ τὰς τοιαύτας ἐπιστήμας, οὐκ αὐτοῖς μόνοις ἔδει τοὺς ἀνθρώπους ἀνους ἀναθῆναι· ἀλλὰ τῆ κοι νῆ τῶν ἀνθρώπων ἀνων φύσει· εἰς ἣν ἀτενίζοντες 
 ἄνθρωποι ἄνοι , τὰς τέχνας ἐφευρίσκουσι· τὴν γὰρ τέχνην καὶ οἱ πολλοὶ λέγουσι φύσεως αὐτὴν εἶναι μίμημα. εἰ τοίνυν ἐπιστήμονες περὶ ἃς ἐσπούδασαν τέχνας γεγόνασιν, οὐ διατοῦτο καὶ θεοὺς αὐτοὺς νομίζειν ἀ νάγκη· ἀλλὰ μᾶλλον ἀνθρώπους ἀνους · οὐ γὰρ ἐξ αὐτῶν αἱ τέχναι· ἀλλ’ ἐν ταύταις καὶ αὐτοὶ τὴν φύ σιν ἐμιμήσαντο· ὄντες γὰρ ἄνθρωποι ἄνοι κατὰ φύσιν δεκτικοὶ ἐπιστήμης κατὰ τὸν περὶ αὐ τῶν τεθέντα ὅρον, οὐδὲν θαυμαστὸν εἰ τῆ ἀνθρωπίνη διανοία καὶ αὐτοὶ εἰς τὴν ἑαυτῶν φύσιν ἀποβλέποντες· καὶ ταύ της ἐπιστήμην λαβόντες, τὰς τέχνας ἐπενόησαν. ἢ εἰ διὰ τὰς τῶν τεχνῶν εὑρέ σεις θεοὺς αὐτοὺς ἄξιον ἀναγορεύεσθαι λέ γουσιν, ὥρα καὶ τοὺς τῶν ἄλλων τεχνῶν εὑρε τὰς θεοὺς ἀναγορεύειν· καθ’ ὃν λόγον κἀ κεῖνοι τῆς τοιαύτης ὀνομασίας ἠξιώθησαν· 
 ὅρα γράμματα μὲν, γὰρ ἐφεῦρον φοίνικες· ποίησιν δὲ ἡρωϊκὴν, ὅμηρος· καὶ διαλεκ τικὴν μὲν, ζήνων ὁ ἐλεάτης· ῥητορικὴν δὲ, τέχνην κόραξ ὁ συρακούσιος· καὶ καρ πὸν μὲν μελισσῶν, ἀρισταῖος· σίτου δὲ σπο ρὰν τριπτόλεμος· καὶ νόμους μὲν, λυκοῦρ γος ὁ σπαρτιάτης καὶ σόλων ὁ ἀθηναῖος· τῶν δὲ γραμμάτων τὴν σύνταξιν καὶ ἀριθ μοὺς καὶ μέτρα καὶ στάθμια, παλαμήδης ἐ φεῦρεν· καὶ ἄλλοι ἄλλα, καὶ διάφορα τῷ βίῷ τῶν ἀνθρώπων ἀνων ἀπήγγειλαν χρήσιμα κατὰ τὴν τῶν ἀνθρώπων ἀνων μαρτυρίαν. εἴπερ οὖν αἱ ἐπι στῆμαι θεοποιοῦσι καὶ διὰ ταύτας εἰσὶ θεοὶ γλυπτοὶ, ἀνάγκη καὶ τοὺς ὕστερον ἐκείνων ἐφευρετὰς τῶν ἄλλων γενομένους· εἶναι κατ’ αὐτοὺς θεούς· ἢ εἰ μὴ τούτους ἀξιοῦσι τῆς τοῦ θεοῦ θῦ τιμῆς· ἀλλ’ ἀνθρώπους ἐπιγινώσκου σιν, ἀκολουθεῖ καὶ τὸν δία καὶ τὴν ἥραν καὶ τοὺς ἄλλους, μὴ δὲ ὀνομάζεσθαι θεούς· ἀλλὰ καὶ αὐτοὺς ἀνθρώπους γεγενῆσθαι πι στεύειν· καὶ κατὰ περιττὸν, ὅτι μὴ δὲ σεμνοὶ γεγόνασιν· ὡς καὶ ἀπ’ αὐτῆς τῆς τῶν ἀγαλ μάτων γλυφῆς· οὐδὲν ἕτερον, ἢ ἀνθρώπους ἀνους αὐ τοὺς ἐλέγχουσι· τίνα γὰρ ἄλλην αὐτοῖς γλύ φοντες ἐπιβάλλουσι μορφὴν, ἢ τὴν ἀρρέ νων καὶ γυναικῶν· καὶ τῶν ἔτι κατωτέρω τούτων κατὰ λόγ ω ον ὄντων τὴν φύσιν· πετεινῶν παντοίων· τετραπόδων ἡμέρων τὲ καὶ ἀγρίων· καὶ ἑρπετῶν ὅσα γῆ καὶ θάλασσα, καὶ πᾶσα τῶν ὑδάτων ἡ φύσις φέρει· εἰς γὰρ τὴν τῶν παθῶν καὶ ἡδονῶν ἀλογίαν πεσόντες οἱ ἄνθρωποι ἄνοι · καὶ πλέον οὐ δὲν ὁρῶντες ἢ ἡδονὰς καὶ σαρκὸς ἐπιθυ μίας, ὡς ἐν τούτοις τοῖς ἀλόγοις καὶ τὸ θεῖον ἀνεπλάσαντο· κατὰ τὴν ποικιλίαν τῶν παθῶν ἑαυτῶν, καὶ θεοὺς τοσούτους γλύ ψαντες· τετραπόδων γὰρ εἰκόνες καὶ ἑρ πετῶν καὶ πετεινῶν εἰσι παρ’ αὐτοῖς· κα θὼς καὶ ὁ τῆς θείας καὶ ἀληθοῦς εὐσεβείας 
 ἑρμηνεύς φησίν· ἐματαιώθησαν ἐν τοῖς 
 διαλογισμοῖς αὐτῶν· καὶ ἐσκοτίσθη ἡ ἀ 
 σύνετος αὐτῶν καρδία· φάσκοντες εἶναι 
 σοφοὶ, ἐμωράνθησαν· καὶ ἤλλαξαν τὴν 
 δόξαν τοῦ ἀφθάρτου θεοῦ θῦ · ἐν ὁμοιώματι 
 εἰκόνος φθαρτοῦ ἀνθρώπου ἀνου · καὶ πετεινῶν καὶ 
 τετραπόδων καὶ ἑρπετῶν· διὸ καὶ πα 
 ρέδωκεν αὐτοὺς ὁ θεὸς θς εἰς πάθη ἀτιμίας· προπαθόντες γὰρ τὴν ψυχὴν ταῖς τῶν ἡδονῶν ἀλογίαις ὡς προεῖπον ἐπὶ τὴν τοιαύτην θεοπλαστίαν κατέπεσον· καὶ πεσόντες λοιπὸν ὡς παραδοθέντες ἐν τῶ ἀποστραφῆναι τὸν θεον θν αὐτοὺς. οὕτως ἐν αὐτοῖς κυλίονται, καὶ ἐν ἀλόγοις τὸν τοῦ λόγου πατέρα πρα 
 θεον θν ἀπεικάζουσι· περὶ ὧν οἱ παρ’ ἕλλησι λεγόμενοι φιλόσοφοι καὶ ἐπι στήμονες· ἐλεγχόμενοι μὲν, οὐκ ἀρνοῦνται ἀνθρώπων εἶναι καὶ ἀλόγων μορφὰς καὶ τύπους· 
 τοὺς φαινομένους αὐτῶν θεούς· ἀπολογού 
 μενοι δὲ, λέγουσι διατοῦτο αὐτοὺς ἔχειν· ἵνα 
 διὰ τούτων τὸ θεῖον αὐτοῖς ἀποκρίνη 
 ται καὶ φαίνηται· οὐκ ἄλλως γὰρ αὐτὸν τὸν ἀόρατον δύνασθαι γνῶναι· ἢ διὰ τῶν τοιούτων ἀγαλμάτων καὶ τελετῶν· οἱ δὲ ἔτι τούτων φιλοσοφώτεροι καὶ βαθύτερα 
 λέγειν νομίζοντες, φασὶ διατοῦτο ταῦτα 
 κατεσκευάσθαι καὶ τετυπῶσθαι, πρὸς 
 ἐπίκλησιν καὶ ἐπιφάνειαν θείων ἀγγέ λων καὶ δυνάμεων· ἵνα διὰ τούτων ἐπιφαι 
 νόμενοι, γνωρίζωσιν αὐτοῖς περὶ τῆς 
 τοῦ θεοῦ θῦ γνώσεως· καὶ εἶναι τούτους ὥσπερ 
 γράμματα τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις · οἷς ἐντυγχάνον 
 τες, δύνανται γινώσκειν περὶ τῆς τοῦ 
 
 θεοῦ θῦ καταλήψεως· ἀπὸ τῆς δι’ αὐτῶν γινο 
 μένης τῶν θείων ἀγγέλων ἐπιφανείας· 
 τ αῦτα μὲν οὕτως ἐκεῖνοι μυθολογοῦσιν· οὐ γὰρ θεολογοῦσι μὴ γένοιτο· ἐὰν δέ τις ἐξετάση τὸν λόγον μετ’ ἐπιμελείας, εὑρή σει τοῦτον οὐκ ἔλαττον τῶν πρότερον δειχθέντων τὴν δόξαν εἶναι ψευδῆ. 
 ε ἴποι γὰρ ἄν τις πρὸς αὐτοὺς παρελθὼν, ἐπ’ ἀληθεία κρινούση· πῶς ἀποκρίνεται ἢ γνωρίζεται θεος θς διὰ τούτων· πότερον διὰ τὴν περικειμένην αὐτοῖς ὕλην, ἢ διὰ τὴν ἐν αὐτοῖς μορφήν· εἰ μὲν γὰρ διὰ τὴν ὕλην, τίς ἡ χρεία τῆς μορφῆς· καὶ μὴ πρὶν πλασθῆναι ταῦτα, διὰ πάσης ἁπλῶς ὕλης ἐπιφαίνεσθαι τὸν θεον θν · μά την δὲ καὶ τοὺς ναοὺς οὗτοι περιετείχι σαν· συγκλείοντες ἕνα λίθον ἢ ξύλον· ἢ χρυσοῦ μέρος, πάσης τῆς γῆς πεπλη ρωμένης τῆς τούτων οὐσίας. εἰ δὲ ἡ ἐπι κειμένη μορφὴ αἰτία γίνεται τῆς θείας ἐπι φανείας, τίς ἡ χρεία τῆς ὕλης τοῦ χρυσοῦ καὶ τῶν ἄλλων· καὶ μὴ μᾶλλον δι’ αὐτῶν τῶν φύσει ζώων ὧν εἰσι μορφαὶ τὰ γλύ μματα· τὸν θεον θν ἐπιφαίνεσθαι· καλλίων γὰρ ἂν ἡ περὶ θεοῦ θῦ δόξα κατὰ τὸν αὐτῶν λό γον ἐγεγόνει· εἰ διὰ ζώων ἐμψύχων λογικῶν τὲ καὶ ἀλόγων ἐπεφαίνετο· καὶ μὴ ἐν ἀψύ χοις καὶ ἀκινήτοις προσεδοκᾶτο· ἐφ’ οἷς μάλιστα καθ’ ἑαυτῶν ἀσέβειαν ἐργάζονται· τὰ γὰρ φύσει ζῶα· τετράποδά τε καὶ πε τεινὰ καὶ ἑρπετὰ βδελυττόμενοι καὶ ἀπο στρεφόμενοι, ἢ διὰ τὴν ἀγριότητα, ἢ διὰ τὴν ῥυπαρίαν· ὅμως τοὺς τούτων τύ πους ἐν λίθοις καὶ ξύλοις καὶ χρυσῶ γλύ ψαντες, θεοποιοῦσιν· ἔδει δὲ αὐτὰ μᾶ λλον τὰ ζῶντα θρησκεύειν αὐτοὺς, ἢ τοὺς τούτων τύπους ἐν τούτοις προσκυνεῖσθαι· ἢ τάχα τούτων μὲν οὐδὲν οὔτε ἡ μορφὴ οὔτε ἡ ὕλη αἰτία τῆς θεοῦ θῦ παρουσίας ἐστί· μόνη δὲ ἡ μετ’ ἐπιστήμης τέχνη τὸ θεῖον ἐκ καλεῖται, ἅτε δὴ μίμημα τῆς φύσεως αὕ τη τυγχάνουσα· ἀλλ’ εἰ διὰ τὴν ἐπιστήμην ἐπιφοιτᾶ τὸ θεῖον τοῖς γλύμμασι· τίς πάλιν ἡ χρεία τῆς ὕλης· οὔσης τῆς ἐπι 
 ἐν τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις · εἰ γὰρ ὅλως διὰ τὴ 
 ἐπιφαίνεται ὁ θεος θς · καὶ διατοῦτο θ 
 ονται ὡς θεοὶ τὰ γλύμματα, ἔδει 
 θρώπους τῆς τέχνης ὄντας ἀρχ 
 προσκυνεῖσθαι καὶ θρησκεύεσθ 
 καὶ λογικοὶ καὶ τὴν ἐπιστήμην ἔ 
 ἑαυτοῖς· περὶ δὲ τῆς δευτέρα 
 καὶ βαθυτέρας δῆθεν ἀπολογία 
 τα ἄν τις ἀκολούθως εἴποι· εἰ ο 
 αὐτοῦ τοῦ θεοῦ θῦ ἐπιφάνειαν ταῦτα 
 ποίηται ὦ ἕλληνες, ἀλλὰ διὰ τὴ 
 λων ἐκεῖ παρουσίαν, διὰ τί τὰ ἀ 
 τα δι’ ὧν ἐπικαλεῖσθε τὰς δυνάμ 
 ττονα καὶ ὑπὲρ αὐτὰς τὰς ἐπικλ 
 δυνάμεις ποιεῖτε. χάριν γὰρ τῆ 
 καταλήψεως γλύφοντες τὰς μο 
 φατὲ· αὐτοῦ τοῦ θεοῦ θῦ τὴν τιμὴν κ 
 σηγορίαν, αὐτοῖς τοῖς γλύμμασι 
 θετε· πρᾶγμα πάσχοντες οὐκ εὐ 
 λογοῦντες γαρ ὑπεραίρειν τὴν τ 
 μιν τῆς τῶν ἀγαλμάτων σμικρ 
 καὶ διατοῦτο μὴ τολμῶντες τὸν 
 τὰς δὲ ἐλάττω δυνάμεις ἐπικ 
 αὐτοὶ ταύτας υπερβάντες· οὗ 
 φοβήθητε, τούτου τὴν προσηγο 
 ῖς λίθοις καὶ ξύλοις ἀνεθήκατε· 
 ὺς ἀντὶ λίθων καὶ τέχνης ἀνθρώπων 
 ζετε καὶ προσκυνεῖτε· εἰ γὰρ καὶ 
 άμματα εἰσὶν ὑμῖν ταῦτα ὡς ψεύ 
 τῆς ἐπὶ θεοῦ θῦ θεωρίας· οὐ δίκαιον 
 μαίνοντα τοῦ σημαινομένου 
 μᾶν. οὐδὲ γὰρ εἰ γράφοι τις τὸ βα 
 ὄνομα, ἀκινδύνως ἔχοι, τὸ γράμ 
 οτιμῶν τοῦ βασιλέως· ἀλλ’ ὁ τοι 
 θάνατον μὲν ἔχει τὴν ζημίαν· τὸ 
 μμα· τῆ τοῦ γράψαντος ἐπιστήμη 
 ωται· οὕτως καὶ ὑμεῖς, εἴπερ ἐρ 
 νον ἔχετε τὸν λογισμὸν, οὐκ ἂν τὸ τη 
 το τῆς θειότητος γνώρισμα εἰς 
 ατεφέρετε· ἀλλὰ καὶ τὸ γλύμμα, 
 προετιμήσατε τοῦ γλύψαντος ἀνθρώπου ἀνου 
 
 αὶ ὅλως ὡς γράμματα σημαίνου 
 τοῦ θεοῦ θῦ ἐπιφάνειαν· καὶ διατοῦτο 
 ημαίνοντα θεοποιίας εἰσὶν ἄ 
 λὰ γοῦν τὸν ταῦτα γλύψαντα καὶ 
 ντα· φημὶ δὴ πάλιν τὸν τεχνίτην 
 πλέον ἔδει θεοποιηθῆναι, ὡς 
 ἐκείνων δυνατώτερον καὶ θειό 
 πάρχοντα, ὅσω κἀκεῖνα κατὰ τὴν αὐτοῦ βούλησιν ἐξέσθη καὶ τε εἰ τοίνυν τὰ γράμματα θαύματ 
 ἄξια, πολλῶ πλέον ὁ γράψας ὑ 
 τῶ θαύματι· διὰ τὴν τέχνην καὶ 
 ψυχῆς ἐπιστήμην· οὐκ οὖν εἰ μὴ δ 
 θεοὺς αὐτοὺς ἄξιον νομίζειν, π 
 τοὺς ἄν τις ἔροιτο περὶ τῆς τῶν 
 μανίας τὴν αἰτίαν τῆς τοιαύτης 
 μορφῆς, παρ’ αὐτῶν ἀξιῶν μαθ 
 μὲν γὰρ ὅτι ἀνθρωπόμορφόν ἐστ 
 διατοῦτο οὕτως τετύπωται, διὰ 
 λόγων αὐτῶ τύπους περιτιθέα 
 εἰ δὲ ζώων ἀλόγων ἐστὶν ὁ τούτου τύ 
 τί καὶ λογικῶν αὐτῶ περιτιθέασι 
 
 ε ἰ δὲ τὸ συναμφότερόν ἐστι· καὶ ἐξ 
 τέρων κατειλήφασι τὸν θεον θν · ὅτ 
 γων καὶ λογικῶν ἔχει τοὺς τύπους 
 ροῦσι τὰ συνημμένα· καὶ χωρίζ 
 ἀλόγων καὶ ἀνθρώπων ἀνων γλυφὴν· καὶ ο 
 τε ἐξ ἀμφοτέρων αὐτὸν γλύφου 
 τὰ παρὰ τοῖς μύθοις ἐστὶ πλάσ 
 ἡ σκύλλα καὶ χάρυβδις καὶ ὁ ἱ 
 ταυρος· καὶ ὁ παρ’ αἰγυπτίοις κ 
 λος ἄννουβις. ἔδει γὰρ ἢ μόνο 
 
 ο ὕτω γράφεσθαι διφυεῖς· ἢ μίαν 
 
 ὴν, μὴ καὶ τὴν ἄλλην ἀναπλάττεσ 
 τ’ αὐτῶν· καὶ πάλιν· εἰ ἀρρενικαὶ 
 ν εἰσὶν αἱ μορφαὶ, διὰ τί καὶ θηλειῶν 
 ς περιτιθέασι τύπους· εἰ δὲ θηλυ 
 ισι· διὰ τί καὶ ἀρρενικῶν κατ’ αὐτῶν 
 ται τὰς μορφάς· εἰ δὲ πάλιν τὸ συναμ 
 όν εἰσιν, ἔδει μὴ διαιρεῖσθαι ἀλλ’ ἀμ 
 ρα συνάπτεσθαι· καὶ γίνεσθαι κατὰ 
 εγομένους ἑρμαφροδίτους· ἵνα μὴ 
 ἀσέβειαν καὶ συκοφαντίαν· ἀλλὰ καὶ 
 ας αὐτῶν ἡ δεισιδαιμονία τοῖς ὁρῶσι 
 σχη· καὶ ὅλως εἰ σωματοειδὲς τὸ θεῖον 
 βάνουσιν· ὥστε καὶ γαστέρα καὶ χεῖ 
 ι πόδας· καὶ πάλιν αὐχένα καὶ στή 
 τὰ ἄλλα τὰ πρὸς γένεσιν ἀνθρώπων ἀνων μέλη 
 εῖν αὐτῶ καὶ ἀναπλάττειν, ὅρα εἰς 
 ἀσέβειαν καὶ ἀθεότητα καταπέ 
 τούτων ὁ νοῦς· ὥστε τοιαῦτα ἐπινο 
 ὶ τοῦ θείου· ἀκολουθεῖ γὰρ αὐτῶ, 
 ἄλλα τοῦ σώματος πά 
 στε καὶ τέμνεσθαι καὶ διαιρεῖσθαι· 
 ιν ἐξ ὅλου φθείρεσθαι. ταῦτα δὲ 
 τοιαῦτα· οὐκ ἴδια θεοῦ· ἀλλὰ μᾶλ 
 ν ἐπὶ γῆς σωμάτων ἐστίν. ὁ μὲν γὰρ 
 ατός ἐστὶ καὶ ἄφθαρτος καὶ ἀθάνατος· οὐδενὸς εἰς ὅτι οὖν δεόμενος· ταῦτα δὲ καὶ φθαρτὰ καὶ σωμάτων εἰσὶ τύποι· καὶ τῆς παρ’ αὐτῶν ἐπιδεόμενα χρείας, ὥσπερ καὶ πρότερον εἴρηται· πολλάκις γ’οὖν ὁρῶμεν ἀνακαινομένους τοὺς πα λαιωθέντας· καὶ οὓς ὁ χρόνος ἢ ὑετὸς, ἢ ἄλλό τι τῶν ἐπὶ γῆς ζώων ἠφάνισεν, τούτους ἀναπλαττομένους· ἐφ’ ὧ ἄν τις αὐτῶν κα ταγνώσεται τῆς παραφροσύνης· ὅτι ὧν αὐτοὶ ποιηταὶ τυγχάνουσι, τούτους θεοὺς ἀναγορεύουσι· καὶ οὓς αὐτοὶ ταῖς τέχναις περικοσμοῦσιν ἕνεκα τοῦ μὴ φθαρῆναι, παρὰ τούτων αὐτοὶ σωτηρίαν σρίαν αἰτοῦσι· καὶ οὓς οὐκ ἀγνοοῦσι δεομένους τῆς αὐτῶν ἐπι μελείας, παρὰ τούτων αὐτοὶ τὰς ἑαυτῶν χρείας ἀξιοῦσιν ἀναπληροῦσθαι· καὶ οὓς ἐν μικροῖς οἰκίσκοις κατακλείουσι, τούτους 
 οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς ἁπάσης δεσπότας οὐκ αἰ σχύνονται καλοῦντες· οὐ μόνον δὲ ἐκ τούτων ἄν τις αὐτῶν τὴν ἀθεότητα κα ταμάθοι· ἀλλὰ καὶ ἀφ’ ὧν ἐν αὐτοῖς τοῖς εἰδώλοις αὐτῶν ἐστιν ἀσύμφωνος ἡ δόξα· εἰ γὰρ αὐτοὶ θεοί εἰσιν ὡς λέγουσι καὶ περὶ αὐτῶν φιλοσοφοῦσι, τίνι τίς πρό σθηται τούτων· καὶ ποίους ἂν αὐτῶν κρίνη κυριωτέρους· ἵνα ἢ τὸν θεον θν θαρρήση προ σκυνῶν, ἤ ὥς φασιν ἐν αὐτοῖς μὴ διστάζη γινώσκων τὸ θεῖον· οὐ γὰρ οἱ αὐτοὶ παρὰ πᾶσιν ὀνομάζονται θεοί· ἀλλ’ ὅσα κατὰ τὸ πλεῖστόν ἐστιν ἔθνη, τοσοῦτοι καὶ θεοὶ ἀνα πλάττονται· ἔστι δὲ ὅπου καὶ μία χώρα καὶ μία πόλις πρὸς ἑαυτὰς στασιάζουσι, περὶ τῆς τῶν εἰδώλων δεισιδαιμονίας· 
 ὅρα φοίνικες γ’οὖν οὐκ ἴσασι τοὺς παρ’ αἰγυπτί οις λεγομένους θεούς· οὐδὲ αἰγύπτιοι τὰ αὐτὰ τοῖς παρὰ φοίνιξι προσκυνοῦσιν εἴδωλα· καὶ σκύθαι μὲν τοὺς περσῶν, πέρ σαι δὲ τοὺς σύρων οὐ παραδέχονται θεούς· ἀλλὰ καὶ πελασγοὶ μὲν τοὺς ἐν θράκη θεοὺς διαβάλλουσι· θράκες δὲ τοὺς παρὰ θηβαίοις οὐ γινώσκουσιν· ἰνδοὶ δὲ κατὰ ἀράβων· καὶ ἄραβες κατ’ αἰθιόπων· καὶ αἰθίοπες κατ’ αὐτῶν ἐν τοῖς εἰδώλοις διαφέρονται· καὶ σύροι μὲν τὰ κιλίκων οὐ σέβουσι· καππα δοκῶν δὲ τὸ γένος, ἄλλους παρὰ τούτους ὀ νομάζουσι θεούς· καὶ βιθυνοὶ μὲν ἑτέρους, ἁρμένιοι δὲ ἄλλους ἑαυτοῖς ἀνεπλάσαντο· καὶ τί μοι πολλῶν· ἠπειρῶται παρὰ τοὺς ἐν ταῖς νήσοις, ἄλλους θεοὺς προσκυνοῦσι· καὶ νησιῶται παρὰ τοὺς ἐν ταῖς ἠπείρους θρησκεύουσι· καὶ ὅλως ἑκάστη π 
 κώμη τοὺς ἐκ γειτόνων οὐκ εἰδυῖα 
 τοὺς ἑαυτῆς προκρίνει· καὶ μόν 
 εἶναι νομίζει θεούς. περὶ γὰρ τῶν 
 πτω μυσαρῶν οὐδὲ λέγειν ἐστὶ· πᾶσι 
 μῶν ὄντων· ὅτι ἐναντίας καὶ μαχ 
 ἀλλήλαις ἔχουσι τὰς θρησκείας αἱ π 
 οἱ ἐκ γειτόνων ἀεὶ σπουδάζουσι κα 
 σίον τὰ ἐναντία σέβειν. ὁ γοὖν π 
 
 π ροσκυνούμενος ὡς θεος θς κροκόδει 
 παρὰ τοῖς πλησίον βδέλυγμα νο 
 καὶ ὁ παρ’ ἑτέροις λέων ὡς θεος θς θρησ 
 τοῦτον οἱ ἀστυγείτονες· οὐ μόνον οὐ θ 
 ουσιν ἀλλὰ καὶ εὑρόντες ἀποκτένο 
 θηρίον· καὶ ὁ παρ’ ἄλλοις ἀνατεθε 
 οὗτος ἄλλων ἀλήθεται τροφή· ὅθ 
 λεμοι καὶ στάσεις· καὶ πᾶσα φόν 
 σις· καὶ πᾶσα τῶν παθῶν ἡδονὴ 
 ἐστι· καὶ τό γε θαυμαστόν· ὅτι ὡς 
 σαντες ἐξηγοῦνται· παρ’ αἰγυπτί 
 λασγοὶ μαθόντες τὰ ὀνόματα τ 
 οὐκ ἴσασιν οὗτοι τοὺς παρ’ αἰγυπτίο 
 ἀλλὰ ἄλλους παρ’ ἐκείνους θρησ 
 καὶ ὅλως πάντων τῶν ἐν εἰδώλο 
 των ἐθνῶν, διάφορός ἐστιν ἡ δόξ 
 
 ὰ αὐτὰ παρὰ τοῖς αὐτοῖς εὑρίσκεται· 
 ότως γε τοῦτο πάσχουσιν· ἐκπε 
 γὰρ ἀπὸ τῆς πρὸς τὸν ἕνα θεoν θν κα 
 σεως, εἰς πολλὰ καὶ διάφορα κα 
 τώκασι· καὶ ἀποστραφέντες τὸν ἀλη 
 ῦ πατρὸς πρς λόγον· τὸν πάντων σωτῆρα σρα 
 χριστὸν χν , εἰ 
 εἰς πολλὰ τὴν διάνοιαν ἔχουσι ῥεμ 
 ν. καὶ ὥσπερ οἱ τὸν ἥλιον ἀποστρα 
 ς καὶ ἐν σκοτεινοῖς γενόμενοι τόποις· 
 ς ἀνόδους κυκλεύουσιν ὁδοὺς, καὶ 
 ὲν παρόντας οὐχ’ ὁρῶσι· τοὺς δὲ μὴ 
 φαντάζονται ὡς παρόντας· καὶ 
 ντες οὐ βλέπουσι, τὸν αὐτὸν τρόπον 
 
 ν 
 ἀποστραφέντες καὶ σκοτισθέντες 
 ὴν, ῥεμβόμενον ἔχουσι τὸν νοῦν· καὶ 
 ὄντα ὡς μεθύοντες καὶ μὴ ὁρῶντες 
 ζονται· ταῦτα δὲ οὐ μικρὸς ἔλεγχός 
 ἀληθῶς ἀθεότητος αὐτῶν. δια 
 ὰρ ὄντων καὶ πολλῶν καταπόλιν 
 αν θεῶν· καὶ τοῦ ἑτέρου τὸν τοῦ ἑτέ 
 ροῦνται· καὶ γὰρ οἱ παρ’ ἄλλοις νομι 
 θεοὶ, τῶν παρ’ ἄλλοις λεγομένων 
 ονται θυσίαι καὶ σπονδαί· καὶ ἄλ 
 σίαι, ἄλλων ἔμπαλιν εἰσὶ θεοί. αἰ 
 τὸν βοῦν καὶ τὸν ἄπιν μόσχον ὄντα σέβουσι· καὶ τούτους ἄλλοι τῶ διὶ θύου 
 γὰρ μὴ αὐτοὺς ἐκείνους οὓς ἀνα τ 
 θύσωσιν· ἀλλὰ τὰ ὅμοια θύοντες, 
 προσάγειν δοκοῦσι· λίβυ α ες πρ 
 ὃ καλοῦσιν ἄμμωνα· θεον θν ἔχουσι· καὶ τ 
 λοῖς παρ’ ἑτέρων εἰς θυσίαν σφάζε 
 τὸν διόνυσον θρησκεύουσι συμβολ 
 αὐτὸν ὀνομάζοντες, καὶ τοῦτον το 
 σπένδουσιν ἕτεροι· ἄλλοι ποταμοὺ 
 νας· καὶ πάντων μάλιστα αἰγύπτιο 
 προτετιμήκασι καὶ θεοὺς ἀναγορε 
 ὅμως ἄλλοι· καὶ αὐτοὶ δὲ οἱ ταῦτα θ 
 οντες αἰγύπτιοι· τοὺς τῶν ἄλλων ῥύπο 
 ἑαυτῶν ἀπονίπτονται τοῖς ὕδασι, 
 ψανον μετὰ ἀτιμίας ἐκῤῥίπτουσι· 
 πᾶσα ἡ τῶν αἰγυπτίων εἰδωλοποι 
 παρ’ ἄλλοις θεῶν ἐστι θυσία· ὥστ’ ἂ 
 καὶ παρ’ αὐτῶν ἐκείνων χλευάζ 
 μὴ θεοὺς, ἀλλὰ τὰ τῶν ἄλλων ἔτι τ 
 αὐτοῖς ἀποτροπιάσματα καὶ θυ 
 θεοποιοῦσιν. ἤδη δέ τινες εἰς τοσ 
 σέβειαν καὶ παραφροσύνην ἐξη 
 ὡς καὶ αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους ἀνους ὧν εἰσι 
 ρφαὶ, τοῖς παρ’ αὐτοῖς ψευδοθέοις 
 ττειν καὶ θυσίας προσάγειν· κα 
 
 κοδαίμονες· ὅτι τὰ σφαγιαζόμενα 
 ατα, ἀρχέτυπά εἰσι τῶν ὑπ’ αὐτῶν 
 ντων καὶ προσκυνουμένων θεῶν· 
 ροσάγουσι τοὺς ἀνθρώπους ἀνους · σχεδὸν γὰρ 
 α τοῖς ὁμοίοις, ἢ μᾶλλον τὰ κρεί 
 ῖς ἐλάττοσι προσάγουσιν· ἔμψυχα 
 οις θύουσι· καὶ λογικὰ τοῖς ἀκινήτοις 
 υσι. σκύθαι γὰρ οἱ καλούμενοι ταῦροι· 
 αὐτοῖς παρθένω καλουμένη, τοὺς 
 αγίων· καὶ ὅσους ἂν λάβωσι τῶν 
 ν, εἰς θυσίας ἀναφέρουσι· τοσοῦ 
 βοῦντες κατὰ τῶν ὁμογενῶν ἀνθρώπων ἀνων · 
 ς ἐλέγχοντες τῶν θεῶν αὐτῶν τὴν 
 α, ὅτι οὓς ἡ πρόνοια ἀπὸ θαλάσσης 
 ύνων διέσωσεν, τούτους αὐτοὶ κατα 
 υσι· μονονουχὶ κατὰ τῆς προνοίας 
 ι· ὅτι τὴν ἐκείνης εὐεργεσίαν, τῆ 
 ηριώδει ψυχῆ κατακρύπτουσιν. 
 ἄρει ἐπειδ’ἂν ἐκ πολέμων ἐπα 
 αὶ νίκας φέρωσι, τὸ τηνικαῦτα 
 ντάδας διελόντες τοὺς ληφθέν 
 φ’ ἑκάστης ἕνα λαμβάνοντες, το 
 ατασφάζουσιν, ὅσους ἂν κατὰ 
 οντάδα ἐκλέξωνται· οὐ μόνον δὲ 
 ὰ τὴν ἐν βαρβάροις ἔμφυτον αὐ τοῖς ἀγριότητα, τὰ τοιαῦτα μ 
 δρῶσιν· ἀλλ’ ἴδιόν ἐστι τῆς τῶν ε 
 καὶ δαιμόνων κακίας τοῦτο τὸ δ 
 καὶ γὰρ καὶ αἰγύπτιοι, ἔθυον μὲν 
 τῆ ἥρα τοιαῦτα σφάγια· φο 
 δὲ καὶ κρῆτες, τὸν κρόνον ἐν 
 κνοθυσίαις ἑαυτῶν ἱλάσκοντ 
 πάλαι δὲ ῥωμαῖοι, τὸν καλούμ 
 τιάριον δία, ἀνθρωποθυσία 
 σκευον· καὶ ἄλλοι ἄλλως· καὶ 
 ἁπλῶς ἐμίαινον καὶ ἐμιαίνον 
 νοντο μὲν αὐτοὶ δρῶντες τὰ φο 
 ἐμίαινον δὲ τοὺς ἑαυτῶν ναοὺς 
 ταις καπνίζοντες θυσίαις· ἀ 
 των τὰ κακὰ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις εἰς π 
 ἔφθασεν. ὁρῶντες γὰρ ἐν τού 
 
 τ οὺς παρ’ αὐτοῖς ἡδομένους δ 
 εὐθέως καὶ αὐτοὶ τοῖς τοιούτο 
 μελήμασι τοὺς ἑαυτῶν θεοὺς 
 ἴδιον ἡγούμενοι κατόρθωμα, 
 τὰ κρείττονα ὡς αὐτοὶ νομίζ 
 σιν· ἔνθεν ἀνδροφονίαις καὶ τ 
 νίαις καὶ πάσαις ἀσελγείαις 
 σαν οἱ ἄνθρωποι ἄνοι · καὶ γὰρ σχεδὸν πᾶ 
 πάσης ἀσελγείας ἐστὶ μεστὴ· δ 
 
 ων τῶν παρ’ αὐτοῖς θεῶν γιγνομένη· 
 στι σώφρων ἐν τοῖς εἰδώλοις, εἰ μὴ 
 παρ’ αὐτοῖς ἐπ’ ἀσελγεία μαρτυρού 
 γυναῖκες γ’οὖν ἐν εἰδώλοις τῆς φοι 
 άλαι προεκαθέζοντο· ἀπαρχόμε 
 ἐκεῖ θεοῖς ἑαυτῶν, τὴν τοῦ σώμα 
 τῶν μισθαρνίαν· νομίζουσαι τῆ 
 τὸν θεὸν θν ἑαυτῶν ἱλάσκεσθαι· καὶ 
 ενειαν ἄγειν αὐτὸν διὰ τούτων. 
 ὲ τὴν φύσιν ἀρνούμενοι καὶ μὴ κἔτ’ 
 οντες ἄρρενες, τὴν γυναικῶν πλάτ 
 ύσιν· ὡς ἐκ τούτων, καταθύμια 
 ὴν τῆ μητρὶ μρι τῶν παρ’ αὐτοῖς λεγομέ 
 ν ποιοῦντες· πάντες δὲ ὁμοῦ 
 ίστοις βιοῦσι, καὶ τοῖς χείροσιν ἑαυ 
 ιλλῶνται· καὶ ὡς εἶπεν ὁ ἅγιος 
 άκονος παῦλος· αἵ τε γὰρ θήλειαι 
 ετήλλαξαν τὴν φυσικὴν χρῆσιν 
 παραφύσιν· ὁμοίως δὲ καὶ οἱ ἄρ 
 έντες τὴν φυσικὴν χρῆσιν τῆς 
 ἐξεκαύθησαν ἐν τῆ ὀρέξει αὐτῶν 
 ους· ἄρρενες ἐν ἄρσεσι τὴν ἀσχη 
 κατεργαζόμενοι· ταῦτα δὲ καὶ 
 τα πράσσοντες, ὁμολογοῦσι καὶ ἐ 
 αὶ τοὺς λεγομένους αὐτῶν θεοὺς τοιοῦτον ἐσχηκέναι τὸν βίον· ἐκ μ 
 διὸς, τὴν παιδοφθορίαν καὶ τὴν 
 ἐκ δὲ ἀφροδίτης τὴν πορνείαν 
 ῥέας τὴν ἀσέλγειαν· ἐκ δὲ ἄρε 
 φόνους· καὶ ἐξ ἄλλων ἄλλα τοιαῦτ 
 θήκασιν· ἃ οἱ νόμοι μὲν κολάζο 
 δὲ σώφρων ἀνὴρ ἀποστρέφεται· 
 ξιον ἔστι τούτους νομίζειν εἶναι θε 
 τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας, καὶ μὴ 
 ἀλόγων ἀλογωτέρους ἡγεῖσθαι τούτο 
 ἀσέλγειαν τῶν τρόπων; ἆρα ἄξ 
 θρησκεύοντας αὐτοὺς νομίζειν ἀ 
 μὴ μᾶλλον ὡς ἀλόγων ἀλογωτέρου 
 ἀψύχων ἀψυχοτέρους οἰκτείρειν; 
 γίζοντο τῆς ἑαυτῶν ψυχῆς τὸν νοῦ 
 ἐν τούτοις καταπεπτώκεισαν ὅ 
 καὶ τὸν ἀληθινὸν ἠρνοῦντο τοῦ χριστοῦ χυ π 
 ἄλλ’ ἴσως οἱ ἐπαναβεβηκότες το 
 περὶ τὴν κτίσιν ἐπτοημένοι· δυ 
 νοι τοῖς περὶ τῶν βδελυγμάτων 
 εὐκατάγνωστα μὲν καὶ εὐέλεγκ 
 πᾶσιν ὄντα ταῦτα, οὐκ ἀρνήσον 
 τοί· ἐκείνην δὲ αὐτοῖς ἀσφαλῆ τ 
 καὶ ἀναντίρρητον εἶναι οἰήσοντ 
 τὸν κόσμον καὶ τὰ τοῦ κόσμου 
 
 σονται γὰρ οὐχ’ ὡς λίθους καὶ ξύλα 
 ρφὰς ἀνθρώπων καὶ ἀλόγων· 
 ῶν τὲ καὶ ἑρπετῶν καὶ τετραπόδων 
 ς· ἀλλ’ ἥλιον καὶ σελήνην καὶ πάν 
 κατ’ οὐρανὸν κόσμον· καὶ γῆν 
 λιν· καὶ σύμπασαν τοῦ ἀγροῦ τὴν 
 σέβοντες καὶ θρησκεύοντες· 
 σουσι μὴ δύνασθαί τινας ἀποδεῖ 
 ὶ τούτους μὴ εἶναι φύσει θεοὺς, 
 ὄντος φανεροῦ ὅτι οὔτε ἄψυχα 
 λογα τυγχάνει· ἀλλὰ καὶ τὴν 
 ὑπεραίρει φύσιν· τὸ τὰ μὲν, ἐν 
 ς· τὰ δὲ, ἐπὶ τῆς γῆς κατοικεῖν· 
 δὲ καὶ περὶ τούτων ἰδεῖν καὶ διε 
 σαι· πάντως γὰρ καὶ ἐν τούτοις 
 ει ὁ λόγος τὸν ἔλεγχον ἀληθῆ κα 
 ν· πρὶν δὲ ἡμᾶς ἰδεῖν καὶ τῆς 
 ξεως ἄρξασθαι, ἀρκεῖ τὴν κτί 
 ὴν κατ’ αὐτῶν μονονουχὶ βοῆσαι 
 αι τὸν αὐτῆς ποιητὴν καὶ δημι 
 
 θεὸν θν · τὸν καὶ ταύτης καὶ τοῦ παν 
 σιλεύοντα· τὸν πατέρα πρα τοῦ κυρίου κυ 
 
 
 χριστοῦ χῦ · ὃν ἀποστρέφονται μὲν οἱ δο 
 φοι· τὴν δὲ παρ’ αὐτοῦ γενο 
 τίσιν προσκυνοῦσι καὶ θεοποιοῦσι· καίτοι προσκυνοῦσαν καὶ αὐτὴν καὶ ὁ μολογοῦσαν ὃν ἐκεῖνοι δι’ αὐτὴν ἀρνοῦν ται κύριον κν · οὕτω γὰρ τοὺς ἀνθρώπους εἰς τὰ ταύτης μέρη κεχηνότας καὶ θεοὺς νο μίζοντας ταῦτα, δυσωπήσει ἂν καλῶς αὐτοὺς ἡ τῶν μερῶν πρὸς ἄλληλα χρεία. 
 γ νωρίζει δὲ καὶ σημαίνει τὸν καὶ αὐτῶν ὄντα κύριον κν καὶ ποιητὴν τὸν τοῦ λόγου πατέρα πρα , τῆ ἀναντιρρήτω προστάξει τῆς εἰς αὐ τὸν ὑπακοῆς· ἤ φησιν καὶ ἡ θεία νο 
 μοθεσία· οἱ οὐρανοὶ οὐνοὶ διηγοῦνται δόξαν θεοῦ θῦ · 
 ποίησιν δὲ χειρῶν αὐτοῦ ἀναγγέλει τὸ 
 στερέωμα· πίστις δὲ τούτων οὐκ ἀφανὴς ἀλλὰ καὶ λίαν ἐναργής ἐστι, τοῖς τὸν ὀφ θαλμὸν τῆς διανοίας μὴ πάντη πε πηρωμένον ἔχουσιν· εἰ γάρ τις καθ’ ἑαυτὰ τὰ μέρη τῆς κτίσεως λάβοι, καὶ ἕκαστον ἰδία νοήσει· οἷον ἥλιον καθ’ ἑαυτὸν μό νον· καὶ σελήνην χωρὶς· καὶ γῆν αὖ καὶ ἀέρα· καὶ τὴν θερμὴν καὶ ψυχρὰν καὶ ξηρὰν καὶ ὑγρὰν οὐσίαν διελὼν ἀ πὸ τῆς πρὸς ἄλληλα συναφῆς· ἕκαστον ἐκλάβοι καθ’ ἑαυτὸ, καὶ ἰδία θεωρήσειεν, εὑρήσει πάντως μηδὲν ἱκανούμενον ἑαυτῶ· ἀλλὰ πάντα τῆς ἄλλων χρείας δεόμενα καὶ ταῖς παρ’ ἀλλήλων ἐπικου ρίαις συνιστάμενα. ἥλιος μὲν γὰρ τῶ σύμ παντι οὐρανῶ οὐνῶ συμπεριφέρεται καὶ ἐμπε ριέχεται· καὶ ἐκτὸς τῆς ἐκείνου κυκλοφο ρίας, οὐκ ἄν ποτε γένοιτο· σελήνη δὲ καὶ τὰ ἄλλα ἄστρα, μαρτυροῦσι τὴν πα ρὰ ἡλίου γιγνομένην αὐτοῖς ἐπικουρίαν. γῆ δὲ πάλιν οὐκ ἄνευ ὑετῶν τοὺς καρποὺς ἀποδιδοῦσα φαίνεται· οἱ δὲ ὑετοὶ χωρὶς τῆς τῶν νεφελῶν χρείας, οὐκ ἂν καταβαῖ εν ἐπὶ γῆς· ἀλλ’ οὐδὲ νέφη χωρὶς τοῦ ἀέρος καθ’ ἑαυτὰ ἂν φανείη καὶ συσταίη ποτέ· ὅ τε ἀὴρ οὐχ’ ὑφ’ ἑαυτοῦ ἀλλ’ ὑπὸ μὲν τοῦ αἰ θέρος διακαίεται, ὑπὸ δὲ τοῦ ἡλίου κα ταλαμπόμενος λαμπρύνεται. καὶ πηγαὶ μὲν καὶ ποταμοὶ· οὐκ ἄνευ τῆς γῆς συ στήσονταί ποτε· γῆ δὲ οὐκ ἀφ’ ἑαυτῆς ἐρηρεῖσθαι· ἀλλ’ ἐπὶ μὲν τὴν τῶν ὑδά των οὐσίαν συνέστηκεν· ἐμπεριέχεται δὲ καὶ αὕτη κατὰ τὸ μέσον συνδεθεῖσα τοῦ παντός· ἥ τε θάλασσα καὶ ὁ ἔξωθεν περιρρέων τὴν σύμπασαν γῆν μέγας ὠκεανὸς, ὑπὸ ἀνέμων κινεῖται καὶ φέρεται· ὅπου δ’ὰν αὐτὸν ἡ τῶν ἀνέμων προσῤῥήση βία· καὶ αὐτοὶ δὲ οἱ ἄνεμοι οὐκ ἐν ἑαυτοῖς· ἀλλὰ κατὰ τοὺς 
 των εἰπόντας, ἐκ τῆς πρὸς 
 τοῦ αἰθέρος διακαύσεως καὶ 
 τος ἐν αὐτῶ τῶ ἀέρι συνίσταντ 
 αὐτοῦ πανταχοῦ πνέουσι· περὶ γ 
 σάρων στοιχείων ἐξ ὧν καὶ συνέ 
 τῶν σωμάτων φύσις· τὴν θε 
 καὶ τὴν ψυχρὰν· ξηράν τε καὶ 
 τίς τοσοῦτον ἀπέστραπται τὴ 
 ὥστε μὴ εἰδέναι ὅτι ὁμοῦ μὲν 
 να ταῦτα συνίστανται· διαιρ 
 καὶ καθ’ αὑτὰ γινόμενα, λοι 
 λων εἰσὶν ἀναιρετικὰ ταῦτα· 
 τοῦ πλεονάζοντος ἐν αὐτοῖς 
 θερμόν τε γὰρ ὑπὸ ψυχροῦ 
 τος ἀναιρεῖται· καὶ ψυχρὸν 
 θερμῆς ἀφανίζεται δυνάμ 
 αὖ ὑπὸ τοῦ ὑγροῦ διυγραίνετ 
 ὑπὸ τοῦ ἑτέρου ξηραίνεται· 
 ἂν εἶεν θεοὶ, δεόμενα τῆς π 
 κουρίας· ἢ πῶς παρὰ τού 
 προσῆκεν, καὶ αὐτῶν ἀπα 
 ἀλλήλων τὴν εἰς ἑαυτὰ χρεί 
 
 θεοῦ θ ῦ λόγος ἐστὶ μηδενὸς αὐτὸν 
 ἀλλ’ αὐτάρκη καὶ πλήρη ἑαυ 
 τὰ πάντα συστήκειν· καὶ μ 
 
 ιν ἐπιδιδόναι· πῶς ἥλιον καὶ 
 ν καὶ τὰ ἄλλα μέρη τῆς κτίσεως 
 α τοιαῦτα· ἀλλὰ καὶ λειπόμενα 
 λων χρείας, ἀναγορεύειν ἄξιον 
 λλ’ ἴσως διαιρούμενα μὲν καὶ κα 
 λαμβανόμενα, ἐπιδεῆ εἶναι αὐ 
 αὐτοὶ συνομολογοῦσι τῆς ἀποδεί 
 ὀφθαλμῶν οὔσης· ὁμοῦ δὲ 
 συνάπτοντες, καὶ ὡς ἓν ἀπο 
 ες μέγα σῶμα, τὸ ὅλον θεὸν θν εἶναι 
 συστάντος γὰρ τοῦ ὅλου· οὐκ ἔτι 
 θεν αὐτοῖς χρεία γενήσεται· ἑ 
 τὸ ὅλον ἱκανὸν καὶ αὔταρκες γε 
 ρὸς πάντα λέξουσιν οἱ δοκη 
 ἵνα καὶ ἐντεῦθεν ἐλεγχθῶσιν. 
 λόγος, καὶ μᾶλλον αὐτῶν τὴν 
 μετὰ μεγάλης ἀπαιδευσίας, 
 τον τῶν πρόσθεν ἀποδείξει· 
 αθ’ ἕκαστον συναφθὲν τὸ ὅλον 
 οῖ· καὶ τὸ ὅλον ἐκ τῶν καθ’ ἓν 
 ι, τὸ ὅλον ἄρα ἐκ μερῶν συνέστη· 
 ν τοῦ ὅλου μέρη τυγχάνει· 
 ῶν περὶ θεοῦ θῦ ἐννοιῶν, πολὺ πόρ 
 έστηκεν· ὁ γὰρ θεος θς ὅλον ἐστὶ καὶ 
 ὶ οὐκ ἐκ διαφόρων συνέστηκεν· 
 ς πάντων συστάσεώς ἐστι ποιητής. θέα γὰρ ὅσην ἀσέβειαν κατὰ το 
 τα λέγοντες ἐξηγοῦνται· εἰ γὰρ 
 συνέστηκεν, πάντως αὐτὸς ἑ 
 νόμοιος φανήσεται· ἐξ ἀνομοίω 
 συμπλήρωσιν· εἰ γὰρ ἥλιός ἐστ 
 σελήνη· καὶ εἰ σελήνη ἐστὶν, οὐ 
 καὶ εἰ γῆ τυγχάνει, οὐκ ἂν εἴη θά 
 καὶ οὕτως ἐφ’ ἑκάστου λαμβάν 
 εὑρήσει τὴν ἀτοπίαν τοῦ τοι 
 λόγου. τοῦτο δ’ ἄν τις καὶ ἐκ το 
 ἀνθρωπείου σώματος ἰδὼν 
 τούτων. ὡς γὰρ ὁ ὀφθαλμὸς 
 
 ἀ κοὴ· οὐδὲ ἡ ἀκοὴ χεὶρ· οὐδὲ ἡ γ 
 να· οὐδ’ αὖ πάλιν ὁ αὐχήν ἐστ 
 καστον τούτων ἰδίαν ἔχει τὴν ἐν 
 καὶ ἐκ τούτων διαφόρων ὄν 
 σταται σῶμα· συνημμένα 
 μέρη κατὰ τὴν χρείαν· διαι 
 κατὰ τὴν τοῦ χρόνου παρο 
 ἡ φύσις ἡ συνάξασα ταῦτα 
 ὁ προστάξας θεος θς βούλεται, ο 
 γνώμην δὲ ὁ λόγος ἐχέτω πα 
 κρείττονος· εἰ τὰ μέρη τῆς κ 
 πτοντες· εἰς ἓν σῶμα θεον θν ἀνα 
 ἀνάγκη αὐτὸν μὲν καθ’ ἑαυτὸ 
 ἑαυτῶ εἶναι, ὥσπερ ἐδείχθη 
 
 τὰ τὴν τῶν μερῶν εἰς τὸ μερίζεσθαι 
 ην φύσιν. καὶ ἄλλως δ’ ἄν τις αὐτῶν 
 τὴν ἀθεότητα· κατὰ τὴν τῆς 
 θεωρίαν· εἰ γὰρ ὁ θεος θς ἀσώματός ἐστι 
 τος καὶ ἄψαυστος τῆ φύσει, πῶς 
 
 θεον θν ἐπινοοῦσι· καὶ τὰ φαινόμενα 
 λμοῖς· καὶ ὧν ψαύομεν τῆ χειρὶ, 
 υσι τῆ θεου θῦ τιμῆ· καὶ πάλιν· εἰ ὁ περὶ 
 λόγος δυνατὸν αὐτὸν εἶναι κατὰ 
 αὶ μὴ δὲν μὲν, αὐτοῦ κρατεῖν· αὐ 
 ν πάντων κρατεῖν καὶ δεσπόζειν· 
 ὴν κτίσιν θεοποιοῦντες, οὐχ ὁρῶ 
 ἐκτὸς οὖσαν τοῦ τοιούτου περὶ 
 λίου μὲν γὰρ ὑπὸ γῆν γενομένου, 
 ῆ σκιάζει μὴ ὁρᾶσθαι· σελήνην 
 έραν· ὁ ἥλιος ἐπικρύπτει τῆ τοῦ 
 μπηδόνι· καὶ γῆς μὲν, τοὺς καρ 
 λάκις χάλαζα βλάπτει· τὸ πῦρ 
 τό τις ὑδάτων πλημμύρα, σβέν 
 χειμῶνα μὲν, ἔαρ παραγκωνί 
 ος δὲ, τὸ ἔαρ ὑπερβῆναι τοὺς 
 πιτρέπει· καὶ αὐτὸ πάλιν ὑπὸ 
 ώρου κωλυόμενον τὰς ἰδίας 
 χεσθαι. εἴπερ οὖν ἦσαν θεοὶ, 
 ς μὴ ὑπ’ ἀλλήλων ἡττᾶσθαι καὶ 
 σθαι· ἀλλὰ πάντοτε ἀλλήλοις συνεῖναι καὶ κοινὰς ἅμα τὰς ἐ 
 ἐπιτελεῖν· ἔδει μεθ’ ἡμέραν κ 
 κτα ἥλιον ὁμοῦ καὶ σελήνην κ 
 τῶν ἀστέρων χορὸν ἴσως ἔχειν τὸ 
 τοῦτο πᾶσι λάμπειν, καὶ παρ’ 
 ταυγάζεσθαι· ἔδει θέρος ὁμοῦ 
 να καὶ ἔαρ καὶ μετόπωρον· ἀπ 
 τως καὶ κατὰ τὸ αὐτὸ συνίστα 
 τὴν θάλασσαν ταῖς πηγαῖς ἐ 
 σθαι· καὶ κοινὸν ἀνθρώποις ἀνοις τὸ πόμα 
 ἔδει νηνενεμίας καὶ τῶν ἀνέμων 
 ἐν ταὐτῶ γίνεσθαι. ἔδει τὸ πῦ 
 τὸ ὕδωρ· κοινὴν καὶ μίαν ἀνθρώποις ἀνοις 
 
 αν παρέχειν· οὐδὲ γὰρ οὐδὲ β 
 τις ἐξ αὐτῶν ὑπέμεινεν· θεῶ 
 κατ’ αὐτοὺς· καὶ μηδὲν ἐπὶ βλ 
 φελεία δὲ μᾶλλον πάντα π 
 εἰ δὲ ταῦτα γίνεσθαι ἀδύνατ 
 πρὸς ἄλληλα ἐναντιότητα 
 τε ταῦτα ἀλλήλοις ἐναντία κ 
 καὶ μὴ δυνάμενα ἀλλήλοις συ 
 θεοὺς ὀνομάζειν, ἢ θεοῦ θρη 
 τιμαῖς, τὰ δὲ πρὸς ἑαυτὰ 
 τὴν φύσιν ἔχοντα, πῶς ἂν 
 μένοις εἰρήνην παρέχοιεν· 
 αὐτοῖς γένοιντο πρυτάνεις 
 
 κότως· οὔτε σελήνη· οὔτε ἄλλό 
 τῆς κτίσεως· πολλῶ δὲ πλέ 
 τὰ ἐν λίθοις καὶ χρυσῶ καὶ ταῖς 
 αις ἀγάλματα· οὐδὲ οἱ παρὰ ποι 
 υθε υ όμενοι· ζεὺς καὶ ἀπόλλων 
 oι εἶεν ἀληθῶς θεοὶ, ὡς ὁ λόγος ἀπέ 
 ἀλλὰ τὰ μὲν, αὐτῶν μέρη τῆς κτί 
 · τὰ δὲ, αὐτῶν ἄψυχα τυγχάνει· 
 όνον ἄνθρωποι ἄνοι θνητοὶ γεγόνασι· διὸ καὶ 
 αῦτα θρησκεία καὶ θεοποιία· οὐ 
 ας, ἀλλὰ ἀθεότητος καὶ πάσης 
 ἐστὶν εἰσήγησις· καὶ μεγάλης πλά 
 χος, ἀπὸ τῆς πρὸς τὸν ἕνα καὶ 
 ηθινὸν θεον θν γνώσεως· λέγω δὴ τὸν 
 · ὅτε τοίνυν ταῦθ’ οὕτως ἐλέγ 
 δέδεικται ἡ παρὰ τοῖς ἕλλησιν 
 ατρία πάσης ἀθεότητος οὖσα 
 οὐκ ἐπ’ ἀφελεία ἀλλ ἐπ’ ἀπωλεία 
 ν ἀνθρώπων ἀνων εἰσαχθεῖσα, φέρε λοιπὸν 
 ς ὁ λόγος ἐπηγγείλατο τῆς πλά 
 χθείσης· τὴν τῆς ἀληθείας 
 ωμεν· καὶ θεωρήσωμεν τὸν ἡ 
 ι δημιουργὸν τὸν τοῦ πατρὸς πρς λόγον· 
 ῦ καὶ τὸν τούτου πατέρα πρα 
 θεον θν κατα 
 , καὶ γνῶσιν ἕλληνες ὅσον τῆς 
 αυτοὺς ἀπεσχοίνισαν· τὰ μὲν προειρημένα· οὐδὲν ἕτερον ἢ 
 βίω διηλέγχθη· ἡ δὲ τῆς ἀληθ 
 πρὸς τὸν ὄντως ὄντα θεoν θν ἕξει 
 πρὸς δὲ τὴν ταύτης γνῶσιν κα 
 κατάληψιν, οὐκ ἄλλων ἐστὶν ἡμῖν χ 
 λ ἡμῶν αὐτῶν· οὐδ’ ὥσπέρ ἐστιν 
 ὑπεράνω πάντων, οὕτως καὶ ἡ 
 τον ὁδὸς· πόρρωθεν ἢ ἔξωθεν 
 ἀλλ’ ἐν ἡμῖν ἐστι· καὶ ἀφ’ ἡμῶν εὑρ 
 ἀρχὴν δυνατὸν. καθὼς καὶ μ 
 δασκε λέγων· τὸ ῥῆμα τῆς πίστ 
 ὸς τῆς καρδίας σου ἐστίν. ὅπε 
 σημαίνων καὶ βεβαιῶν ἔλεγεν· 
 τοῦ θεοῦ θῦ · ἐντὸς ὑμῶν ἐστιν· ἔνδο 
 αυτοῖς ἔχοντες τὴν πίστιν καὶ 
 λείαν τοῦ θεοῦ θῦ , δυνάμεθα ταχέ 
 σαι καὶ νοῆσαι τὸν τοῦ παντὸ 
 τοῦ πατρος πρς 
 σωτήριον σριον λόγον· καὶ μὴ 
 ζέσθωσαν ἕλληνες οἱ τοῖς εἰδ 
 σκεύοντες· μὴ δὲ ἄλλός τις ἁ 
 τὸν ἀπατάτω ὡς τὴν τοια 
 οὐκ ἔχων, καὶ διατοῦτο τῆς ἀθ 
 ἑαυτοῦ πρόφασιν εὑρίσκων 
 γὰρ εἰς αὐτὴν ἐπιβεβήκαμεν 
 εἰ καὶ μὴ πάντες αὐτὴν ὁδε 
 παροδεύειν ἐκβαίνοντες θ 
 
 θεν αὐτοὺς ἑλκούσας ἡδονὰς τοῦ 
 αὶ εἴ τις ἂν ἔροιτο τίς ἂν εἴη αὕτη, 
 ὴ τὴν ἑκάστου ψυχὴν εἶναι καὶ τὸν ἐν 
 ῦν· δι’ αὐτοῦ γὰρ μόνου δύναται θεος θς 
 
 σθαι καὶ νοεῖσθαι· ἐκτὸς εἰ μὴ ὥσ 
 
 θεον θν ἠρνήσαντο, οὕτως καὶ ψυχὴν 
 αραιτήσονται οἱ ἀσεβεῖς· εἰκότως 
 ρὸ τῶν ἄλλων λέγοντες. οὐ γὰρ ἐχόν 
 οῦν, ἀρνεῖσθαι τὸν τούτου ποιητὴν 
 ιουργὸν θεον θν · ὅτι μὲν οὖν ψυχὴν ἕκασ 
 
 ων 
 ἔχει· καὶ ταύτην λογικὴν, καὶ τοῦ 
 αῖόν ἐστι δεῖξαι δι’ ὀλίγων· διὰ τοὺς 
 ους· ἐπεὶ μάλιστα τινὲς ἀπὸ τῶν 
 ν ἀρνοῦνται καὶ τοῦτον οἰόμενοι 
 λέον εἶναι τὸν ἄνθρωπον, ἢ τὸ 
 ενον εἶδος τοῦ σώματος· ἵνα 
 ειχθείσης, φανερώτερον δι’ ἑαυ 
 κατὰ τῶν εἰδώλων ἔλεγχον ἔχειν 
 σι. πρῶτον μὲν οὖν οὐ μικρὸν 
 α τοῦ λογικὴν εἶναι τὴν τῶν ἀν 
 ν ψυχὴν, ἐκ τοῦ πρὸς τὰ ἄλογα 
 ειν αὐτήν· διατοῦτο γὰρ ἐκεῖ 
 ογα καλεῖν ἡ φύσις εἴωθεν· 
 ῶν ἀνθρώπων ἀνων τὸ γένος ἐστὶ λογικόν· 
 καὶ τοῦτο πρὸς ἀπόδειξιν οὐ τὸ 
 η, ἐκ τοῦ μόνον τὸν ἄνθρωπον ἄνον τὰ ἔξωθεν ἑαυτοῦ λογίζεσθαι· καὶ ἐνθυμεῖσθαι τὰ μὴ παρόντα· καὶ πάλιν ἐπιλογίζεσθαι, καὶ κρίσει τὸ κρεῖττον τῶν λογισμῶν αἱρεῖσθαι· τὰ μὲν γὰρ ἄλογα, μόνα τὰ παρόντα βλέπει· καὶ πρὸς μόνα τὰ ἐν ὀφθαλμοῖς ὁρμᾶ, κἂν μετὰ ταῦτα τὴν βλάβην ἔχη· ὁ δὲ ἄνθρωπος ἄνος , οὐ πρὸς τὰ βλεπόμενα ὁρμᾶ· ἀλλὰ τῶ λογισμῶ τὰ διὰ τῶν ὀφθαλμῶν ὁρώμενα κρίνει· πολλάκις γ’οὖν ὁρμήσας, κεκρά τηκε τῶ λογισμῶ· καὶ λογισάμενος, πά λιν ἐπελογίσατο· καὶ αἰσθάνεται ἕκαστος εἰ τῆς ἀληθείας γένοιτο φίλος, ὅτι ἄλλος παρὰ τὰς σωματικὰς αἰσθήσεις ἐστὶν ὁ τῶν ἀνθρώπων ἀνων νοῦς. διατοῦτο γ’οὖν ὡς ἄλλος ὢν, αὐτῶν τῶν αἰσθήσεων γίνεται κριτής· καὶ ὧν ἐκεῖναι ἀντιλαμβάνονται, ταῦτα οὗτος διακρίνει, καὶ ἀναμιμνήσκει καὶ δείκνυσιν αὐταῖς τὸ κρεῖττον. 
 ὀφθαλμοῦ μὲν γάρ ἐστι μόνον τὸ ὁρᾶν· καὶ ὤ των τὸ ἀκούειν, καὶ ὧν ἅπτεσθαι δεῖ· καὶ γεύεσθαι καὶ ὀδμᾶσθαι, οὐκ ἔτι τῶν αἰσθή σεών ἐστιν· ἀλλὰ τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ ταύτης νοῦ διακρῖναι. ἀμέλει καὶ ξίφους λαβέσθαι δύναται ἡ χεὶρ· καὶ δηλητηρίου γεύσασθαι τὸ στόμα· ἀλλ’ οὐκ οἶδεν ὅτι βλάπτει ταῦτα, εἰ μὴ ὁ νοῦς διακρίνη· καὶ ἔοικέ γε τὸ τοιοῦτον· ἵνα ἐπὶ εἰκόνος αὐτὸ θεωρήσω μεν, λύρα καλῶς κατεσκευασμένη· καὶ τῶ ταύτην κρατοῦντι μουσικῶ μετ’ ἐπιστή μης. ὅρα ὡς γὰρ αἱ ἐν τῆ λύρα νευραὶ, ἑκά στη μὲν, ἔχει τὸν ἴδιον φθόγγον· ἡ μὲν, βαρὺν· ἡ δὲ, ὀξὺν· ἡ δὲ, μέσον· ἡ δὲ, ὀξύτονον· ἡ δὲ, ἄλλον· ἀδιάκριτος δέ ἐστιν αὐτῶν ἡ ἁρμονία· καὶ ἀδιάγνωστος ἡ σύνθεσις χωρὶς τοῦ ἐπι στήμονος· τότε γὰρ καὶ ἡ ἁρμονία αὐτῶν δείκνυται καὶ ἡ σύνταξις ὀρθὴ· ὅτ’ἂν ὁ κατέχων τὴν λύραν πλήξη τὰς νευρὰς καὶ ἁρμονίως ἑκάστης ἅψηται, τοῦτον τὸν τρόπον καὶ τῶν αἰσθήσεων ἐν τῶ σώματι ὡς λύρας ἡρμοσμένων· ὅτ’ ἂν ὁ ἐπιστήμων νοῦς αὐτῶν ἡγεμονεύη, τότε καὶ διακρί νει ἡ ψυχὴ· καὶ οἶδεν ὃ ποιεῖ καὶ πράττει. τοῦτο δὲ μόνον ἴδιον ἀνθρώπων ἀνων ἐστὶ· καὶ τοῦτό ἐστι τὸ λογικὸν τῆς ψυχῆς τῶν ἀνθρώπων ἀνων · ᾧ χρωμένη διαλλάττει τῶν ἀλόγων, καὶ δείκνυσιν ὅτι ἀληθῶς ἄλλη παρὰ τὸ φαι νόμενον ἐν σώματι ἐστι· πολλάκις γ’οὖν κειμένου τοῦ σώματος ἐπὶ γῆς, τὰ ἐν οὐρανοῖς οὐνοῖς φαντάζεται καὶ θεωρεῖ ὁ ἄνθρωπος ἄνος · κ αὶ πολλάκις τοῦ σώματος ἡρεμοῦν τος καὶ ἡσυχάζοντος καὶ καθεύδοντος, κινεῖται ἔνδον ὁ ἄνθρωπος ἄνος καὶ τὰ ἔξωθεν ἑαυτοῦ θεωρεῖ· χώρας ἀποδημῶν 
 καὶ ἀπαντῶν τοῖς γνωρίμ 
 κις διὰ τούτων τὰς καθ’ ἡμ 
 ἑαυτοῦ μαντευόμενος κα 
 τοῦτο δὲ τί ἂν εἴη ἕτερον· ἢ 
 λογίζεται καὶ νοεῖ τὰ ὑπὲρ ἑα 
 καὶ τοῦτο δ’ ἂν εἴη πρὸς ἀπ 
 τοῖς ἔτι πρὸς ἀναίδειαν τῆς 
 μένοις· πῶς τοῦ σώματ 
 τὰ φύσιν ὄντος, λογίζεται 
 ἀθανασίας· καὶ πολλάκι 
 θάνατον ὑπὲρ ἀρετῆς πρ 
 ἢ πῶς προσκαίρου τοῦ σ 
 τὰ αἰώνια φαντάζεται ἄν 
 μὲν ἐμποδῶν καταφρον 
 να δὲ τὸν πόθον ἔχειν· τὸ μ 
 οὐκ ἂν ἑαυτὸ περὶ ἑαυτοῦ τοι 
 καὶ οὐκ ἂν τὰ ἔξωθεν ἑαυτ 
 θνητὸν γὰρ καὶ πρόσκαιρόν 
 δὲ ἕτερον εἶναι, τὸ τὰ ἐναντ 
 φύσιν τοῦ σώματος λογ 
 τί οὖν ἂν εἴη τοῦτο πάλιν· ἢ 
 ἀθάνατος· καὶ γὰρ οὐκ ἔξ 
 
 δ οθεν αὕτη τῶ σώματι· ὡς ὁ 
 λύρα ἐνηχεῖ τὰ κρείττονα· 
 κατὰ φύσιν ὢν ὁ ὀφθαλμὸς εἰ 
 
 ἀκούειν· τὰ μὲν, ἀποστρέ 
 ὲ, αἱροῦνται· τίς γὰρ ὁ τὸν 
 οῦ ὁρᾶν ἀποστρέφων· ἢ τίς 
 κατὰ φύσιν οὖσαν ἀκουστικὴν, 
 οῦ ἀκούειν, ἢ τίς τὴν γεῦσιν 
 οὖσαν γευστικὴν, κωλύει πολ 
 φυσικῆς ὁρμῆς· τίς δὲ τὴν 
 φύσιν οὖσαν εἰς τὸ ἐνεργεῖν, 
 αύειν τινός· τίς δὲ τὴν ὄσφρη 
 ὴν εἰς τὸ ὀδμᾶσθαι γενομένην, 
 ι τοῦ μὴ ἀντιλαμβάνεσθαι· 
 κατὰ τῶν φυσικῶν τοῦ σώμα 
 ν· ἢ πῶς τὸ σῶμα τὴν φύσιν 
 ὲν, ἐπιστρέφεται πρὸς τὰς 
 ουλίας· καὶ πρὸς τὸ ἐκείνου 
 οχεῖται. ταῦτα γὰρ οὐδὲν ἕτερον, 
 κὴν ἀποδείκνυσιν ἡγεμονεύ 
 ώματος. οὐδὲ γὰρ ἑαυτ ῶ ὸ τὸ 
 υκεν ἐλαύνειν· ἀλλ’ ὑφ’ ἑτέρου 
 φέρεται· ὥσπερ οὐδὲ ἵππος 
 οζεύγνυσιν· ἀλλ’ ὑπὸ τοῦ κρα 
 αύνεται διατοῦτό γ’οὖν καὶ 
 
 ἀνθρώποις ἀνοις · τὰ καλὰ μὲν πράττειν, 
 κίαν ἀποστρέφεσθαι· τοῖς 
 ἀλόγιστα τὰ κακὰ μένει καὶ 
 τε δὴ τῆς λογικότητος καὶ τῆς κατὰ λόγον διανοίας ἐκτὸς τυγχάνουσιν· εἶναι μὲν οὖν ψυχὴν λογικὴν ἐν ἀνθρώποις ἀνοις · ἐκ ὅρα 
 τῶν προειρημένων νομίζω δεδεῖχθαι· ὅτι δὲ καὶ ἀθάνατος γέγονεν ἡ ψυχὴ, καὶ τοῦτο ἀναγκαῖον εἰδέναι ἐν τῆ ἐκκλησιαστικῆ διδασκαλία· πρὸς ἔλεγχον τῆς τῶν εἰδώ λων ἀναιρέσεως· γένοιτο δ’ ἂν οὖν ἡ πε ρὶ τούτων γνῶσις ἐγγυτέρω μᾶλλον, ἐκ τῆς περὶ τοῦ σώματος γνώσεως· καὶ ἐκ τοῦ πρὸς τὸ σῶμα διαλλάττειν αὐτήν· εἰ γὰρ ἄλλην αὐτὴν ὁ λόγος ἀπέδειξεν παρὰ τὸ σῶμα· ἔστι δὲ τὸ σῶμα φύσει θνητὸν, ἀνάγκη τὴν ψυχὴν ἀθάνατον εἶναι, τῶ μὴ εἶναι κατὰ τὸ σῶμα· καὶ πάλιν· εἰ ἡ ψυχὴ τὸ σῶμα κινεῖ ται , , ἀκόλουθόν ἐστιν ὑφ ἑαυτῆς κινουμένην τὴν ψυχὴν· καὶ μετὰ τὴν εἰς γῆν ἀπόθεσιν τοῦ σώμα τος, κινεῖσθαι πάλιν αὐτὴν ἀφ’ ἑαυτῆς· οὐ γὰρ ἡ ψυχή ἐστιν ἡ ἀποθνήσκουσα· ἀλλὰ διὰ τὴν ταύτης ἀναχώρησιν, ἀποθνήσκει τὸ σῶμα. εἰ μὲν οὖν καὶ αὕτη ὑπὸ τοῦ σώμα τος ἐκ ε ινεῖτο, ἀκόλουθον ἦν ἀναχωροῦν τος τοῦ κινοῦντος, ἀποθνήσκειν αὐτήν· εἰ δὲ ἡ ψυχὴ κινεῖ καὶ τὸ σῶμα, ἀνάγκη μᾶλ λον αὐτὴν ἑαυτὴν κινεῖν· ἑαυτῆ δὲ κι νουμένη· ἐξανάγκης καὶ μετὰ τὸν τοῦ σώ ματος θάνατον ζῆ· ἡ γὰρ κίνησις τῆς ψυχῆς· οὐδὲν ἕτερόν ἐστιν, ἢ ζωὴ αὐτῆς· ὥσπερ ἀμέλει καὶ τὸ σῶμα, τότε ζῆν λέ γομεν, ὅτε κινεῖται· καὶ τότε θάνατον αὐτοῦ εἶναι, ὅτε τῆς κινήσεως παύεται· τοῦτο δὲ καὶ ἀπὸ τῆς ἐν σώματι καθά παξ ἐνεργείας αὐτῆς, φανερώτερον ἄν τις ἴδοι. εἰ γὰρ καὶ ὅτε τῶ σώματι ἐπιβέβηκε καὶ συνδέδεται τούτω· οὐ κατὰ τὴν τοῦ σώματος σμικρότητα συστέλλεται καὶ συμμετρεῖται· ἀλλὰ πολλάκις ἐπὶ κλί νης τούτου κειμένου καὶ μὴ κινουμένου· ἀλλ’ ὡς ἐν θανάτω κοιμωμένου· αὕτη κατὰ τὴν ἑαυτῆς δύναμιν γρηγορεῖ καὶ ὑπερεκβαίνει τὴν τοῦ σώματος φύ σιν· καὶ ὥσπερ ἀποδημοῦσα τούτου· μένουσα ἐν τῶ σώματι, τὰ ὑπὲρ γῆν φαντάζεται καὶ θεωρεῖ· πολλάκις δὲ καὶ τοῖς ἔξω τῶν γηΐνων σωμάτων ἁγίοις καὶ ἀγγέλοις συναντᾶ καὶ πρὸς αὐτοὺς ἀφικνεῖται· τῆ τοῦ νοῦ θαρροῦσα κα θαρότητι· πῶς οὐχὶ μᾶλλον καὶ πολλῶ πλέον ἀπολυθεῖσα τοῦ σώματος· ὅτε ὁ συνδήσας αὐτὴν βούλεται θεος θς , φανε ρωτέραν ἕξει τὴν τῆς ἀθανασίας γνῶσιν. 
 ε ἰ γὰρ καὶ συνδεθεῖσα σώματι τὴν ἐκτὸς τοῦ σώματος ζωὴν ἔζη, πολλῶ πλέον καὶ μετὰ θάνατον τοῦ σώματος ζήσεται· διὰ τὸν οὕτως αὐτὴν ποιήσαντα θεον θν · διὰ τοῦ ἑαυτοῦ λόγου τοῦ κυρίου κυ ἡμῶν ἰησοῦ ἰῦ 
 χριστοῦ χῦ · διατοῦτο γὰρ καὶ ἀθάνατα καὶ αἰώνια λογίζεται καὶ φρονεῖ· ἐπειδὴ καὶ ἀθάνατός ἐστι· καὶ ὥσπερ τοῦ σώματος θνητοῦ τυγχάνον τος· θνητὰ καὶ αἱ τούτου θεωροῦσιν αἰσ θήσεις, οὕτως ἀθάνατα θεωροῦσαν καὶ λογιζομένην τὴν ψυχὴν, ἀνάγκη καὶ αὐτὴν ἀθάνατον εἶναι καὶ ἀεὶ ζῆν. αἱ γὰρ περὶ τῆς ἀθανασίας ἔννοιαι καὶ θεωρίαι, οὐδέποτε αὐτὴν ἀφιᾶσι μένουσαι ἐν αὐτῆ· καὶ ὥσπερ ἔκκαυμα ἐν αὐτῆ γινόμεναι, πρὸς ἀσφάλειαν τῆς ἀθανασίας· δια τοῦτο γ’οὖν καὶ τῆς περὶ θεοῦ θῦ θεωρίας ἔχειν τὴν ἔννοιαν· καὶ αὐτὴ ἑαυτῆς γίνεται ὁδός· οὐκ ἔξωθεν· ἀλλ’ ἐξ ἑαυτῆς λαμ βάνουσα τὴν τοῦ θεοῦ θῦ λόγου γνῶσιν καὶ κα τάληψιν· λέγομεν οὖν καθάπερ εἴρηται πρότερον· ὥσπερ τὸν θεον θν ἠρνήσαντο καὶ ἄψυχα θρησκεύουσιν· οὕτως καὶ τὴν ψυχὴν οὐκ ἔχειν λογικὴν νομίζοντες, αὐτό θεν ἔχουσι τῆς παραφροσύνης τὴν ἐπι τιμίαν· ἐν ἀλόγοις καταριθμούμενοι· καὶ διατοῦτο ὡς ἄψυχοι ἐν ἀψύχοις ἔχοντες τὴν δεισιδαιμονίαν, ἐλέους καὶ χειραγωγίας εἰσὶν ἄξιοι. εἰ δὲ ψυχὴν ἀξιοῦσιν ἔχειν· καὶ ἐπὶ τῶ λογικῶ μέγα φρονοῦσιν, εἰκό τως τοῦτο ποιοῦντες, διὰ τί ὡς μὴ ἔχον τες ψυχὴν παρὰ λόγον τολμῶσι· καὶ οὐχ ἃ δεῖ φρονεῖν φρονοῦσιν· ἀλλὰ κρεί ττονας ἑαυτοὺς καὶ τοῦ θείου ποιοῦσι· ψυχὴν γὰρ ἀθάνατον ἔχοντες καὶ μὴ βλε πομένην αὐτοῖς, τὸν θεον θν ἐν τοῖς βλεπο μένοις καὶ θνητοῖς ἀπεικάζουσιν· ἢ διὰ τί ὥσπερ ἀπέστησαν ἀπὸ τοῦ θεοῦ θῦ , οὕτως οὐ καταφεύγουσι πάλιν πρὸς αὐ τόν· δύνανται γάρ ὥσπερ ἀπεστράφη σαν τῆ διανοία τὸν θεον θν , καὶ τὰ οὐκ ὄντα ἀνεπλάσαντο εἰς θεοὺς, οὕτως ἀναβῆ ναι τῶ νῶ τῆς ψυχῆς, καὶ πάλιν ἐπιστρέψαι πρὸς τὸν θεον θν · ἐπιστρέψαι δὲ δύνανται, ἐὰν ὃν ἐνεδύσαντο ῥύπον πάσης ἐπι θυμίας ἀπόθωνται· καὶ τοσοῦτον ἀπο νίψωνται, ἕως ἂν ἀπόθωνται πᾶν τὸ συμβεβηκὸς ἀλλότριον τῆ ψυχῆ· καὶ μό νην αὐτὴν ὥσπερ γέγονεν ἀποδείξωσιν· ἵν’ οὕτως ἐν αὐτῆ θεωρῆσαι τὸν τοῦ πατρὸς πρς 
 λόγον καθ’ ὃν καὶ γεγόνασιν ἐξ ἀρχῆς δυνη θῶσι· κατ’ εἰκόνα γὰρ θεοῦ θῦ πεποίηται καὶ καθ’ ὁμοίωσιν γέγονεν, ὡς καὶ ἡ θεία ση μαίνει γραφὴ ἐκ προσώπου τοῦ θεοῦ θῦ λέγουσα· 
 
 π οιήσωμεν ἄνθρωπον ἄνον , κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοί 
 ωσιν ἡμετέραν. ὅθεν καὶ ὅτε πάντα τὸν ἐπιχυθέντα ῥύπον τῆς ἁμαρτίας ἀφ’ ἑαυτῆς ἀποτίθεται· καὶ μόνον τὸ κατ’ εἰκόνα καθαρὸν φυλάττει· εἰκότως διαλαμπρυνθέντος τούτου, ὡς ἐν κα τόπτρω θεωρεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ πατρὸς πρς 
 τὸν λόγον· καὶ ἐν ἑαυτῶ τὸν πατέρα πρα · οὗ καὶ ἔστιν εἰκὼν ὁ σωτὴρ σηρ λογίζεται· ἢ εἰ μὴ αὐ τάρκης ἐστὶν ἡ παρὰ τῆς ψυχῆς διδασ καλία διὰ τὰ ἐπιθολοῦντα ταύτης ἔξωθεν τὸν νοῦν καὶ μὴ ὁρᾶν αὐτὴν τὸ κρεῖττον, ἀλλ’ ἔστι πάλιν καὶ ἀπὸ τῶν φαι νομένων τὴν περὶ τοῦ θεοῦ θῦ γνῶσιν καταλα βεῖν· τῆς κτίσεως ὥσπερ γράμμασι διὰ τῆς τάξεως καὶ ἁρμονίας τὸν ἑαυτῆς δεσπότην καὶ ποιητὴν σημαινούσης καὶ βοώσης· ἀγαθὸς γὰρ ὢν καὶ φιλ άνθρωπος άνος 
 ὁ θεος θς καὶ κηδόμενος τῶν ὑπ’ αὐτοῦ γενομέ νων ψυχῶν· ἐπειδὴ ἀόρατος καὶ ἀκατά ληπτός ἐστι τὴν φύσιν· ἐπέκεινα πάσης γενητῆς οὐσίας ὑπάρχων· καὶ διατοῦτο ἔμελλε τὸ ἀνθρώπινον ἀνινον γένος ἀτυχεῖν τῆς πε ρὶ αὐτοῦ γνώσεως· τῶ τὰ μὲν, ἐξ οὐκ ὄν των εἶναι τὸν δὲ, ἀγένητον· τούτου ἕνεκεν τὴν κτίσιν οὕτω διεκόσμησε τῶ ἑαυτοῦ λόγω ὁ θεος θς · ἵν’ επειδὴ τὴν φύσιν ἐστὶν ἀόρατος, κἂν ἐκ τῶν ἔργων γινώσκεσθαι δυνηθῆ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις · ἐκ γὰρ τῶν ἔργων πολλάκις ὁ τεχνίτης καὶ μὴ ὁρώμενος γινώσκεται· καὶ οἷόν τι λέγουσι περὶ τοῦ ἀγαλματοποιοῦ φειδίου· ὡς τὰ τούτου δημιουργήματα ἐκ τῆς συμμετρίας καὶ τῆς πρὸς ἄλληλα τῶν μελῶν ἀναλογίας· ἐμφαίνειν καὶ μὴ παρόντα φειδίαν τοῖς ὁρῶσιν, οὕτως δεῖ νοεῖν ἐκ τῆς τοῦ κόσμου τάξεως τὸν τούτου ποιητὴν καὶ δημιουργὸν θεον θν · κἂν τοῖς τοῦ σώματος ὀφθαλμοῖς μὴ θεω ρῆται· οὐ γὰρ κατεχρήσατο τῆ ἀοράτω φύσει αὐτοῦ ὁ θεος θς · μή τις τοῦτο προφασι ζέσθω· καὶ παντελῶς ἑαυτὸν ἄγνωστον τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις ἀφῆκεν· ἀλλ’ ὡς προεῖπον οὕτως διεκόσμησε τὴν κτίσιν, ὥστε καὶ μὴ ὁρώμενον αὐτὸν τῆ φύσει, ὅμως ἐκ τῶν ἔργων γινώσκεσθαι· καὶ τοῦτο οὐ παρ’ ἐμαυτοῦ φημί· ἀλλ’ ἀφ’ ὧν παρὰ τῶν θεο λόγων ἀνδρῶν ἔμαθον· ὧν εἷς ἐστιν ὁ παῦλος· ῥωμαίοις μὲν γράφων οὕτως· τὰ γὰρ ἀ 
 όρατα αὐτοῦ ἀπὸ κτίσεως κόσμου· τοῖς 
 ποιήμασι νοούμενα καθορᾶται· λυκά 
 οσι δὲ παρρησιαζόμενος καὶ λέγων· 
 καὶ ἡμεῖς ὁμοιοπαθεῖς ἐσμεν ὑμῖν ἄνθρωποι ἄνοι · 
 εὐαγγελιζόμενοι ὑμᾶς ἀπὸ τῶν ματαίων, 
 ἐπιστρέφειν ἐπὶ θεον θν ζῶντα· ὃς, ἐποίησε 
 τὸν οὐρανὸν οὐνὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν, 
 καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς· ὃς, ἐν ταῖς πα 
 ρωχημέναις γενεαῖς εἴασε πάντα τὰ 
 ἔθνη πορεύεσθαι ταῖς ὁδοῖς αὐτῶν· καί 
 τοι οὐκ ἀμάρτυρον ἑαυτὸν ἀφῆκεν ἀγα 
 θουργῶν· οὐρανό οὐνό θεν ἡμῖν ὑετοὺς διδοὺς καὶ 
 καιροὺς καρποφόρους· ἐμπιπλῶν 
 τροφῆς καὶ εὐφροσύνης τὰς καρδίας ὑμῶν. τίς γὰρ ὁρῶν τὸν οὐρανοῦ οὐνοῦ κύκλον· καὶ τὸν δρό μον ἡλίου καὶ σελήνης καὶ τῶν ἄλλων ἀστέ ρων τὰς θέσεις καὶ τὰς περιπολήσεις· ἐναντίας μὲν καὶ διαφόρους γινομένας· ἐν δὲ τῆ διαφορᾶ ὁμοίαν τὴν τάξιν πα ρὰ πάντων ὁμοῦ σωζομένην, οὐκ ἐνθυ μεῖται ὅτι οὐκ αὐτὰ ἑαυτὰ, ἀλλ’ ἕτερός ἐστι ὁ διακοσμῶν αὐτὰ ποιητής. τίς δὲ ὁρῶν ἥλιον μὲν, ἀνατέλλοντα καθ’ ἡμέραν· σελήνην δὲ, φαίνουσαν κατὰ νύκτα καὶ φθίνουσαν καὶ πληρουμένην ἀπαραλ λάκτως κατὰ τὸν τῶν ἡμερῶν ἴσον πάντως ἀριθμὸν· καὶ τῶν ἄστρων τὰ μὲν, διατρέχοντα καὶ ποικίλως ἐναλάττοντα τοὺς δρόμους· τὰ δὲ, ἀπλανῶς κινούμενα οὐκ ἂν ἔννοιαν λάβοι ὅτι πάντως ἐστὶν ὁ κυβερνῶν αὐτὰ δημιουργός. τίς ὁρῶν τὰ ἐναντία τῆ φύσει· συνημμένα καὶ σύμφωνον ἔχοντα τὴν ἁρμονίαν· οἷον· τίς ἰδὼν πῦρ ψυχρῶ· καὶ ξηρὸν ὑγρῶ κε κραμμένον· καὶ ταῦτα μὴ ἀντιστατοῦντα πρὸς ἄλληλα· ἀλλ’ ἓν ἀποτελοῦντα ὡς ἐξ ἑνὸς τὸ σῶμα· οὐκ ἂν ἐνθυμηθείη ἔξω θεν εἶναι τούτων τὸν ταῦτα συνάψαντα. τίς ἰδὼν χειμῶνα παραχωροῦντα ἔαρι· καὶ ἔαρ θέρει· καὶ θέρος μετοπώρω· καὶ ὅτι ἐναντία ὄντα ταῦτα τῆ φύσει· τὰ μὲν, γὰρ ψύχει τὸ δὲ, καίει· τὸ δὲ, τρέφει· τὸ δὲ, φθίνει· ὅμως τὰ πάντα ἴσην καὶ ἀβλαβῆ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις ἀποτελοῦντα τὴν χρῆσιν, οὐκ ἂν ἐννοήσειεν ὅτι ἔστί τις κρείττων τούτων ὁ τὴν ἰσότητα παρέχων πᾶσι καὶ κυβερνῶν τὰ πάντα, κἂν μὴ βλέπη τοῦτον. τίς ὁρῶν ἐν ἀέρι τὰς νεφέλας ὑποβασταζομένας· καὶ ἐν νεφέλαις τὴν τῶν ὑδάτων δεθεῖσαν βαρύτητα, οὐκ ἔννοιαν λαμβάνει τοῦ ταῦτα δήσαν τος καὶ προστάξαντος γενέσθαι. ἢ τίς ὁρῶν αὐτὴν τὴν γῆν βαρυτάτην οὖσαν τῆ φύσει· ἐπὶ τὸ ὕδωρ ἐδρασθεῖσαν καὶ ἀκίνητον μένουσαν ἐπὶ τὸ φύσει κινού 
 αὐτά· τοῦ μὲν, καίοντος τοῦ δὲ, ψύχοντος· καὶ τοῦ μὲν βαρέος κάτω· τοῦ δὲ κούφου ἐκ τῶν ἐναντίων ἄνω ἕλκοντος· καὶ τοῦ μὲν ἡλίου φωτίζοντος· τοῦ δὲ ἀέρος σκο τίζοντος· καὶ γὰρ καὶ τὰ ἄστρα, ἐστασία σαν ἂν πρὸς ἑαυτά· ὅτι τὰ μὲν, ἀνωτέρω· τὰ δὲ, κατωτέρω τὴν θέσιν ἔχει· καὶ ἡ νὺξ δὲ, οὐκ ἂν παρεχώρησε τῆ ἡμέρα· ἀλ λ’ ἔμενεν ἂν πάντως μαχομένη πρὸς αὐτὴν καὶ στασιάζουσα. τούτων δὲ γι γνομένων, λοιπὸν ἦν ἰδεῖν οὐκ ἔτι κόσ μον, ἀλλ’ ἀκοσμίαν· οὐκ ἔτι τάξιν, ἀλλ’ ἀ ταξίαν· οὐκ ἔτι σύστασιν, ἀλλὰ ἀσύστατον τὸ ὅλον· οὐκ ἔτι μέτρα, ἀλλ’ ἀμετρίαν· τῆ γὰρ ἑκάστου στάσει καὶ μάχη· ἢ πάντα ἀνη ροῦντο, ἢ τὸ κρατούμενον μόνον ἐφαίνετο· καὶ τοῦτο πάλιν, τὴν τοῦ παντὸς ἀκοσμίαν ἐδείκνυεν· μόνον γὰρ γενόμενον καὶ λει πόμενον τῆ τῶν ἄλλων χρεία, ἀνάρμοστον τὸ ὅλον ἐποίει· ὥσπερ εἰ καὶ μόνος ποὺς καὶ μόνη χεὶρ ἀπομείνασα, οὐκ ἂν ἔσωσεν ὁλόκληρον τὸ σῶμα. ποῖος γὰρ κόσμος ἦν εἰ μόνος ἥλιος ἔφαινεν· ἢ σελήνη μό νη περιεπόλει· ἢ νὺξ μόνη ἦν· ἢ ἡμέρα ἀεὶ ἐτύγχανεν· ποία δὲ πάλιν ἦν ἀρμονία· εἰ μόνος ἦν ὁ οὐρανὸς οὐνὸς χωρὶς τῶν ἄστρων, ἢ τὰ ἄστρα χωρὶς τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ · τί δὲ καὶ χρή σιμον εἰ μόνη θάλασσα ἦν· καὶ εἰ μόνη γῆ χωρὶς ὑδάτων καὶ τῶν ἄλλων τῆς κτίσε ως μερῶν ἔκειτο. πῶς δ’ ἂν καὶ ἄνθρωπος ἄνος 
 
 ἐ φάνη ἢ ὅλως ζῶον ἐπὶ γῆς, τῶν στοιχείων πρὸς ἑαυτὰ στασιαζόντων καὶ ἑνὸς ὄν τος τοῦ κρατοῦντος, καὶ μὴ δυναμένου πρὸς τὴν τῶν σωμάτων σύστασιν ἀρκεῖν· οὐκ ἂν γὰρ ἐκ μόνου θερμοῦ· ἢ μόνου ψυχροῦ· ἢ μόνου ὑγροῦ ἢ ξηροῦ, συνέστη τι τῶν ἄλλων· ἀλλ’ ἦν ἄτακτα πάντα καὶ ἀσύνθετα κα θόλου· ἀλλ’ οὐδ’ ἂν αὐτὸ τὸ δοκοῦν κρατεῖν· ἠδυνήθη ἂν συστῆναι, χωρὶς τῆς τῶν ἄλλων ἐπικουρίας οὕτω γὰρ καὶ νῦν συ νέστηκεν· ἐπεὶ οὖν οὐκ’ ἀ τα ξία ἀλλὰ τάξις ἐστὶν ἐν τῶ παντὶ· καὶ οὐκ ἀμετρία ἀλλὰ συμ μετρία· καὶ οὐκ ἀκοσμία ἀλλὰ κόσμος· καὶ κόσμου παναρμόνιος σύνταξις, ἀνάγκη λογίζεσθαι καὶ λαμβάνειν ἔννοιαν τοῦ ταῦ τα συναγαγόντος καὶ συσφίγξαντος· καὶ συμφωνίαν ἐργαζομένου πρὸς αὐτὰ δεσπότου· κἀν γὰρ μὴ τοῖς ὀφθαλμοῖς ὁρᾶται, ἀλλ’ ἀπὸ τῆς τάξεως καὶ συμφω νίας τῶν ἐναντίων, ἐννοεῖν ἐστι τὸν τού των ἄρχοντα καὶ κοσμήτορα καὶ βασιλέα· 
 ὥ σπερ γὰρ πόλιν ἐκ πολλῶν καὶ διαφόρων 
 ἀνθρώπων ἀνων συνεστῶσαν· μικρῶν καὶ μεγάλων· καὶ πλουσίων καὶ πενήτων· καὶ πάλιν γε ρόντων καὶ νεωτέρων· καὶ ἀρρένων καὶ θηλειῶν εἰ θεωρήσαιμεν εὐτάκ τως οἰκουμένην· καὶ τοὺς ἐν αὐτῆ διαφόρους μὲν ὄντας· ὁμονοοῦντας δὲ πρὸς ἑαυτοὺς· καὶ μήτε τοὺς πλουσίους κατὰ τῶν πενήτων· μήτε τοὺς μεγάλους κατὰ τῶν μικρῶν· μήτε τοὺς νέους κατὰ τῶν γερώντων γι γνομένους· ἀλλὰ πάντας κατὰ τὴν ἰσο μοιρίαν εἰρηνεύοντας· εἰ ταῦτα βλέποι μεν· πάντως ἐννοοῦμεν ὅτι ἄρχοντος παρουσία τὴν ὁμόνοιαν πρυτανεύει· κἂν μὴ ὁρῶμεν αὐτόν· ἡ μὲν γὰρ ἀταξία, ἀναρχίας ἐστὶ γνώρισμα· ἡ δὲ τάξις, τὸν ἡγεμονεύοντα δείκνυσι· καὶ γὰρ τὴν ἐν τῶ σώματι τῶν μελῶν συμφωνίαν ὁρῶν τες· ὅτι οὐ μάχεται ὁ ὀφθαλμὸς τῆ ἀκοῆ· οὐδὲ ἡ χεὶρ τῶ ποδι στασιάζει· ἀλλ’ ἕκαστον τὴν ἰδίαν ἀποτελεῖ χρείαν ἀστασιάστως, ἐννοοῦμεν ἐκ τούτου πάντως εἶναι ψυ χὴν ἐν τῶ σώματι τὴν τούτων ἡγεμονεύ ουσαν· κἂν μὴ βλέπωμεν αὐτήν· οὕτως ἐν τῆ τοῦ παντὸς τάξει καὶ ἁρμονία τὸν τοῦ παντὸς ἡγεμόνα νοεῖν ἀνάγκη θεον θν · καὶ τοῦτον ἕνα καὶ οὐ πολλούς· καὶ ἡ τά ξις δὲ αὕτη τῆς διακοσμήσεως· καὶ ἢ τῶν πάντων μεθ’ ὁμονοίας ἁρμονία, οὐ πολλοὺς ἀλλ’ ἕνα τὸν αὐτῆς ἄρχοντα καὶ ἡγεμόνα δείκνυσι λόγον. οὐκ ἂν γὰρ εἴπερ ἦσαν πολλοὶ τῆς κτίσεως ἄρχοντες, ἐσώ ζετο τοιαύτη τάξις τῶν πάντων· ἀλλ’ ἦν πάλιν ἄτακτα πάντα διὰ τοὺς πολλοὺς· ἕλκοντος ἑκάστου πρὸς τὴν ἑαυτοῦ βού λησιν τὰ πάντα, καὶ μαχομένου πρὸς τὸν ἕτερον· ὥσπερ γὰρ ἐλέγομεν τὴν πο λυθεότητα ἀθεότητα εἶναι, οὕτως ἀνάγ κη τὴν πολυαρχίαν ἀναρχίαν εἶναι· ἑκά στου γὰρ τὴν τοῦ ἑτέρου ἀρχὴν ἀναιροῦντος οὐδεὶς ἐφαίνετο λοιπὸν ὁ ἄρχων, ἀλλ’ ἦν ἀναρχία παρὰ πᾶσιν· ἔνθα δὲ μὴ ἔστιν 
 ἄ ρχων, ἐκεῖ πάντως ἀταξία γίνεται· καὶ ἔμπαλιν ἡ τῶν πολλῶν καὶ διαφόρων μία τάξις καὶ ὁμόνοια, ἔνα καὶ τὸν ἄρχοντα δείκνυσι· καθάπερ γὰρ εἴ τις πόρρωθεν ἀ κούει λύρας ἐκ πολλῶν καὶ διαφόρων νευ ρῶν συγκειμένης· καὶ θαυμάζοι τούτων τὴν ἁρμονίαν τῆς συμφωνίας· ὅτι μὴ μόνον ἡ βαρεῖα τὸν ἦχον ἀποτελεῖ· μὴ δὲ μόνη ἡ ὀξεῖα μὴ δὲ μόνη ἡ μέση· ἀλλὰ πᾶ σαι κατὰ τὴν ἴσην ἀντίστασιν ἀλλήλαις συνηχοῦσι· καὶ πάντως ἐκ τούτων ἐννοεῖ οὐχ’ ἑαυτὴν κινεῖν τὴν λύραν· ἀλλ’ οὐδὲ ὑ πὸ πολλῶν αὐτὴν τύπτεσθαι· ἕνα δὲ εἶναι μουσικὸν τὸν ἑκάστης νευρᾶς ἦχον πρὸς τὴν ἐναρμόνιον συμφωνίαν κεράσαντα τῆ ἐπιστήμη κἂν μὴ τοῦτον βλέπη, οὕτως παναρμονίου οὔσης τῆς τάξεως ἐν τῶ κόσμω παντὶ· καὶ μήτε τῶν ἄνω πρὸς τὰ κάτω· μήτε τῶν κάτω πρὸς τὰ ανω στασιαζόντων· ἀλλὰ μιᾶς τῶν πάντων ἀποτελουμένης τάξεως· ἕνα καὶ μὴ πολλοὺς νοεῖν ἀκόλουθόν εστι τὸν ἄρχον τα καὶ βασιλέα πάσης τῆς κτίσεως, τὸν τῶ ἑαυτοῦ φωτὶ τὰ πάντα καταλάμ ποντα καὶ κινοῦντα· οὐδὲ γὰρ πολλοὺς εἶναι δεῖ νομίζειν τοὺς τῆς κτίσεως ἄρ χοντας καὶ ποιητάς· ἀλλὰ πρὸς εὐσέ βειαν ἀκριβῆ καὶ ἀλήθειαν, ἕνα τὸν ταύ της δημιουργὸν πιστεύειν προσήκει· καὶ τοῦτο τῆς κτίσεως αὐτῆς ἐμφανῶς δεικνυούσης· γνώρισμα γὰρ ἀσφαλὲς τοῦ ἕνα τὸν ποιητὴν εἶναι τοῦ παντός ἐστι τοῦτο· τὸ μὴ πολλοὺς ἀλλ’ ἕνα εἶναι τὸν κόσμον· ἔδει γὰρ εἴπερ ἦσαν πολλοὶ θεοὶ, πολ λοὺς εἶναι καὶ διαφόρους τοὺς κόσμους· οὔτε γὰρ ἔπρεπε τοὺς πολλοὺς ἕνα κόσ μον κατασκευάζειν· οὔτε τὸν ἕνα ὑπὸ πολλῶν ποιεῖσθαι· διὰ τὰ ἐκ τούτων δει κνύμενα ἄτοπα· πρῶτον μὲν, ὅτι εἰ ὑπὸ πολλῶν ὁ εἷς ἐγεγόνει κόσμος, ἀσθένεια τῶν ποιησάντων ἦν· ὅτι ἐκ πολλῶν ἓν ἔργον ἀπετελέσθη· καὶ ἐκ τούτου γνώρισμα οὐ τὸ τυχὸν ἦν, τῆς ἀτελοῦς ἑκάστου πρὸς τὸ ποιεῖν ἐπιστήμης· εἰ γὰρ ἤρκει εἷς, οὐκ ἂν οἱ πολλοὶ τὴν ἀλλήλων ἀνεπλήρουν ἔλλει ψιν· ἐν θεῶ θῶ δὲ λέγειν εἶναί τι ἐλλιπὲς· ἀσε βὲς οὐ μόνον, ἀλλὰ καὶ πέρα τῶν ἀθεμί των ἐστί· καὶ γὰρ καὶ τεχνίτην ἐν ἀνθρώποις ἀνοις οὐ κ ἄν τις εἴποι τέλειον· ἀλλὰ ἀσθενῆ, εἰ μὴ μόνος ἀλλὰ μετὰ πολλῶν ἓν ἀποτελοίη τὸ ἔργον· εἰ δὲ ἕκαστος μὲν ἠδύνατο τὸ ὅ λον ἀποτελέσαι· οἱ πάντες δὲ εἰργάσαντο διὰ τὴν τοῦ γιγνομένου κοινωνίαν, γε λοῖον μὲν ἂν εἴη τὸ τοιοῦτον· εἰ διὰ δόξαν ἕκαστος εἰργάσατο, ἵνα μὴ ὡς ἀδύνατος ὑπονοηθῆ· κενοδοξίαν δὲ πάλιν λέγειν ἐν θεοῖς, τῶν ἀτοπωτάτων ἐστίν· ἔπειτα εἰ ἕκαστος ἱκανὸς ἦν πρὸς τὴν τοῦ ὅλου δημιουργίαν, τίς ἡ χρεία τῶν πολλῶν· ἑνὸς αὐτάρκους γινομένου πρὸς τὸ πᾶν· ἄλλως τε· 
 ἀ σεβὲς καὶ ἄτοπον ἂν φανείη εἰ τὸ μὲν ποίη μα ἓν τυγχάνει, οἱ δὲ ποιήσαντες διάφοροι καὶ πολλοί· λόγου ὄντος φυσικοῦ τὸ ἓν καὶ τέ λειον, τῶν διαφόρων κρεῖττον εἶναι· 
 ἰστέον· ὅτι εἰ ὑπὸ πολλῶν ὁ κόσμ 
 διαφόρους εἶχε καὶ τὰς κινήσε 
 ους ἑαυτῶ· πρὸς ἕκαστον γὰρ 
 
 τ ων ἀποβλέπων, διαφόρους εἶ 
 κινήσεις· ἐν δὲ τῆ διαφορᾶ 
 εἴρηται πρότερον, πάλιν ἦν 
 τοῦ παντὸς ἀταξία· ἐπειδ 
 ὑπὸ πολλῶν κυβερνωμένη κ 
 πλευσεῖται· εἰ μὴ εἷς ταύτης τ 
 κρατοίη κυβερνήτης· οὐδὲ λ 
 πολλῶν κρουομένη, σύμφω 
 λέσει τὸν ἦχον· εἰ μὴ εἷς ὁ τα 
 ττων εἴη τεχνίτης· οὐκοῦν μ 
 
 τ ῆς κτίσεως καὶ ἑνὸς ὄντος κό 
 μιᾶς τῆς τούτου τάξεως, ἕν 
 εἶναι καὶ τὸν ταύτης βασιλέα 
 ουργόν· διατοῦτο γὰρ καὶ αὐτὸς 
 
 ἕ να τὸν σύμπαντα κόσμον πε 
 ἵνα μὴ τῆ τῶν πολλῶν συστάσει 
 οἱ δημιουργοὶ νομίζοιντο· 
 ὄντος τοῦ ποιήματος, εἷς καὶ ὁ τ 
 ητὴς πιστεύηται· καὶ οὐχ ὅτι εἷ 
 
 μ ιουργὸς, διατοῦτο καὶ εἷς ἐστι 
 ἠδύνατο γὰρ καὶ ἄλλους κόσμο 
 ὁ θεος θς · ἀλλ’ ὅτι εἷς ἐστιν ὁ κόσμος ὁ 
 
 τὸν τούτου δημιουργὸν ἕνα 
 εἶναι· τίς ἂν εἴη οὗτος· καὶ τοῦ 
 καῖον μάλιστα δηλῶσαι καὶ 
 μὴ τῆ περὶ τούτων ἀγνοία 
 ς τις· ἕτερον ὑπολάβη· καὶ εἰς 
 ὴν πάλιν τοῖς πρότερον ἀθεό 
 πέση· νομίζω δὲ μηδένα περὶ 
 ὴν διάνοιαν ἀμφίβολον ἔχειν. 
 οὺς παρὰ ποιηταῖς λεγομένους 
 κ εἶναι θεοὺς ὁ λόγος ἤλεγξεν πλα 
 υς· καὶ καθόλου τὴν τῶν ἐθνῶν 
 τρίαν ἀθεότητα καὶ ἀσέβειαν 
 πέδειξεν, ἀνάγκη πᾶσα τούτων 
 μένων λοιπὸν παρ’ ἡμῖν εἶναι τῆν 
 θρησκείαν· καὶ τὸν παρ’ ἡμῶν προσ 
 ενον καὶ κηρυττόμενον τοῦτον μό 
 ι θεον θν ἀληθῆ· τὸν καὶ τῆς κτίσεως 
 άσης ὑποστάσεως δημιουργόν· 
 ἐστιν οὗτός, ἀλλ’ ἢ ὁ πανάγιος καὶ 
 εινα πάσης γενητῆς οὐσίας· ὁ 
 ρ· ὅστις καθάπερ ἄριστος κυβερ 
 τῆ ἰδία σοφία καὶ τῶ ἰδίω λόγω 
 μῶν ἰησοῦ ἰῦ 
 χριστῶ χῶ · τὰ πανταχοῦ διακυβερ 
 ρίως καὶ διακοσμεῖ· καὶ ποιεῖ 
 τῶ καλῶς ἔχειν δοκῆ· ἔχει δὲ καλῶς, 
 ε καὶ ὁρῶμεν γιγνόμενα· ἐπειδὴ καὶ τοῦτο βούλεται· καὶ τοῦτο oὐκ ἄν τις ἀ πιστήσειεν. εἰ μὲν γὰρ ἄλογος ἦν ἡ τῆς κτί σεως κίνησις· καὶ ἁπλῶς ἐφέρετο τὸ πᾶν, καλῶς ἄν τις καὶ τοῖς λεγομένοις ἠπίστησεν· εἰ δὲ λόγω καὶ σοφία καὶ ἐπιστήμη συνέστη κεν, καὶ παντὶ κόσμω διακεκόσμηται, ἀνάγκη τὸν ἐπικείμενον καὶ διακοσμήσαν τα τοῦτον, οὐκ ἄλλόν τινα, ἢ λόγον εἶναι τοῦ θεοῦ θῦ . λόγον δέ φημι· οὐ τὸν ἐν ἑκάστω τῶν γενομένων συμπεπλεγμένον καὶ συμπε φυκότα· ὃν δὴ καὶ σπερματικόν τινες εἰώθασι καλεῖν· ἄψυχον ὄντα καὶ μηδὲν λογιζόμενον μήτε νοοῦντα· ἀλλὰ τῆ ἔ ξωθεν τέχνη μόνον ἐνεργοῦντα, κατὰ τὴν τοῦ ἐπιβάλλοντος αὐτὸν ἐπιστήμην· οὐδὲ οἷον ἔχει τὸ λογικὸν γένος λόγον· τὸν ἐκ συλλαβῶν συγκείμενον καὶ ἐν ἀέρι ση μαινόμενον· ἀλλὰ τὸν τοῦ ἀγαθοῦ καὶ θεοῦ θῦ 
 τῶν ὅλων ζῶντα καὶ ἐνεργῆ θεον θν αὐτολόγον λέγω· ὃς ἄλλος μέν ἐστὶ τῶν γενητῶν καὶ πάσης τῆς κτίσεως· ἴδιος δὲ καὶ μόνος τοῦ ἀγαθοῦ πατρὸς πρς ὑπάρχει λόγος· ὃς τόδε τὸ πᾶν διεκόσμησε καὶ φωτίζει τῆ ἑαυ τοῦ προνοία· ἀγαθοῦ γὰρ πατρος πρς · ἀγαθὸς λόγος ὑπάρχων, αὐτὸς τὴν τῶν πάντων διεκόσμησε διάταξιν· τὰ μὲν ἐναντία, τοῖς ἐναντίοις συνάπτων· ἐκ τούτων δὲ μίαν διακοσμῶν ἁρμονίαν. οὗτος θεοῦ θῦ δύνα μις καὶ θεοῦ θῦ σοφία ὢν· οὐρανὸν οὐνὸν μὲν περιστρέ φει· γῆν δὲ ἀναρτήσας καὶ ἐπὶ μηδενὸς κειμένην, τῶ ἰδίω νεύματι ἥδρασεν· τού τω φωτιζόμενος ἥλιος τὴν οἰκουμένην καταυγάζει· καὶ σελήνη μεμετρημένον ἔχει τὸ φῶς. διὰ τοῦτον καὶ τὸ ὕδωρ ἐπὶ νεφελῶν κρέμαται· καὶ ὑετοὶ τὴν γῆν ἐ πικλύζουσι· καὶ ἡ μὲν θάλασσα περιορί ζεται· ἡ δὲ γῆ παντοίοις φυτοῖς κομᾶ καὶ χλοηφορεῖ· καὶ εἴ τις ἄπιστος ζητοίη περὶ τῶν λεγομένων εἰ ὅλως ἐστὶ λόγος θεοῦ θῦ · μαίνοιτο μὲν ὁ τοιοῦτος ἀμφιβάλλων περὶ λόγου θεοῦ θῦ · ἔχει δὲ ὅμως ἐκ τῶν ὁρωμένων τὴν ἀπόδειξιν· ὅτι πάντα λόγω θεοῦ θῦ καὶ σο φία συνέστηκε· καὶ οὐκ ἂν ἡδράσθη τί τῶν γενομένων, εἰ μὴ λόγω ἐγεγόνει· καὶ λό γω τῶ θείω καθάπερ ἐλέχθη· λόγος δὲ ὢν, οὐ κατὰ τὴν τῶν ἀνθρώπων ἀνων ὁμοιότητα ὥσπερ εἶπον ἐστὶ συγκείμενος ἐκ συλλαβῶν· ἀλλὰ τοῦ ἑαυτοῦ πατρός πρς ἐστιν εἰκὼν ἀπαράλλακ τος· ἄνθρωποι ἄνοι μὲν γὰρ ἐκ μερῶν συγκείμενοι· καὶ ἐκ τοῦ μὴ ὄντος γενόμενοι, συγκείμε νον ἔχουσι καὶ διαλυόμενον τὸν ἑαυτῶν λόγον· ὁ δὲ θεος θς , ὤν ἐστι καὶ οὐ σύνθετος· δι’ ὃ καὶ ὁ τούτου λόγος, ὤν ἐστι καὶ οὐ σύνθετος· ἀλλ’ εἷς καὶ μονογενὴς θεος θς ὁ καὶ ἐκ πατρος πρς οἵα πηγῆς ἀγαθῆς ἀγαθὸς προελθὼν, τὰ πάντα διακοσμεῖ καὶ συνέχει· ἡ δὲ αἰτία δι’ ἣν ὅλως ὁ τοῦ θεοῦ θῦ λόγος τοῖς γενομένοις ἐπιβέβηκεν· ἔστιν ἀληθῶς θαυμαστὴ, καὶ γνωρίζουσα ὅτι οὐκ ἄλλως ἔπρεπεν, ἢ οὕτως γενέσθαι ὥσπερ καὶ ἔστι· τῶν μὲν γὰρ γενητῶν ἐστιν ἡ φύσις· ἅτε δὴ ἐξ οὐκ ὄντων ὑποστᾶσα, ῥευστή τις καὶ ἀσθενής καὶ θνη τὴ καθ’ ἑαυτὴν συγκρινομένη τυγχάνει· ὁ δὲ τῶν ὅλων θεος θς ἀγαθὸς καὶ ὑπέρκαλος τὴν φύσιν ἐστὶ· διὸ καὶ φιλάνθρωπός ἐστιν· ἀ γαθῶ γὰρ περὶ οὐδενὸς ἂν γένοιτο φθόνος, ὅθεν οὐδὲ τὸ εἶναί τινι φθονεῖ· ἀλλὰ πάν τας εἶναι βούλεται· ἵνα καὶ φιλανθρωπεύ εσθαι δύνηται· ὁρῶν οὖν τὴν γενητὴν πᾶ σαν φύσιν ὅσον κατὰ τοὺς ἰδίους αὐτῆς λό γους· ῥευστὴν οὖσαν καὶ διαλυομένην· ἵνα μὴ τοῦτο πάθη· καὶ πάλιν εἰς τὸ μὴ εἶναι ἀνα λυθῆ τὸ ὅλον· τούτου ἕνεκεν τῶ ἑαυτοῦ καὶ ἀ ϊδίω λόγω ποιήσας τὰ πάντα καὶ οὐσιώσας τὴν κτίσιν, οὐκ ἀφῆκεν αὐτὴν τῆ ἑαυτῆς φύσει φέρεσθαι καὶ χειμάζεσθαι· ἵνα μὴ καὶ κινδυνεύση πάλιν εἰς τὸ μὴ εἶναι· ἀλλ’ ὡς ἀγαθὸς τῶ ἑαυτοῦ λόγω καὶ αὐτῶ ὄντι θεῶ θῶ 
 τὴν σύμπασαν διακυβερνᾶ καὶ καθί στησιν· ἵνα τῆ τοῦ λόγου ἡγεμονία καὶ προνοία καὶ διακοσμήσει φωτιζομένη ἡ κτίσις, βεβαίως διαμένειν δυνηθῆ, ἅτε δὴ τοῦ ὄντως ὄντος ἐκ πατρὸς πρς λόγου μεταλαμβάνουσα· καὶ βοηθουμένη δι’ αὐ τοῦ εἰς τὸ εἶναι, μὴ ἆρα πάθη ὅπερ ἂν ἔπα θεν, εἰ μὴ ὁ λόγος αὐτὴν ἐτήρει λέγω δὲ τὸ 
 μὴ εἶναι· ὅς ἐστι γὰρ εἰκὼν τοῦ θεοῦ θῦ τοῦ ἀορά 
 του πρωτότοκος πάσης κτίσεως· ὅτι 
 δι’ αὐτοῦ καὶ ἐν αὐτῶ συνέστηκεν τὰ πάντα 
 τά τε ὁρατὰ καὶ τὰ ἀόρατα, καὶ αὐτός ἐστιν ἡ κεφαλὴ τῆς ἐκκλησίας, οἱ τῆς ἀληθείας διάκονοι διδάσκουσιν ἐν ἁγίοις γράμμασιν· αὐτὸς γ’οὖν ὁ παντοδύναμος καὶ παντέλειος ἅγιος ὁ τοῦ πατρὸς πρς λόγος ἐπιβὰς τοῖς πᾶσι· καὶ πανταχοῦ τὰς ἑαυτοῦ δυνάμεις ἐφαπλώσας καὶ φω τίσας τά τε φαινόμενα καὶ τὰ ἀόρατα πάντα εἰς ἑαυτὸν συνέχει καὶ συσφίγγει· μηδὲν ἔρημον τῆς ἑαυτοῦ δυνάμεως ἀπο λελοιπὼς, ἀλλὰ πάντα καὶ διὰ πάντων· καὶ ἕκαστον ἰδία· καὶ ἀθρόως ὁμοῦ τὰ ὅλα ζωοποιῶν καὶ διαφυλάττων· τάς τε ἀρχὰς πάσης αἰσθητῆς οὐσίας αἵπέρ εἰσι θερμὴ καὶ ψυχρὰ καὶ ὑγρὰ καὶ ξηρὰ εἰς ἓν συγκε ραννύων ποιεῖ μὴ ἀντιστατεῖν· ἀλλὰ μίαν καὶ σύμφωνον ἀποτελεῖν ἁρμονίαν· δι’ αὐτὸν καὶ τὴν αὐτοῦ δύναμιν, οὔτε τὸ πῦρ τῶ ψυχρῶ μάχεται· οὔτε τὸ ὑγρὸν τῶ ξηρῶ· ἀλλ’ ὡς φίλα καὶ ἀδελφὰ τὰ καθ’ ἑαυτὰ ὄντα ἐναντία· συνελθόντα ὁμοῦ· τά τε φαινόμενα ζωογονεῖ, καὶ τοῦ εἶναι τοῖς σώμασιν αρχαὶ γίνονται· τούτω τῶ θεῶ θῶ 
 λόγω πειθόμενα· τὰ μὲν ἐπὶ γῆς ζωο γονεῖται· τὰ δὲ ἐν τοῖς οὐρανοῖς οὐνοῖς συνίσταται· καὶ διὰ τοῦτον θάλαττα μὲν πᾶσα καὶ ὁ μέγας ὠκεανὸς ὅροις ἰδίοις ἔχουσι τὴν ἑαυτῶν κίνησιν· ἡ δὲ ξηρὰ πᾶσα χλοη φορεῖ καὶ κομᾶ παντοίοις καὶ διαφόροις φυτοῖς ὡς προεῖπον· καὶ ἵνα μὴ τὸ κα θέκαστον ἐπὶ φανεροῖς ὀνομάζων ἐνδι ατρίβω, οὐδέν ἐστι τῶν ὄντων καὶ γινομέ νων ὃ, μὴ ἐν αὐτῶ καὶ δι’ αὐτοῦ γέγονε καὶ 
 ἕστηκεν· ἥ φησι καὶ θεολόγος ἀνήρ· ἐν ἀρ 
 χῆ ἦν ὁ λόγος· καὶ ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν θεον θν · καὶ 
 
 θεος θς ἦν ὁ λόγος· πάντα δι’ αὐτοῦ ἐγένετο· καὶ 
 χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἕν· οἷον γὰρ εἴ τις λύραν μουσικὸς ἁρμοσάμενος· καὶ τὰ βα ρέα τοῖς ὀξέσι· καὶ τὰ μέσα τοῖς ἄλλοις τῆ τέχνη συναγαγὼν· ἓν τὸ σημαινόμενον μέλος ἀποτελοίη, οὕτως καὶ ἡ τοῦ θεοῦ θῦ σοφία· τὸ ὅλον ὡς λύραν ἐπέχων· καὶ τὰ ἐν ἀέρι τοῖς ἐπὶ γῆς συναγαγὼν· καὶ τὰ ἐν οὐρανῶ οὐνῶ τοῖς ἐν ἀ έρι· καὶ τὰ ὅλα τοῖς κατὰ μέρος συνάπτων· καὶ περιάγων τῶ ἑαυτοῦ νεύματι καὶ θελή ματι, ἕνα τὸν κόσμον καὶ μίαν τὴν τούτου τάξιν ἀποτελεῖ καλῶς καὶ ἡρμοσμένως· αὐτὸς μὲν ἀκίνητος μένων παρὰ τῶ πατρὶ πρὶ · πάντα δὲ κινῶν τῆ ἑαυτοῦ συστάσει, ὡς ἂν ἕκαστον τῶ ἑαυτοῦ πατρὶ πρὶ δοκῆ· τὸ γὰρ παράδοξον αὐτοῦ τῆς θεότητος τοῦτό ἐστιν, ὅτι ἑνὶ καὶ τῶ αὐτῶ νεύματι πάντα ὁμοῦ· καὶ οὐκ ἐκ διαστημάτων· ἀλλὰ ἀθρόως ὅλα τά τε ὀρθὰ καὶ τὰ περιφερῆ· τὰ ἄνω· τὰ μέσα· τὰ κάτω· τὰ ὑγρὰ· τὰ ψυχρὰ· τὰ θερμὰ· τὰ φαινόμενα καὶ τὰ ἀόρατα, περιάγει καὶ διακοσμεῖ κατὰ τὴν ἑκάστου φύσιν· ὁμοῦ γὰρ τῶ αὐτῶ νεύματι αὐτοῦ· τὸ μὲν ὀρθὸν ὡς ὀρθὸν· τὸ δὲ περιφερὲς περιάγεται· τὸ δὲ μέσον ὡς ἔστι κινεῖται· τὸ θερμὸν θερμαίνεται, καὶ τὸ ξηρὸν ξηραί νεται· καὶ τὰ ὅλα ὡς ἔχει φύσεως ζωοποιεῖ ται καὶ συνίσταται παρ’ αὐτοῦ· καὶ θαυμα στή τις καὶ θεία ἀληθῶς ἁρμονία ἀποτε λεῖται δι’ αὐτοῦ· καὶ ἵνα ἐκ παραδείγμα τος τὸ τηλικοῦτον νοηθείη, ἔστω τὸ λε γόμενον ὡς ἐν εἰκόνι χοροῦ μεγάλου· ὡς τοίνυν τοῦ χοροῦ συνεστῶτος ἐκ διαφόρων ἀνθρώπων· παίδων· γυναικῶν αὖ καὶ γερόντων καὶ τῶν ἔτι νέων· καὶ ἑνὸς τοῦ καθηγεμόνος σημαίνοντος· ἕκαστος μὲν κατὰ τὴν φύσιν ἑαυτοῦ καὶ δύναμιν φωνεῖ· ὁ μὲν ἀνὴρ ὡς ἀνὴρ· ὁ δὲ παῖς ὡς παῖς· ὁ δὲ γέρων ὡς γέρων· καὶ ὁ νέος ὡς νέος· πάντες δὲ μίαν ἀποτελοῦσιν ἁρμονίαν· ἢ ὡς ἡ καθ’ ἡμᾶς ψυχὴ ἐν ταὐτῶ τὰς ἐν ἡμῖν αἰσθήσεις κατὰ τὴν ἑκάστης ἐνέργειαν κινεῖ· ὥστε παρόντος πράγματος ἑνὸς· τὰς πάσας ὁμοῦ κινεῖσθαι· καὶ τὸν μὲν ὀ φθαλμὸν ὁρᾶν· τὴν δὲ ἀκοὴν ἀκούειν· τὴν δὲ χεῖρα ἅπτεσθαι· καὶ τὴν ὄσφρησιν ἀντιλαμβάνεσθαι, καὶ τὴν γεῦσιν γεύεσθαι· πολλάκις δὲ καὶ τὰ ἄλλα μέρη τοῦ σώματος· ὥστε καὶ τοὺς πόδας περιπατεῖν· ἢ ἵνα καὶ τρίτω παραδείγματι τὸ λεγόμενον ση μανθῆ· ἔοικεν οἰκοδομηθείση μάλιστα μεγάλη πόλει καὶ οἰκονομουμένη· ἐπὶ πα ρουσία τοῦ καὶ ταύτην οἰκοδομήσαντος ἄρχοντος καὶ βασιλέως· ἐκείνου γὰρ πα ρόντος καὶ προστάττοντος· καὶ πρὸς πάν τα τὸν ὀφθαλμὸν τείνοντος· ἑπόμενοι πάντες· οἱ μὲν, ἐπὶ τὴν γεωργίαν· οἱ δὲ, ἐπὶ τοὺς ὑδραγωγοὺς ὑδρευσόμενοι σπεύδουσιν· ἄλλος δὲ σιτισόμενος προέρχεται· καὶ ὁ μὲν, ἐπὶ τὴν βουλὴν βαδίζει· ὁ δὲ, ἐπὶ τὴν ἐκ κλησίαν εἰσέρχεται· καὶ ὁ μὲν δικαστὴς ἐπὶ τὸ δικάζειν· ὁ δὲ ἄρχων ἐπὶ τὸ θεσμοθετεῖν· καθίσταται δὲ εὐθέως ὁ μὲν τεχνίτης ἐπὶ τὴν ἐργασίαν· ὁ δὲ ναύτης ἐπὶ τὴν θάλατ ταν κατέρχεται· ὁ τέκτων ἐπὶ τὸ τεκτονεύειν· ὁ ἰατρὸς ἐπὶ τὴν θεραπείαν· ὁ οἰκοδόμος ἐπὶ τὴν οἰκοδομήν· καὶ ὁ μὲν, εἰς τὸν ἀγρὸν βαδίζει· ὁ δὲ, ἀπὸ τοῦ ἀγροῦ ἀνέρχεται· καὶ οἱ μὲν, περὶ τὴν πόλιν ἀναστρέφονται· οἱ δὲ, ἀπὸ τῆς πόλεως ἐξέρχονται· πάν τα δὲ ταῦτα τῆ παρουσία τοῦ ἑνὸς ἄρχον τος καὶ τῆ τούτου διατάξει γίνονται καὶ συ νίστανται· κατὰ ταῦτα δὴ καὶ ἐπὶ τῆς συμ πάσης κτίσεως, κἂν μικρὸν ἦ τὸ παρά δειγμα, ὅμως μείζονι διανοία χρὴ νοεῖν· ὑπὸ γὰρ μιᾶς ῥιπῆς νεύματός τινος τοῦ 
 θεοῦ θῦ λόγου, ὁμοῦ τὰ πάντα διακοσμεῖται· καὶ τὰ οἰκεῖα παρ’ ἑκάστου γίνεται· καὶ πα ρὰ πάντων ὁμοῦ μία τάξις ἀποτελεῖται· νεύματι γὰρ καὶ ταῖς δυνάμεσι τοῦ ἐπιστα τοῦντος καὶ ἡγεμονεύοντος τῶν πάντων 
 ὅρα θείου καὶ πατρι πρι κοῦ λόγου, οὐρανὸς οὐνὸς μὲν περιστρέ φεται· τὰ δὲ ἄστρα κινεῖται· καὶ ὁ μὲν ἥλιος ὅρα φαίνει· ἡ δὲ σελήνη περιπολεῖ· καὶ ἀὴρ μὲν ὑπ’ αὐτοῦ φωτίζεται· αἰθὴρ δὲ θερμαί νεται· ἄνεμοι πνέουσι· τὰ ὄρη εἰς ὕψος ἀνα τεταμένα ἵσταται· ἡ θάλασσα κυμαίνει· καὶ τὰ ἐν αὐτῆ ζῶα τρέφεται· ἡ γῆ ἀκίνητος μένουσα καρποφορεῖ· καὶ ὁ ἄνθρωπος ἄνος πλάττεται· καὶ ζῆ πάλιν καὶ θνήσκει· καὶ ἁπλῶς πάντα ψυχοῦται καὶ κινεῖται· τὸ πῦρ καίει· τὸ ὕδωρ ψύχει· πηγαὶ ἀναβλύζουσι· ποταμοὶ πλημ μυροῦσι· καιροὶ καὶ ὥραι παραγίγνονται· ὑετοὶ κατέρχονται· τὰ νέφη πληροῦται· χάλαζα γίνεται· χιὼν καὶ κρύσταλλος πήγνυ ται· πετεινὰ ἵπταται· ἑρπετὰ πορεύεται· ἔνυδρα νήχεται· θάλαττα πλέεται· γῆ σπείρεται, καὶ κατὰ τοὺς ἰδίους καιροὺς χλο ηφορεῖ· φυτὰ αὔξει· καὶ τὰ μὲν, νεάζει· τὰ δὲ, πεπαίνεται· τὰ δὲ, αὐξάνοντα γηράσκει καὶ φθίνει· καὶ τὰ μὲν, ἀφανί ζεται· τὰ δὲ, γεννᾶται καὶ φαίνεται· ταῦ τα δὲ πάντα καὶ ἔτι πλείω τούτων ἃ διὰ τὸ πλῆθος οὐκ ἰσχύομεν ἡμεῖς λέγειν· ὁ πα ραδοξοποιὸς καὶ θαυματοποιὸς τοῦ θεοῦ θῦ 
 λόγος φωτίζων καὶ ζωοποιῶν, τῶ ἑαυ τοῦ νεύματι κινεῖ καὶ διακοσμεῖ, ἕνα τὸν κόσμον ἀποτελῶν· οὐκ ἔξωθεν ἑαυτοῦ καὶ τὰς ἀοράτους δυνάμεις ἀφείς· καὶ γὰρ καὶ ταύτας οἷα δὴ καὶ αὐτῶν ποιητὴς ὑπάρχων· συμπεριλαβὼν ἐν τοῖς ὅλοις συνέχει καὶ ζωοποιεῖ πάλιν τῶ ἑαυτοῦ νεύ ματι καὶ τῆ ἑαυτοῦ προνοία· καὶ τούτου, οὐκ ἄν τι γένοιτο πρὸς ἀπιστίαν ἐφόδιον· ὡς γὰρ τῆ αὐτοῦ προνοία καὶ σώματα μὲν αὔξει· ψυχὴ δὲ ἡ λογικὴ κινεῖται· καὶ τὸ λογίζεσθαι καὶ τὸ ζῆν ἔχει· καὶ τοῦτο οὐ πολ λῆς ἀποδείξεως δεῖται· ὁρῶμεν γὰρ τὰ γινόμενα, οὕτω δὴ πάλιν αὐτὸς ὁ τοῦ θεοῦ θῦ 
 λόγος ἑνὶ καὶ ἁπλῶ νεύματι τῆ ἑαυτοῦ δυνάμει τόν τε ὁρατὸν κόσμον, τὰς ἀορά τους δυνάμεις κινεῖ καὶ συνέχει· ἑκάστω τὴν ἰδίαν ἐνέργειαν ἀποδιδούς· ὥστε τὰς μὲν θείας, θειοτέρως κινεῖσθαι· τὰ δὲ ὁρατὰ, ὥσπερ καὶ ὁρᾶται· αὐτὸς δὲ ἐπὶ πάντων ἡγεμών τε καὶ βασιλεὺς καὶ σύ στασις γινόμενος τῶν πάντων, τὰ πάντα πρὸς δόξαν καὶ γνῶσιν τοῦ ἑαυτοῦ πατρὸς πρς ἐρ γάζεται· μονονουχὶ διὰ τῶν γινομένων ἔρ 
 γων αὐτοῦ, διδάσκων καὶ λέγων· ἐκ μεγέθους 
 καὶ καλλονῆς κτισμάτων, ἀναλόγως ὁ γε 
 νεσιουργὸς θεωρεῖται· ὥσπερ γὰρ ἀνα βλέψαντας εἰς τὸν οὐρανὸν οὐνὸν καὶ ἰδόντας τὸν κόσμον αὐτοῦ καὶ τὸ τῶν ἄστρων φῶς· ἔστιν ἐνθυμεῖσθαι τὸν ταῦτα διακοσμοῦντα λόγον, οὕτως νοοῦντας λόγον θεοῦ θῦ , νοεῖν ἐστιν ἀνάγκη καὶ τὸν τούτου πατέρα πρα 
 θεον θν · ἐξ οὗ προϊὼν· εἰκότως τοῦ ἑαυτοῦ πατρὸς πρς ἑρμηνεὺς καὶ ἄγγε λος λέγεται· καὶ τοῦτο, ἐκ τῶν καθ’ ἡμᾶς τίς ἂν ἴδοι· εἰ γὰρ δὴ λόγου προϊόντος παρὰ 
 ἀνθρώπων ἀνων · ἐνθυμούμεθα τὴν τούτου πηγὴν εἶναι τὸν νοῦν· καὶ τῶ λόγω ἐπιβάλλοντες τὸν νοῦν σημαινόμενον ὁρῶμεν τῶ λογισμῶ· πολλῶ πλέον μείζονι φαντασία καὶ ἀσυγ κρίτω ὑπεροχῆ τοῦ λόγου τὴν δύναμιν ὁ ρῶντες, ἔννοιαν λαμβάνομεν καὶ τοῦ ἀγα θοῦ πατρὸς πρς αὐτοῦ, ὡς αὐτὸς ὁ σωτὴρ σηρ φησίν· ὁ ἐ 
 μὲ ἑωρακὼς, ἑώρακε τὸν πατέρα πρα μου· ταῦτα δὲ καὶ πᾶσα θεόπνευστος γραφὴ· φανερώ τερον καὶ καταμεῖζον κηρύττει· ἀφ’ ὧν δὴ καὶ ἡμεῖς τεθαρρηκότες, ταῦτά σοι γράφο μεν· καὶ σὺ ταύταις ἐντυγχάνων, δυνήσῃ τῶν λεγομένων ἔχειν τὴν πίστιν· λόγος γὰρ ἐκ μειζόνων βεβαιούμενος, ἀναντίρρητον ἔχει τὴν ἀπόδειξιν· ἄνωθεν τοίνυν περὶ τῆς τῶν εἰδώλων ἀναιρέσεως προησφα λίζετο τὸν ἰουδαίων λαὸν ὁ θεῖος λόγος λέγων· 
 οὐ ποιήσεις σεαυτῶ εἴδωλον· οὐδὲ παντὸς 
 ὁμοίωμα, ὅσα ἐν τῶ οὐρανῶ οὐνῶ ἄνω καὶ ἐπὶ τῆς 
 γῆς κάτω· τὴν δὲ αἰτίαν τῆς τούτων κα 
 θαιρέσεως, ἑτέρως σημαίνει λέγων· τὰ εἴ 
 δωλα τῶν ἐθνῶν ἀργύριον καὶ χρυσίον· 
 ἔργα χειρῶν ἀνθρώπων ἀνων · στόμα ἔχουσι, καὶ οὐ λαλή 
 σουσιν· ὀφθαλμοὺς ἔχουσι, καὶ οὐκ ὄψονται· 
 ὦτα ἔχουσι, καὶ οὐκ ἀκούσονται· ῥῖνας ἔχουσι, 
 καὶ οὐκ ὀσφρανθήσονται· χεῖρας ἔχουσι, 
 καὶ οὐ ψηλαφήσουσι· πόδας ἔχουσι, καὶ οὐ 
 περιπατήσουσιν. οὐ σεσιώπηκε δὲ τὴν 
 π ερὶ τῆς κτίσεως διδασκαλίαν· ἀλλὰ καὶ μάλα εἰδὼς αὐτῶν τὸ κάλλος· ἵνα μή τι νες τῶ κάλλει τούτων ἀποβλέψαντες, οὐχ’ ὡς ἔργα θεοῦ θῦ , ἀλλ’ ὡς θεοὺς θρησκεύσωσι, 
 προασφαλίζεται τοὺς ἀνθρώπους ἀνους λέγων· καὶ 
 μὴ ἀναβλέψας τοῖς ὀφθαλμοῖς, καὶ ἰδὼν 
 τὸν ἥλιον καὶ τὴν σελήνην καὶ πάντα τὸν 
 κόσμον τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ πλανηθεὶς προσκυνή 
 σης αὐτοῖς· ἃ, ἀπένειμεν κύριος κς ὁ θεος θς σου 
 πᾶσι τοῖς ἔθνεσι τοῖς ὑποκάτω τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ · ἀπένειμε δὲ, οὐκ εἰς τὸ εἶναι θεοὺς αὐτοῖς αὐτά· ἀλλ’ ἵνα τῆ τούτων ἐνεργεία γινώ σκωσιν οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν τὸν τῶν πάν των δημιουργὸν θεον θν , ὥσπερ εἴρηται· ὁ γὰρ θεος θς ἰουδαίων πάλαι λαὸς, κατὰ πλεῖον εἶχε τὴν διδασκαλίαν· ὅτι μὴ μόνον ἐκ τῶν τῆς κτίσεως ἔργων· ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν θείων γραφῶν εἶχον τὴν περὶ θεοῦ θῦ γνῶσιν· καὶ καθόλου δὲ τοὺς ἀνθρώπους ἀνους · ἀπὸ τῆς περὶ τὰ εἴδωλα πλάνης καὶ ἀλόγου φαν 
 τασίας ἀφέλκων φησίν· οὐκ ἔσονταί σοι 
 θεοὶ ἕτεροι, πλὴν ἐμοῦ· οὐχ’ ὡς ὄντων δὲ θεῶν ἄλλων, κωλύει τούτους αὐτοὺς ἔχειν· ἀλλ’ ἵνα μή τις τὸν ἀληθινὸν ἀποστραφεὶς 
 θεον θν · ἑαυτῶ τὰ μὴ ὄντα θεοποιεῖν ἄρξηται· ὁποῖοί εἰσιν οἱ παρὰ ποιηταῖς καὶ συγγρα φεῦσιν ὀνομασθέντες καὶ δειχθέντες οὐ κ ὄντες θεοί· καὶ αὐτὴ δὲ ἡ λέξις, τὸ μὴ εἶναι 
 αὐτοὺς θεοὺς δείκνυσι, δι’ ἧς φησίν· οὐκ ἐσον ταί σοι θεοὶ ἕτεροι· ὅπερ ἐπὶ μέλλοντος ση μαίνεται· τὸ δὲ ἐπὶ μέλλουσι γινόμενον, οὐ κ ἔστι τότε ὅτε ταῦτα λέγεται· ἆρ’ οὖν ἀνελὼν τὴν τῶν ἐθνῶν ἢ εἰδώλων ἀθεότητα· σε σιώπηκεν ἡ ἔνθεος διδασκαλία· καὶ ἁ πλῶς ἀφῆκε τὸ τῶν ἀνθρώπων ἀνων γένος ἄμοιρον τῆς τοῦ θείου γνώσεως φέρεσθαι; οὐχί γε· 
 ἀλλὰ καὶ προαπαντᾶ τῆ διανοία λέγουσα· 
 ἄκουε ἰσραὴλ ἰηλ · κύριος κς ὁ θεος θς σου· κύριος κς εἷς ἐστι· καὶ πάλιν· 
 ἀγαπήσεις κύριον κν τὸν θεον θν σου ἐν ὅλη τῆ καρ 
 δία σου· καὶ ἐν ὅλη τῆ ἰσχύϊ σου· καὶ πάλιν· 
 
 κύριον κν τὸν θεον θν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῶ μό 
 νω λατρεύσεις· καὶ πρὸς αὐτὸν κολληθήση· 
 ὅ τι δὲ καὶ ἡ διὰ πάντων καὶ ἡ εἰς πάντα τοῦ λόγου πρόνοια καὶ διακόσμησις, ἀπὸ πάσης θεοπνεύστου γραφῆς μαρτυρεῖται, ἀρκεῖ τὰ νῦν λεγόμενα δεῖξαι τοῦ λόγου τὴν 
 πίστιν, ἥ φασιν οἱ θεολόγοι ἄνδρες· ἐθεμελί 
 ωσας τὴν γῆν, καὶ διαμένει τῆ διατάξει σου· διαμένει ἡ ἡμέρα· καὶ πάλιν· ψά 
 λατε τῶ θεῶ θῶ ἡμῶν ἐν κιθάρα· τῶ περι 
 βάλλοντι τὸν οὐρανὸν οὐνὸν ἐν νεφέλαις· τῶ ἑτοι 
 μάζοντι τῆ γῆ ὑετόν· τῶ ἐξαγαγόντι ἐν ὄ 
 ρεσι χόρτον· καὶ χλόην τῆ δουλεία τῶν 
 
 ἀνθρώπων ἀνων , καὶ διδόντι τοῖς κτήνεσι τροφήν· διὰ τίνος δὲ δίδωσιν, ἢ δι’ οὗ καὶ πάντα γέγονε· δι’ οὗ γὰρ γέγονε, δι’ αὐτοῦ καὶ ἡ τῶν πάντων ἀκολούθως ἐστὶ πρόνοια· τίς οὖν ἂν εἴη οὗτος, ἢ ὁ τοῦ θεοῦ θῦ λόγος περὶ οὗ 
 καὶ ἐν ἑτέρω λέγει· τῶ λόγω κυρίου κυ οἱ οὐρανοὶ οὐνοὶ ἐστε 
 ρεώθησαν· καὶ τῶ πνεύματι πνι τοῦ στόματος αὐτοῦ, 
 πᾶσα ἡ δύναμις αὐτῶν· καὶ γὰρ τὰ πάν τα ἐν αὐτῶ καὶ δι’ αὐτοῦ γενόμενα διάγεται· 
 ἀφ’ ὧν καὶ ἡμᾶς πείθει λέγουσα· αὐτὸς 
 εἶπεν καὶ ἐγενήθησαν, αὐτὸς ἐνετείλατο 
 καὶ ἐκτίσθησαν· καθὼς καὶ ὁ πάντα μέ γας μωϋσῆς· ἐν ἀρχῆ τῆς κοσμοποιίας βεβαιοῖ τὸ λεγόμενον ἐξηγούμενος καὶ 
 λέγων· καὶ εἶπεν ὁ θεος θς · ποιήσωμεν ἄνθρω 
 πον· κατ’ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ’ ὁμοίωσιν. ἐπειδὴ καὶ τὴν οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς καὶ πάντων ὑφιστὰς γένεσιν αὐτῶ εἶπεν ὁ πατηρ πηρ · γενηθή τω ὁ οὐρανὸς οὐνὸς · καὶ συναχθήτω τὰ ὕδατα καὶ ὀφθήτω ἡ ξηρὰ· καὶ ἐξαγαγέτω ἡ γῆ β α ο τάνην. καὶ πᾶν ζῶον· ἀφ’ ὧν καὶ ἰουδαίους ἄν τις ἐλέγξειεν· οὐ γνησίως ἐφιστάνοντας ταῖς γραφαῖς· τίνι γὰρ ἄν τις εἴποι πρὸς αὐτοὺς 
 ὅρα ὡμίλει ὁ θεος θς · ἵνα καὶ προστάττων λαλῆ. εἰ μὲν οὖν τοῖς γιγνομένοις προσέταττεν καὶ ὡμίλει, περιττὸς ἦν ὁ λόγος· οὔπω γὰρ ἦν, ἀλλ’ ἔμελλε γίνεσθαι· οὐδεὶς δὲ τῶ μὴ ὄντι λαλεῖ· οὐδὲ εἰς τὸ γενέσθαι, τῶ μη δέπω γινομένω προστάττει καὶ λαλεῖ· εἰ γὰρ τοῖς ἐσομένοις προσέττατεν ὁ θεος θς , ἔδει λέ γειν αὐτὸν· γενοῦ οὐρανὲ οὐνὲ , καὶ γενοῦ γῆ· καὶ ἔξελθε βοτάνη· καὶ ποιήθητι ἄνθρωπε ἄνε · νῦν δὲ τοῦτο μὲν οὐκ ἐποίησε, προστάττει δὲ λέγων· 
 ὅρα ποιήσωμεν ἄνθρωπον ἄνον · καὶ ἐξελθέτω βοτάνη· ἀφ’ ὧν δείκνυται θεος θς , ὡς πλησίον τινὶ δια λεγόμενος περὶ τούτων· οὐκοῦν ἀνάγκη συνεῖναί τινα τούτω, ὧ καὶ ὁμιλῶν ἐποίει τὰ ὅλα· τίς οὖν ἂν εἴη, εἰ μὴ ὁ τούτου λόγος· τίνι γὰρ ἄν τις φαίη θεον θν ὁμιλεῖν· ἢ τῶ ἑαυτοῦ λόγω· ἢ τίς τούτω συνῆν ποιοῦντι τὴν γενητὴν πᾶσαν οὐσίαν· ἢ ἡ τούτου σοφία· 
 ἡ λέγουσα· ἡνίκα ἐποίει τὸν οὐρανὸν οὐνὸν καὶ τὴν 
 γῆν, συμπαρήμην αὐτῶ· ἐν δὲ τῆ οὐρανοῦ οὐνοῦ 
 καὶ γῆς ὀνομασία, πάντα τὰ ἐν οὐρανῶ οὐνῶ 
 καὶ γῆ γενητὰ συμπεριλαμβάνει. συνὼν δὲ ὡς σοφία καὶ ὡς λόγος· τὸν πατέρα πρα βλέπων ἐδημιούργει τὸ πᾶν καὶ συνίστη καὶ διε κόσμει· καὶ δύναμις δὲ ὢν τοῦ πατρος πρς , τὰ ὅλα εἰς τὸ εἶναι ἰσχυροποιεῖ· ἥ φησι καὶ ὁ 
 
 σωτηρ σήρ · πάντα ὅσα βλέπω τὸν πατέρα πρα ποι 
 οῦντα, καγὼ ὁμοίως ποιῶ· καὶ δι’ αὐτοῦ δὲ καὶ εἰς αὐτὸν τὰ πάντα γεγονέναι, οἱ ἱεροὶ τούτου διδάσκουσι μαθηταί· καὶ ὅτι ἀγαθὸς ἐξ ἀγαθοῦ γέννημα καὶ ἀλη θινὸς υἱὸς ὑπάρχων, δύναμίς ἐστι τοῦ 
 πατρος πρς καὶ σοφία καὶ λόγος· οὐ κατὰ μετο χὴν ταῦτα ὢν· οὐδὲ ἔξωθεν ἐπιγενομέ νων τούτων αὐτῶ· κατὰ τοὺς αὐτοῦ μετέ χοντας καὶ σοφιζομένους δι’ αὐτοῦ· καὶ δυνατοὺς καὶ λογικοὺς ἐν αὐτῶ γινομένους· ἀλλ’ αὐτ οσ οφία· αὐτ ολ όγος· αὐτ οδ ύναμις τοῦ πατρός πρς ἐστιν· αὐτ οφ ῶς· αὐτ οα λήθεια· αὐτ οδ ικαιοσύνη· αὐτ οα ρετή· καὶ μὴν καὶ χαρακτήρ· καὶ ἀπαύγασμα· καὶ εἰ κών· καὶ συνελόντι φράσαι, καρπὸς παν τέλειος τοῦ πατρος πρς ὑπάρχει καὶ μόνος ἐστὶν 
 υἱος ὑς , εἰκὼν ἀπαράλλακτος τοῦ πατρος πρς . 
 τ ίς οὖν ἄν τις ἐξαριθμήσειε τὸν πατέρα πρα · ἵνα καὶ τοῦ λόγου τούτου τὰς δυνάμεις ἐξεύροι· ἔστι γὰρ ὥσπερ τοῦ πατρος πρς λόγος καὶ σοφία, οὕτως καὶ τοῖς γενητοῖς συγκαταβαίνων, γίνεται πρὸς τὴν τοῦ γεννήτορος γνῶσιν καὶ ἔννοιαν· αὐτοαγιασμὸς καὶ αὐτοζωή· καὶ θύρα· καὶ ποιμήν· καὶ ὁδός· καὶ βασι λεύς· καὶ ἡγεμῶν· καὶ ἐπὶ πᾶσι σωτήρ σήρ · καὶ ζωοποιός· καὶ φῶς· καὶ πρόνοια τῶν πάντων· τοιοῦτον ἄρα ἀγαθὸν καὶ δημι ουργὸν υἱον υν ἔχων ἐξ ἑαυτοῦ ὁ πατηρ πηρ , οὐκ ἀφανῆ αὐτὸν τοῖς γενητοῖς ἀπέκρυψεν· ἀλλὰ καὶ ὁσημέραι τοῦτον ἀποκαλύπτει τοῖς πᾶσι· διὰ τῆς τῶν πάντων δι’ αὐτοῦ συ στάσεως καὶ ζωῆς· ἐν αὐτῶ δὲ καὶ δι’ αὐτοῦ καὶ ἑαυτὸν ἐμφαίνει, καθὼς ὁ σωτηρ σηρ φησιν· 
 ἐγὼ ἐν τῶ πατρι πρι καὶ ὁ πατηρ πηρ ἐν ἐμοί· ὥστε ἐξ ἀ νάγκης εἶναι τὸν λόγον ἐν τῶ γεννήσαντι, καὶ τὸν γεννηθέντα σὺν τῶ πατρι πρι διαιωνί ζειν· τούτων δὲ οὕτως ἐχόντων, καὶ οὐδε νὸς ἔξωθεν αὐτοῦ τυγχάνοντος, ἀλλὰ καὶ 
 οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς, καὶ πάντων τῶν ἐν αὐτοῖς ἐξηρτημένων αὐτοῦ· ὅμως ἄνθρωποι ἄνοι παρά φρονες παραγκωνισάμενοι τὴν πρὸς τοῦτον γνῶσιν καὶ εὐσέβειαν, τὰ οὐκ ὄν τα πρὸ τῶν ὄντων ἐτίμησαν· καὶ ἀντὶ τοῦ ὄντως ὄντος θεοῦ θῦ , τὰ μὴ ὄντα ἐθεοποίη σαν, τῆ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα λατρεύ οντες· πρᾶγμα πάσχοντες ἀνόητον καὶ δυσσεβές. ὅμοιον γὰρ ὡς εἴ τις τὰ ἔργα πρὸ τοῦ τεχνίτου θαυμάσειεν· καὶ τὰ ἐν τῆ πόλει δημιουργήματα καταπλαγεὶς, τὸν τούτων δημιουργὸν καταπατοίη· ἢ ὡς εἴ τις τὸ μὲν μουσικὸν ὄργανον ἐπαινοίη· τὸν δὲ συνθέντα καὶ ἀρμοσάμενον ἐκβάλ λοι· ἄφρονες καὶ πολὺ τὸν ὀφθαλμὸν πε πηρωμένοι· πῶς γὰρ ἂν ἔγνωσαν ἄλλως οἰκοδομεῖν ἢ ναῦν· ἢ λύραν· μὴ οὐχὶ τοῦ ναυπηγοῦ ἐργασαμένου· καὶ τοῦ ἀρχιτέ κτονος οἰκοδομήσαντος· καὶ τοῦ μουσι κοῦ συνθέντος· ὥσπερ οὖν ὁ ταῦτα λογι ζόμενος μαίνεται, καὶ ὑπερέκεινα πάσης μανίας ἐστίν, οὕτως οὔ μοι δοκοῦ σιν ὑγιαίνειν τὴν διάνοιαν οἱ τὸν θεον θν μὴ ἐπιγινώσκοντες· καὶ τὸν τούτου λόγον μὴ θρησκεύοντες τὸν σωτῆρα σρα τῶν πάντων τὸν κύριον κν ἡμῶν ἰησοῦν ἰν 
 χριστον χν · δι’ οὗ τὰ πάντα ὁ πατηρ πηρ 
 διακοσμεῖ καὶ συνέχει καὶ προνοεῖται τῶν ὅλων· εἰς ὃν σὺ τὴν πίστιν ἔχων, καὶ τὸ θεοσεβὲς ὦ φιλόχριστε, χαῖρε καὶ εὔ ελπις γίνου· ὅτι τῆς εἰς αὐτὸν πίστεως καὶ εὐσεβείας, ἀθανασία καὶ βασιλεία 
 οὐρανῶν οὐνῶν ἐστιν ὁ καρπός· μόνον ἐὰν κατὰ τοὺς οῦ νόμους ἡ ψυχὴ κεκοσμημένη γένηται· ὥσπερ γὰρ τοῖς κατ’ αὐτὸν πολι τευομένοις ἔστι τὸ ἔπαθλον ζωὴ αἰώνιος, οὕτως τοῖς τὴν ἐναντίαν καὶ μὴ τὴν τῆς ἀρετῆς ἀτραπὸν ὁδεύουσιν, αἰσχύνη μεγάλη καὶ κίνδυνος ἀσύγνωστος ἐν ἡμέ ρα κρίσεως· ὅτι καίτοι γνόντες τὴν τῆς ἀληθείας ὁδὸν, ἐναντία ὧν ἔγνωσαν ἔπραξαν.