καὶ γὰρ καὶ τὰ ἄστρα ἐστασίασαν ἂν πρὸς ἑαυτά· ὅτι τὰ μὲν, ἀνω τέρω· τὰ δέ, κατωτέρω τὴν θέσιν ἔχει· καὶ ἡ νὺξ δὲ, οὐκ ἂν παρεχώ ρησε τῆ ἡμέρα· ἀλλ’ ἔμενεν ἂν πάντως μαχομένη πρὸς αὐτὴν καὶ στασιάζουσα· τούτων δὲ γι γνομένων, λοιπὸν ἦν ἰδεῖν οὐ κ ἔτι κόσμον, ἀλλ’ ἀκοσμίαν· οὐκ ἔ τι τάξιν, ἀλλ’ ἀταξίαν· οὐκ ἔτι σύ στασιν, ἀλλὰ ἀσύστατον τὸ ὅλον· οὐκ ἔτι μέτρα, ἀλλ’ ἀμετρίαν· τῆ γὰρ ἑκάστου στάσει καὶ μάχη, ἢ πάντα ἀνηροῦντο, ἢ τὸ κρατού μενον μόνον ἐφαίνετο· καὶ τοῦτο πάλιν, τὴν τοῦ παντὸς ἀκοσ μίαν ἐδείκνυεν. μόνον γὰρ γε νόμενον καὶ λειπόμενον τῆ τῶν ἄλλων χρεία, ἀνάρμοστον τὸ ὅλον ἐποίει· α´ ὥσπερ εἰ καὶ μόνος ποῦς, καὶ μό νη χεὶρ ἀπομείνασα, οὐκ ἂν ἔσω σεν ὁλόκληρον τὸ σῶμα· ποῖος γὰρ κόσμος ἦν εἰ μόνος ἥλιος ἔφαινεν· ἢ σελήνη μόνη περι επόλει· ἢ νὺξ μόνη ἦν, ἢ ἡμέ ρα ἀεὶ ἐτύγχανεν· ποία δὲ πά λιν ἦν ἁρμονία· εἰ μόνος ἦν ὁ οὐρανὸς οὐνὸς χωρὶς τῶν ἄστρων, ἢ τὰ ἄ στρα χωρὶς τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ · τί δὲ καὶ χρήσιμον εἰ μόνη θάλασσα ἦν· καὶ εἰ μόνη γῆ χωρὶς τῶν ὑδάτων καὶ τῶν ἄλλων τῆς κτίσεως με ρῶν ἔκοιτο· πῶς δὲ καὶ ἄνθρωπος ἄνος ἐ φάνη ἢ ὅλως ζῶον ἐπὶ γῆς, τῶν στοιχείων πρὸς ἑαυτὰ στασια ζόντων καὶ ἑνὸς ὄντος τοῦ κρα τοῦντος, καὶ μὴ δυναμένου πρὸς τὴν τῶν σωμάτων σύστα σιν ἀρκεῖν· οὐκ ἂν γὰρ ἐκ μόνου θερμοῦ· ἢ μόνου ψυχροῦ· ἢ μό νου ὑγροῦ ἢ ξηροῦ, συνέστη τί τῶν ἄλλων· ἀλλ’ ἦν ἄτακτα πάντα καὶ ἀσύνθετα καθόλου· ἀλλ’ οὐ δ’ ἂν αὐτὸ τὸ δοκοῦν κρατεῖν, ἠ δυνήθη ἂν συστῆναι, χωρὶς τῆς τῶν ἄλλων ἐπικουρίας· οὕτω γὰρ καὶ νῦν συνέστηκεν· ἐπεὶ οὖν οὐκ ἀταξίαν ἀλλὰ τάξις ἐστὶν ἐκ τῶ παντὶ, καὶ οὐκ ἀμετρία ἀλλὰ συμμετρία· καὶ οὐκ ἀκοσ μία ἀλλὰ κόσμος· καὶ κόσμου παναρμόνιος σύνταξις, ἀνάγ κη λογίζεσθαι καὶ λαμβάνειν ἔννοιαν τοῦ ταῦτα συναγαγόν τος καὶ συσφίγξαντος· καὶ συμφωνίαν ἐργαζομένου πρὸς αὐτὰ δεσπότου· κἂν γὰρ μὴ τοῖς ὀφθαλμοῖς ὁρᾶται, ἀλλ’ ἀπὸ τῆς τάξεως καὶ συμφωνίας τῶν ἐ ναντίων ἐννοεῖν ἔστι τὸν τούτων ἄρχοντα καὶ κοσμήτορα καὶ βασιλέα. ὥσπερ γὰρ πόλιν ἐκ π ολλῶν καὶ διαφόρων ἀνθρώπων ἀνων συνε στῶσαν· μικρῶν καὶ μεγάλων· καὶ πλουσίων καὶ πενήτων· καὶ πά λιν γερόντων καὶ νεωτέρων· καὶ ἀρρένων καὶ θηλειῶν· εἰ θεωρή σαιμεν εὐτάκτως οἰκουμένην· καὶ τοὺς ἐν αὐτῆ διαφόρους μὲν ὄντας· ὁμονοοῦντας δὲ πρὸς ἑαυτοὺς· καὶ μήτε τοὺς πλου σίους κατὰ τῶν πενήτων· μή τε τοὺς μεγάλους κατὰ τῶν μικρῶν· μήτε τοὺς νέους κατὰ τῶν γερόν των γινομένους· ἀλλὰ πάντας κατὰ τὴν ἰσομοιρίαν εἰρηνεύοντας· εἰ ταῦτα βλέποιμεν, πάντως ἐν νοοῦμεν ὅτι ἄρχοντος παρουσία τὴν ὁμόνοιαν πρυτανεύει, κἂν μὴ ὁρῶμεν αὐτόν· ἡ μὲν γὰρ ἀτα ξία, ἀναρχίας ἐστὶ γνώρισμα· ἡ δὲ τάξις, τὸν ἡγεμονεύοντα δεί κνυσι. καὶ γὰρ τὴν ἐν τῶ σώματι τῶν μελῶν συμφωνίαν ὁρῶντες· ὅτι οὐ μάχεται ὁ ὀφθαλμὸς τῆ ἀ κοῆ· οὐδὲ ἡ χεὶρ τῶ ποδὶ στασιά ζει, ἀλλ’ ἕκαστον τὴν ἰδίαν ἀποτε λεῖ χρείαν ἀστασιάστως, ἐννοοῦ μεν ἐκ τούτου πάντως εἶναι ψυ χὴν ἐν τῶ σώματι τὴν τούτων ἡγεμονεύουσαν, κἂν μὴ βλέπω μεν αὐτήν· οὕτως ἐν τῆ τοῦ παντὸς τάξει καὶ ἁρμονία τὸν τοῦ παντὸς ἡγεμόνα νοεῖν ἀνάγκη θεον θν , καὶ τοῦτον ἕνα καὶ οὐ πολλούς· καὶ ἡ τάξις δὲ αὕτη τῆς διακοσμή σεως· καὶ ἡ τῶν πάντων μεθ’ ὁμο νίας ἁρμονία, οὐ πολλοὺς ἀλ λ’ ἕνα τὸν αὐτῆς ἄρχοντα καὶ ἡ γεμόνα δείκνυσι λόγον· οὐκ ἂν γὰρ εἴπερ ἦσαν πολλοὶ τῆς κτί σεως ἄρχοντες, ἐσώζετο τοιαύτη τάξις τῶν πάντων· ἀλλ’ ἦν πά λιν ἄτακτα πάντα διὰ τοὺς πο λλοὺς ἕλκοντος ἑκάστου πρὸς τὴν ἑαυτοῦ βούλησιν τὰ πάντα· καὶ μαχομένου πρὸς τὸν ἕτερον· ὥσπερ γὰρ ἐλέγομεν τὴν πολυ θεότητα ἀθεότητα εἶναι, οὕ τως ἀνάγκη τὴν πολυαρχίαν ἀναρχίαν εἶναι· ἑκάστου γὰρ τὴν τοῦ ἑτέρου ἀρχὴν ἀναιροῦν τος οὐδεὶς ἐφαίνετο λοιπὸν ὁ ἄρ χων, ἀλλ’ ἦν ἀναρχία παρὰ πᾶσιν· ἔ νθα δὲ μὴ ἔστιν ἄρχων, ἐκεῖ πάν τως ἀταξία γίνεται· καὶ ἔμπα λιν ἡ τῶν πολλῶν καὶ διαφόρων μία τάξις καὶ ὁμόνοια, ἕνα καὶ τὸν ἄρχοντα δείκνυσι· καθάπερ εἴ τις πόρρωθεν ἀκούει λύρας ἐκ πολλῶν καὶ διαφόρων νευρῶν συγ κειμένης· καὶ θαυμάζοι τούτων τὴν ἁρμονίαν τῆς συμφωνίας· ὅτι μὴ μόνον ἡ βαρεῖα τὸν ἦχον ἀ ποτελεῖ· μὴ δὲ μόνη ἡ ὀξεῖα μὴ δὲ μόνη ἡ μέση· ἀλλὰ πᾶσα κα τὰ τὴν ἴσην ἀντίστασιν ἀλλήλαις συνηχοῦσι· καὶ πάντως ἐκ τού των ἐννοεῖ οὐχ ἑαυτὴν κινεῖν τὴν λύραν· ἀλλ’ οὐδὲ ὑπὸ πολλῶν αὐ τὴν τύπτεσθαι· ἕνα δὲ εἶναι μου σικὸν τὸν ἑκάστης νευρᾶς ἦχον πρὸς τὴν ἐναρμόνιον συμφωνίαν κεράσαντα τῆ ἐπιστήμη κἂν μὴ τοῦ το βλέπη· οὕτως παναρμονίου οὔσης τῆς τάξεως ἐν τῶ κόσμω παντὶ· καὶ μήτε τῶν ἄνω πρὸς τὰ κάτω· μήτε τῶν κάτω πρὸς τὰ ἄ νω στασιαζόντων· ἀλλὰ μιᾶς τῶν πάντων ἀποτελουμένης τάξεως, ἕνα καὶ μὴ πολλοὺς νοεῖν ἀκόλουθόν ἐστι τὸν ἄρχοντα καὶ βασιλέα πά σης τῆς κτίσεως, τὸν τῶ ἑαυτοῦ φωτὶ τὰ πάντα καταλάμποντα καὶ κινοῦντα· οὐδὲ γὰρ πολλοὺς εἶναι δεῖ νομίζειν τοὺς τῆς κτίσε ως ἄρχοντας καὶ ποιητάς· ἀλλὰ πρὸς εὐσέβειαν ἀκριβῆ καὶ ἀλή θειαν, ἕνα τὸν ταύτης δημιουρ γὸν πιστεύειν προσήκει· καὶ τοῦ το τῆς κτίσεως αὐτῆς ἐμφανῶς δεικνυούσης· γνώρισμα γὰρ ἀ σφαλὲς τοῦ ἕνα τὸν ποιητὴν εἶ ναι τοῦ παντός ἐστι τοῦτο· τὸ μὴ πολλοὺς ἀλλ’ ἕνα εἶναι τὸν κόσμον· ἔδει γὰρ εἴπερ ἦσαν πολλοὶ θεοὶ, πολλοὺς εἶναι καὶ διαφόρους τοὺς κόσμους· οὔτε γὰρ ἔπρεπε τοὺς πολλοὺς ἕ να κόσμον κατασκευάζειν, οὔ τε τὸν ἕνα ὑπὸ πολλῶν ποιεῖσ θαι, διὰ τὰ ἐκ τούτων δεικνύμε να ἄτοπα· πρῶτον μὲν, ὅτι εἰ ὑπὸ πολλῶν ὁ εἷς ἐγεγόνει κόσμος, ἀσθένεια τῶν ποιησάντων ἦν, ὅτι ἐκ πολλῶν ἓν ἔργον ἀπετε λέσθη· καὶ ἐκ τούτου γνώρισμα οὐ τὸ τυχὸν ἦν, τῆς ἀτελοῦς ἑ κάστου πρὸς τὸ ποιεῖν ἐπιστήμης· εἰ γὰρ ἤρκει εἷς, οὐκ ἂν οἱ πολλοὶ τὴν ἀλλήλων ἀνεπλήρουν ἔλλει ψιν· ἐν θεῶ θῶ δὲ λέγειν εἶναι τι ἐλλιπὲς, ἀσεβὲς οὐ μόνον, ἀλλὰ καὶ πέρα τῶν ἀθεμίτων ἐστί· καὶ γὰρ καὶ τεχνίτην ἐν ἀνθρώποις ἀνοις οὐκ ἄν τις εἴποι τέλειον· ἀλλὰ ἀσθενῆ, εἰ μὴ μόνος ἀλλὰ με τὰ πολλῶν ἓν ἀποτελοίη τὸ ἔργον· εἰ δὲ ἕκαστος μὲν ἠδύνατο τὸ ὅλον ἀποτελέσαι· οἱ πάντες δὲ εἰργάσαν το διὰ τὴν τοῦ γιγνομένου κοινω νίαν, γελοῖον μὲν ἂν εἴη τὸ τοιοῦ τον· εἰ διὰ δόξαν ἕκαστος εἰργάσα το· ἵνα μὴ ὡς ἀδύνατος ὑπονο ηθῆ· κενοδοξίαν πάλιν λέ γειν ἐν θεοῖς, τῶν ἀτοπωτάτων ἐστίν· ἔπειτα εἰ ἕκαστος ἱκανὸς ἦν πρὸς τὴν τοῦ ὅλου δημιουργί αν, τίς ἡ χρεία τῶν πολλῶν, ἑ νὸς αὐτάρκους γινομένου πρὸς τὸ πᾶν· ἄλλως τε· ἀσεβὲς καὶ ἄ τοπον ἂν φανείη εἰ τὸ μὲν ποίη μα ἓν τυγχάνει, οἱ δὲ ποιήσαντες διάφοροι καὶ πολλοί· λόγου ὄντος φυσικοῦ τὸ ἓν καὶ τέλειον, τῶν δια φόρων κρεῖττον εἶναι· καὶ τοῦτο δὲ ἰστέον· ὅτι εἰ ὑπο πολλῶν ὁ κόσμος ἐγεγόνει, διαφόρους εἶχε καὶ τὰς κι νήσεις καὶ ἀνομοίους ἑαυτῶ· πρὸς ἕ καστον γὰρ τῶν ποιησάντων ἀπο βλέπων, διαφόρους εἶχε καὶ τὰς κινήσεις· ἐν δὲ τῆ διαφορᾶ κα θάπερ εἴρηται πρότερον, πάλιν ἦν ἀκοσμία καὶ τοῦ παντὸς ἀ ταξία· ἐπειδὴ οὐδὲ ναῦς ὑπὸ πο λλῶν κυβερνωμένη κατ’ ὀρθὸν πλευσεῖται· εἰ μὴ εἷς ταύτης τοὺς οἴακας κρατοίη κυβερνήτης· οὐδὲ λύρα ὑπὸ πολλῶν κρουομέ νη, σύμφονον ἀποτελέσει τὸν ἦ χον, εἰ μὴ εἷς ὁ ταύτην πλάττων εἴη τεχνίτης. ο ὐκοῦν μιᾶς οὔσης τῆς κτίσεως καὶ ἑνὸς ὄντος κόσμου, καὶ μιᾶς τῆς τούτου τάξεως, ἕνα δεῖ νοεῖν εἶναι καὶ τὸν ταύτης βασιλέα καὶ δημι ουργόν· διατοῦτο γὰρ καὶ αὐτὸς ὁ δημιουργὸς ἕνα τὸν σύμπαντα κόσμον πεποίηκεν· ἵνα μὴ τῆ τῶν πολλῶν συστάσει, πολλοὶ καὶ οἱ δημιουργοὶ νομίζοιντο· ἀλλ’ ἑ νὸς ὄντος τοῦ ποιήματος, εἷς καὶ ὁ τούτου ποιητῆς πιστεύηται· καὶ οὐχ ὅτι εἷς ἐστιν ὁ δημιουργὸς· δια τοῦτο καὶ εἷς ἐστιν ὁ κόσμος· ἠδύ νατο γὰρ καὶ ἄλλους κόσμους ποι ῆσαι ὁ θεος θς · ἀλλ’ ὅτι εἷς ἐστιν ὁ κόσμος ὁ γενόμενος, ἀνάγκη καὶ τὸν τού του δημιουργὸν ἕνα πιστεύειν εἶ ναι· τίς οὖν ἂν εἴη οὗτος· καὶ τοῦτο γὰρ ἀναγκαῖον μάλιστα δηλῶσαι ΙΑ´ καὶ λέγειν, ἵνα μὴ τῆ περὶ τούτων ἀγνοία πλανηθείς τις· ἕτερον ὑ πολάβη· καὶ εἰς τὴν αὐτὴν πά λιν τοῖς πρότερον ἀθεότητα ἐμπέση· νομίζω δὲ μηδένα πε ρὶ τούτου τὴν διάνοιαν ἀμφίβο λον ἔχειν· εἰ γὰρ δὴ τοὺς παρα π οιηταῖς λεγομένους θεοὺς οὐκ εἶ ναι θεοὺς ὁ λόγος ἔδειξεν· καὶ τοὺς τὴν κτίσιν θεοποιοῦντας ἤ λεγξεν πλανωμένους· καὶ κα θόλου τὴν τῶν ἐθνῶν εἰδωλολα τρίαν ἀθεότητα καὶ ἀσέβειαν οὖσαν ἀπέδειξεν· ἀνάγκη πᾶ σα τούτων ἀναιρουμένων λοι πὸν παρ’ ἡμῖν εἶναι τὴν εὐσεβῆ θρησκείαν· καὶ τὸν παρ’ ἡμῶν προσ κυνούμενον καὶ κηρυττόμενον ΙΒ´ τοῦ τον μόνον εἶναι θεον θν ἀληθῆ· τὸν καὶ τῆς κτίσεως κύριον κν καὶ πάσης ὑπο στάσεως δημιουργόν· τίς δὴ οὖν ἐ στ ιν οὗτος, ἀλλὴ ὁ πανάγιος καὶ ὑπε ρέκεινα πάσης γενητῆς οὐσίας, ὁ τοῦ χριστοῦ χῦ πατηρ πηρ , ὅστις καθάπερ ἄρι στος κυβερνήτης, τῆ ἰδία σοφία καὶ τῶ ἰδίω λόγω τῶ κυρίω κω ἡμῶν ἰησοῦ ἰῦ χριστῶ χω , τὰ πανταχοῦ διακυβερνᾶ σωτη ρίως καὶ διακοσμεῖ, καὶ ποιεῖ· ὡς ἂν αὐτῶ καλῶς ἔχειν δοκεῖ· ἔ χει δὲ καλῶς, ὡς γέγονε καὶ ὁρῶ μεν γιγνόμενα· ἐπειδὴ καὶ τοῦ το βούλεται· καὶ τοῦτο οὐκ ἄν τις ἀ πιστήσειεν· εἰ μὲν γὰρ ἄλογος ἦν ἡ τῆς κτίσεως κίνησις· καὶ ἁ πλῶς ἐφέρετο τὸ πᾶν, καλῶς ἄν τις καὶ τοῖς λεγομένοις ἠπίστησεν· εἰ δὲ λόγω καὶ σοφία καὶ ἐπιστήμη συνέστηκεν· καὶ παντὶ κόσμω δι ακεκόσμηται, ἀνάγκη τὸν ἐπικεί μενον καὶ διακοσμήσαντα τοῦ τον· οὐκ ἄλλόν τινα, ἢ λόγον εἶ ναι τοῦ θεοῦ θῦ · λόγον δέ φημι, οὐ τὸν ἐν ἑκάστω τῶν γενομένων συμπε πλεγμένον καὶ συμπεφυκότα· ὃν δὴ καὶ σπερματικόν τινές εἰ ώθασι καλεῖν· ἄψυχον ὄντα καὶ μὴ δὲν λογιζόμενον μήτε νοοῦν τα· ἀλλὰ τῆ ἔξωθεν τέχνη μό νον ἐνεργοῦντα, κατὰ τὴν τοῦ ἐπιβάλλοντος αὐτὸν ἐπιστήμην· οὐδὲ οἷον ἔχει τὸ λογικὸν γένος λόγον· τὸν ἐκ συλλαβῶν συγκεί μενον καὶ ἐν ἀέρι σημαινόμε νον· ἀλλὰ τὸν τοῦ ἀγαθοῦ καὶ θεοῦ θῦ τῶν ὅλων ζῶντα καὶ ἐνεργῆ θεον θν αὐτον λόγον λέγω· ὃς ἄλλος μέν ἐστι τῶν γενητῶν καὶ πάσης τῆς κτίσεως· ἴδιος δὲ καὶ μόνος τοῦ ἀγαθοῦ πατρος πρς ὑπάρχει λόγος, ὃς τόδε τὸ πᾶν διεκόσμησε καὶ φωτίζει τῆ ἑαυ τοῦ προνοία· ἀγαθοῦ γὰρ πατρος πρς · ἀ γαθὸς λόγος ὑπάρχων, αὐτὸς τὴν τῶν πάντων διεκόσμησε διάταξιν· τὰ μὲν ἐναντία, τοῖς ἐναντίοις συνάπτων· ἐκ τούτων δὲ μίαν διακοσμῶν ἁρ μονίαν· οὗτος θεοῦ θῦ δύναμις καὶ θεοῦ θῦ σοφία ὢν· οὐρανον οὐνον μὲν περι στρέφει· γῆν δὲ ἀναρτήσας καὶ ἐπὶ μηδενὸς κειμένην, τῶ ἰδί ω νεύματι ἥδρασεν· τούτω φωτιζόμενος ἥλιος τὴν οἰ κουμένην καταυγάζει, καὶ σε λήνη μεμετρημένον ἔχει τὸ φῶς· διὰ τοῦτο καὶ τὸ ὕδωρ ἐπὶ νεφε λῶν κρέμαται, καὶ ὑετοὶ τὴν γῆν ἐπικλύζουσι· καὶ ἡ μὲν θάλασ σα περιορίζεται, ἡ δὲ γῆ παν τοίοις φυτοῖς κομᾶ καὶ χλοη φορεῖ· καὶ εἴ τις ἄπιστος ζητοί η περὶ τῶν λεγομένων εἰ ὅλως ἐστὶ λόγος θεοῦ θῦ , μαίνοιτο μὲν ὁ τοι οῦτος ἀμφιβάλλων περὶ λόγου θεοῦ θῦ · ἔχει δὲ ὅμως ἐκ τῶν ὁρωμέ νων τὴν ἀπόδειξιν· ὅτι πάντα λόγω θεοῦ θῦ καὶ σοφία συνέστηκε· καὶ οὐκ ἂν ἡδράσθη τί τῶν γενο μένων, εἰ μὴ λόγω ἐγεγόνει, καὶ λό γω τῶ θείω καθάπερ ἐλέχθη· λό γος δὲ ὢν, οὐ κατὰ τὴν τῶν ἀνθρώπων ἀνων ὁμοιότητα ὥσπερ εἶπον ἐστὶ συγκείμενος ἐκ συλλαβῶν· ἀ λλὰ τοῦ ἑαυτοῦ πατρός ἐστιν εἰκὼν ἀπαράλλακτος· ἄνθρωποι ἄ νοι μὲν γὰρ ἐκ μερῶν συγκείμενοι· καὶ ἐκ τοῦ μὴ ὄντ ω ο ς γενόμενοι, συγκείμενον ἔχουσι καὶ διαλυό μενον τὸν ἑαυτῶν λόγον· ὁ δὲ θεος θς , ὤν ἐστι καὶ οὐ σύνθετος· δι’ ὃ καὶ ὁ τούτου λόγος, ὤν ἐστι καὶ οὐ σύνθετος· ἀλλ’ εἷς καὶ μονογενὴς θεος θς ὁ καὶ ἐκ πατρος πρς οἷα πηγῆς ἀγαθῆς ἀγαθὸς προελθὼν, τὰ πάντα δια κοσμεῖ καὶ συνέχει· ἡ δὲ αἰτία δι’ ἣν ὅλως ὁ τοῦ θεοῦ θῦ λόγος τοῖς γενομένοις ἐπιβέβηκεν, ἔστιν ἀληθῶς θαυμαστὴ· καὶ γνωρίζουσα ὅτι οὐκ ἄλλως ἔ πρεπεν, ἢ οὕτως γενέσθαι ὥσ περ καὶ ἔστι· τῶν μὲν γὰρ γενη τῶν ἐστιν ἡ φύσις· ἅτε δὴ ἐξ οὐ κ ὄντων ὑποστᾶσα, ῥευστή τις καὶ ἀσθενὴς καὶ θνητὴ καθ’ ἑ αυτὴν συγκρινομένη τυγχά νει· ὁ δὲ τῶν ὅλων θεος θς ἀγαθὸς καὶ ὑπέρκαλος τὴν φύσιν ἐστὶ, διὸ καὶ φιλάνθρωπός ἐστιν. ἀγαθῶ γὰρ περὶ οὐδενὸς ἂν γένοιτο φθόνος, ὅθεν οὐδὲ τὸ εἶναί τινι φθονεῖ· ἀλλὰ πάντας εἶναι βούλεται, ἵνα καὶ φιλανθρωπεύεσθαι δύνη ται· ὁρῶν οὖν τὴν γενητὴν πᾶσαν φύσιν, ὅσον κατὰ τοὺς ἰδίους αὐτῆς λόγους ῥευστὴν οὖσαν καὶ διαλυομένην· ἵνα μὴ τοῦτο πάθη· καὶ πάλιν εἰς τὸ μὴ εἶναι ἀναλυθῆ τὸ ὅλον· τού του ἕνεκεν τῶ ἑαυτοῦ καὶ ἀϊ δίω λόγω ποιήσας τὰ πάντα καὶ οὐσιώσας τὴν κτίσιν, οὐ κ ἀφῆκεν αὐτὴν τῆ ἑαυτῆς φύσει φέρεσθαι καὶ χειμάζεσ θαι, ἵνα μὴ καὶ κινδυνεύση πάλιν εἰς τὸ μὴ εἶναι· ἀλλ’ ὡς ἀγαθὸς τῶ ἑαυτοῦ λόγω καὶ αὐτῷῶ ὄντι θεῶ θῶ , τὴν σύμπα σαν διακυβερνᾶ καὶ καθίστη σιν· ἵνα τῆ τοῦ λόγου ἡγεμονία καὶ προνοία καὶ διακοσμήσει φωτιζομένη ἡ κτίσις, βεβαί ως διαμένειν δυνηθῆ· ἅτε δὴ τοῦ ὄντως ὄντος ἐκ πατρος πρς λόγου μεταλαμβάνουσα· καὶ βοηθου μένη δι’ αὐτοῦ εἰς τὸ εἶναι, μὴ ἆ ρα πάθη ὅπερ ἔπαθεν, εἰ μὴ ὁ λόγος αὐτὴν ἐτήρει λέγω δὲ τὸ μὴ εἶναι· ὅς ἐστι γὰρ εἰκὼν τοῦ θεοῦ θῦ τοῦ ἀοράτου, πρωτότοκος πάσης κτίσεως· ὅτι δι’ αὐτοῦ καὶ ἐν αὐτῶ συνέστηκεν τὰ πάν τα τά τε ὁρατὰ καὶ τὰ ἀόρα τα, καὶ αὐτός ἐστιν ἡ κεφαλὴ τῆς ἐκκλησίας, οἱ τῆς ἀληθε ίας διάκονοι διδάσκουσιν ἐν ἁ γίοις γράμμασιν· αὐτός γ’οὖν ὁ παντοδύναμος καὶ παντέ λειος ἅγιος ὁ τοῦ πατρος πρς λόγος ἐ πιβὰς τοῖς πᾶσι· καὶ παντα χοῦ τὰς ἑαυτοῦ δυνάμεις ἐ φαπλώσας καὶ φωτίσας τά τε φαινόμενα καὶ τὰ ἀόρατα πάντα εἰς ἑαυτὸν συνέχει καὶ συσφίγγει· μὴ δὲν ἔρημον τῆς ἑαυτοῦ δυνάμεως ἀπολελιπὼς, ἀλλὰ πάντα καὶ διὰ πάντων· καὶ ἕκαστον ἰ δία· καὶ ἀθρόως ὁμοῦ τὰ ὅλα ζωοποιῶν καὶ διαφυλάττων· τάς τε ἀρχὰς πάσης αἰσθητῆς οὐσίας αἱπέρ εἰσι θερμὴ καὶ ψυχρὰ καὶ ὑγρὰ καὶ ξηρὰ εἰς ἓν συγκε ραννύων ποιῆ μὴ ἀντιστατεῖν, ἀλλὰ μίαν καὶ σύμφωνον ἀπο τελεῖν ἁρμονίαν· δι’ αὐτὸν καὶ τὴν αὐτοῦ δύναμιν, οὔτε τὸ πῦρ τῶ ψυχρῶ μάχεται, οὔτε τὸ ὑγρὸν τῶ ξηρῶ· ἀλλ’ ὡς φίλα καὶ ἀδελφὰ τὰ καθ’ ἑαυτὰ ὄν τα ἐναντία· συνελθόντα ὁμοῦ, τά τε φαινόμενα ζωογονεῖ, καὶ τοῦ εἶναι τοῖς σώμασιν ἀρ χαί γίνονται· τούτω τῶ θεῶ θω λό γω πειθόμενα, τὰ μὲν ἐπὶ γῆς ζωογονεῖται, τὰ δὲ ἐν τοῖς οὐ ρανοῖς συνίσταται· καὶ διατοῦ τ ον θάλαττα μὲν πᾶσα καὶ ὁ μέγας ὠκεανὸς ὅροις ἰδίοις ἔχουσι τὴν ἑαυτῶν κίνησιν· ἡ δὲ ξηρὰ πᾶσα χλοηφορεῖ καὶ κομᾶ παντοίοις καὶ διαφό ροις φυτοῖς ὡς προεῖπον· καὶ ἵ να μὴ τὸ καθ’ἕκαστον ἐπὶ φα νεροῖς ὀνομάζων ἐνδιατρί βω, οὐδέν ἐστι τῶν ὄντων καὶ γινομένων ὃ, μὴ ἐν αὐτῶ καὶ δι’ ἑαυτοῦ γέγονε καὶ ἕστηκεν· ἤ φησι καὶ ὁ θεολόγος ἀνήρ· ἐν ἀρχὴ ἦν ὁ λόγος· καὶ ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν θεον θν · καὶ θεος θς ἦν ὁ λό γος· πάντα δι’ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδε ἕν· οἷον γὰρ εἴ τις λύραν μουσικὸς ἁρμοσάμενος· καὶ τὰ βαρέα τοῖς ὀξέσι· καὶ τὰ μέσα τοῖς ἄλλοις τῆ τέχνη συναγαγὼν· ἓν τὸ σημαινόμενον μέλος ἀποτελοίη, οὕτως καὶ ἡ τοῦ θεοῦ θῦ σοφία· τὸ ὅλον ὡς λύραν ἐπέχων· καὶ τὰ ἐν ἀέρι τοῖς ἐπι γῆς συναγαγὼν· καὶ τὰ ἐν οὐρανῶ οὐνῶ τοῖς ἐν ἀέρι· καὶ τὰ ὅλα τοῖς κατὰ μέρος συνά πτων καὶ περιάγων τῶ ἑαυ τοῦ νεύματι καὶ θελήματι, ἕνα τὸν κόσμον καὶ μίαν τὴν τούτου τάξιν ἀποτελεῖ καλῶς καὶ ἡρμοσμένως· αὐ τὸς μὲν ἀκίνητος μένων πα ρὰ τῶ πατρὶ πρὶ · πάντα δὲ κινῶν τῆ ἑαυτοῦ συστάσει, ὡς ἂν ἕ καστον τῶ ἑαυτοῦ πατρὶ πρὶ δοκῆ· τὸ γὰρ παράδοξον αὐτοῦ τῆς θεότητος τοῦτό ἐστιν, ὅτι ἑνὶ καὶ τῶ αὐτῶ νεύματι πάντα ὁμοῦ· καὶ οὐκ ἐκ διαστημάτων· ἀλλὰ ἀθρόως ὅλα τά τε ὀρ θὰ καὶ τὰ περιφερῆ· τὰ ἄ νω· τὰ μέσα· τὰ κάτω· τὰ ὑ γρὰ· τὰ ψυχρὰ· τὰ θερμὰ· τὰ φαινόμενα καὶ τὰ ἀόρα τα περιάγει καὶ διακοσμεῖ κατὰ τὴν ἑκάστου φύσιν· ὁμοῦ γαρ τῶ αὐτῶ νεύματι αὐτοῦ· τὸ μὲν ὀρθὸν ὡς ὀρθὸν, τὸ δὲ περι φερές περιάγεται· τὸ δὲ μέσον ὡς ἔστι κινεῖται· τὸ θερμὸν θερμαί νεται, καὶ τὸ ξηρὸν ξηραίνεται· καὶ τὰ ὅλα ὡς ἔχει φύσεως ζωο ποιεῖται καὶ συνίσταται παρ’ αὐ τοῦ, καὶ θαυμαστή τις καὶ θεία ἀληθῶς ἁρμονία ἀποτελεῖ ται δι’ αὐτοῦ· καὶ ἵναι ἐκ παρα δείγματος τὸ τηλικοῦτον νοη θείη, ἔστω τὸ λεγόμενον ὡς ἐν εἰ κόνι χοροῦ μεγάλου· ὡς τοίνυν τοῦ χοροῦ συνεστῶτος ἐκ διαφό ρων ἀνθρώπων ἀνων · παίδων· γυναικῶν αὖ καὶ γερόντων καὶ τῶν ἔτι νέ ων· καὶ ἑνὸς τοῦ καθηγεμόνος σημαίνοντος· ἕκαστος μὲν κατὰ τὴν φύσιν ἑαυτοῦ καὶ δύ ναμιν φωνεῖ· ὁ μὲν ἀνὴρ ὡς ἀ νὴρ· ὁ δὲ παῖς ὡς παῖς· ὁ δὲ γέ ρων ὡς γέρων· καὶ ὁ νέος ὡς νέος· πάντες δὲ μίαν ἀποτελοῦσιν ἁρμονίαν· ἢ ὡς ἡ καθ’ ἡμᾶς ψυχὴ ἐν ταὐτῶ τὰς ἐν ἡμῖν αἰσθή σεις κατὰ τὴν ἑκάστης ἐνέργει αν κινεῖ· ὥστε παρόντος πράγμα τος ἑνὸς, τὰς πάσας ὁμοῦ κι νεῖσθαι· καὶ τὸν μὲν ὀφθαλμὸν ὁρᾶν· τὴν δὲ ἀκοὴν ἀκούειν· τὴν δὲ χεῖρα ἅπτεσθαι· καὶ τὴν ὄσφρησιν ἀντιλαμβάνεσθαι· καὶ τὴν γεῦσιν γεύεσθαι· πολλά κις δὲ καὶ τὰ ἄλλα μέρη τοῦ σώ ματος, ὥστε καὶ τοὺς πόδας περιπατεῖν· ἢ ἵνα καὶ τρί τω παραδείγματι τὸ λεγόμενον σημανθῆ· ἔ οικεν οἰκοδομηθείση μάλιστα με γάλη πόλει καὶ οἰκονομουμένη· ἐπ ὶ ι παρουσία τοῦ καὶ ταύτην οἰ κοδομήσαντος ἄρχοντος καὶ βα σιλέως· ἐκείνου γὰρ παρόν τος καὶ προστάττοντος· καὶ πρὸς πάντα τὸν ὀφθαλμὸν τείνον τος· ἑπόμενοι πάντες· οἱ μὲν, ἐπὶ τὴν γεωργίαν· οἱ δὲ, ἐπὶ τοὺς ὑδραγωγοὺς ὑδρευσόμενοι σπεύδουσιν· ἄλλος δὲ σιτισό μενος προέρχεται· καὶ ὁ μὲν, ἐπὶ τὴν βουλὴν βαδίζει· ὁ δὲ, ἐπὶ τὴν ἐκκλησίαν εἰσέρχεται· καὶ ὁ μὲν δικαστὴς ἐπὶ τὸ δικά ζειν, ὁ δὲ ἄρχων ἐπὶ τὸ θεσμοθε τεῖν· καθίσταται δὲ εὐθέως ὁ μὲν τεχνίτης ἐπὶ τὴν ἐργασίαν, ΙΒ´ ὁ δὲ ναύτης ἐπὶ τὴν θάλατταν κατέρχεται· ὁ τέκτων ἐπὶ τὸ τε κτονεύειν· ὁ ἰατρὸς ἐπὶ τὴν θε ραπείαν· ὁ οἰκοδόμος ἐπὶ τὴν οἰκοδομήν· καὶ ὁ μὲν, εἰς τὸν ἀ γρὸν βαδίζει· ὁ δὲ, ἀπὸ τοῦ ἀγροῦ ἀνέρχεται· καὶ οἱ μὲν, περὶ τὴν πόλιν ἀναστρέφονται· οἱ δὲ, ἀπὸ τῆς πόλεως ἐξέρχονται, καὶ πάλιν εἰς αὐτὴν ἐπανέρχον ται· πάντα δὲ ταῦτα τῆ πα ρουσία τοῦ ἑνὸς ἄρχοντος καὶ τῆ τούτου διατάξει γίνονται καὶ συνίστανται, κατὰ ταῦτα δὴ καὶ ἐπὶ τῆς συμπάσης κτί σεως, κἂν μικρὸν ἦ τὸ παρά δειγμα, ὅμως μείζονι διανοία χρὴ νοεῖν· ὑπὸ γὰρ μιᾶς ῥιπῆς ΙΓ´ νεύματός τινος τοῦ θεοῦ θῦ λόγου, ὁ μοῦ τὰ πάντα διακοσμεῖται· καὶ τὰ οἰκεῖα παρ’ ἑκάστου γίνεται, καὶ παρὰ πάντων ὁμοῦ μία τά ξις ἀποτελεῖται· νεύματι γὰρ καὶ ταῖς δυνάμεσι τοῦ ἐπιστατοῦν τος καὶ ἡγεμονεύοντος τῶν πάν των ὅ ρ α θείου καὶ πατρι πρι κοῦ λόγου· οὐ ρανὸς μὲν περιστρέφεται, τὰ δὲ ἄστρα κινεῖται· καὶ ὁ μὲν ἥ λιος φαίνει, ἡ δὲ σελήνη πε ριπολεῖ· καὶ ἀὴρ μὲν ὑπ’ αὐτοῦ φωτίζεται, αἰθὴρ δὲ θερμαί νεται· ἄνεμοι πνέουσι· τὰ ὄρη εἰς ὕψος ἀνατεταμένα ἵσταται· ἡ θάλασσα κυμαίνει, καὶ τὰ ἐν αὐτῆ ζῶα τρέφεται· ἡ γῆ ἀκί νητος μένουσα καρποφορεῖ· καὶ ὁ ἄνθρωπος ἄνος πλάττεται· καὶ ζῆ πάλιν καὶ θνήσκει, καὶ ἁπλῶς πάντα ψυχοῦται καὶ κινεῖται· τὸ πῦρ καίει· τὸ ὕδωρ ψύχει· πη γαὶ ἀναβλύζουσι· ποταμοὶ πλημμυροῦσι· καιροὶ καὶ ὥραι παραγίνονται· ὑετοὶ κατέρχον ται· τὰ νέφη πληροῦται· χά λαζα γίνεται· χιὼν καὶ κρύστα λλος πήγνυται· πετεινὰ ἵπτα ται· ἑρπετὰ πορεύεται· ἔνυ δρα νήχεται· θάλαττα πλέεται· γῆ σπείρεται, καὶ κατὰ τοὺς ἰδίους καιροὺς χλοηφορεῖ· φυτὰ αὔ ξει· καὶ τὰ μὲν, νεάζει, τὰ δὲ, πεπαίνεται· τὰ δὲ, αὐξάνον τα, γηράσκει καὶ φθίνει· καὶ τὰ μὲν, ἀφανίζεται, τὰ δὲ, γεννᾶται καὶ φαίνεται· ταῦτα δὲ πάντα καὶ ἔτι πλείω τούτων ἃ διὰ τὸ πλῆθος οὐκ ἰσχύομεν ἡ μεῖς λέγειν, ὁ παραδοξοποιὸς καὶ θαυματοποιὸς τοῦ θεοῦ θῦ λόγος φωτίζων καὶ ζωοποιῶν, τῶ ἑαυτοῦ νεύματι κινεῖ καὶ δια κοσμεῖ, ἕνα τὸν κόσμον ἀποτε λῶν· οὐκ ἔξωθεν ἑαυτοῦ καὶ τὰς ἀοράτους δυνάμεις ἀφείς· καὶ γὰρ καὶ ταύτας οἷα δὴ καὶ αὐτῶν ποιητὴς ὑπάρχων, συμπεριλαβὼν ἐν τοῖς ὅλοις συνέχει καὶ ζωοποιεῖ πάλιν τῶ ἑαυτοῦ νεύματι καὶ τῆ ἑ αυτοῦ προνοία· καὶ τούτου, οὐκ ἄν τις γένοιτο πρὸς ἀπι στίαν ἐφόδιον· ὡς γὰρ τῆ αὐ τοῦ προνοία καὶ σώματα μὲν αὔξει· ψυχὴ δὲ ἡ λογικὴ κινεῖ ται· καὶ τὸ λογίζεσθαι καὶ τὸ ζῆν ἔχει· καὶ τοῦτο οὐ πολλῆς ἀπο δείξεως δεῖται· ὁρῶμεν γὰρ τὰ γινόμενα· οὕτω δὴ πάλιν αὐτὸς ὁ τοῦ θεοῦ θῦ λόγος· ἑνὶ καὶ ἁπλῶ νεύματι τῆ ἑαυτοῦ δυνάμει τόν τε ὁρατὸν κόσ μον· τὰς ἀοράτους δυνά μεις κινεῖ καὶ συνέχει, ἑκάστω τὴν ἰδίαν ἐνέργειαν ἀποδι δούς· ὥστε τὰς μὲν θείας, θειοτέρως κινεῖσθαι· τὰ δὲ ὁρατὰ, ὥσπερ καὶ ὁρᾶται· αὐτὸς δὲ ἐπι πάντων ἡγεμών τε καὶ βασιλεὺς καὶ σύστασις γινόμενος τῶν πάντων, τὰ πάντα πρὸς δόξαν καὶ γνῶσιν τοῦ ἑαυτοῦ πατρὸς πρς ἐργάζεται· μο νονουχὶ διὰ τῶν γινομένων ἔρ γων αὐτοῦ, διδάσκων καὶ λέγων· ἐκ μεγέθους καὶ καλλονῆς κτισ μάτων, ἀναλόγως ὁ γενεσι ουργὸς θεωρεῖται· ὥσπερ γὰρ ἀναβλέψαντας εἰς τὸν οὐρανον οὐνον καὶ ἰδόντας τὸν κόσμον αὐτοῦ καὶ τὸ τῶν ἄστρων φῶς· ἔστιν ἐνθυμεῖσθαι τὸν ταῦτα δια κοσμοῦντα λόγον. οὕτως νο οῦντας λόγον θεοῦ θῦ , νοεῖν ἐστιν ἀ νάγκη καὶ τὸν τούτου πατέρα πρα θεον θν · ἐξ οὗ προϊὼν, εἰκότως τοῦ ἑ αυτοῦ πατρος πρς ἑρμηνεὺς καὶ ἄγγε λος λέγεται· καὶ τοῦτο, ἐκ τῶν καθ’ ἡμᾶς τίς ἂν ἴδοι· εἰ γὰρ δὴ λόγου προϊόντος παρὰ ἀν θρώπων· ἐνθυμούμεθα τὴν τούτου πηγὴν εἶναι τὸν νοῦν· καὶ τῶ λόγω ἐπιβάλλοντες τὸν νοῦν σημαινόμενον ὁρῶμεν τῶ λογισμῶ, πολλῶ πλέον μεί ζονι φαντασία καὶ ἀσυγκρί τω ὑπεροχῆ τοῦ λόγου τὴν δύ ναμιν ὁρῶντες, ἔννοιαν λαμ βάνομεν καὶ τοῦ ἀγαθοῦ πατρος πρς αὐτοῦ, ὡς αὐτὸς ὁ σωτηρ σηρ φησίν· ὁ ἐμὲ ἑωρακὼς, ἑόρακε τὸν πατέρα πρα μου· ταῦτα δὲ καὶ πᾶσα θεό πνευστος γραφὴ, φανερώτε ρον καὶ κατὰ μεῖζον κηρύττει· ἀφ’ ὧν δὴ καὶ ἡμεῖς τεθαρρηκό τες, ταῦτά σοι γράφομεν· καὶ σὺ ταύταις ἐντυγχάνων, δυνή ση τῶν λεγομένων ἔχειν τὴν πίστιν· λόγος γὰρ ἐκ μειζόνων βεβαιού μενος, ἀναντίρρητον ἔχει τὴν ἀπόδειξιν· ἄνωθεν τοίνυν πε ρ ὶ τῆς τῶν εἰδώλων ἀναιρέσεως προησφαλίζετο τὸν ἰουδαίων λαὸν ὁ θεῖος λόγος λέγων· οὐ ποιήσεις σεαυτῶ εἴδωλον· οὐ δὲ παντὸς ὁμοίωμα, ὅσα ἐν τῶ οὐρανῶ οὐνῶ ἄνω καὶ ἐπὶ τῆς γῆς κάτω· τὴν δὲ αἰτίαν τῆς τούτων κα θαιρέσεως, ἑτέρως σημαίνει λέ γων· τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν ἀρ γύριον καὶ χρυσίον, ἔργα χειρῶν ἀνθρώπων ἀνων · στόμα ἔχουσι, καὶ οὐ λα λήσουσιν· ὀφθαλμοὺς ἔχου σι, καὶ οὐκ ὄψονται· ὦτα ἔχουσι, καὶ οὐκ ἀκούσονται· ῥῖνας ἔ χουσι, καὶ οὐκ ὀσφρανθήσονται· χεῖρας ἔχουσι, καὶ οὐ ψηλαφήσου σι· πόδας ἔχουσι, καὶ οὐ περιπα τήσουσιν· οὐ σεσιώπηκε δὲ τὴν π ερὶ τῆς κτίσεως διδασκαλίαν· ἀλλὰ καὶ μάλα εἰδῶς αὐτῶν τὸ κάλλος· ἵνα μή τινες τῶ κάλλει τούτων ἀποβλέψαντες· οὐχ ὡς ἔργα θεοῦ θῦ · ἀλλ’ ὡς θεοὺς θρησκεύ σωσι, προασφαλίζεται τοὺς ἀν θρώπους λέγων· καὶ μὴ ἀνα βλέψας τοῖς ὀφθαλμοῖς, καὶ ἰ δὼν τὸν ἥλιον καὶ τὴν σελήνην καὶ πάντα τὸν κόσμον τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ πλανηθεὶς προσκυνήσεις αὐ τοῖς· ἃ, ἀπένειμε κύριος κς ὁ θεος θς σου πᾶσι τοῖς ἔθνεσι τοῖς ὑποκά τω τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ · ἀπένειμε δὲ, οὐκ εἰς τὸ εἶναι θεοὺς αὐτοῖς αὐτά· ἀλλ’ ἵνα τῆ τούτων ἐνεργεία γινώσκωσιν οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν τὸν τῶν πάντων δημιουργὸν θεον θν , ὥσπερ εἴρηται· ὁ γὰρ ἰου δαίων πάλαι λαὸς· κατὰ πλεῖ ον εἶχε τὴν διδασκαλίαν· ὅτι μὴ μόνον ἐκ τῶν τῆς κτίσε ως ἔργων· ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν θείων γραφῶν εἶχον τὴν πε ρὶ θεοῦ θῦ γνῶσιν· καὶ καθόλου δὲ τοὺς ἀνθρώπους ἀνους · ἀπὸ τῆς πε ρὶ τὰ εἴδωλα πλάνης καὶ ἀ λόγου φαντασίας ἀφέλκων, φησίν· οὐκ ἔσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι, πλὴν ἐμοῦ· οὐχ ὡς ὄντων δὲ θεῶν ἄλλων, κωλύει τούτους αὐτοὺς ἔχειν· ἀλλ’ ἵνα μή τις τὸν ἀληθινὸν ἀποστρα φεὶς θεον θν , ἑαυτῶ τὰ μὴ ὄντα θεο ποιεῖν ἄρξηται· ὁποῖοί εἰσιν οἱ παραποιηταῖς καὶ συγγρα φεῦσιν ὀνομασθέντες καὶ δει χθέντες οὐκ ὄντες θεοί· καὶ αὐτὴ δὲ ἡ λέξις, τὸ μὴ εἶναι αὐ τοὺς θεοὺς δείκνυσι· δι’ ἧς φησιν· οὐκ ἐσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι· ὅ περ ἐπὶ μέλλοντος σημαίνεται· τὸ δὴ ἐπι μέλλουσι γινόμενον, οὐκ ἔστι τότε ὅτε ταῦτα λέγεται· ἆρ’ οὖν ἀνελὼν τὴν τῶν ἐθνῶν ἢ εἰδώλων ἀθεότητα· σεσιώ πηκεν ἡ ἔνθεος διδασκαλία, καὶ ἁπλῶς ἀφῆκε τὸ τῶν ἀν θρώπων γένος ἄμοιρον τῆς τοῦ θείου γνώσεως φέρεσθαι; οὐχί γε· ἀλλὰ καὶ προαπαντᾶ τῆ διανοία λέγουσα· ἄκουε ἰσραηλ ἰηλ · κύριος κς ὁ θεος θς σου, κύριος κς εἷς ἐστι· καὶ πάλιν· ἀγαπήσεις κύριον κν τὸν θεον θν σου ἐν ὅλη καρδία σου καὶ ἐν ὅλη τῆ ἰσχύϊ σου· καὶ πάλιν· κύριον κν τὸν θεον θν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῶ μόνω λατρεύσεις, καὶ πρὸς αὐτὸν κολληθήση· ὅτι δὲ καὶ ἡ διὰ πάντων καὶ εἰς πάντα τοῦ λόγου πρόνοια καὶ διακόσμησις· ἀπὸ πάσης θεοπνεύστου γραφῆς μαρτυ ρεῖται, ἀρκεῖ τὰ νῦν λεγόμενα δεῖξαι τοῦ λόγου τὴν πίστιν· ἥ φασὶν οἱ θεολόγοι ἄνδρες· ἐθεμελίωσας τὴν γῆν, καὶ δια μένει τῆ διατάξει σου· διαμέ νει ἡ ἡμέρα· καὶ πάλιν ψάλα τε τῶ θεῶ θω ἡμῶν ἐν κιθάρα· τῶ περιβάλλοντι τὸν οὐρανὸν οὐνον ἐν νε φέλαις, τῶ ἑτοιμάζοντι τῆ γῆ ὑετόν· τῶ ἐξαγαγόντι ἐν ὄρεσι χόρτον, καὶ χλόην τῆ δουλεία τῶν ἀνθρώπων ἀνων , καὶ διδόντι τοῖς κτή νεσι τροφήν· διὰ τίνος δὲ δί δωσιν, ἢ δι’ οὗ καὶ τὰ πάντα γέ γονε· δι’ οὗ γὰρ γέγονε, δι’ αὐτοῦ καὶ ἡ τῶν πάντων ἀκολούθως ἐστὶ πρόνοια· τίς οὖν ἂν εἴη οὗ τος, ἢ ὁ τοῦ θεοῦ θυ λόγος· περὶ οὗ καὶ ἐν ἑτέρω λέγει· τῶ λόγω κυρίου κυ οἱ οὐρανοὶ οὐνοὶ ἐστερεώθησαν, καὶ τῶ πνεύματι πνι τοῦ στόματος αὐτοῦ, πᾶ σα ἡ δύναμις αὐτῶν· καὶ γὰρ τὰ πάντα ἐν αὐτῶ καὶ δι’ αὐτοῦ γενόμενα διάγεται, ἀφ’ ὧν καὶ ἡ μᾶς πείθει λέγουσα· αὐτὸς εἶπεν καὶ ἐγενήθησαν, αὐτὸς ἐνετείλα το καὶ ἐκτίσθησαν· καθὼς καὶ ὁ πάντων μέγας μωϋσῆς, ἐν ἀρ χῆ τῆς κο σμω ποιίας βεβαιοῖ τὸ λεγόμενον, ἐξηγούμενος καὶ λέγων· καὶ εἶπεν ὁ θεος θς · ποιήσω μεν ἄνθρωπον ἄνον , κατ’ εἰκόνα ἡμετέ ραν καὶ καθ’ ὁμοίωσιν· ἐπειδὴ καὶ τὴν οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς καὶ πάν των ὑφιστὰς γένεσιν αὐτῶ εἶ πεν ὁ πατηρ πηρ · γενηθήτω οὐρανός οὐνός · καὶ συναχθήτω τὰ ὕδατα καὶ ὀφθήτω ἡ ξηρὰ, καὶ ἐξαγα γέτω ἡ γῆ βοτάνην, καὶ πᾶν ζῶον· ἀφ’ ὧν καὶ ἰουδαίους ἄν τις ἐ λέγξειεν· οὐ γνησίως ἐφιστά νοντας ταῖς γραφαῖς· τίνι γὰρ ἄν τις εἴποι πρὸς αὐτοὺς ὡμί λει ὁ θεος θς , ἵνα καὶ προστάττων λαλῆ· εἰ μὲν οὖν τοῖς ὅ ρ α γιγνομέ νοις προσέταττεν καὶ ὡμίλει, περιττὸς ἦν ὁ λόγος· οὔπω γὰρ ἦν, ἀλλ’ ἔμελλε γίνεσθαι· οὐδεὶς δὲ τῶ μὴ ὄντι λαλεῖ· οὐδὲ εἰς τὸ γενέσθαι, τῶ μηδέπω γινομένω προστάττει καὶ λαλεῖ· εἰ γὰρ τοῖς ἐσομένοις προσέταττεν ὁ θεος θς , ἔ δει λέγειν αὐτὸν· γενοῦ οὐρανὲ οὐνὲ · καὶ γενοῦ γῆ· καὶ ἔξελθε βοτάνη, καὶ ποιήθητι ἄνθρωπε ἄνε · νῦν δὲ τοῦ το μὲν οὐκ ἐποίησε, προστάττει δὲ λέγων· ποιήσωμεν ἄνθρωπον ἄνον · καὶ ὅ ρ α ἐξελθέτω βοτάνη· ἀφ’ ὧν δεί κνυται θεος θς ὡς πλησίον τινὶ διαλεγόμενος περὶ τούτων· οὐ κ οὖν ἀνάγκη συνεῖναί τινα τού τω, ὡς καὶ ὁμιλῶν ἐποίει τὰ ὅλα· τίς οὖν ἂν εἴη, εἰ μὴ ὁ τούτου λό γος· τίνι γὰρ ἄν τις φαίη θεον θν ὁ μολογεῖν, ἢ τῶ ἑαυτοῦ λόγω· ἢ τίς τούτῳ συνῆν ποιοῦντι τὴν γε νητὴν πᾶσαν οὐσίαν, ἢ ἡ τούτου σοφία· ἡ λέγουσα· ἡνίκα ἐποί ει τὸν οὐρανὸν οὐνὸν καὶ τὴν γῆν, συμπα ρήμην αὐτῶ· ἐν δὲ τῆ οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς ὀνομασία, πάντα τὰ ἐν οὐρανῶ οὐνῶ καὶ γῆ γενητὰ συμπερι λαμβάνει· συνὼν δὲ ὡς σοφία καὶ ὡς λόγος, τὸν πατέρα πρα βλέπων ἐδημιούργει τὸ πᾶν καὶ συνίστη καὶ διεκόσμει· καὶ δύναμις δὲ ὢν τοῦ πατρος πρς , τὰ ὅλα εἰς τὸ εἶναι ΙΓ´ ἰσχυροποίει, ἥ φησι καὶ ὁ σωτηρ σηρ · πάντα ὅσα βλέπω τὸν πατέρα πρα ποι οῦντα, καγὼ ὁμοίως ποιῶ· καὶ δι’ αὐτοῦ δὲ καὶ εἰς αὐτὸν τὰ πάν τα γεγονέναι, οἱ ἱεροὶ τούτου διδάσκουσι μαθηταί· καὶ ὅτι ἀγαθὸς ἐξ ἀγαθοῦ γέννημα καὶ ἀληθινὸς υἱὸς ὑπάρχων, δύναμίς ἐστι τοῦ πατρος πρς καὶ σοφί α καὶ λόγος· οὐ κατα μετοχὴν ταῦτα ὢν· οὐδὲ ἔξωθεν ἐπι γενομένων τούτων αὐτῶ· κα τὰ τοὺς αὐτοῦ μετέχοντας καὶ σοφιζομένους δι’ αὐτοῦ· καὶ δυνατοὺς καὶ λογικοὺς ἐν αὐ τῶ γινομένους· ἀλλ’ αὐτ σο οφία· αὐτ ολ όγος· αὐτ οδ ύναμις ἰδία τοῦ πατρός πρς ἐστιν· αὐτ οφ ῶς ΙΔ´ αὐτ οα λήθεια· αὐτ οδ ικαιοσύνη· αὐτ οα ρετή· ναὶ μὴν καὶ χαρα κτήρ· καὶ ἀπαύγασμα· καὶ εἰ κών· καὶ συνελόντι φράσαι, καρ πὸς παντέλειος τοῦ πατρος πρς ὑπάρ χει καὶ μόνος ἐστὶν υἱὸς, εἰκὼν ἀ παράλλακτος τοῦ πατρος πρς · τίς οὖν ἄν τις ἐξαριθμήσειε τὸν πατέρα πρα , ἵνα καὶ τοῦ λόγου τούτου τὰς δυ νάμεις ἐξεύροι· ἔστι γὰρ ὥσπερ τοῦ πατρος πρς λόγος καὶ σοφία, οὕ τως καὶ τοῖς γενητοῖς συγκα ταβαίνων, γίνεται πρὸς τὴν τοῦ γεννήτορος γνῶσιν καὶ ἔννοιαν· αὐτοαγιασμὸς καὶ αὐτοζωή· καὶ θύρα· καὶ ποιμήν· καὶ ὁδός· καὶ βασιλεύς· καὶ ἡγεμών· καὶ ἐπι πᾶσι σωτηρ σηρ · καὶ ζωοποιός· καὶ φῶς· ὡς πρόνοια τῶν πάντων· τοιοῦτον ἆρα ἀγαθὸν καὶ δημιουρ γὸν υἱὸν ἔχων ἐξ ἑαυτοῦ ὁ πατηρ πηρ , οὐ κ ἀφανῆ αὐτὸν τοῖς γενητοῖς ἀπέκρυψεν· ἀλλὰ καὶ ὁσημέ ραι τοῦτον ἀποκαλύπτει τοῖς πᾶσι, διὰ τῆς τῶν πάντων δι’ αὐτοῦ συστάσεως καὶ ζωῆς· ἐν αὐτῶ δὲ καὶ δι’ αὐτοῦ καὶ ἑαυτὸν ἐμφαίνει, καθὼς ὁ σωτηρ σηρ φησί· ἐγὼ ἐν τῶ πατρι πρι καὶ ὁ πατηρ πηρ ἐν ἐμοί· ὥστε ἐξ ἀνάγκης εἶναι τὸν λόγον ἐν τῶ γεννήσαντι, καὶ τὸν γεννη θέντα σὺν τῶ πατρι πρι διαιωνίζειν· τ ούτων δὲ οὕτως ἐχόντων, καὶ οὐ δενὸς ἔξωθεν αὐτοῦ τυγχάνον τος· ἀλλὰ καὶ οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς, καὶ πάντων τῶν ἐν αὐτοῖς ἐξηρ τημένων αὐτοῦ· ὅμως ἄνθρωποι ἄνοι παρά φρονες· παραγκωνισάμενοι τὴν πρὸς τοῦτον γνῶσιν καὶ εὐσέβει αν, τὰ οὐκ ὄντα πρὸ τῶν ὄντων ἐτίμησαν· καὶ ἀντὶ τοῦ ὄντως ὄντος θεοῦ θῦ , τὰ μὴ ὄντα ἐθεοποίη σαν, τῆ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαν τα λατρεύοντες· πρᾶγμα πά σχοντες, ἀνόητον καὶ δυσσεβές· ὅμοιον γὰρ ὡς εἴ τις τὰ ἔργα πρὸ τοῦ τεχνίτου θαυμάσιεν· καὶ τὰ ἐν τῆ πόλει δημιουργήμα τα καταπλαγεὶς, τὸν τούτων δημιουργὸν καταπατοίη· ἢ ὡς εἴ τις τὸ μὲν μουσικὸν ὄργα νον ἐπαινοίη, τὸν δὲ συνθέντα καὶ ἁρμοσάμενον ἐκβάλλοι· ἄ φρονες καὶ πολὺ τὸν ὀφθαλμὸν πεπηρωμένοι· πῶς γὰρ ἂν ἔγνω σαν ἄλλως οἰκοδομὴν ἢ ναῦν· ἢ λύραν· μὴ οὐχὶ τοῦ ναυπηγοῦ ἐργασαμένου· καὶ τοῦ ἀρχιτέ κτονος οἰκοδομήσαντος, καὶ τοῦ μουσικοῦ συνθέντος· ὥσ περ οὖν ὁ ταῦτα λογιζόμενος μαίνεται, καὶ ὑπερέκεινα πά σης μανίας ἐστὶν, οὕτως οὔ μοι δοκοῦσιν ὑγιαίνειν τὴν διάνοι αν οἱ τὸν θεον θν μὴ ἐπιγινώσκον τες· καὶ τὸν τούτου λόγον μὴ θρησκεύοντες τὸν σωτῆρα σρα τῶν πάντων τὸν κύριον κν ἡμῶν ἰησοῦν ἰν χριστον χν , δι’ οὗ τὰ πάντα ὁ πατηρ πηρ διακοσμεῖ καὶ συνέχει καὶ προνοεῖται τῶν ὅλων· εἰς ὃν σὺ τὴν πίστιν ἔχων· καὶ τὸ θεοσεβὲς ὦ φιλόχριστε, χαῖρε καὶ εὔελπις γίνου· ὅτι τῆς εἰς αὐτὸν πίστεως καὶ εὐσεβείας, ἀθανασία καὶ βασιλεία οὐρανῶν οὐνῶν ἐστὶν ὁ καρπός· μόνον ἐὰν κατὰ τοὺς αὐτοῦ νόμους ἡ ψυχὴ κεκοσ μημένη γένηται· ὥσπερ γὰρ τοῖς κατ’ αὐτὸν πολιτευομένοις ἔστι τὸ ἔπαθλον ζωὴ αἰώνιος, οὕτως τοῖς τὴν ἐναντίαν καὶ μὴ τὴν τῆς ἀρετῆς ἀτραπὸν ὁδεύουσιν, αἰσχύνη μεγάλη καὶ κίνδυνος ἀσύγγνωστος ἐν ἡμέ ρα κρίσεως· ὅτι καίτοι γνόν τες τὴν τῆς ἀληθείας ὁδὸν, ἐ ναντία ὧν ἔγνωσαν ἔπραξαν.