κατηχουμένων τῆς λαύρας ἡ μὲν περὶ τῆς θεοσεβείας καὶ τῆς τῶν ὅλων ἀληθείας γνῶσις, οὐ τοσοῦτον τῆς παρὰ τῶν ἀνθρώπων ἀνων διδασκαλίας δεῖται, ὅσον ἀφ’ ἑαυτῆς ἔχει τὸ γνώριμον· μόνονουχὶ γὰρ καθ’ ἡμέραν τοῖς ἔργοις κέκραγε· καὶ ἡλίου λαμπρότερον ἑαυτὴν, διὰ τῆς χριστοῦ χυ διδασκαλίας ἐπιδείκνυται· ποθοῦντι δέ σοι ὅμως τὰ περὶ ταύτης ἀκοῦσαι, φέρε ὦ μακάριε ὡς ἂν οἷοί τε ὦμεν, ὀλίγα τῆς κατὰ χριστὸν χν πίστεως ἐκ θώμεθα· δυναμένω μὲν σοι καὶ ἀπὸ τῶν θείων λογίων ταύτην εὑρεῖν· φιλοκάλως δὲ ὅμως καὶ παρ’ ἑτέρων ταύτας ἀκούοντι. αὐτάρκεις μὲν γάρ εἰσιν αἱ ἅγιαι καὶ θεόπνευστοι γραφαὶ, πρὸς τὴν τῆς ἀληθείας ἀπαγγελίαν· εἰσὶ δὲ καὶ πο λλοὶ τῶν μακαρίων ἡμῶν διδασκάλων εἰς ταῦτα συντα χθέντες λόγοι· οἷς· ἐάν τις ἐντύχοι, εἴσεται μέν πως, τὴν τῶν γραφῶν ἑρμηνείαν· ἧς δὲ ὀρέγεται γνώσεως τυχεῖν δυνήσεται· ἀλλ’ ἐπειδὴ τὰς τῶν διδασκάλων συν τάξεις ἐν χερσὶ νῦν οὐκ ἔχομεν, ἀναγκαῖόν ἐστὶν ἃ παρ’ ἐ κείνων ἐμάθομεν, ταῦτα καὶ ἀπαγγέλλειν καὶ γράφειν σοι· λέγω δὴ τὴν κατὰ τὸν σωτῆρα σρα χριστὸν χν πίστιν· ἵνα μήτε εὐτελῆ πλήττει τοῦ καθ’ ἡμᾶς λόγου διδασκαλίαν ἡγήσεται, μή τε ὑπὸ πίστιν ὑπολάβοι· ὁποῖα διαβάλ λοντες ἕλληνες χ σι καὶ πλατὺ γελῶσι καθ’ ἡμῶν, οὐδὲν ἕτερον ἢ τὸν σταυρὸν στρον τοῦ χριστοῦ χῦ προφέροντες· ἐφ’ ὧ μάλιστα καὶ τὴν ἀναισθησίαν αὐτῶν οἴκτηρήσειεν, ἄν τις· ὅτι τὸν σταυρὸν στρον διαβάλλοντες, οὐχ’ ὁρῶσι τὴν τούτου ναμιν πᾶσαν τὴν οἰκουμένην πεπληρωκυῖαν· ὅτι δι’ αὐτοῦ τὰ τῆς θεογνωσίας ἔργα πᾶσι πεφανέρω οὐκ ἂν γὰρ εἴπερ ἦσαν καὶ αὐτοὶ γνησίως ἐπιστήσαντες αὐτοῦ τῆ θεότητι τὸν νοῦν, ἐχλεύαζον τὸ τηλικοῦτον· ἀλλὰ μᾶλλον καὶ αὐτοί, τοῦτον ἐπεγίνωσκον σωτῆρα σρα τοῦ παντὸς καὶ τὸν σταυρὸν στρον · μὴ βλάβην· ἀλλὰ θεραπείαν τῆς κτίσεως γεγονέναι· εἰ γὰρ τοῦ σταυροῦ στρου γeνομένου· πᾶσα μὲν εἰδωλολατρία καθηρέθη· πᾶσα δὲ δαιμόνων φαν τασία τῶ σημείω τούτω ἀπελαύνεται· καὶ μόνος ὁ χριστὸς χς προσκυνεῖται· καὶ δι’ αὐτοῦ γινώσκεται ὁ πατήρ πηρ · καὶ οἱ μὲν ἀντιλέγοντες καταισχύνονται· ὁ δὲ, τῶν ἀντιλεγόντων ὁσημέραι τὰς ψυχὰς ανως μεταπείθει· πῶς· εἰκότως γὰρ ἄν τις εἴποι πρὸς αὐ τοὺς· ἔτι ἀνθρώπινvoν ἐστὶν ἐπινοεῖν τὸ πρᾶγμα, καὶ οὐ μᾶλλον ὁμολογεῖν θεοῦ θῦ λόγον καὶ σωτῆρα σρα εἶναι τοῦ παντὸς τὸν ἐπὶ τοῦ σταυροῦ στροῦ ἄναβάντα; πάσχειν δὲ καὶ οὗτοι μοι δοκοῦσιν ὅμοιον· ὡς εἴ τις τὸν μὲν ἥλιον ὑπὸ νεφῶν σκεπόμενον διαβάλλοι· τὸ δὲ τούτου φῶς θαυμάζει· βλέπων ὅτι πᾶσα ἡ κτί σις ὑπὸ τούτου καταλάμπεται· ὡς γὰρ καλλὸν τὸ φῶς. καὶ καλλίων ὁ τοῦ φωτὸς ἀρχηγὸς ἥλιος, οὕτως θείου πράγματος ὄντος τοῦ τὴν οἰκουμένην πᾶσαν τῆς αὐτοῦ γνώσεως πεπληρῶσθαι· ἀνάγκη τὸν ἀρ χηγὸν καὶ ἡγεμόνα τοῦ τοιούτου κατορθώματος· εἶναι θεὸν θν καὶ λόγον· λέγομεν οὖν ὡς ἐφικτὸν ἡμῖν· πρό διελέξαντες τὴν τῶν ἀπίστων ἀμαθίαν· ψευδῶν διελέχθέντων, λοιπὸν τῆς ἐπιλάμψη· καὶ θαρρῆς καὶ α ὦ ἄνθρωπε ανε ὅτι ἀληθεία πεπίστευκας· καὶ τὸν χριστὸν χν γινώσκων· οὐκ ἠπατήθης. πρέπειν δέ σοι ἡγοῦμαι φιλοχρίστω ὄντι τὰ περὶ χριστοῦ χῦ διαλέγεσθαι· ἐπεὶ καὶ πάντων τιμιωτέραν τὴν περὶ τούτου γνῶσιν καὶ πίστιν, ἡγεῖσθαί σοι πε πίστευκα· ἐξ ἀρχῆς μὲν, οὐκ ἦν κακία· οὐδὲ γὰρ οὐδὲ νῦν ἐν τοῖς ἁγίοις ἐστίν· οὐδ’ ὅλως κατ’ αὐτοὺς ὑ πάρχει αὕτη· ἄνθρωποι ανοι δὲ ταύτην ὕστερον ἐπινοεῖν ἤρξαντο· καὶ καθ’ ἑαυτοὺς ἀνατυτυποῦσθαι· ὅθεν δὴ καὶ τὴν τῶν εἰδώλων ἐπίνοιαν ἑαυτοῖς ἀνεπλάσαντο· τὰ οὐκ ὄντα· ὡς ὄντα λογιζόμενοι· ὁ μὲν γὰρ τοῦ παντὸς δημιουργὸς καὶ παμβασιλεὺς θεὸς θς · ὁ ὑπερέκεινα πάσης οὐσίας καὶ ἀνθρωπίνης ἐπινοίας ὑπάρχων, ἅτε δὴ ἀγαθὸς καὶ ὑπέρκαλος ὢν, διὰ τοῦ ἰδίου λόγου τοῦ σωτῆρος σρς ἡμῶν ἰησοῦ ιυ χριστοῦ χυ · τὸ ἀνθρώπινον ἀνίνον γένος κατ’ ἰδίαν εἰκόνα πεποίηκε· καὶ τῶν ὄντων αὐτὸν θεωρητὴν καὶ ἐπιστήμονα διὰ τῆς πρὸς αὐτὸν ὁμοιότητος κατεσκεύασε· δοὺς αὐτῶ καὶ τῆς ἰδίας ἀϊδιότητος ἔννοιαν καὶ γνῶσιν· ἵνα τὴν ταυτότητα σώζων, μήτε τῆς περὶ θεοῦ θῦ φαντασίας ποτὲ ἀποστῆ, μήτε τῆς τῶν ἁγίων συζήσεως ἀποπηδήση, ἀλλ’ ἔχων τὴν τοῦ δεδωκότος χάριν, ἐχων καὶ τὴν ἰδίαν ἐκ τοῦ πατρι πρι κοῦ λόγου δύνναμιν· ἀγάλλεται καὶ συνομιλεῖ τῶ θεῶ θῶ . ζῶν τὸν ἀπήμονα καὶ μακάριον ὄντως ἀθάνατον βίον. οὐδὲν γὰρ ἔχων ἐμπόδιον εἰς τὴν περὶ τοῦ θείου γνῶσιν· θεωρεῖ μὲν ἀεὶ διὰ τῆς αὐτοῦ καθαρότητος τὴν τοῦ πατρὸς πρς εἰκόνα τὸν θεὸν θν λόγον· οὗ καὶ κατ’ εἰκόνα γέγονεν· ὑπερεκ πλήττεται δὲ κατανοῶν δι’ αὐτοῦ εἰς τὸ πᾶν, πρόνοιαν· ὑπεράνω μὲν τῶν αἰσθητῶν καὶ πάσης σωματικῆς φαντασἰας γινόμενος· πρὸς δὲ τὰ ἐν οὐρανοῖς θεῖα καὶ νοητὰ, τῆ δυνάμει τοῦ νοῦ συναπτόμενος· ὅτε γὰρ οὐ συνομιλεῖ τοῖς σώμασιν ὁ νοῦς τῶν ἀνθρώπων ἀνων , οὐδέ τι τῆς των ἐπιθυμίας μεμιγμένον ἔξωθεν ἔχει· ἀ λ’ ὅλως ἐστὶν ἑαυτῶ συνὼν ὡς γέγονεν ἐξ ἀρχῆς· τότε δή τὰ αἰσθητὰ καὶ πάντα τὰ ἀνθρώπινα ἀνινα διαβὰς, ἄνω μετάρσιος γίνεται· και τὸν λόγον ἰδὼν, ὁ ρᾶ ἐν αὐτῶ καὶ τὸν τοῦ λόγου πατέρα πρα · ἡδόμενος ἐπὶ τῆ τούτου θεωρία, καὶ ἀνακαινούμενος ἐ πὶ τῶ πρὸς τοῦτον πόθω· ὥσπερ οὖν τὸν πρῶ τον τῶν ἀνθρώπων ἀνων γενόμενον, ὃς καὶ κατὰ τὴν ἑβραίων γλῶτταν ἀδὰμ ὠνομάσθη, λέ γουσιν αἱ ἱεραὶ γραφαὶ κατὰ τὴν ἀρχὴν ἀνεπαι σχύντω παρρησία τὸν νοῦν ἐσχηκέναι πρὸς τὸν θεὸν θν · καὶ συνδιαιτᾶσθαι τοῖς ἁγίοις ἐν τῆ τῶν νοητῶν θεωρία, ἣν εἶχεν ἐν ἐκείνω τῶ τόπω· ὃν καὶ ὁ ἅγιος μωϋσῆς τροπικῶς πα ράδεισον ὠνόμασεν· ἱκανὴ δὲ ἡ τῆς ψυχῆς καθαρότης ἐστὶ. καὶ τὸν θεὸν θν δι’ ἑαυτῆς κατοπτρί ζεσθαι· καθάπερ καὶ ὁ κύριος κς φησὶ· μακάριοι οἱ καθαροὶ τῆ καρδία, ὅτι αὐτοὶ τὸν θεὸν θν ὄψονται· ο ὕτω μὲν οὖν ὁ δημιουργὸς ὥσπερ εἴρηται τὸ ἀνθρώπων ἀνων γένος κατεσκεύασε καὶ μένειν ἡθέλησεν· οἱ δὲ ἄνθρωποι ἄνοι κατολιγωρήσαντες τῶν κρειττόνων· καὶ ὀκνήσαντες περὶ τὴν τούτων κατάληψιν, τὰ ἐγγυτέρω μᾶλλον ἑαυτῶν ἐζήτησαν· ἐγγύτερα δὲ τούτοις ἦν, τὸ σῶμα καὶ αἱ τούτων αἰσθήσεις· ὅθεν τῶν μὲν νοητῶν, ἀπέστησαν ἑαυτῶν τὸν νοῦν· ἑαυτοὺς δὲ κατανοεῖν κατανοοῦντες· καὶ τοῦ τε σώματος καὶ τῶν ἄλλων αἰσθητῶν ἀντιλαμβανό μενοι καὶ ὡς ἐν ἰδίοις ἀπατώμενοι, εἰς ἑαυτῶν ἐπιθυμίαν ἔπεσον· τὰ ἴδια προτιμήσαντες, τῆς πρὸς τὰ θεῖα θεωρίας· ἐνδιατρίψαντες δὲ τούτοις· καὶ τῶν ἐγγυτέρων μὴ ἀποστῆναι θέ λοντες, ταῖς μὲν τοῦ σώματος ἡδοναῖς, συνέ κλεισαν ἑαυτῶν τὴν ψυχὴν τεταραγμένην καὶ πεφυρμένην πάσαις ἐπιθυμίαις· τέλεον δὲ ἐπελάθοντο τῆς ἐξ ἀρχῆς αὐτῶν παρὰ θεοῦ θῦ δυ νάμεως. τοῦτο δ’ ἄν τις ἴδοι καὶ ἐκ τοῦ πρώτου πλασθέντος ἄνθρωπου ἄνου ἀληθὲς· ὡς αἱ ἱεραὶ περὶ αὐτοῦ λέγουσι γραφαὶ. κἀκεῖνος γὰρ· ἕως μὲν τὸν νοῦν εἶχε πρὸς τὸν θεὸν θν καὶ τὴν τούτου θεωρίαν, ἀπεστρέφετο τὴν πρὸς τὸ σῶμα θεωρίαν· ὅτε δὲ συμβουλία τοῦ ὄφεως ἀπέστη μὲν τῆς πρὸς τὸν θεὸν θν διανοίας, ἑαυτὸν δὲ κατανοεῖν ἤρ ξατο, τηνικαῦτα καὶ εἰς ἐπιθυμίαν τοῦ σώματος ἔπεσον· καὶ ἔγνωσαν ὅτι γυμνοὶ ἦσαν· καὶ γνόν τες, ἠσχύνθησαν. ἔγνωσαν δὲ ἑαυτοὺς γυμνοὺς· ἀλλ’ ὅτι γυμνοὶ τῆς τῶν θείων θεωρίας γεγόνα σι· καὶ πρὸς τὰ ἐναντία τὴν διάνοιαν μετήνεγκαν· ἀποστάντες γὰρ τῆς πρὸς τὸν θεὸν θν καὶ ὄντα θεὸν θν λέγω κατανοήσεως καὶ τοῦ πρὸς αὐτὸν πόθου, λοιπὸν εἰς διαφόρους καὶ εἰς εἰς τὰς κατὰ μέρος ἐπιθυμίας ἀνέβησαν τοῦ σώματος. εἶτα οἷα φιλεῖ γίνεσθαι· ἑκάστου καὶ πολλῶν ἐπιθυμίαν λαβόντες, ἤρξαν το καὶ τὴν πρὸς αὐτὰς σχέσιν ἔχειν· ὥστε καὶ φοβεῖσθαι ταύτας καταλεῖψαι· ὅθεν δὴ καὶ δειλίαι καὶ φόβοι καὶ ἡδοναὶ· καὶ θνητὰ φρο νεῖν τῆ ψυχῆ προσγέγονεν. οὐ θέλουσα γὰρ ἀπο στῆναι τῶν ἐπιθυμιῶν, φοβεῖται τὸν θάνατον, καὶ τὸν χωρισμὸν τοῦ σώματος· ἐπιθυμοῦσα δὲ πάλιν καὶ μὴ τυγχάνουσα τῶν ὁμοίων, ἔμαθε φονεύειν καὶ ἀδικεῖν· πῶς δὲ καὶ ταῦτα ποιεῖ, εὔλογον κατὰ δύναμιν σημᾶναι· καὶ ταῖς κατὰ μέρος τοῦ σώματος ἐνεργείαις καταχρωμένη· καὶ ἡ σα τῆ τοῦ σώματος θεωρία· καὶ ἰδοῦσα καλὸν ἑ τῆ εἶναι τὴν ἡδονὴν· πλανηθεῖσα, κατεχρήσατο τῶ τοῦ καλοῦ ὀνόματι· καὶ ἐνόμισεν εἶναι τὴν ἡδονὴν, αὐτὸ, τὸ ὄντως καλόν· ὥσπερ εἴ τὴν διάνοιαν παραπληγεὶς· καὶ ἀπαιτῶν ξίφος κατὰ τῶν ἀπαντώντων, νομίζει τοῦ το εἶναι τὸ σωφρονεῖν· ἐρασθεῖσα δὲ τῆς ἡδο νῆς, ποικίλως αὐτὴν ἐνεργεῖν ἤρξατο, γὰρ τὴν φύσιν ἀκίνητος, εἰ καὶ τὰ καλὰ ἀπεστρά φη· ἀλλὰ τοῦ κινεῖσθαι οὐ παύεται· κινεῖται οὖν, οὐκέτι μὲν κατὰ ἀρετὴν· οὐδὲ ὥστε τὸν θεὸν θν ὁρᾶν· ἀλλὰ τὰ μὴ ὄντα λογιζομένη, τὸ ἑαυτῆς δυνατὸν μεταποιεῖ· καταχρωμένη τούτω· εἰς ἃς ἐπενόησεν ἐπιθυμίας· ἐπεὶ καὶ αὐτεξού σιος γέγονε· δύναται γὰρ ὥσπερ πρὸς τὰ καλὰ νεύειν· οὕτως καὶ τὰ καλὰ ἀποστρέφεσθαι· ἀπο στρεφομένη δὲ τὸ καλὸν, πάντως τὰ ἐναντία λογίζεται· παύσασθαι γᾶρ καθόλου τοῦ κινεῖσ θαι οὐ δύναται· τὴν φύσιν οὖσα ὡς προεῖπον ἀκίνητος· καὶ γινώσκουσα τὸ αὐτεξούσιον ἑ αυτῆς, ὁρᾶ ἑαυτὴν δύνασθαι κατ’ ἀμφότερα τοῖς τοῦ σώματος μέλεσι χρχρ ᾶ ῆ σθαι· εἴς τε τὰ ὄντα, καὶ τὰ μὴ ὄντα· ὄντα δέ ἐστι, τὰ καλὰ· οὐκ ὄντα δὲ καὶ οὐκ ὄντα· τὰ φαῦλα· ὄντα δέ φημι τὰ καλά, καθότι ἐκ τοῦ ὄντος θεοῦ θῦ τὰ παραδείγματα ἔχει· οὐκ ὄντα δὲ τὰ κακὰ λέγω, καθότι ἐπινοίαις ἀν θρώπων οὐκ ὄντα· ἀναπέπλασται· ἔχοντος γὰρ τ οῦ σώματος ὀφθαλμοὺς εἰς τὸ τὴν κτίσιν ὁ ρᾶν· καὶ διὰ τῆς παναρμονίου ταύτης συντά ξεως γινώσκειν τὸν δημιουργόν· ἔχοντος δὲ καὶ ἀκοὴν εἰς ἐπακρόασιν τῶν θείων λογίων καὶ τῶν τοῦ θεοῦ θῦ νόμων· ἔχοντος δὲ καὶ χεῖρας εἴς τε τὴν τῶν ἀναγκαίων ἐνέργειαν· καὶ ἔκτασιν τῆς πρὸς τὸν θεὸν θν εὐχῆς· ἡ ψυχὴ ἀποστᾶσα τῆς πρὸς τὰ καλὰ θεωρίας καὶ τοῖς ἐν αὐτοῖς κινήσεως, πὸν πλανωμένη κινεῖται εἰς τὰ ἐναντία. τα τὸ δυνατὸν ἑαυτῆς ὡς προεῖπον ὁρῶσα· τούτω καταχρωμένη, ἐνενόησεν ὅτι καὶ εἰς τὰ ἐναντία δύναται κινεῖν τὰ τοῦ σώματος μέλη. καὶ διατοῦτο· ἀντὶ· τοῦ· τὴν κτίσιν ὁρᾶν, εἰς ἐπιθυ μίας τὸν ὀφθαλμὸν ἀποστρέφει· δεικνύουσα ὅτι καὶ τοῦτο δύναται· καὶ νομίζουσα ὅτι ἅπαξ κινουμένη, σώζει τὴν ἑαυτῆς ἀξίαν· καὶ οὐχ’ ἁ μαρτάνει ποιοῦσα ὃ δύναται· καὶ οὐκ εἰδυῖα· ὅτι οὐχ’ ἁπλῶς κινεῖσθαι· ἀλλ’ εἰς ἃ δεῖ κινεῖσθαι γέγονε· τούτου γὰρ χάριν καὶ ἀποστολικὴ φωνὴ πα ρεγγυᾶ· πάντα ἔξεστιν, ἀλλ’ οὐ πάντα συμφέρει. ἀλλὰ τῶν ἀνθρώπων ἀνων ἡ τόλμα, οὐκ εἰς τὸ συμφέρον καὶ πρέπον· ἀλλ’ εἰς τὸ δυνατὸν σκοπήσασα, τὰ ἐναντία ποιεῖν ἤρξατο· ὅθεν καὶ τὰς χεῖρας εἰς τὸ ἐναντίον κινουμένη, φονεύειν πεποίη κε, καὶ τὴν ἀκοὴν, εἰς παρακοὴν παρήγαγε· καὶ τὰ ἄλλα μέλη εἰς τὸ μοιχεύειν, ἀντὶ νομικῆς τε κνογονίας· καὶ τὴν μὲν γλῶτταν ἀντὶ εὐφημίας, εἰς βλασφημίας καὶ λοιδορίας καὶ ἐπιορκίας· τὰς δὲ χεῖρας αὖ πάλιν· εἰς τὸ κλέπτειν· καὶ τύ πτειν τοὺς ὁμοίους ἀνθρώπους ἀνους · καὶ τὴν μὲν ὄσφρησιν, εἰς ὀδμῶν ἐρωτικῶν ποικιλίας· τοὺς δὲ πόδας, εἰς ὀξύτητα τοῦ ἐκχέε αἷμα· καὶ τὴν μὲν γαστέραν, εἰς μέθην καὶ κόρον ἀπλήρωτον· ἅπερ πάντα· κακία καὶ ἁμαρτία ψυχῆς ἐστιν· αἰτία δὲ τούτων οὐδεμία, ἀλλ’ ἡ τῶν κρειττόνων ἀποστροφή. ὡς γὰρ ἐὰν ἡνίοχος ἐπιβὰς ἵππο ἐν σταδίω· καταφρονήση μὲν τοῦ σκοποῦ εἰς ἐλαύνειν αὐτὸν προσήκει· ἀποστραφεὶς δὲ τον, ἁπλῶς ἐλαύνη τὸν ἵππον ὡς ἂν δύνη δύναται δὲ ὡς βούλεται· καὶ πολλάκις μὲ τοὺς ἀπαντῶντας ὁρμᾶ· πολλάκις δὲ κ κρημνῶν ἐλαύνει· φερόμενος ὅπου δ’ ἂν τὸν τῆ ὀξύτητι τῶν ἵππων φέροι· νομί ὅτι οὕτως τρέχων, οὐκ ἐσφάλη τοῦ σκοποῦ· πρὸς γὰρ μόνον τὸν δρόμον ἀποβλέπει· καὶ οὐχ’ ὁ ὅτι ἔξω τοῦ σκοποῦ γέγονεν; οὕτως καὶ ἡ ψυχὴ ἀποστραφεῖσα τὴν πρὸς τὸν θεὸν θν ὁδὸν, καὶ ἐλαύ νουσα παρὰ τὸ πρέπον τὰ τοῦ σώματος μέλη, μ δὲ καὶ αὐτὴ μετ’ αὐτῶν ὑφ’ ἑαυτῆς ἐλαυνομένη, ἁμαρτάνει καὶ τὸ κακὸν ἑαυτῆ πλάττει· οὐχ’ ὁ ρῶσα ὅτι πεπλάνηται τῆς ὁδοῦ, καὶ ἔξω γέγονε τοῦ τῆς ἀληθείας σκοποῦ· εἰς ὃν ὁ χριστοφόρος ἀ νὴρ ὁ μακάριος παῦλος ἀποβλέπων, ἔλεγε· κατὰ σκοπὸν διώκω εἰς τὸ βραβεῖον τῆς ἄνω κλήσεως χριστοῦ χῦ ἰησοῦ ἰῦ · σκοπῶν οὖν τὸ καλὸν ὁ ἅγιος, δέποτε τὸ κακὸν ἐποίει· ἑλλήνων μὲν οὖν τινες πλανηθέντες τῆς ὁδοῦ καὶ τὸν χριστὸν χν οὐκ ἐγνωκότες, ἐν ὑποστάσει καὶ καθ’ ἑαυτὴν εἶναι τὴν κακίαν ἀπεφήναντο· ἁμαρτάνοντες κατὰ δύο ταῦτα· ἢ τὸν δημιουργὸν ἀποστεροῦντες τοῦ εἶναι ποιη τὴν τῶν ὄντων· οὐκ ἂν γὰρ εἴη τῶν ὄντων κύριος κς εἴ γε κατ’ αὐτοὺς ἡ κακία ὑπόστασιν ἔχει καθ’ ἑαυτὴν καὶ οὐσίαν· ἢ πάλιν· θέλοντες αὐτὸν ποιητὴν εἶναι τῶν ὅλων, ἐξ ἀνάγκης καὶ τοῦ κακοῦ δώσου σιν εἶναι· ἐν γὰρ τοῖς οὖσι καὶ τὸ κακὸν κατ’ αὐ τούς ἐστι· τοῦτο δὲ ἄτοπον καὶ ἀδύνατον ἂν φανείη· οὐ γὰρ ἐκ τοῦ καλοῦ τὸ κακόν· οὐδὲ ἐν αὐτῶ ἐστιν· οὐδὲ· δι’ αὐτοῦ· ἐπεὶ οὐκέτι καλὸν ἂν εἴη μεμιγμένην ἔχον τὴν φύσιν· ἢ αἴτιον γινό μενον κακοῦ οἱ δὲ ἀπὸ τῶν αἱρέσεων ἐκπεσόν τες τῆς ἐκκλησιαστικῆς διδασκαλίας καὶ περὶ τὴν πίστιν ναυαγήσαντες, καὶ οὗτοι μὲν ὑπόστασιν τοῦ κακοῦ παραφρονοῦσιν εἶναι· ἀναπλάτ τονται δὲ ἑαυτοῖς παρὰ τὸν ἀληθινὸν τοῦ χριστοῦ χῦ πατέρα πρα θεὸν θν ἕτερον· καὶ τοῦτον ἀγέννητον· τοῦ κακοῦ ποιητὴν καὶ τῆς κακίας ἀρχηγόν, τὸν καὶ τῆς κτίσεως δημιουργὸν. τούτοις δὲ εὐχερῶς ἄν τις ἐλέγξειεν, ἔκ τε τῶν θείων γραφῶν καὶ τῆς ἐξ αὐτῆς τῆς ἐν ἀνθρώποις ἀνοις διανοίας· ἀφ’ ἧς καὶ ταῦ τα ἀναπλασσάμενοι μαίνονται. ὁ μὲν οὖν κύριος κς καὶ σωτὴρ σηρ ἡμῶν ἰησοῦς ἰς χριστὸς χς ἐν τοῖς ἑαυτοῦ εὐαγγελίοις φησὶ· βεβαιῶν τὰ μωϋσέως ῥήματα· ὅτι κύριος κς ὁ θεὸς θς , εἷς ἐστι· καί ἐξομολογοῦμαί σοι πάτερ περ κύριε κε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς. εἰ δὲ εἷς ἐστὶν ὁ θεὸς θς , καὶ οὗ τος οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς κύριος κς , πῶς ἄλλος ἂν εἴη θεὸς παρὰ τοῦτον· ποῦ δὲ καὶ ἔσται ὁ κατ’ αὐτοὺς θεός· τὰ πάντα τοῦ μόνου καὶ μόνο καὶ ἀληθινοῦ πληροῦντος, κατὰ τὴν τοῦ οὐρανοῦ καὶ γῆς περίληψιν· πῶς δὲ καὶ ἄλλος ἂν εἴη ποιητής· ὧν αὐτὸς ὁ θεὸς θς καὶ πατὴρ πηρ τοῦ χριστοῦ χῦ ἐστι κύριος κς κατὰ τὴν τοῦ σωτῆρος σρς φωνὴν, εἰ μὴ ἄρα ὡς ἐν ἰσοστασίω καὶ τῶν τοῦ ἀγαθοῦ θεοῦ θῦ , τὸν φαῦλον δύνασθαι γενέσθαι κύριον κν εἴ ποιεν· ἀλλ’ ἐὰν τοῦτο λέγωσιν· ὅρα εἰς ὅσην ἀ σέβειαν ἐκπίπτουσιν· ἐν γὰρ τοῖς τὰ ἶσα δυνα μένοις, τὸ ὑπερέχον καὶ κρεῖττον οὐκ ἂν εὑρεθείη· καὶ γὰρ εἰ μὴ θέλοντος τοῦ ἑτέρου, τὸ ἕτερόν ἐστιν, ἴ ση ἀμφοτέρων ἡ δύναμις καὶ ἡ ἀσθένειά ἐστιν· λαυρας ἴση μὲν, ὅτι νικῶσιν ἀλλήλων τὴν βούλησιν ἐν τῶ ε ἀσθένεια δὲ ἀμφοτέρων ἐστὶν· ὅτι μὴ βουλομένοι οῖς· παρὰ γνώμην ἀποβαίνει τὰ πράγματα· ἔστι γὰρ καὶ ἀγαθὸς παρὰ γνώμην τοῦ φαύλου· ἔστι καὶ ὁ φαῦλος παρὰ βούλησιν τοῦ ἀγαθοῦ. ἄλλως καὶ τοῦτο γὰρ ἄν τις αὐτοῖς εἴποι· εἰ τὰ φαινόμενα ἔργα τοῦ φαύλου ἐστὶ, τί τὸ ἔργον τοῦ ἀγαθοῦ· νεται γὰρ οὐδὲν· πλὴν μόνης τῆς τοῦ δημιουργοῦ κτίσεως. τί δὲ καὶ τοῦ εἶναι τὸν ἀγαθὸν γνώρι σμα, οὐκ ὄντων αὐτοῦ ἔργων δι’ ὧν ἂν γνω σθείη· ἐκ γὰρ τῶν ἔργων ὁ δημιουργὸς γινώσκεται. πῶς δὲ ὅλως καὶ δύο ἂν εἴη, ἐναντία ἀλλήλων· ἢ τί τὸ διαιροῦν ἐστι ταῦτα, ἵνα χωρὶς ἀλλήλων γένωνται· εἶναι γὰρ αὐτὰ ἅμα· ἀδύνατον διὰ τὸ ἀναιρετικὰ ἀλλήλων εἶναι· ἀλλ’ οὐδὲ ἕτερον ἐν ἑτέρω δυνηθείη ἂν εἶναι· διὰ τὸ ἄμικτον καὶ ἀνόμοιον αὐτῶν τῆς φύσεως. οὐκοῦν ἐκ τρί τὸ διαιροῦν· φανήσεται καὶ αὐτὸ θεός θς . ἀλλὰ ποίας ἂν εἴη καὶ τὸ τρίτον φύσεως· πότερον τῆς τοῦ καλοῦ ἢ τοῦ φαύλου· ἄδηλον φανήσεται· τῆς γὰρ ἀμφοτέρων εἶναι αὐτὸ, ἀδύνατον· σα θρᾶς δὴ τοίνυν τῆς τοιαύτης αὐτῶν διανοίας φαινομένης, ἀνάγκη τὴν ἀλήθειαν διαλάμ πειν τῆς ἐκκλησιαστικῆς γνώσεως· ὅτι τὸ κακὸν, οὐ παρὰ θεοῦ θῦ . οὐδὲ ἐν θεῶ θῶ · οὔτε ἐξ ἀρχῆς γέγονεν· οὔτε οὐσία τίς ἐστὶν αὐτοῦ· ἀλλὰ ἄνθρωποι ἄνοι κατὰ στέρησιν τῆς τοῦ καλοῦ φαντασίας, ἑαυ τοῖς ἐπινοεῖν ἤρξαντο καὶ ἀναπλάττειν τὰ οὐκ ὄντα· καὶ ἅπερ βούλονται· ὡς γὰρ ἄν τις ἡλίου φαίνοντος· καὶ πάσης τῆς γῆς τῶ φωτὶ τούτου καταλαμπομένης· καμ μ ύων τοὺς ὀ φθαλμούς σκότος ἑαυτῶ ἐπινοεῖ οὐκ ὄντος σκότους· καὶ λοιπὸν ὡς ἐν σκότει πλανόμενος περιπατεῖ· πολλάκις πίπτων, καὶ κατὰ κρημνῶν ὑπάγων, νομίζων οὐκ εἶναι φῶς, ἀλλὰ σκότος· δοκῶν γὰρ βλέπειν οὐδ’ ὅλως ὁρᾶ; οὕτως καὶ ἡ ψυχὴ τῶν ἀνθρώπων ἀνων · καμμύουασα τὸν ὀφθαλμὸν δι’ οὗ τὸν θεὸν θν ὁρᾶν δύναται, ἑαυτῆ τὰ κακὰ ἐπενόησεν· ἐν οἷς κινουμένη, οὐκ οἶδεν ὅτι δοκοῦσά τι ποιεῖν, οὐδὲν ποιεῖ· τὰ οὐκ ὄντα γὰρ ἀναπλάττττεται. καὶ οὐχ ὁποία γέγονε, τοιαύτη καὶ ἔμεινεν· ἀλλ’ ὁποίαν ἑαυτὴν ἐνέφυρε, τοιαύτη καὶ φαίνεται. γέγονε μὲν γὰρ εἰς τὸ ὁρᾶν τὸν θεὸν θν · καὶ ὑπ’ αὐτοῦ φωτίζεσθαι· αὕτη δὲ ἀντὶ τοῦ θεοῦ θῦ τὰ φθαρτὰ καὶ τὸ σκότος ἐζήτησεν· ὥς που καὶ τὸ πνεῦμα πνα ἐγγρά φως φησὶν· ὁ θεὸς θς τὸν ἄνθρωπον ἄνον ἐποίησεν εὐθῆ. αὐ τοὶ δὲ ἐζήτησαν λογισμοὺς πολλοὺς. κακίας οὖν εὕρεσις καὶ ἐπίνοια τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις ἐξ ἀρχῆς, οὕτω γέγονε καὶ πέπλασται· πῶς δὲ καὶ εἰς τὴν τῶν εἰδώλων μανίαν καταβεβήκασιν. ἤ λέγειν ἀναγκαῖον· ἵνα γινώσκης ὅτι ὅλως ἡ τῶν εἰδώλων εὕρεσις· οὐκ ἀπὸ ἀγαθοῦ· ἀλλ’ ἀπὸ κακίας γέγονε· τὸ δὲ τὴν ἀρχὴν ἔχον κακὴν, ἐν οὐδενί ποτε καλὸν κριθείη, ὅλον ὂν φαῦλον· κ ἀρκεσθεῖσα δὲ τῆ τῆς κακίας ἐπινοία τῶν ἀνθρώπων ἀνων ἡ ψυχὴ, κατ’ ὀλίγον καὶ εἰς τὰ χείρονα ἑαυτὴν ἐξάγειν ἤρξατο· μαθοῦσα γὰρ διαφορὰς ἡδονῶν· καὶ ζωσαμένη τὴν τῶν θείων λήθην· ἡδομένη δὲ καὶ πρὸς τὰ τοῦ σώματος πάθη, καὶ πρὸς μόνα τὰ παρόντα, καὶ τὰς τούτων δό ξας ἀποβλέπουσα, ἐνόμισε μηδὲν ἔτι πλέον εἶ ναι τῶν βλεπομένων· ἀλλὰ μόνα τὰ πρόσκαιρα, καὶ τὰ σωματικὰ, εἶναι τὰ καλά. ἀποστρα φεῖσα δὲ καὶ ἐπιλαθομένη ἑαυτὴν εἶναι κα τ’ εἰκόνα τοῦ ἀγαθοῦ θεοῦ θῦ , οὐκέτι μὲν διὰ τῆς αὐτῆ δυνάμεως τὸν θεὸν θν λόγον καθ ὃν καὶ γέγο ὁρᾶ· ἔξω δὲ ἑαυτῆς γενομένη, τὰ οὐκ ὄντα λογίζεται καὶ ἀνατυποῦται· ἐπικρύψασα ταῖς ἐπιπλοκαῖς τῶν σωματικῶν ἐπιθυ μιῶν, τὸ· ὡς ἐν αὐτῆ κάτοπτρον, δι’ οὗ μόνον ὁρᾶν ἠδύνατο τὴν εἰκόνα τοῦ πατρός πρς , οὐκέτι μὲν ὁρᾶ ἃ δεῖ ψυχὴ νοεῖν· παντὶ δὲ περιφέρεται, καὶ μόνα ἐκεῖνα ὁρᾶ, τὰ τῆ αἰσθήσει προσπίπτοντα καὶ ἐν ταῖς τούτων δόξαις ταραττομένη, λοιπόν ὃν ἐπελάθετο τῆ διανοία θεόν θν , τοῦτον ἐν σωμα τικοῖς καὶ αἰσθητοῖς ἀναπλάττεται· τοῖς φαινομένοις τὴν τοῦ θεοῦ θῦ προσηγορίαν ἀνατι θεῖσα· καὶ μόνα ταῦτα, δοξάζουσα· ἅπερ αὐ τὴ βούλεται καὶ ὡς ἡδέα ὁρᾶ· προηγεῖται τοίνυν αἰτία τῆς εἰδωλολατρίας, ἡ κακία· μαθόντες γὰρ οἱ ἄνθρωποι ἄνοι τὴν οὐκ οὖσαν κακίαν ἑαυ τοῖς ἐπινοεῖν, οὕτως καὶ τοὺς οὐκ ὄντας εαυτοῖς ἀνεπλάττοντο· οἷον δὲ· εἴ τις εἰς βυθὸν καταδὺς· μηκέτι μὲν βλέποι τὸ φῶς μὴ δὲ τὰ ἐν τῶ φωτὶ φαινόμενα διὰ τὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ πρὸς τὸ κάτω νεῦμα, καὶ τὴν τοῦ ὕδατος ἐπικειμένην χύσιν αὐτῶ· μόνα δὲ τὰ ἐν τῶ βυθῶ αἰσθόμενος· νομίζοι μηδὲν πλέον ἐκείνων εἶναι· ἀλλ’ αὐτὰ τὰ φαι νόμενα αὐτῶ· τῶν ὄντων εἶναι τὰ κύρια· οὕ τως καὶ οἱ πάλαι τῶν ἀνθρώπων ἀνων παράφρονες· καταδύντες εἰς τὰς τῶν σαρκῶν ἐπιθυμίας καὶ φαντασίας· καὶ ἐπιλαθόμενοι τῆς περὶ καὶ δόξης. ἀμυδρῶ τῶ λογισμῶ. ον δὲ ἀλογία χρησάμενοι, τὰ φαινόμενα θεοὺς ετυπώσαντο· τὴν κτίσιν παρὰ τὸν κτί ντα δοξάζοντες, καὶ τὰ ἔργα μᾶλλον ἐκ θειάζοντες, ἤπερ τὸν τούτων αἴτιον καὶ δημιουργὸν δεσπότην θεὸν θν . ὥσπερ δὲ κατὰ τὸ προλεχθὲν παράδειγμα· οἱ εἰς τὸν βυθὸν καταδυόμενοι· ὅσον μᾶλλον ἐπικαταβαίνουσι, τοσοῦτον εἰς τὰ σκοτεινότερα καὶ βαθύτερα ὁρμῶσιν· οὕτω καὶ τὸ τῶν ἀνθρώπων ἀνων πέπονθε γένος· οὐ γὰρ ἁ πλῆν ἔσχον τὴν εἰδωλολατρίαν· οὐδὲ ἀφ’ ὧν αντο, ἐν τούτοις καὶ διέμειναν· ἀλλ’ ὅσον τοῖς πρώτοις ἐνεχρόνιζον, τοσοῦτον ἑαυτοῖς και νοτέραις ἐφεύρισκον δεισιδαιμονίας· καὶ κόρον οὐ λαμβάνοντες τῶν πρώτων· ἄλλοις πάλιν ἐνεπίμπλαντο κακοῖς· προκόπτοντες ἐν τοῖς αἰσχίστοις, καὶ πλεῖον ἑαυτῶν ἐπεκτείνοντες τὴν ἀσέβειαν· τοῦτο δὲ καὶ ἡ θεία γραφὴ μαρτύ ρεται λέγουσα· ὅταν ἔλθη ὁ ἀσεβὴς εἰς βάθος κακῶν καταφρονεῖ· ἄρτι γὰρ ἀπεπήδησεν ἡ διάνοια τῶν ἀνθρώπων ἀνων ἀπὸ θεοῦ θῦ · καὶ καταβαίνον τες ταῖς ἐννοίαις καὶ τοῖς λογισμοῖς οἱ ἄνθρωποι ἄνοι · πρώτοις οὐρανῶ οὐνῶ · καὶ ἡλίω· καὶ σελήνη· καὶ τοῖς ἄστροις· τὴν τοῦ θεοῦ θῦ τιμὴν ἀνέθηκαν· ἐκείνους οὐ μόνον θεοὺς εἶναι νομίζοντες, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων τῶν μετ’ αὐτοὺς αἰτίους τυγχάνειν· εἶ τ’ ἐπικαταβαίνοντες τοῖς σκοτεινοῖς λογισ μοῖς, αἰθέρα καὶ τὸν ἀέρα· καὶ τὰ ἐν τῶ ἀέρι· προσηγόρευσαν θεούς· προβαίνοντες δὲ τοῖς κακοῖς, ἤδη καὶ τὰ στοιχεῖα· καὶ τὰς ἀρχὰς τῆς τῶν σωμάτων συστάσεως· τὴν θερμὴν· καὶ τὴν ψυχράν· καὶ τὴν ξηρὰν· καὶ τὴν ὑγράν οὐσίαν θεοὺς ἀνύμνησαν. ὡς δὲ περὶ τὴν γῆν ἰλυσπῶνται, δίκην τῶν ἐν τ κοχλίων· οὕτως οἱ ἀσεβέστατοι τῶν ἀν πεσόντες καὶ καταπεσόντες ἀπὸ τῆς πε φαντασίας, λοιπὸν καὶ ἀνθρώπους ἀνους καὶ ἀνθρώπων ἀνων μορ φὰς· τῶν μὲν, ἔτι ζώντων· τῶν δὲ καὶ μ θάνατον, ὡς θεοὺς ἀνέθηκαν. ἔτι δὲ καὶ χεί να βουλευόμενοι καὶ λογιζόμενοι, ἤδη εἰς λίθους καὶ ξύλα· καὶ ἑρπετὰ· ἔνυδρά τε καὶ χερσαῖα· καὶ εἰς τὰ τῶν ἀλόγων ἀνήμερα ζῶα, τὴν θείαν καὶ ὑπερκόσμιον τοῦ θεοῦ θῦ σηγορίαν μετήνεγκαν· πᾶσαν τιμὴν θεοῦ θῦ αὐ ἀπονέμοντες· καὶ τὸν ἀληθινὸν καὶ ὄντως ὄν τα θεὸν θν τὸν τοῦ χριστοῦ χῦ πατέρα πρα , ἀποστρεφόμενοι· εἴ θε δὲ κἂν μέχρι τούτων εἱστήκει τῶν ἀφρόνων ἡ τόλμα, καὶ μὴ περαιτέρω βαίνοντες, ἑαυ33τοὺς ταῖς ἀσεβείαις ἐνέφυρον· τοσοῦτον γάρ τίνες καταπεπτώκασι τῆ διανοία, καὶ ἐσκοτίσθησαν τὸν νοῦν· ὥστε καὶ τὰ μη λως μηδαμῶς ὑπάρχοντα μὴ δὲ ἐν τοῖς γε νομένοις φαινόμενα, ὅμως ἑαυτοῖς ἐπι νοῆσαι καὶ θεοποιῆσαι. λογικὰ γὰρ ἀλόγοις ἐπι μίξαντες, καὶ ἀνόμοια τῆ φύσει ἐνείραντες, ὡς θεοὺς θρησκεύουσιν· οἷοί εἰσὶν οἱ παρ’ αἰγυ πτίοις κυνοκέφαλοι· καὶ ὀφιοκέφαλοι· καὶ ὀνοκέφαλοι· καὶ ὁ παρὰ λίβυσι κριοκέ φαλος ἄμμων· ἄλλοι δὲ τὰ μέρη τῶν σωμάτων· κεφαλὴν· καὶ ὦμον· καὶ χεῖρα· καὶ πόδα καθ’ ἑαυτὰ διελόντες, ἕκαστον εἰς θεοὺς ἀνέθηκαν καὶ ἐξεθείασαν· ὥσπερ οὐκ ἀρκούμενοι ἐξ ὁλο κλήρου τοῦ ὅλου σώματος ἔχειν τὴν θρησκείαν· δὲ τὴν ἀσέβειαν ἕτεροι, τὴν πρόφα τῆς τούτων εὑρέσεως καὶ τῆς ἑαυτῶν κακίας· ν ἡδονὴν καὶ τὴν ἐπιθυμίαν, θεοποιήσαντες οσκυνοῦσιν· οἷός ἐστὶν ὁ παρ’ αὐτοῖς ἔρως· ἐν πάφω· ἀφροδίτη· οἱ δὲ, ὥσπερ αὐτῶν φιλοτιμούμενοι τοῖς χείροσιν, ἐτόλμησαν τοὺς ρ’ αὐτῶν ἄρχοντας· ἢ καὶ τοὺς τούτων παῖδας, εἰς θεοὺς ἀναθεῖναι· ἢ διὰ τιμὴν τῶν ἀρξάντων, ἢ διὰ φόβον τῆς αὐτῶν τυραννίδος· ὡς ὁ ἐν κρήτη παρ’ αὐτοῖς περιβόητος ζεύς· καὶ ὁ ἐν ἀρκαδία ἑρμῆς· καὶ παρὰ μὲν ἰνδοῖς διόνυσος· παρὰ δὲ αἰγυπτίοις· ἶσις· καὶ ὄσιρις καὶ ὦρος· καὶ ὁ νῦν ἀνδριανοῦ τοῦ ῥωμαίων βασιλέως παιδικὸς ἀντίνοος, ὃν καίπερ εἰδότες ἄνθρωπον ἄνον , καὶ ἄνθρωπον ἄνον οὐ σεμνόν, ἀλλ’ ἀσελγείας ἔμπλεων, διὰ φόβον τοῦ προσ τάξαντος σέβουσιν. ἐπιδημήσας γὰρ ἀδρι ανὸς τῆ χώρα τῶν αἰγυπτίων, τελευτήσαν τα τὸν τῆς ἡδονῆς αὐτοῦ ὑπηρέτην ἀντίνοον, ἐκέλευσε θρησκεύεσθαι· αὐτὸς μὲν, καὶ μετὰ θάνατον ἐρῶν τοῦ παιδός· ἔλεγχον δὲ ὅμως καθ’ ἑαυτοῦ καὶ γνώρισμα κατὰ πάσης εἰδωλολατρίας παρέχων, ὅτι οὐκ ἄλλως εὑρέθη παρὰ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις αὕτη, ἢ δι’ ἐπιθυμίαν τῶν πλασαμένων· καθὼς καὶ ἡ σοφία τοῦ θεοῦ θῦ προμαρτύρεται λέγουσα· ἀρχὴ πορνείας, ἐπίνοια εἰδώλων· καὶ μή τι θαυμάσης· μὴ δὲ μακρὰν πίστεως νομίσης εἶναι τὸ λεγόμενον, ὅπου γε καὶ οὐ πολλῶ πρότερον· ἢ τάχα καὶ μέχρι νῦν ἡ ῥωμαίων σύγκλητος· τοὺς πώ ποτε αὐτῶν ἐξ ἀρχῆς ἄρξαντας βασιλέας, ἢ πάντας· ἢ οὓς ἂν αὐτοὶ βούλωνται νωσι, δογματίζουσιν ἐν θεοῖς εἶναι· καὶ θρησκεύεσθαι θεοὺς γράφουσιν· οἷς μὲν ἀπεχθάνονται, τούτους ὡς πολεμίους τὴν φύσιν ὁμολογοῦσι· καὶ ἀνθρώπους ἀνους ὀνομάζουσιν· οὓς δὲ καταθυμίους ἔχουσι, τούτους δι’ ἀνδρα γαθίαν θρησκεύεσθαι προστάττουσιν· ὥσ περ ὅρα ὅλον ἐπ’ ἐξουσίας ἔχοντες τὸ θεοποιεῖν, αὐτοὶ ἄν θρωποι τυγχάνοντες· καὶ εἶναι θνητοὶ μὴ ἀρ νούμενοι· ἔδει δὲ θεοποιοῦντας αὐτούς, μᾶλλον αὐτοὺς εἶναι θεούς· τὸ γὰρ ποιοῦν τοῦ ποιουμένου κρεῖττον εἶναι δοκεῖ· καὶ ὁ κρίνων τοῦ κρινομένου ἐξ ἀνάγκης ἄρχει· καὶ ὁ διδοὺς· πάντως ὃ ἔχει χαρίζεται· ὥσ περ ἀμέλει καὶ πᾶς βασιλεὺς ὃ μὲν ἔχει χαρί ζεται· τῶν δὲ λαμβανόντων κρείττων καὶ μείζων ἐστίν· εἴπερ οὖν· οὓς θέλουσιν αὐτοὶ τούτους θεοὺς δογματίζουσιν εἶναι, ἔδει καὶ αὐ τοὺς πρῶτον εἶναι θεοὺς· ἀλλὰ τὸ θαυμαστὸν, ἐστὶ τοῦτο· ὅτι αὐτοὶ ἀποθνήσκοντες ὡς ἄνθρωποι ἄνοι ἐλλέγχουσι τὴν ἑαυτῶν περὶ τῶν θεοποιηθέν των ὑπ’ αὐτῶν ψῆφον· εἶναι ψευδῆ. τοῦτο δὲ τὸ ἔθος οὐ καινόν· οὐδὲ ἀπὸ τῆς ῥωμαίων ἤρξατο βουλῆς· ἀλλ’ ἢ ἄνωθεν προγινόμενον καὶ προμελετώμενον ἐπὶ τὴν τῶν εἰδώλων ἔννοιαν. καὶ γὰρ οἱ πάλαι παρ’ ἕλλησι διαβε βοημένοι θεοὶ· ζεὺς· καὶ ποσειδὼν· καὶ ἀπόλλων· καὶ ἥφαιστος· καὶ ἑρμῆς· καὶ ἐν θηλείαις, ἥρα· καὶ δήμητρα· καὶ ἀθηνά· καὶ ἄρτεμις· ταῖς θησέως· τοῦ παρὰ τοῖς ἕλλησιν ἱστορουμένου διαταγαῖς, ἐκρίθησαν λέγεσθαι θεοὶ· καὶ οἱ μὲν διαταξάμενοι ὡς ἄνθρωποι ἄνοι ἀποθνήσκοντες, θρηνοῦνται· οὓς δὲ διετάξαντο, οὗτοι ὡς θεοὶ προσ κυνοῦνται· ὢ πολλῆς ἐναντιότητος καὶ μανίας· διαταξάμενον εἰδότες, οὓς διετάξατο προ μῶσι. καὶ εἴθε μέχρις ἀρόνων εἱστήκει τούτων δωλομανία, καὶ μὴ εἰς θηλείας κατέφε τὴν θείαν προσηγορίαν· καὶ γὰρ καὶ γυναῖ ς ἃς οὐδὲ εἰς κοινὴν περὶ πραγμάτων συμ βουλίαν λαμβάνειν ἀσφαλές, ταύτας τῆ τοῦ θεοῦ θῦ τιμῆ, θρησκεύουσι καὶ σέβουσιν· ὡς αἱ μὲν παρὰ θησέως διαταγεῖσαι ἃς προειρήκαμεν· παρὰ δὲ αἰγυπτίοις, ἶσις· καὶ κόρη· καὶ νεωτέρα· καὶ παρ’ ἄλλοις, ἀφροδίτη· τὰ γὰρ τῶν ἄλλων ὀνό ματα, οὐδὲ λέγειν εὐαγὲς ἡγοῦμαι· πάσης χλεύης ὄντα μεστά. πολλοὶ γὰρ οὐ μόνον ἐν τοῖς πάλαι, ἀλλὰ καὶ ἐν τοῖς καθ’ ἡμᾶς χρόνοις· ἀπο βαλόντες φίλτατα καὶ ἀδελφοὺς καὶ συγγενεῖς, καὶ γυναῖκας· πολλαὶ δὲ καὶ ἄνδρας ἀποβαλοῦσαι· οὓς πάντας ἡ φύσις ἤλεγξεν ἀνθρώπους ἀνους εἶναι θνητούς, τούτους καὶ ταύτας διὰ τὸ πολὺ περὶ αὐτῶν πένθος· ἀναζωγραφήσαντες καὶ θυσίας ἀνα πλάσαντες, ἀνέθηκαν· οὓς οἱ μετὰ ταῦτα διὰ τὴν πλάσιν καὶ τὴν τοῦ τεχνίτου φιλοτιμίαν, θεοὺς ἐθρήσκευσαν· πρᾶγμα πάσχοντες, οὐ κα τὰ φύσιν· οὓς γὰρ οἱ γονεῖς ὡς μὴ ὄντας θεοὺς ἐθρήνησαν. οὐκ ἂν γὰρ εἴπερ ἤδεισαν αὐτοὺς θεοὺς, ὡς ἀπολλομένους ἐκόψαντο· τούτου γὰρ χάριν, οὐ μόνον νομίζοντες αὐτοὺς εἶναι θεούς, ἀλλὰ μηδόλως ὑπάρχειν ἐν εἰκόνι τούτους ἐτυπώ σαντο· ἵνα τὸ μηκέτι εἶναι τὴν διὰ τῆς εἰκόνος δόκησιν ὁρῶντες, παραμυθῶνται, τούτοις ὅμως οἱ ἄφρονες, ὡς θεοῖς εὔχονται· καὶ τὴν ὅρα τοῦ ἀληθινοῦ τιμὴν τούτοις περιτιθέασιν· ἐν γοῦν αἰγύπτω εἰσέτι καὶ νῦν, ὁ περὶ ὀσίρεως· καὶ ὥρου· καὶ τύφωνος, καὶ τῶν ἄλλων, θρῆ τῆς ἀπωλείας ἐπιτελεῖται· καὶ τὰ ἐν δωδώ χαλκεῖα· καὶ οἱ ἐν κρήτη κορύβαντες· τὸν μὴ εἶναι θεὸν ἐλέγχουσιν· ἀλλ’ ἄνθρωπον ἄνον · καὶ τοῦτον ἐκ πατρὸς πρς ὠμοβόρου γενόμενον· καὶ τό γε θαυ μαστὸν· ὅτι καὶ ὁ πάνυ παρ’ ἕλλησι σοφὸς καὶ πο λλὰ καυχησάμενος ὡς περὶ θεοῦ διανοηθεὶς ὁ πλάτων, εἰς τὸν πειραιᾶ μετὰ σωκράτους κα τέρχεται, τὴν ἀνθρώπου ἀνου τέχνη πλασθεῖσαν ἄρτεμιν προσκυνήσων· ταύτας δὲ καὶ τὰς τοιαύτας τῆς εἰδωλομανίας εὑρέσεις, ἄνωθεν καὶ πρὸ πολλοῦ προεδίδασκεν ἡ γραφὴ λέγουσα· ἀρχὴ πορνείας, ἐπίνοια εἰδώλων· εὕρεσις δὲ αὐ τῶν· φθορὰ ζωῆς· οὔτε γὰρ ἦν ἀπ’ ἀρχῆς, οὔτε εἰς τὸν αἰῶνα ἔσται. κενοδοξία γὰρ ἀνθρώπων ἀνων ἦλθεν εἰς τὸν κόσμον· καὶ διατοῦτο σύντομον αὐτῶν τέλος ἐπενοήθη. ἀώρω γὰρ πένθει τρυχόμενος πατήρ πηρ τοῦ ταχέως ἀφαιρεθέντος τέκνου εἰκόνα ποιήσας· τὸν τότε νεκρὸν ἄνθρωπον ἄνον , νῦν ὡς ζῶντα ἐτίμησε· καὶ παρέδωκε τοῖς ὑποχειρίοις, μυστήρια καὶ τε λετάς. εἶτ’ ἐν χρόνω κρατυνθὲν τὸ ἀσεβὲς ἔθος, ὡς νόμος ἐφυλάχθη· καὶ τυράννων ἐπιταγαῖς, ἐθρησκεύετο τὰ γλυπτά· οὓς ἐν ὄψει μὴ δυνά μενοι τιμᾶν ἄνθρωποι ἄνοι διὰ τὸ μακρὰν οἰκεῖν, τὴν πόρρωθεν ὄψιν ἀνατυπωσάμενοι, ἐμφανῆ εἰ κόνα τοῦ τετιμημένου βασιλέως ἐποίησαν· ἵ να τὸν ἀπόντα, ὡς παρόντα κολακεύωσι διὰ τῆς σπουδῆς· εἰς ἐπίτασιν δὲ θρησκείας· καὶ τοὺς ας ἡ τοῦ τεχνίτου προετρέψατο φιλοτιμία· ν γὰρ ἴσως τῶ κρατοῦντι βουλόμενος σαι, ἐξεβιάσατο τῆ τέχνη τὴν ὁμοιότητα πὶ τὸ κάλλιον· τὸ δὲ πλῆθος ἐφελκόμενον διὰ τὸ εὔχαρι τῆς ἐργασίας, τὸν πρὸ ὀλίγου τι μηθέντα ἄνθρωπον ἄνον , νῦν σέβασμα ἐλογίσαντο· καὶ τοῦ ἐγεγόνει τῶ βίω εἰς ἔνεδρον· ὅτι ἢ συμφορᾶ, ἢ τυραννίδι δουλεύσαντες ἄνθρωποι ἄνοι , τὸ ἀκοινώνη τον ὄνομα λίθοις καὶ ξύλοις περιέθηκαν· τοιαύτης τοίνυν τῆς τῶν εἰδώλων εὑρέσεως ἐπὶ μάρτυρι τῆ γραφῆ· παρὰ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις ἀρ ξαμένης καὶ ἀναπλασθείσης· ὥρα λοιπόν σοι καὶ τὸν κατ’ αὐτῆς ἔλλεγχον ἀποδεῖξαι· οὐ το σοῦτον ἔξωθεν, ὅσον ἀφ’ ὧν οὗτοι περὶ αὐτῶν φρονοῦσι τὰ τεκμήρια λαμβανόντες. εἰ γάρ τις τῶν παρ’ αὐτοῖς λεγομένων θεῶν· ἵνα πρῶτον ἀπὸ τούτων τῶν κάτωθεν ἄρξωμαι· λάβοι τὰς πράξεις· εὑρήσει μὴ μόνον οὐκ εἶ ναι αὐτοὺς θεοὺς, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀνθρώπων ἀνων τοὺς αἰ σχίστους γεγονότας. οἷον γὰρ οἷόν ἐστὶν· ἰδεῖν τοὺς παρὰ ποιηταῖς τοῦ διὸς ἔρωτας καὶ τὰς ἀσελγείας· οἷόν ἐστιν αὐτὸν ἀκούειν ἁρπά ζοντα μὲν τὸν γαννυμήδην· καὶ τὰς κλοπιμαίους ἐργαζόμενον μοιχείας· δεδιότα δὲ καὶ δει λιῶντα, μὴ παρὰ γνώμην αὐτοῦ τὰ τῶν τρώων ἀπόλληται τείχη· οἷόν ἐστιν ἰδεῖν αὐ τὸν ἀχθόμενον· ἐπὶ τῶ θανάτω τοῦ υἱέος αὐτοῦ σαρπηδόνος· καὶ βουλόμενον αὐτῶ βοηθῆσαι· καὶ μὴ δυνάμενον· καὶ ἐπιβουλευό μενον ἐπὶ τῶν ἄλλων λεγομένων θεῶν· ἀ θηνᾶς δὴ λέγω καὶ ἥρας· καὶ ποσειδῶνος· βοηθούμενον δὲ ὑπὸ θέτι ἑκατονταχείρου αἰγαίωνος· καὶ νι ὑπὸ ἡδονῶν, δουλεύοντα δὲ γυναιξὶ· δι’ αὐτὰς· ἐν ἀλόγοις ζώοις· τετράποσί τε πτηνοῖς ταῖς φαντασίαις παρακινδυνεύ καὶ πάλιν αὐτὸν μὲν κρυπτόμενον διὰ τὴν τοῦ ἐπιβουλὴν· τὸν δὲ κρόνον ὑπ’ αὐτοῦ δε μενον· κἀκεῖνον ἀποτέμνοντα τὸν πατέρα πρα ἆρ’ οὖν· ἄξιον τοῦτον ὑπονοεῖν θεὸν, τοσαῦ τα δράσαντα καὶ διαβληθέντα, ἃ μὴ δὲ οἱ κοινοὶ ῥωμαίων νόμοι, καὶ τοὺς ἁπλῶς θρώπους ἐπιτρέπουσι ποιεῖν; ἵνα γὰρ πολλῶν ὀλίγα μνημονεύσω διὰ τὸ πλῆθος· ἰδὼν αὐτοῦ τὴν εἰς σεμέλην καὶ λήδαν· ἀλκμήνην· καὶ ἄρτεμιν· καὶ λητῶ· καὶ μαῖαν· καὶ εὐρώπην· καὶ δανάην· καὶ ἀν πην· παρανομίαν καὶ φθορὰν· ἢ τίς ἰδὼν τὴν εἰς τὴν ἰδίαν αὐτοῦ ἀδελφὴν ἐπιχεί καὶ τόλμαν· ὅτι τὴν αὐτὴν ἀδελφὴν εἶχε καὶ γυναῖκα, οὐκ ἂν χλευάσειε· καὶ ζημι σειε θανάτω· ὅτι μὴ μόνον ἐμοίχευσεν, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐκ τῆς μοιχείας γενομένους αὐ παῖδας, θεοποιήσας, ἀνέθηκεν· ἐπικάλυμμα τῆς παρανομίας αὐτοῦ, τὴν τῆς θεοποιίας φαντασίαν κατασκευάζων· ὧν εἰσι· δ νυσος καὶ ἡρακλὴς· καὶ διόσκουροι· καὶ μῆς· καὶ περσεὺς· καὶ σώτειρα. τίς ἰδὼν τὴν τῶν λεγομένων θεῶν ἀκατάλλακτον πρὸς ἑαυτοὺς ἔριν ἐν ἰλίω· τῶν ἑλλήνων καὶ τῶν τρώων χάριν, οὐ καταγνώσεται τῆς ἀσθενείας αὐτῶν, ὅτι διὰ τὴν πρὸς ἀλλήλους αν, καὶ τοὺς ἀνθρώπους ἀνους παρώξυναν, ν ὑπὸ μὲν διομήδους· τιτρωσκομένους εα καὶ ἀφροδίτην· ὑπὸ δὲ ἡρακλέους, ν ἥραν καὶ τὸν ὑποχθόνιον· ὃν καλοῦσι θεὸν ϊδωνέα· καὶ διόνυσον μὲν ὑπὸ περσέως· νᾶν δὲ ὑπὸ ἀρκάδος· καὶ τὸν ἥφαιστον ῥι μενον καὶ χωλαίνοντα, οὐ καταγνώσεται ς φύσεως· καὶ ἀποστραφήσεται μὲν τοῦ λέγειν τοὺς ἔτι εἶναι θεοὺς. φθαρτοὺς δὲ καὶ παθητοὺς τοὺς ἀκούων, οὐδὲν ἄλλο, ἢ ἀνθρώπους ἀνους αὐτούς, καὶ ἀνθρώπους ἀνους ἀσθενεῖς ἐπιγνώσεται· καὶ μᾶλλον τοὺς τρώσαντας, ἢ τοὺς τρωθέντας θαυμά ιεν· ἢ τίς ἰδὼν τὴν ἄρεως πρὸς ἀφροδίτην μοιχείαν· καὶ τὸν ἡφαίστου κατ’ ἀμφο τέρων κατασκευαζόμενον δόλον· καὶ τοὺς ἄλλους λεγομένους θεοὺς, ἐπὶ θέαν· τῆς μοι είας ὑπὸ τοῦ ἡφαίστου καλουμένους· καὶ αὐ οὺς ἐρχομένους καὶ ὁρῶντας αὐτῶν τὴν ἀ έλγειαν· οὐκ ἂν γελάσειε καὶ καταγνώσεται ς φαυλότητος αὐτῶν· ἢ τίς οὐκ ἂν γελάσειεν ρῶν τὴν ἡρακλέους πρὸς τὴν ὀμφάλην ἐκ μέθης παραφροσύνην καὶ ἀσωτίαν· τὰς γὰρ καθ’ ἡδονὴν αὐτῶν πράξεις· καὶ τοὺς παρα λόγους αὐτῶν ἔρωτας· καὶ τὰς ἐν χρυσῶ καὶ ἀργύρῶ· καὶ χαλκῶ· καὶ σιδήρῶ καὶ λίθοις· καὶ ξύλοις θεοπλαστίας, οὐ δεῖ διελέγχειν μετὰ σπουδῆς· τῶν πραγμάτων καὶ ἀφ’ ἑαυτῶν ἐχόντων τὸ μῦσος· καὶ δι’ ἑαυτῶν ἐπιδεικνυ μένων τὸ τῆς πλάνης γνώρισμα· ἐφ’ οἷς μά λιστα καὶ οἰκτειρήσειεν ἄν τις τοὺς ἀπατω μένους ἐν αὐτοῖς. τῆ γὰρ ἑαυτῶν γυναι κὶ· μισοῦντες τὸν ἐπιβαίνοντα τῆς μοιχείας διδασκάλους θεοποιοῦν κ αἰσχύνονται· καὶ ταῖς ἀδελφαῖς αὐτο κ ἐπιμιγνύμενοι, τοὺς τοῦτο ποιήσαντα προσκυνοῦσι· καὶ ὁμολογοῦντες εἶναι κα τὴν παιδοφθορίαν, τοὺς ἐπὶ ταύτη διαβαλ λομένους θρησκεύουσι· καὶ ἃ μὴ δὲ ἐν ἀνθρώποις ἀνοις εἶναι ἐπιτρέπουσιν οἱ νόμοι, ταῦτα τοῖς ὑ π’ αὐτῶν ὀνομαζομένοις εἶναι θεοῖς περι τιθέντες, οὐκ ἐρυθριῶσιν· εἶτα προσκυνοῦν τες λίθοις καὶ ξύλοις, οὐχ ὁρῶσιν ὅτι τὰ μὲν ὅμοια τοῖς ποσὶ πατοῦσι καὶ· καίουσι· τὰ δὲ τού των μέρη θεοὺς προσαγορεύουσι· καὶ ἃ πρὸς ὀ λίγον εἰς χρῆσιν εἶχον, ταῦτα διὰ παραφρο σύνην γλύψαντες σέβουσιν· οὐχ ὁρῶντες δὲ λογιζόμενοι τὸ σύνολον· ὅτι οὐ θεοὺς, ἀλλὰ τὴν τέχνην τοῦ γλύψαντος προσκυνοῦσιν. ἕ μὲν γὰρ ἄξυστός ἐστιν ὁ λίθος, καὶ ἡ ὕλη ἀρ ἐπὶ τοσοῦτον ταῦτα πατοῦσι· καὶ τούτοις ὑπηρεσίας τὰς ἑαυτῶν· πολλάκις καὶ ἀτιμοτέρας χρῶνται· ἐπειδὰν δὲ ὁ τεχνί της εἰς αὐτά· τῆς ἰδίας ἐπιστήμης ἐπι λη τὰς συμμετρίας· καὶ ἀνδρὸς ἢ γυναικὸς εἰς τὴν ὕλην σχῆμα τυπώση, τότε δὴ χάριν ὁμολογήσαντες τῶ τεχνίτη, λοιπὸν ὡς θεοὺς προσκυνοῦσι· μισθοῦ παρὰ τοῦ γλύψαντος αὐτοὺς ἀγοράσαντες. πολλάκις δὲ καὶ αὐτ ὁ ἀγαλματοποιὸς· ὥσπερ ἐπιλαθόμενος ω αὐτὸς εἰργάσατο, τοῖς ἰδίοις ἔργοις προσεύ καὶ ἃ πρὸ ὀλίγου κατέξεε καὶ κατέκοπτε, ταῦτα μετὰ τὴν τέχνην θεοὺς προσαγορεύει· ἔδει δὲ ειν ταῦτα, τὴν τοῦ ἐπιστήμονος ἀποδέχεσθαι· καὶ μὴ τὰ ὑπ’ αὐτοῦ πλα ντα, τοῦ πεποιηκότος προτιμᾶν· οὐ γὰρ ἡ λη τὴν τέχνην, ἀλλ’ ἡ τέχνη τὴν ὕλην ἐκόσ ε καὶ ἐθεοποίησε· πολλῶ οὖν μᾶλλον δικαι ον ἦν τὸν τεχνίτην αὐτοὺς προσκυνεῖν, ἤπερ τὰ ὑπ’ αὐτοῦ πεποιημένα· ὅτι τε καὶ προ ϋπῆρχε τῶν ἐκ τέχνης θεῶν· καὶ ὅτι ὡς ἐβου λήθη· οὕτω καὶ γεγόνασι· νῦν δὲ παραγκωνισά νοι τὸ δίκαιον· καὶ τὴν ἐπιστήμην καὶ τὴν χνην ἀτιμάσαντες τὰ μετ’ ἐπιστήμης καὶ τέ χνης γεγονότα προσκυνοῦσι· καὶ τοῦ ποιή σαντος ἀνθρώπου ἀνου ἀποθνήσκοντος· τὰ ὑπ’ αὐτοῦ γενόμενα ὡς ἀθάνατα προσκυνοῦσι καὶ τιμῶσιν· ἃ εἰ μὴ τύχοιεν τῆς καθ’ ἡμέραν ἐ μελείας, πάντως τῶ χρόνω διὰ τὴν φύσιν ἀφανίζονται· πῶς δὲ οὐκ ἄν τις αὐτοὺς οἰ τειρήσειε καὶ κατὰ τοῦτο· ὅτι βλέποντες αὐ · τοὺς μὴ βλέποντας προσκυνοῦσι· καὶ ἀκού ντες αὐτοὶ, τοῖς μὴ ἀκούουσι προσεύχονται· ἔμψυχοι καὶ λογικοὶ κατὰ φύσιν ὄντες οἱ ἄνθρωποι ἄνοι · τοὺς μὴ δόλως κινουμένους· ἀλλὰ ἀψύχους ὄντας, ὡς θεοὺς προσαγορεύουσι· καὶ τό γε θαυμαστὸν ὅ τι οὓς αὐτοὶ φυλάττουσιν ὑπ’ ἐξουσίαν ἔχοντες, τού τοις ὡς δεσπόταις δουλεύουσι· καὶ μή τι νομίσης ταῦτα με λέγειν ἁπλῶς ἢ ψεύδεσθαι κατ’ αὐτῶν, ἔστι μὲν γὰρ καὶ τοῖς ὀφθαλμοῖς ἡ πίστις ἀπαντῶσα τούτων· καὶ πάρεστι τοῖς βουλομένοις ὁρᾶν τὰ τοιαῦτα· κρείττων δὲ μαρτυρία περὶ τούτων ἐστὶ καὶ παρὰ τῆς θείας γραφῆς, προδιδασκούσης ἄνωθεν καὶ λεγούσης· τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν, ἀργύριον καὶ χρυσίον ἔργα χειρῶν ἀνθρώπων ἀνων ἔχουσι καὶ οὐκ ὄψονται· στόμα ἔχουσι καὶ ο σιν· ὦτα ἔχουσι καὶ οὐκ ἀκούσονται· ῥῖνας καὶ οὐκ ὀσφρανθήσονται. χεῖρας ἔχουσι κ ψηλαφήσουσι· πόδας ἔχουσι καὶ οὐ περιπ σουσιν· οὐ φωνήσουσιν ἐν τῶ λάρυγγι αὐτῶν· ὅμοιοι αὐτοῖς γένοιντο οἱ ποιοῦντες αὐτά. οὐδὲ προφητικὴ δὲ τούτων ἄπεστι μέμψις· ἀλλ’ ἔστι καὶ ἐν τούτοις ὁ κατ’ αὐτῶν ἔλεγχος· λέγον τος τοῦ πνεύματος πνς · αἰσχυνθήσονται οἱ πλάσσοντες θεόν θν · καὶ γλύφοντες πάντα μάταια· καὶ πάντες ὅθεν ἐγένοντο ἐξηράνθησαν καὶ κωφοὶ ἀπὸ ἀνθρώπων ἀνων · συναχθήτωσαν πάντες καὶ στήτωσαν ἅμα· καὶ ἐντραπήτωσαν καὶ αἰσχυνθήτωσαν ἅμα· ὅτι ὤξυνε τέκτων σίδηρον· καὶ σκεπάρνω γάσατο αὐτό· καὶ ἔστησεν αὐτὸ τῶ βραχίονι τῆς ἰσχύος αὐτοῦ· καὶ πεινάσει καὶ ἀσθενήσει καὶ οὐ μὴ πίει ὕδωρ· ξύλον γὰρ ἐκλεξάμενος ἔστησεν αὐτὸ, ἐν μέτρω· καὶ ἐν κόλλη ἐρύθμισεν αὐτὸ· καὶ ἐποίησεν αὐτὸ ὡς μορφὴν ἀνδρός· καὶ ὡς ὡ ραιότητα ἀνθρώπου ἀνου · ἔστησεν αὐτὸ ἐν οἴκω· καὶ ὃ ἔκο ψε ξύλον ἐκ τοῦ δρυμοῦ· καὶ ὃ ἐφύτευσεν ὁ κύριος κς · καὶ ὑετὸς ἐμήκυνεν· ἵνα ἦ ἀνθρώποις ἀνοις εἰς καῦσιν· καὶ λαβὼν ἀπ’ αὐτοῦ θερμανθῆ· καὶ καύσαντες ἔ πεψαν ἄρτους ἐπ’ αὐτῶ· τὸ δὲ λοιπὸν εἰργάσα εἰς θεοὺς καὶ προσεκύνησαν αὐτοῖς· οὗ τὸ ἥμι συ αὐτοῦ κατέκαυσαν πυρὶ· καὶ ἐπὶ τοῦ ἡμί αὐτοῦ κρέας ὀπτήσας· ἔφαγε καὶ ἐνεπλήσθη καὶ θερμανθεὶς, εἶπεν· ἡδύ μοι ὅτι ἐθερμάνθην καὶ εἶδον πῦρ· τὸ δὲ λοιπὸν προσεκύνει λέγων· ἐξελοῦ με ὅτι θεός θς μου εἶ σύ· οὐκ ἔγνωσαν φρο αν τοῦ βλέπειν τοῖς ὀφθαλμοῖς καὶ τοῦ νοῆσαι τῆ καρδία· καὶ οὐκ ἀνε ίσατο ἐν τῆ καρδία αὐτοῦ· οὐδὲ ἀνελογίσατο ψυχῆ αὐτοῦ· οὐδὲ ἔγνω τῆ φρονήσει ὅτι τὸ ἥ υ αὐτοῦ κατέκαυσεν ἐν πυρὶ· καὶ ἔπεψεν τῶν ἀνθράκων αὐτοῦ ἄρτους· καὶ ὀπτήσας έα ἔφαγε· καὶ τὸ λοιπὸν αὐτοῦ εἰς βδέλυγμα ἐποίησε· καὶ προσκυνοῦσιν αὐτό. γνῶτε ὅ τι σποδὸς ἡ καρδία αὐτῶν καὶ πλανῶνται· καὶ οὐδεὶς δύναται ἐξελέσθαι τὴν ψυχὴν αὐτῶν· ἴδετε καὶ οὐκ ἐρεῖτε ὅτι ψεῦδος ἐν τῆ δεξιᾶ μου. πῶς οὖν οὐκ ἄθεοι παρὰ πᾶσι κριθεῖεν οἱ καὶ παρὰ τῆς θείας γραφῆς ἀσεβείας κατηγορού μενοι; ἢ πῶς οὐκ ἂν εἶεν κακοδαίμονες, οἱ οὕ τω φανερῶς ἐλεγχόμενοι, τὰ ἄψυχα θρησκεύον τες ἀντὶ τῆς ἀληθείας· ποία δὲ τούτοις ἐλπίς· ἢ τίς ἂν αὐτοῖς γένοιτο συγγνώμη· πεποιθόσιν ἐπὶ τὰ ἄλογα καὶ ἀκίνητα· ἃ ἀντὶ τοῦ ἀληθι νοῦ θεοῦ θῦ σέβουσιν· εἴθε γὰρ εἴθε κἂν χωρὶς σχή ματος αὐτοῖς τοὺς θεοὺς ἔπλαττεν ὁ τεχνίτης· ἵνα μὴ τῆς ἀναισθησίας φανερὸν ἔχωσι τὸν ἔλ χον. ὑπέκλεψαν γὰρ ἂν τὴν ὑπόνοιαν τῶν ἀκεραίων ὡς αἰσθομένων τῶν εἰδώλων· εἰ μὴ τὰ σύμβολα τῶν αἰσθήσεων· οἷον ὀ φθαλμοὺς· καὶ ῥῖνας· καὶ ὦτα καὶ χεῖρας καὶ μα εἶχον ἀκινήτως κινούμενα πρὸς τὴν τῆς σθήσεως χρῆσιν· καὶ τὴν τῶν αἰσθητῶν ἀντίληψιν· νῦν δὲ ἔχοντες, οὐκ ἔχουσι ν · καὶ στήκοντες, οὐ στήκουσι· καὶ καθεζόμενοι, οὐ καθέζονται· οὐ γὰρ ἔχουσι τούτων τὴν ἐνέργειαν· ἀλλ’ ὡς ὁ πλάσας ἠθέλησεν, οὕτως καὶ μένουσι κείμενοι· θεοῦ θῦ μὲν γνώρισμα, μη δὲν παρέχοντες· ἄψυχοι δὲ κα χνη φαινόμενοι τεθέντες· εἴθε δὲ καὶ ούτων ψευδοθέων κήρυκες· καὶ οἱ μάντει ταὶ λέγω καὶ συγγραφεῖς, ἁπλῶς θεοὺς αὐτοὺς γεγραφήκεισαν· ἀλλὰ μὴ καὶ τὰς πράξεις πρὸς ἔλεγχον ἀθεότητος καὶ αἰσχροποι λιτείας ἀναγεγραφήκεισαν. ἠδύναντο μόνω τῶ τῆς θεότητος ὀνόματι τὴν ἀλήθε ὑφαρπάσαι· μᾶλλον δὲ τοὺς πολλοὺς ἀπὸ τ ἀληθείας πλανῆσαι· νῦν δὲ ἔρωτας καὶ γείας διηγούμενοι τοῦ διὸς· καὶ παιδοφθ τῶν ἄλλων· καὶ ζηλοτυπίας πρὸς ἡδονὴν θηλειῶν· καὶ φόβους· καὶ δειλίας· καὶ τὰς λας κακίας, οὐδὲν ἄλλο ἢ ἑαυτοὺς ἐλέγχου ὅτι οὐ μόνων οὐ περὶ θεῶν διηγοῦνται, ἀλλ’ δὲ περὶ ἀνθρώπων ἀνων σεμνῶν· περὶ δὲ αἰσχρῶν καὶ καλοῦ μακρὰν ὄντων μυθολογοῦσιν· ἀλλ’ περὶ τούτων οἱ δυσσεβεῖς ἐπὶ τὴν ἰδιότητα ποιητῶν καταφεύξονται· λέγοντες τῶν ποιη ἴδιον εἶναι τὸν χαρακτῆρα· τὰ μὴ ὄντα ττεσθαι· καὶ ψεύδεσθαι περὶ μύθων· εἰς ἡδ τῶν ἀκουόντων· οὗ χάριν καὶ τὰ περὶ θεῶν α πεποιηκέναι φήσουσιν· ἀλλ’ αὕτη καὶ πάντων μᾶλλον ἡ πρόφασις αὐτοῖς ἕωλος δειχθήσ ἀφ’ ὧν αὐτοὶ περὶ τούτων ἔχουσι δόξαν καὶ προ ται· εἰ γὰρ τὰ παρὰ ποιηταῖς ἐστὶ πλάσματα ψευδῆ· ψευδὴς ἂν εἴη καὶ αὐτὴ ἡ περὶ τοῦ δι καὶ κρόνου καὶ ἥρας· καὶ ἄρεος· καὶ τῶν λων ὀνομασία· ἴσως γὰρ ὡς αὐτοί φασι κ τὰ ὀνόματα πέπλασται· καὶ οὐκ ἔστι μὲν λως ὁ ζεὺς· οὐδὲ κρόνος· οὐδὲ ἄρης· πλάττονται οἱ ποιηταὶ· πρὸς ἀπάτην υόντων· πλαττόντων δὲ τῶν ποιητῶν ὴ ὄντα· πῶς ὄντας αὐτοὺς θρησκεύουσιν· ως γὰρ ἂν πάλιν φήσωσι· τὰ μὲν ὀνόματα· λάττονται· τὰς δὲ πράξεις ψεύδονται κατ’ αὐ ἀλλὰ καὶ τοῦτο· οὐδὲν ἧττον πρὸς ἀπολογίαν αὐτῶν οὐκ ἀσφαλὲς. εἰ γὰρ τὰς πράξεις ἐψεύσαν το, ἐψεύσαντο πάντως καὶ τὰ ὀνόματα· ὧν καὶ τὰς πράξεις εἶναι διηγήσαντο· ἢ ἀληθεύουσι περὶ τὰ ὀνόματα, ἀληθεύουσι καὶ περὶ τὰς πράξεις ἀνάγκης· ἄλλως τε· οἱ εἶναι τούτους θεοὺς μυ λογήσαντες, ἴσασιν ἀληθῶς καὶ ἃ δεῖ θεοὺς πράττειν· καὶ οὐκ ἄν ποτε τὰς ἀνθρώπων ἀνων θεοῖς προ άψοιεν ἀννοίας· ὥσπερ οὐδὲ τὸ τοῦ πυρὸς ἔργον, τῶ ὕδατί τις ἀναθήσει· τὸ μὲν γὰρ, καίει· τὸ δὲ, ἔμπαλιν τὴν οὐσίαν ἔχει ψυχράν· εἰ μὲν οὖν αἱ πράξεις εἰσὶ θεῶν ἄξιαι, θεοὶ ἂν εἶεν· καὶ οἱ τούτων ἐργάται· εἰ δὲ ἀνθρώπων ἀνων ἐστὶ, καὶ ἀνθρώπων ἀνων οὐ καλῶν, τὸ μοιχεύειν καὶ τὰ προειρημένα ἔργα, ἄνθρωποι ἄνοι ἂν εἶεν οἱ ταῦτα πράξαντες καὶ οὐ θεοί· κατ’ ἀλλήλους γὰρ ταῖς οὐσίαις, καὶ τὰς πρά ξεις εἶναι χρή· ἵνα καὶ ἐκ τῆς ἐνεργείας, ὁ πρά ξας μαρτυρηθῆ· καὶ ἐκ τῆς οὐσίας ἡ πρᾶξις γνωσθῆναι δυνηθῆ· ὥσπερ οὖν εἴ τις δια λεγόμενος περὶ ὕδατος καὶ πυρὸς καὶ τὰς τούτων ἐνεργείας ἀπαγγέλλων, οὐκ ἂν εἶπε, τὸ μὲν ὕδωρ καίειν· τὸ δὲ πῦρ ψύχειν· οὐδ’ εἴ τις περὶ ἡλίου καὶ γῆς διηγεῖτο· ἔλεγεν ἂν τὴν μὲν γῆν, φωτίζειν· τὸν δὲ ἥλιον, βοτάναις καὶ καρποῖς σπείρεσθαι· ἀλλὰ καὶ λέγων· πᾶσαν παραπληξίαν ὑπερέβαλεν, οὕτως οὐκ ἂν οἱ παρ’ αὐτοῖς συγγραφεῖς, καὶ μάλιστα ὁ πάντων ἐξοχώτατος δεισαν θεοὺς εἶναι τὸν δία· καὶ τας αὐτοῖς περιέθηκαν πράξεις· αἳ θεοὺς αὐτοὺς ἐλέγχουσιν· ἀλλὰ μᾶλλον ἀνθρώπους ἀνους καὶ ἀνθρώπους ἀνους , οὐ σώφρονας· ἢ εἰ ἐψεύσαντο ὡς ταὶ, καὶ σὺ τούτων καταψεύδη, διατί μὴ ἐπὶ τῆς ἀνδρίας τῶν ἡρώων ἐψεύσαντο· κ τὶ μὲν ἀνδρίας, ἀσθένειαν· ἀντὶ δὲ ἀσθενείας, ἀν δρίαν ἐπλάσαντο· ἔδει γὰρ ὥσπερ ἐπὶ τοῦ διὸς τῆς ἥρας, οὕτως καὶ τοῦ μὲν ἀχιλλέως, ἀναν καταψεύσασθαι, τοῦ δὲ θερσίτου, δύναμι μάσαι· καὶ τοῦ μὲν ὀδυσσέως, ἀσυνεσίαν δι βαλεῖν· τοῦ δὲ νέστορος παραφροσύνην πλά καὶ τοῦ μὲν διομήδους καὶ ἕκτορος, γυναικ πράξεις· τῆς δὲ ἑκάβης, ἀνδρίαν μυθολ ἐπὶ πάντων γὰρ ὡς αὐτοὶ λέγουσιν, ἔδει τοὺς π πλάττεσθαι καὶ ψεύδεσθαι· νῦν δὲ τοῖς μὲν ἀνθρώποις ἀνοις τὴν ἀλήθειαν ἐφύλαξαν· τῶν δὲ λεγομένων θ οὐκ ἐφοβήθησαν καταψεύσασθαι· καὶ τοῦτ ἄν τις αὐτῶν εἴποι· ἐν μὲν ταῖς περὶ ἀσελγεί αὐτῶν πράξεσι ψεύδονται· ἐν δὲ τοῖς ἐπαίν ὅταν πατέρα πρα θεῶν· καὶ ὕπατον καὶ ὀλύμπιο ἐν οὐρανῶ οὐνῶ βασιλεύοντα λέγωσι τὸν δία· οὐ π ττονται ἀλλ’ ἀληθεύοντες λέγουσι· τοῦτον δὲ, μόνος ἐγὼ, ἀλλὰ καὶ πᾶς ὅστις ἐλέγξειε κατ’ αὐ εἶναι τὸν λόγον· πάλιν γὰρ ταῖς πρώταις ἀ δείξεσιν· ἡ ἀλήθεια κατ’ αὐτῶν φανήσεται· αἱ μὲν γὰρ πράξεις· ἀνθρώπους ἀνους αὐτοὺς εἶναι ἐλέγχου τὰ δὲ ἐγκώμια, ὑπὲρ τὴν ἀνθρώπων ἀνων ἐστὶ φύσιν· κάτερον δὲ τούτων, ἀκατάλληλόν ἐστὶ πρὸς ἑαυ οὔτε γὰρ τὸν ἐν οὐρανοῖς οὐνοῖς ἴδιόν ἐστι τὰ τοιαῦτα π τοιαῦτα πράττοντας, ὑπο δύναται θεούς. τί οὖν ὑπολείπεται · ἢ ὅτι τὰ μὲν ἐγκώμια ψευδῆ· καὶ κε σμένα τυγχάνει· αἱ δὲ πράξεις ἀληθεύου ατ’ αὐτῶν· καὶ τοῦτο ἀληθὲς ἐκ τῆς συνηθείας ἄν τις ἐπιγνώσεται· οὐδεὶς γὰρ ἐγκωμιάζων ς, καὶ κατηγορεῖ τῆς τούτων πολιτείας· ἀλλὰ μᾶλλον οἷς εἰσὶν αἱ πράξεις αἰσχραὶ, τού τους διὰ τῶν ἐκ τούτων ψόγον ἐπαίρουσι τοῖς ἐγκωμoίοις· ἵνα τῆ τούτων ὑπερβολῆ, τοὺς ἀκούοντας ἀπατήσαντες, ἐπικρύψω τὴν ἐκείνων παρανομίαν· ὥσπερ οὖν τις ἐγκωμιάσαι τινὰ προθέμενος· μὴ εὑρίσκοι μὲν· ἐκ πολιτείας· μὴ δὲ ἐξ ἀρετῆς τῆς ψυχῆς, ν πρόφασιν τῶν ἐγκωμίων. διὰ τὴν ἐν τούτοις αἰσχύνην· ἄλλως δὲ αὐτοὺς ἐπαί οι· τὰ ὑπὲρ αὐτοὺς αὐτοῖς χαριζόμενος, τως καὶ οἱ παρ’ αὐτοῖς θαυμαστοὶ ποιηταί, σωπούμενοι ἐπὶ ταῖς αἰσχραῖς πράξεσι τῶν λεγομένων παρ’ αὐτοῖς θεῶν· τὸ ὑπὲρ ἄνθρωπον ἄνον αὐτοῖς προσῆψαν ὄνομα· οὐκ εἰδότες ὅτι οὐ ταῖς ὑπὲρ ἄνθρωπον ἄνον ἐπινοίαις ἐπισκιάσουσιν αὐτῶν τὰ ἀνθρώπινα· ἀλλὰ μᾶλλον τοῖς ἀνθρωπί νοις αὐτῶν ἐλαττώμασι· τὰς θεοῦ θῦ ἐννοίας μὴ μόζειν αὐτοῖς διελέγξουσι· καὶ ἔγωγε νομίζω· καὶ παρὰ γνώμην αὐτοῖς εἰρῆσθαι τὰ τούτων πάθη καὶ τὰς τούτων πράξεις· ἐπειδὴ γὰρ τὴν τοῦ θεοῦ θῦ ἀκοινώνητον ὡς εἶπεν ἡ γραφὴ προ σηγορίαν καὶ τιμὴν τοῖς οὐκ οὖσι θεοῖς· ἀλλὰ ἀνθρώποις ἀνοις θνητοῖς ἐσπούδαζον ἀναθεῖναι· καὶ μέγα καὶ δυσσεβὲς εἶναι τὸ ὑπ’ αὐτῶν τολμώμενον, τούτου ἕνεκεν καὶ ἄκοντες ὑπὸ τῆς ἀληθ κάσθησαν τὰ τούτων ἐκθέσθαι πάθη· μεταταῦτα τὰ τούτων πάθη πρὸς ἔλεγχ μὴ εἶναι τούτους θεούς· ἐν ταῖς περὶ αὐτῶ φαῖς κείμενα πᾶσι φαίνηται· τίς οὖν ἀπο λογία· τίς ἀπόδειξις περὶ τοῦ εἶναι τούτους θεοὺς γένοιτ’ ἂν· τοῖς ἐν τούτοις δεισιδαιμονοῦσιν· ἐκ μὲν γὰρ τῶν λεχθέντων μικρῶ πρότερον ἀν θρώπους αὐτοὺς· καὶ ἀνθρώπους ἀνους οὐ σεμνοὺς ὄντας ὁ λόγος ἀπέδειξεν· εἰς ἐκεῖνο δὲ τάχα τραπήσονται καὶ μέγα φρονήσουσιν, ἐπὶ τοῖς ὑπ’ αὐτῶν εὑ ρεθεῖσι τῶ βίω χρησίμοις· λέγοντες διαταῦτα αὐτοὺς καὶ θεοὺς ἡγεῖσθαι· ὅτι τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις χρήσι μοι γεγόνασι· ζεὺς μὲν γὰρ λέγεται πλαστικὴν ἐσχηκέναι· ποσειδῶν δὲ, τὴν τοῦ κυβερνήτ καὶ ἥφαιστος μὲν χαλκευτικὴν· ἀθηνᾶ δὲ τὴ φαντικὴν· καὶ ἀπόλλων μὲν τὴν μουσικ ἄρτεμις δὲ, τὴν κυνηγετικὴν· καὶ ἥρα στο δήμητρα γεωργίαν· καὶ ἄλλοι ἄλλως ὡς οἱ ἱστο ροῦντες περὶ αὐτῶν ἐξηγήσαντο· ἀλλὰ ταύτας καὶ τὰς τοιαύτας ἐπιστήμας, οὐκ αὐτοῖς μό νοις ἔδει τοὺς ἀνθρώπους ἀνους ἀναθεῖναι· ἀλλὰ τῆ κοινῆ τῶν ἀνθρώπων ἀνων φύσει· εἰς ἣν ἀτενίζοντες ἄνθρωποι ἄνοι , τὰς τέχνας ἐφευρίσκουσι· τὴν γὰρ τέχνην καὶ οἱ πολλοὶ λέγουσι φύσεως εἶναι μίμημα αὐτήν. εἰ τοίνυν ἐπιστήμονες περὶ ἃς ἐσπούδασαν τέχνας γεγόνασιν, οὐ διὰ τοῦτο καὶ θεοὺς αὐτοὺς νομίζειν ἀνάγκη· ἀλλὰ μᾶλλον ἀνθρώπους ἀνους · οὐ γὰρ ἐξ αὐτῶν αἱ τέχναι· ἀλλ’ ἐν ταύταις καὶ αὐτοὶ τὴν φύσιν ἐμιμήσαντο· ὄν τες γὰρ ἄνθρωποι ἄνοι κατὰ φύσιν δεκτικοὶ ἐπιστήμης κατὰ τὸν περὶ αὐτῶν τεθέντα ὅρον, οὐδὲν θαυμαστὸν εἰ νοίᾳ καὶ αὐτοὶ εἰς τὴν ἑαυτῶν βλέποντες, τὰς τέχνας ἐπενόησαν· ιὰ τὰς τῶν τεχνῶν εὑρέσεις θεοὺς αὐτοὺς ἄ ον ἀναγορεύεσθαι λέγουσιν, ὥρα καὶ τοὺς τῶν ἄλ τεχνῶν εὑρετὰς θεοὺς ἀναγορεύειν· καθ’ ὃν λό κἀκεῖνοι τῆς τοιαύτης ὀνομασίας ἠξιώθησαν. μματα μὲν γὰρ ἐφεῦρον φοίνικες· ποίησιν δὲ ωϊκὴν, ὅμηρος· καὶ διαλεκτικὴν μὲν ζήνων ὁ ἐλεάτης· ῥητορικὴν δὲ τέχνην, κόραξ ὁ συρα κούσιος· καὶ καρπὸν μὲν μελισσῶν, ἀρισταῖος· σίτου δὲ σπορὰν, τριπτόλεμος· καὶ νόμους μὲν, υκοῦργος ὁ σπαρτιάτης· καὶ σόλων ὁ ἀθηναῖος· τῶν δὲ γραμμάτων τὴν σύνταξιν καὶ ἀριθμούς καὶ μέτρα καὶ στάθμια, παλαμήδης ἐφεῦρε· καὶ ἄλλοι ἄλλα καὶ διάφορα τῶ βίω τῶν ἀνθρώπων ἀνων ἀπήγγειλαν ήσιμα κατὰ τὴν τῶν ἀνθρώπων ἀνων μαρτυρίαν· εἴπερ οὖν αἱ ἐπιστῆμαι θεοποιοῦσι καὶ διὰ ταύτας εἰσὶ θεοὶ γλυπτοὶ, ἀνάγκη καὶ τοὺς ὕστερον ἐκείνων ἐφευρετάς, τῶν ἄλλων γενομένους, εἶναι κατ’ αὐ τοὺς θεούς· ἢ εἰ μὴ τούτους ἀξιοῦσι τῆς τοῦ θεοῦ θῦ μῆς, ἀλλ’ ἀνθρώπους ἀνους ἐπιγινώσκουσιν, ἀκολουθεῖ καὶ τὸν δία· καὶ τὴν ἥραν καὶ τοὺς ἄλλους, μὴ δὲ ὀ νομάζεσθαι θεούς· ἀλλὰ καὶ αὐτοὺς ἀνθρώπους ἀνους γε γενῆσθαι πιστεύειν· καὶ περιττὸν ὅτι μὴ δὲ σε μνοὶ γεγόνασιν· ὡς καὶ ἀπ’ αὐτῆς τῆς τῶν ἀγαλμάτων γλυφῆς, οὐδὲν ἕτερον· ἢ ἀνθρώπους ἀνους αὐ τοὺς ἐλέγχουσι· τίνα γὰρ ἄλλην αὐτοῖς γλύφοντες ἐπιβάλλουσι μορφὴν, ἢ τὴν ἀρρένων καὶ γυναικῶν· καὶ τῶν ἔτι κατωτέρω τούτων καὶ ἀλόγων ὄντων τὴν φύσιν· πετεινῶν παντοίων· τετραπόδων ἡ μερῶν τὲ καὶ ἀγρίων· καὶ ἑρπετῶν ὅσα γῆ καὶ θάλασσα καὶ πᾶσα τῶν ὑδάτων ἡ φ παθῶν καὶ ἡδονῶν ἀλογίαν πεσόντες οἱ ἄνθρωποι ἄνοι οὐδὲν ὁρῶντες ἢ ἡδονὰς καὶ σαρκὸς ἐπιθυμία ἐν τούτοις τοῖς ἀλόγοις τὴν διάνοιαν ἔχοντες; ἐν λόγοις καὶ τὸ θεῖον ἀνεπλάσαντο· κατὰ τὴν ποικ τῶν παθῶν ἑαυτῶν· καὶ θεοὺς τοσούτους γ τετραπόδων γὰρ εἰκόνες καὶ ἑρπετῶν· καὶ πε εἰσὶ παρ’ αὐτοῖς· καθὼς καὶ ὁ τῆς θείας καὶ ἀλη εὐσεβείας ἑρμηνεύς φησιν· ἐματαιώθησαν ἐν διαλογισμοῖς αὐτῶν· καὶ ἐσκοτίσθη ἡ ἀσύνετος καρδία· φάσκοντες εἶναι σοφοὶ, ἐμωράνθησ καὶ ἤλλαξαν τὴν δόξαν τοῦ ἀφθάρτου θεοῦ θῦ · ἐν ώματι εἰκόνος φθαρτοῦ ἀνθρώπου ἀνου · καὶ πετεινῶν καὶ τετραπόδων καὶ ἑρπετῶν· διὸ καὶ παρέδωκεν αὐ ὁ θεὸς θς εἰς πάθη ἀτιμίας· προπαθόντες γὰρ τὴν ψυχὴν ταῖς τῶν ἡδονῶν ἀλογίαις ὡς προεῖπο πὶ τὴν τοιαύτην θεοπλαστίαν κατέπεσον· καὶ σόντες λοιπὸν ὡς παροφθέντες ἐν τῶ ἀποστρα τὸν θεὸν θν αὐτούς, οὕτως ἐν αὐτοῖς κυλίονται· ἐν ἀλόγοις, τὸν τοῦ λόγου πατέρα πρα θεὸν θν ἀπεικάζουσι· ὧν· οἱ παρ’ ἕλλησι λεγόμενοι φιλόσοφοι καὶ ἐπι νες· ἐλεγχόμενοι μὲν, οὐκ ἀρνοῦνται· ἀνθρώπων ἀνων καὶ ἀλόγων μορφὰς καὶ τύπους, τοὺς φαινομέν αὐτῶν θεούς· ἀπολογούμενοι δὲ· λέγουσι διατο αὐτοὺς ἔχειν· ἵνα διὰ τούτων τὸ θεῖον αὐτοῖς ἀπ κρίνηται καὶ φαίνηται· οὐκ ἄλλως γὰρ αὐτὸν τὸ ρατον δύνασθαι γνῶναι, ἢ διὰ τῶν τοιούτων γαλμάτων καὶ τελετῶν· οἱ δὲ ἔτι τούτων φι σοφώτεροι· καὶ βαθύτερα λέγειν νομίζοντες φασὶ· διατοῦτο ταῦτα κατεσκευάσθαι καὶ τετυ πῶσθαι· πρὸς ἐπίκλησιν καὶ ἐπιφάνειαν θείων καὶ δυνάμεων· ἵνα διὰ τούτων ἐ πιφαινόμενοι, γνωρίζωσιν αὐτοῖς περὶ τῆς τοῦ θεοῦ θῦ γνώσεως· καὶ εἶναι τούτους ὥσπερ γράμ ματα τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις · οἷς ἐντυγχάνοντες, δύνανται γινώσκειν περὶ τῆς τοῦ θεοῦ θῦ καταλήψεως, ἀπὸ τῆς δι’ αὐτῶν γινομένης τῶν θείων ἀγγέλων ἐπιφανείας. τ αῦτα μὲν οὕτως ἐκεῖνοι μυθολογοῦσιν· οὐ γὰρ θεολο οῦσι μὴ γένοιτο· ἐὰν δέ τίς ἐξετάση τὸν λόγον μετ’ ἐπι μελείας, εὑρήσει τούτων οὐκ ἔλαττον τῶν πρότερων δειχθέντων, τὴν δόξαν εἶναι ψευδῆ· εἴποι γὰρ ἄν τις πρὸς αὐτοὺς παρελθὼν· ἐπ’ ἀληθείας κρινούση· πῶς ἀποκρίνεται ἢ γνωρίζεται θεὸς θς διὰ τούτων· πότερον διὰ τὴν περικειμένην αὐτοῖς ὕλην, ἢ διὰ τὴν ἐν αὐτοῖς μορφήν· εἰ μὲν γὰρ διὰ τὴν ὕλην, τίς ἡ χρεία τῆς μορφῆς· καὶ μὴ πρὶν πλασθῆναι ταῦτα· διὰ πάσης ἁπλῶς ὕλης ἐπι φαίνεσθαι τὸν θεόν θν · μάτην δὲ καὶ τοὺς ναοὺς οὗ τοι περιετείχισαν· συγκλείοντες ἕνα λίθον ἢ ξύλον· ἢ χρυσοῦ μέρος, πάσης τῆς γῆς πεπληρωμένης, τῆς τούτων οὐσίας· εἰ δὲ ἡ ἐπικειμένη μορφὴ ἀρ τία γίνεται τῆς θείας ἐπιφανείας, τίς ἡ χρεία τῆς ὕλης τοῦ χρυσοῦ καὶ τῶν ἄλλων· καὶ μὴ μᾶλ λον δι’ αὐτῶν τῶν φύσει ζώων ὧν εἰσι μορφαὶ τὰ γλύμματα, τὸν θεὸν ἐπιφαίνεσθαι· καλλίων γὰρ ἂν ἡ περὶ τοῦ θεοῦ θῦ δόξα κατὰ τὸν αὐτῶν λόγον ἐγεγόνει· εἰ διὰ ζώων ἐμψύχων λογικῶν τὲ καὶ ἀλόγων ἐπεφαί νετο· καὶ μὴ ἐν ἀψύχοις καὶ ἀκινήτοις προσεδοκᾶτο· ἐφ’ οἷς μάλιστα καθ’ ἑαυτῶν ἀσέβειαν ἐργάζονται· τὰ γὰρ φύσει ζῶα· τετράποδά τε καὶ πετεινὰ· καὶ ἑρ πετὰ βδελυττόμενοί τε καὶ ἀποστρεφόμενοι· ἢ διὰ τὴν ἀγριότητα· ἢ διὰ τὴν ῥυπαρίαν, ὅμως τοὺς τούτων τύπους: ἐν λίθοις καὶ ξύλοις· καὶ χρυσῶ γλύ ψαντες, θεοποιοῦσιν· ἔδει δὲ αὐτὰ μᾶλλον τὰ ζῶα θρησκεύειν αὐτοὺς· ἢ τοὺς τούτων τύπους, ἐν τύποις προσκυνεῖσθαι· ἢ τάχα τούτων μὲν οὐδὲν οὔτε ἡ μορφὴ οὔτε ἡ ὕλη αἰτία τῆς θεοῦ θῦ παρουσίας ἐστὶ· μόνη δὲ ἡ μετ’ ἐπιστήμης τέχνη τὸ θεῖον ἐκκαλεῖται, ἅ τε δὴ μίμημα τῆς φύσεως αὐτὴ τυγχάνουσα· ἀλ λ’ εἰ διὰ τὴν ἐπιστήμην ἐπιφοιτᾶ τὸ θεῖον τοῖς γλύμμασι; τίς πάλιν ἡ χρεία τῆς ὕλης· οὔσης τῆς ἐπιστήμης ἐν τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις · εἰ γὰρ ὅλως διὰ τὴν τέχνην ἐπιφαίνεται ὁ θεός θς , καὶ διατοῦτο θρησκεύονται ὡς θεοὶ τὰ γλύμματα, ἔδει τοὺς ἀνθρώπους ἀνους τῆς τέχνης ὄντας ἀρχηγοὺς προσκυνεῖσθαι καὶ θρησκεύεσθαι· ὅ σω καὶ λογικοὶ καὶ τὴν ἐπιστήμην ἔχουσιν ἐν ἑαυτοῖς. περὶ δὲ τῆς δευτέρας αὐτῶν καὶ βαθυτέρας δῆθεν ἀπολογίας, καὶ ταῦτα ἄν τις ἀκολούθως εἴποι· εἰ οὐ διὰ τὴν αὐτοῦ τοῦ θεοῦ θῦ ἐπιφάνειαν ταῦτα ὑμῖν πεποίηται ὦ ἕλληνες· ἀλλὰ διὰ τὴν ἀγγέλων ἐκεῖ παρουσίαν, διατί τὰ ἀγάλματα δι’ ὧν ἐπικαλεῖσθε τὰς δυνάμεις κρείττονα καὶ ὑπὲρ αὐτὰς τὰς ἐπικληθείσας δυνάμεις ποιεῖτε· χάριν γὰρ τῆς περὶ θεοῦ θῦ καταλήψεως γλύφοντες τὰς μορφὰς ὥς φατὲ, αὐτοῦ τοῦ θεοῦ θῦ τὴν τιμὴν καὶ προσηγορίαν αὐτοῖς τοῖς γλύμμασι περιτίθετε· πρᾶγμα πάσχοντες οὐκ εὐαγὲς· ὁμολογοῦντες γὰρ ὑπεραίρειν τὴν τοῦ θεοῦ θῦ δύναμιν· τῆς τῶν ἀγαλμάτων σμικρότητος, καὶ διὰ τοῦτο μὴ τολμῶντες τὸν θεὸν θν δι’ αὐτῶν· τὰς δὲ ἐλάττω δυνάμεις ἐπικαλεῖσθαι, αὐτοὶ ταύτας ὑπερβάντες· οὗ τὴν παρουσίαν ἐφοβήθητε, τούτου τὴν προσηγορίαν τοῖς λί θοις καὶ ξύλοις ἀνεθήκατε· καὶ θεοὺς ἀντὶ λίθων καὶ νης ἀνθρώπων ἀνων ὀνομάζετε καὶ προσκυνεῖτε· εἰ γὰρ καὶ ὡς γράμματα εἴσιν ὑμῖν ταῦτα ὡς ψεύδεσθε τῆς ἐ πὶ θεὸν θν θεωρίας· οὐ δίκαιον τὰ σημαίνοντα τοῦ σημαι νομένου προτιμᾶν. οὐδὲ γὰρ εἰ γράφοι τίς τὸ βασιλέως ὄνομα ἀκινδύνως ἔχοι· τὸ γράμμα προτιμῶν τοῦ βασιλέως· ἀλλ’ ὁ τοιοῦτος· θάνατον μὲν ἔχει τὴν ζημίαν· τὸ δὲ γράμμα, τῆ τοῦ γράψαντος ἐπιστήμη τετύπωται· οὕτως καὶ ὑ μεῖς· εἴπερ ἐρρωμένον ἔχετε τὸν λογισμόν· οὐκ ἂν τὸ τηλικοῦτον τῆς θεότητος γνώρισμα, εἰς ὕλην κατεφέρετε· ἀλλὰ καὶ τὸ γλύμμα· οὐκ ἂν προετι μήσατε τοῦ γλύψαντος ἀνθρώπου ἀνου · εἰ γὰρ καὶ ὅλως ὡς γράμματα σημαίνουσι τὴν τοῦ θεοῦ θῦ ἐπιφάνειαν· καὶ διατοῦτο ὡς θεὸν θν σημαίνοντα θεοποιίας εἰσὶν ἄξια· ἀλλὰ γοῦν τὸν ταῦτα γλύψαντα καὶ χαρά ξαντα· φημὶ δὴ πάλιν τὸν τεχνίτην πολλῶ πλέον ἔδει θεοποιηθῆναι· ὡς μᾶλλον ἐκείνων δυ νατώτερον καὶ θειότερον ὑπάρχοντα· ὅσω κἀκεῖνα κατὰ τὴν αὐτοῦ βούλησιν ἐξέσθη καὶ τετύπωται· εἰ τοίνυν τὰ γράμματα θαύματος εἰσιὶν ἄξια, πολλῶ πλέον ὁ γράψας ὑπεραίρει τῶ θαύματι, διὰ τὴν τέχνην καὶ τὴν τῆς ψυχῆς ἐπιστήμην· οὐκ οὖν εἰ μὴ διατοῦτο θεοὺς αὐτούς· ἄξιον νομίζειν, πάλιν αὐτοὺς ἄν τις ἔροιτο περὶ τῆς τῶν εἰδώλων μανίας τὴν αἰτίαν τῆς τοιαύτης αὐτῶν μορφῆς, παρ’ αὐτῶν ἀξιῶν μαθεῖν. εἰ μὲν γὰρ ὅτι ἀνθρωπόμορφόν ἐστι τὸ θεῖον, διατοῦτο οὕτως τετύπωται,· διατί καὶ ἀλό γων αὐτῶ τύπους περιτιθέασιν· εἰ δὲ ζώων ἀλό γων ἐστὶν ὁ τούτου τύπος, διατί καὶ λογικῶν αὐτῶ περιτιθέασι γλυφάς· εἰ δὲ τὸ συναμφότερόν ἐστι· καὶ ἐξ ἀμφοτέρων κατειλήφασι τὸν θεὸν θν · ὅτι τὲ ἀλό γων καὶ λογικῶν ἔχει τοὺς τύπους, τί διαιροῦσι τὰ συνημμένα· καὶ χωρίζουσι τὴν ἀλόγων καὶ ἀνθρώπων ἀνων γλυφὴν, καὶ οὐ πάντοτε ἐξ ἀμφοτέρων αὐτὸν γλύφουσιν· ὅρα ὁποῖα τὰ παρὰ τοῖς μύθοις ἐστὶ πλάσματα· ἡ σκύ λα καὶ ἡ χάρυβδις· καὶ ὁ ἱπποκένταυρος· καὶ ὁ παρ’ αἰγυπτίοις κυνοκέφαλος ἄννουβις· ἔδει γὰρ ἢ μόνους αὐτούς οὕτω γράφεσθαι διφυεῖς· ἢ μίαν αὐτῶν ἐχόντων μορφὴν, μὴ καὶ τὴν ἄλλην ἀναπλάτ τεσθαι κατ’ αὐτῶν. καὶ πάλιν· εἰ ἀρρενικαὶ τούτων εἰσὶν αἱ μορφαὶ, διατί καὶ θηλειῶν αὐτοῖς περιτι θέασι τύπους· εἰ δὲ καὶ θηλυκῶν εἰσὶ, διατί καὶ ἀρρενι κῶν κατ’ αὐτῶν ψεύδονται τὰς μορφάς· εἰ δὲ πάλιν τὸ συναμφότερόν εἰσίν, ἔδει μὴ διαιρεῖσθαι ἀλλ’ ἀ μφότερα συνάπτεσθαι· καὶ γίνεσθαι κατὰ τοὺς λε γομένους ἑρμαφροδίτους· ἵνα μὴ μόνον ἀσέβειαν καὶ συκοφαντίαν, ἀλλὰ καὶ γέλωτας αὐτῶν ἡ δεισι δαιμονία τοῖς ὁρῶσι παράσχη· καὶ ὅλως εἰ σωματο ειδὲς τὸ θεῖον ὑπολαμβάνουσιν· ὥστε καὶ γαστέρα· καὶ χεῖρας· καὶ πόδας, καὶ πάλιν· αὐχένα, καὶ στήθη· καὶ τὰ ἄλλα τὰ πρὸς γένεσιν ἀνθρώπων ἀνων μέλη· ἐπινοεῖν αὐ τῶ καὶ ἀναπλάττειν, ὅρα εἰς ὅσην ἀσέβειαν καὶ ἀθεότητα καταπέπτωκε τούτων ὁ νοῦς· ὥστε τοιαῦτα ἐπινοεῖν περὶ τοῦ θείου· ἀκολουθεῖ γὰρ αὐτῶ καὶ τὰ ἄλλα τοῦ σώματος πάντως πάσχειν· ὥστε καὶ τέμνεσθαι· καὶ διαιρεῖσθαι· καὶ πάλιν ἐξ ὅλου φθείρεσθαι· ταῦτα δὲ καὶ τὰ τοιαῦτα, οὐκ ἴ δια θεοῦ θῦ · ἀλλὰ μᾶλλον· τῶν ἐπὶ γῆς σωμάτων ἐστίν· ὁ μὲν γὰρ θεὸς θς , ἀσώματός ἐστι καὶ ἄφθαρτος καὶ ἀ θάνατος· οὐδενὸς εἰς ὁτιοῦν δεόμενος· ταῦτα μάτων εἰσὶ τύποι· καὶ τῆς παρ’ αὐ να χρείας, ὥσπερ καὶ πρότερον εἴρηται· λλάκις γοῦν ὁρῶμεν ἀνακαινουμένους τοὺς πα λαιωθέντας· καὶ οὓς ὁ χρόνος ἢ ὑετός· ἢ ἄλλό τι τῶν ἐπὶ γῆς ζώων ἠφάνισε· τούτους ἀναπλαττομένους· ἐφ’ ὧ ἄν τις αὐτῶν καταγνώσηται τῆς παραφροσύ νης· ὅτι ὧν αὐτοὶ ποιηταὶ τυγχάνουσι, τούτους θεοὺς ἀναγορεύουσι· καὶ οὓς αὐτοὶ ταῖς τέχναις περικοσμοῦσιν ἕνεκα τοῦ μὴ φθαρῆναι, παρὰ τούτων αὐτοὶ σωτηρίαν σρίαν αἰτοῦσι· καὶ οὓς οὐκ ἀγνοοῦσι δεομένους τῆς αὐτῶν ἐπιμελείας, παρὰ τούτων αὐτοὶ τὰς ἑαυτῶν χρείας ἀξιοῦσιν ἀναπληροῦσθαι· καὶ οὓς ἐν μικροῖς οἰκίσκοις κατακλείουσι, τούτους οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς ἁπάσης δεσπότας οὐκ αἰσχύνονται καλοῦντες. οὐ μόνον δὲ ἐκ τούτων ἄν τις αὐτῶν τὴν ἀθεότητα καταμάθοι, ἀλλὰ καὶ ἀφ’ ὧν ἐν αὐ τοῖς τοῖς εἰδώλοις αὐτῶν ἔστιν ἀσύμφωνος ἡ δόξα· εἰ γὰρ αὐτοὶ θεοὶ εἰσὶν ὡς λέγουσι καὶ περὶ αὐτῶν φιλοσοφοῦσι, τίνι τίς πρόσθηται τούτων· καὶ ποίους ἂν αὐτῶν κρίνη κυριωτέρους· ἵνα ἢ τὸν θεὸν θν θαρρήση προσκυνῶν· ἤ ὥς φασιν ἐν αὐ τοῖς μὴ διστάζη γινώσκων τὸ θεῖον· οὐ γὰρ οἱ αὐ τοὶ παρὰ πᾶσιν ὀνομάζονται θεοὶ, ἀλλ’ ὅσα κατὰ τὸ πλεῖστον ἐστὶν ἔθνη, τοσοῦτοι καὶ θεοὶ ἀναπλά ττονται· ἔστι δὲ ὅπου καὶ μία χώρα· καὶ μία πόλις πρὸς ἑαυτὰς στασιάζουσι, περὶ τῆς τῶν ὅρα εἰδώλων δεισιδαιμονίας. φοίνικες γοῦν οὐκ ἴ σασι τοὺς παρ’ αἰγυπτίοις λεγομένους θεούς· οὐ δὲ αἰγύπτιοι τὰ αὐτὰ τοῖς παρὰ φοίνιξι προσ κυνοῦσιν εἴδωλα· καὶ σκύθαι μὲν, τοὺς περσῶν· πέρσαι δὲ τοὺς σύρων οὐ παραδέχονται θεούς. ἀλλὰ καὶ πελασ γοὶ μὲν τοὺς ἐν θράκη θεοὺς διαβάλλουσι· θράκες δὲ τοὺς παρὰ θηβαίοις οὐ γινώσκουσιν· ἰνδοὶ δὲ κατὰ ἀρ ράβων· καὶ ἄρραβες κατ’ αἰθιόπων· καὶ αἰθίοπες κατ’ αὐτῶν ἐν τοῖς εἰδώλοις διαφέρονται· καὶ σύροι μὲν τὰ κιλίκων οὐ σέβουσι· καππαδοκῶν δὲ τὸ γένος, ἄλλους παρὰ τούτους ὀνομάζουσι θεούς· καὶ βιθυνοὶ μὲν ἑτέρους, ἀρμένιοι δὲ, ἄλλους ἑαυτοῖς ἀνεπλάσαντο· καὶ τί μοι πολλῶν· ἠπειρῶται παρὰ τοὺς ἐν τοῖς νήσοις, ἄλλους θεοὺς προσκυνοῦσι· καὶ νησιῶται παρὰ τοὺς ἐν τοῖς ἠπείροις θρησκεύουσι· καὶ ὅλως ἑκάστη πόλις καὶ κώμη, τοὺς ἐκ γειτόνων οὐκ εἰδυῖα θεοὺς τοὺς ἑαυτῆς προκρίνει· καὶ μόνους τούτους εἶναι νομίζει θεούς· περὶ γὰρ τῶν ἐν αἰγύπτω μυσαρῶν, οὐδὲν οὐδε λέγειν ἐστὶ, πᾶσιν ἐπ’ ὀφθαλμῶν ὄντων· ὅτι ἐναντίας καὶ μαχο μέναις ἀλλήλαις ἔχουσι τὰς θρησκείας αἱ πόλεις· καὶ οἱ ἐκ γειτόνων, σπουδάζουσιν ἀεὶ κατὰ τῶν πλησίον τὰ ἐναντία σέβειν· ὁ γοῦν παρ’ ἑτέροις προσκυνούμενος ὡς θεὸς κροκόδηλος, οὗτος παρὰ τοῖς πλησίον βδέ λυγμα νομίζεται· καὶ ὁ παρ’ ἑτέροις λέων ὡς θεὸς θρη σκευόμενος, τοῦτον οἱ ἀστυγείτονες· οὐ μόνον οὐ θρησκεύ ουσιν, ἀλλὰ καὶ εὑρόντες ἀποκτ εί έ νουσιν ὡς θηρίον· καὶ ὁ παρ’ ἄλλοις ἀνατεθεὶς ἰχθὺς, οὗτος ἄλλων ἀλήθεται τροφή· ὅθεν δὴ πόλεμοι καὶ στάσις καὶ πᾶσα φθόνων πρόφασις· καὶ πᾶσα τῶν παθῶν ἡδονὴ παρ’ αὐτοῖς ἐστί· κ αὶ τό γε θαυμαστὸν ὅτι ὡς οἱ ἱστορήσαντες, ἐξηγοῦνται· παρ’ αἰγυπτίων οἱ πελασγοὶ μαθόντες τὰ ὀνόματα τῶν θεῶν, οὐκ ἴσασιν οὗτοι τοὺς παρ’ αἰγυπτίοις θεούς· ἀλλ’ ἄλλους παρ’ ἐκείνους θρησκεύουσι· καὶ ὅλως πάν των τῶν ἐν εἰδώλοις μανέντων ἐθνῶν, διάφορός ἐστιν ἡ δόξα καὶ ἡ θρησκεία· καὶ οὐ τὰ αὐτὰ παρὰ τοῖς αὐτοῖς εὑρίσκεται· καὶ εἰκότως γε τοῦτο πάσχουσιν· ἐ κπεσόντες γὰρ ἀπὸ τῆς πρὸς τὸν ἕνα θεὸν θν κατανοήσεως, εἰς πο λλὰ καὶ διάφορα καταπεπτώκασι· καὶ ἀποστραφέντες τὸν ἀληθῶς τοῦ πατρὸς πρς λόγον τὸν πάντων σωτῆρα σρα χριστόν χν , εἰκό τως εἰς πολλὰ τὴν διάνοιαν ἔχουσι ῥεμβομένην· καὶ ὥσπερ οἱ τὸν ἥλιον ἀποστραφέντες καὶ ἐν σκοτει νοῖς γενόμενοι τόποις· πολλὰς ἀνόδους κυκλεύου σιν ὁδῶ· καὶ τοὺς μὲν παρόντας, οὐχ ὁρῶσι· τοὺς δὲ μὴ ὄντας φαντάζονται ὡς παρόντας· καὶ βλέποντες οὐ βλέπουσι; τὸν αὐτὸν τρόπον οἱ τὸν θεὸν θν ἀποστραφέν τες καὶ σκοτισθέντες τὴν ψυχήν· ῥεμβόμενον ἔ χουσι τὸν νοῦν· καὶ τὰ οὐκ ὄντα ὡς μεθύοντες καὶ μὴ ὁρῶντες φαντάζονται· ταῦτα δὲ· οὐ μικρὸς ἔλεγχός ἐστι· τῆς ἀληθῶς ἀθεότητος αὐτῶν· διαφόρων γὰρ ὄντων καὶ πολλῶν κατὰ πόλιν καὶ χώραν θεῶν· καὶ τοῦ ἑτέρου τὸν τοῦ ἑτέρου ἀναιροῦντος θεόν, οἱ πάντες παρὰ πάντων ἀναιροῦνται· καὶ οἱ παρ’ ἄλ λοις νομιζόμενοι θεοὶ, τῶν παρ’ ἄλλοις λεγομένων θε ῶν γίνονται θυσίαι καὶ σπονδαί· καὶ ἄλλων αἱ θυσίαι, ἄλλων ἔμπαλιν εἰσὶ θεοί. αἱγύπτιοι δὲ τὸν βοῦν καὶ τὸν ἄπιν· μόσχον ὄντα, σέβουσι· καὶ τούτους ἄλλοι τῶ διὶ, θύουσι· κἂν γὰρ μὴ αὐτοὺς ἐκείνους οὓς ἀνατεθείκασι θύσουσιν; ἀλλὰ τὰ ὅμοια θύοντες, τὰ αὐτὰ προσάγειν δοκοῦσι. λίβυες πρόβατον ὃ καλοῦσιν, ἄμμωνα, θεὸν ἔχουσι· καὶ τοῦτο πολλοῖς παρ’ ἑτέρων εἰς θυσίαν σφάζεται. ἰνδοὶ· τὸν δι όνυσον θρησκεύουσι συμβολικῶς οἶνον αὐτὸν ὀνομάζοντες· καὶ τοῦτον τοῖς ἄλλοις σπένδουσιν ἕτεροι· ἄλλοι ποταμοὺς καὶ κρήνας· καὶ πάντων μάλιστα αἰγύπτιοι τὸ ὕ σι καὶ θεοὺς ἀναγορεύουσι· καὶ ὅμως ἄλλοι· δὲ οἱ ταῦτα θρησκεύοντες αἰγύπτιοι, τοὺς τῶν ἄλλων ῥύπους καὶ τοὺς ἑαυτῶν ἀπονίπτονται ὕδασι· καὶ τὸ λείψανον μετὰ ἀτιμίας ἐκρί σι· σχεδὸν δὲ πᾶσα ἡ τῶν αἰγυπτίων εἰδωλοποιία· τῶν παρ’ ἄλλοις θεῶν ἐστι θυσία· ὥστ’ ἂν αὐτοὺς καὶ παρ’ αὐτῶν ἐκείνων χλευάζεσθαι· ὅτι μὴ θεοὺς· ἀλλὰ τὰ τῶν ἄλλων ἔτι τε καὶ παρ’ αὐτοῖς ἀπο τροπιάσματα καὶ θυσίας ὄντα, θεοποιοῦσιν· ἤδη δέ τινες εἰς τοσαύτην ἀσέβειαν καὶ παραφροσύ νην ἐξηνέχθησαν· ὡς καὶ αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους ἀνους ὧν εἰσί τύποι καὶ μορφαὶ· τοῖς παρ’ αὐτοῖς ψεύδοθέοις κατασφάττειν καὶ θυσίας προσάγειν· καὶ οὐχ’ ὁ ρῶσιν οἱ κακοδαίμονες· ὅτι τὰ σφαγιαζόμενα θύ ματα, ἀρχέτυπά εἰσι τῶν ὑπ’ αὐτῶν πλασθέντων καὶ προσκυνουμένων θεῶν· καὶ οἷς προσάγουσι τοὺς ἀν θρώπους· σχεδὸν γὰρ τὰ ὅμοια τοῖς ὁμοίοις· ἢ μᾶλ λον τὰ κρείττονα τοῖς ἐλάττουσι προσάγουσιν· ἔμ ψυχα γὰρ ἀψύχοις θύουσι· καὶ λογικὰ τοῖς ἀκινήτοις προσάγουσι. σκύθαι γὰρ οἱ καλούμενοι ταύριοι, τῆ παρ’ αὐτοῖς παρθένω καλουμένη, τοὺς ἀπὸ ναυαγίων· καὶ ὅσους ἂν λάβωσι τῶν ἑλλήνων, εἰς θυσίας ἀναφέρου σι· τοσοῦτον ἀσεβοῦντες κατὰ τῶν ὁμογενῶν ἀν θρώπων, καὶ οὕτως ἐλέγχοντες τῶν θεῶν αὑτῶν τὴν ὠ μότητα, ὅτι οὓς ἡ πρόνοια ἀπὸ θαλάσσης ἐκ κινδύνων διέσωσε, τούτους αὐτοὶ κατασφάττουσι· μονονουχὶ κατὰ τῆς προνοίας γινόμενοι· ὅτι τὴν ἐκείνης εὐερ γεσίαν, τῆ ἑαυτῶν θηριώδει ψυχῆ κατακρύπτουσιν. ἄλλοι δὲ τῶ ἄρει· ἐπειδἂν ἐκ πολέμων ἐπανέλθω τηνικαῦτα εἰς ἑκατοντάδας διε τοσούτους κατασφάζουσιν, ὅσους ἂν τὰ μίαν ἑκατοντάδα ἐκλέξωνται. οὐ μόνοι δὲ σκύθαι διὰ τὴν ἐν βαρβάροις ἔμφυτον αὐτοῖς ἀγριότητα, τὰ τοιαῦτα μυσαρὰ δρῶσιν, ἀλλ’ ἴ διόν, ἐστι τῆς τῶν εἰδώλων καὶ δαιμόνων κακίας τοῦτο τὸ δράμα. καὶ γὰρ αἰγύπτιοι· ἔθυον μὲν πάλαι τῆ ἥρα τοιαῦτα σφάγια· φοίνικες δὲ καὶ κρήτες· τὸν κρόνον ἐν τοῖς τεκνοθυσίαις ἑαυτῶν ἱλάσκοντο· καὶ οἱ πάλαι δὲ ῥωμαῖοι, τὸν καλούμενον λατιάριον δία, ἀνθρωποθυσίαις ἐθρήσκευον· καὶ ἄλλοι ἄλλως· καὶ πάντες ἁπλῶς ἐμίαινον καὶ ἐμιαίνοντο. ἐμιαίνοντο μὲν αὐτοὶ, δρῶντες τὰ φονικὰ· ἐμίαινον δὲ τοὺς ἑαυτοὺς ναοὺς, τοιαύταις καπνίζοντες θυσίαις· ἀπὸ δὴ τούτων τὰ κακὰ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις εἰς πλῆθος ἔφθασεν· ὁρῶντες γὰρ ἐν τούτοις τοὺς παρ’ αὐτοῖς ἡδομένους δαίμονας, εὐθέως καὶ αὐτοὶ τοῖς τοιούτοις πλημμελήμασι τοὺς ἑαυτῶν θεοὺς ἐμιμήσαντο· ἴδιον ἡγούμενοι κατόρ θωμα· τὴν πρὸς τὰ κρείττονα ὡς αὐτοὶ νομίζουσι μίμησιν· ἔνθεν ἀνδροφονίαις· καὶ τεκνοκτονίαις· καὶ πάσαις ἀσελγείαις ἡττήθησαν οἱ ἄνθρωποι ἄνοι · καὶ γὰρ σχεδὸν πᾶσα πόλις πάσης ἀσελγείας ἐστὶ μεστὴ· δι’ ὁμοιότητα τρόπων τῶν παρ’ αὐτοῖς θεῶν γινομένη· καὶ οὐκ ἔ στι σώφρων ἐν τοῖς εἰδώλοις· εἰ μὴ μόνος ὁ παρ’ αὐ τοῖς ἐπ’ ἀσελγείᾳ μαρτυρούμενος. γυναῖκες γοῦν ἐν εἰδώλοις τῆς φοινίκης πάλαι προεκαθέζοντο· ἀπαρ χόμεναι τοῖς ἐκεῖ θεοῖς ἑαυτῶν τὴν τοῦ σώματος ἑαυτῶν μισθαρνίαν· νομίζουσαι τῆ πορνεία τὴν θεὸν ἑαυτῶν ἱλάσκεσθαι· καὶ εἰς εὐμένειαν ἄγειν αὐτὴν διὰ τούτων. ἄνδρες δὲ τὴν φύσιν ἀρνούμενοι, καὶ μηκέτι εἶναι θέλοντες ἄρρενες, τὴν γυναικῶν πλάττονται φύσιν· ὡς ἐκ τούτων καταθύμια καὶ τιμὴν τῆ μητρὶ μρὶ τῶν παρ’ αὐ τοῖς λεγομένων θεῶν ποιοῦντες· πάντες δὲ ὁμοῦ τοῖς αἰσχίστοις βιοῦσι· καὶ τοῖς χείροσιν ἑαυτοῖς ἁ μιλλῶνται· καὶ ὡς εἶπεν ὁ ἅγιος τοῦ χριστοῦ χῦ διάκονος· παῦλος· αἵ τε γὰρ θήλειαι αὐτῶν μετήλλαξαν τὴν φυσικὴν χρῆσιν εἰς τὴν παρὰ φύσιν· ὁμοίως δὲ καὶ οἱ ἄρρενες ἀφέντες τὴν φυσικὴν χρῆσιν τῆς θηλείας, ἐξεκαύθησαν ἐν τῆ ὀρέξει αὐτῶν εἰς ἀλλήλους. ἄρρενες, ἐν ἄρρσεσι τὴν ἀσχημοσύνην κατεργαζό μενοι.· ταῦτα δὲ καὶ τὰ τοιαῦτα πράσσοντες, ὁ μολογοῦσι καὶ ἐλέγχουσι καὶ τοὺς λεγομένους αὐτῶν θεοὺς, τοιοῦτον ἐσχηκέναι τὸν βίον· ἐκ μὲν γὰρ διὸς, τὴν παιδοφθορίαν καὶ τὴν μοιχείαν· ἐκ δὲ ἀφροδίτης, τὴν πορνείαν· καὶ ἐκ μὲν ῥέας, τὴν ἀσέλγειαν· ἐκ δὲ ἄρεος, τοὺς φόνους· καὶ ἐξ ἄλ λων· ἄλλα τοιαῦτα μεμαθήκασιν· ἃ οἱ νόμοι μὲν κολάζουσι· πᾶς δὲ σώφρων ἀνὴρ ἀποστρέφεται· ἆρ’ οὖν ἄξιόν ἐστι τούτους νομίζειν θεοὺς εἶναι· τοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας· καὶ μὴ μᾶλλον τῶν ἀλόγων ἀλογωτέρους ἡγεῖσθαι τούτους διὰ τὴν ἀσέλγειαν τῶν τρόπων; ἆρα ἄξιον τοὺς θρησκεύοντας αὐτοὺς νομίζειν ἀνθρώπους ἀνους καὶ μὴ μᾶλλον ὡς ἀλόγων ἀλογωτέρους καὶ τῶν ἀψύχων ἀψυχοτέρους οἰκτείρειν; εἰ γὰρ ἐλο γίζον τῆς ἑαυτῶν ψυχῆς τὸν νοῦν, οὐκ ἂν ἐν τούτοις καταπεπτώκεισαν ὅλοι πρηνεῖς· καὶ τὸν ἀληθινὸν ἠρνοῦντο τοῦ χριστοῦ χῦ πατέρα πρα θεόν θν . ἀλλ’ ἴσως οἱ ἐπαναβεβη κότες τούτων καὶ περὶ τὴν κτίσιν ἐπτοημένοι. δυ σωπούμενοι τοῖς περὶ τῶν βδελυγμάτων ἐλέγχοις· εὐκατάγνωστα μὲν καὶ εὐέλεγκτα παρὰ πᾶσιν ὄντα· ταῦτα, οὐκ ἀρνήσονται καὶ αὐτοί· ἐκείνην δὲ αὐτοῖς ἀσ φαλῆ τὴν δόξαν καὶ ἀναντίρρητον εἶναι οἰήσονται· τὴν πρὸς τὸν κόσμον καὶ τὰ τοῦ κόσμου μέρη θρησκείαν· καυ χήσονται γὰρ, οὐχ ὡς λίθους καὶ ξύλα· καὶ μορφὰς ἀνθρώπων ἀνων καὶ ἀλόγων, πτηνῶν τὲ καὶ ἑρπετῶν καὶ τετραπόδων ἁ πλῶς· ἀλλ’ ἥλιον καὶ σελήνην· καὶ πάντα τὸν κατ’ οὐρανὸν οὐνὸν κόσμον· καὶ γῆν αὖ πάλιν καὶ σύμπασαν τοῦ ὑγροῦ τὴν φύσιν σέβοντες καὶ θρησκεύοντες· καὶ φήσουσι μὴ δύνασθαί τινας ἀποδεῖξαι καὶ τούτους μὴ εἶναι φύσει θεοὺς πᾶσιν ὄντος φανεροῦ· ὅτι οὔτε ἄψυχα οὔτε ἄλογα τυγχανει· ἀλλὰ καὶ τὴν ἀνθρώπων ἀνων ὑπεραίρει φύσιν· τῶ τὰ μὲν, ἐν οὐρανοῖς οὐνοῖς · τὰ δὲ, ἐπὶ τῆς γῆς κατοικεῖν· ἄξιον δὲ καὶ περὶ τούτων ἰδεῖν καὶ διερευ νῆσαι. πάντως γὰρ καὶ ἐν τούτοις· εὑρήσει ὁ λόγος τὸν ἔλεγχον ἀληθῆ κατ’ αὐτῶν· πρὶν δὲ ἡμᾶς ἰδεῖν καὶ τῆς ἀποδείξεως ἄρξασθαι, ἀρκεῖ τὴν κτίσιν αὐτὴν κατ’ αὐτῶν μονονουχὶ βοῆσαι, καὶ δεῖξαι τὸν αὐτῆς ποιητὴν καὶ δημιουργὸν θεόν θν · τὸν πατέρα πρα τοῦ κυρίου κυ ἡμῶν ἰησοῦ ἰῦ χριστοῦ χῦ · ὃν ἀποστρέφονται μὲν οἱ δοκησί σοφοι· τὴν δὲ παρ’ αὐτοῦ γενομένην κτίσιν προσ κυνοῦσι καὶ θεοποιοῦσι· καίτοι προσκυνοῦσαν καὶ αὐτὴν καὶ ὁμολογοῦσαν ὃν ἐκεῖνοι δι’ αὐτὴν ἀρνοῦνται κύριον κν . οὕτω γὰρ τοὺς ἀνθρώπους ἀνους εἰς τὰ ταύτης μέρη κεχηνότας καὶ θεοὺς νομίζοντας ταῦτα· δυσωπήση ἄν τις καλῶς αὐτοὺς ἡ τῶν μερῶν πρὸς ἄλληλα χρεία· γνωρίζει δὲ καὶ σημαίνει τὸν καὶ αὐτῶν ὄντα κύριον κν καὶ ποιητὴν τὸν τοῦ λόγου πατέρα πρα τῆ ἀναντιρρήτω προστάξει τῆς εἰς αὐτὸν ὑπα κοῆς· ἥ φησι καὶ ἡ θεία νομοθεσία· οἱ οὐρανοὶ οὐνοὶ δι ηγοῦνται δόξαν θεοῦ θῦ · ποίησιν δὲ χειρῶν αὐτοῦ ἀναγγέλλει τὸ στερέωμα· πίστις δὲ ἀλλὰ καὶ λίαν ἐναργής ἐστι, τοῖς μὸν τῆς διανοίας μὴ πάντη πεπηρωμένον ἔχουσιν· εἰ γάρ τις καθ’ ἑαυτὰ τὰ μέρη τῆς κτίσεως λάβοι καὶ ἕκαστον ἰδία νοήσει· οἷον ἥλιον καθ’ ἑαυτὸν μόνον· καὶ σελήνην χωρὶς· καὶ γῆν καθ’ ἑαυτὴν καὶ ἀέρα· καὶ τὴν θερμὴν καὶ ψυχρὰν· καὶ ξηρὰν καὶ ὑγρὰν οὐσίαν διελὼν ἀπὸ τῆς ποσάλληλα συναφῆς, ἕκαστον ἐκλάβοι καθ’ ἑαυτό· καὶ ἰδία θεωρήσειεν, εὑρήσει πάντως μηδὲν ἱκανούμενον ἑαυτῶ· ἀλλὰ πάντα τῆς ἀλλήλων χρείας δεό μενα· καὶ ταῖς παρ’ ἀλλήλων ἐπικουρίαις συ νιστάμενα· ἥλιος μὲν γὰρ τῶ σύμπαντι οὐ ρανῶ συμπεριφέρεται καὶ ἐμπεριέχεται· καὶ ἐκτὸς τῆς ἐκείνων κυκλοφορίας, οὐ κ ἄν ποτε γένοιτο· σελήνη δὲ καὶ τὰ ἄλλα ἄστρα μαρτυροῦσι τὴν παρὰ ἡλίου γινομένην αὐ τοῖς ἐπικουρίαν· γῆ δὲ πάλιν οὐκ ἄνευ ὑετῶν τοὺς καρποὺς ἀποδιδοῦσα φαίνεται· οἱ δὲ ὑετοὶ χω ρὶς τῆς τῶν νεφελῶν χρείας, οὐκ ἂν καταβαῖεν ἐπὶ τῆς γῆς· ἀλλ’ οὐδὲ νεφέλη χωρὶς τοῦ ἀέρος καθ’ ἑαυτῆ ἂν φανείη καὶ συσταίη ποτὲ· ὅτε ἀὴρ, οὐχ’ ὑφ’ ἑαυτοῦ· ἀλλ’ ὑπὸ τοῦ αἰθέρος διακαίεται· ὑπὸ δὲ τοῦ ἡλίου καταλαμπόμενος λαμπρύνεται· καὶ πηγαὶ μὲν καὶ ποταμοί, οὐκ ἄνευ τῆς γῆς συστήσονταί ποτε· γῆ δὲ οὐκ ἀφ’ ἑαυτῆς ἐρήρεισται· ἀλλ’ ἐπὶ μὲν τὴν τῶν ὑδάτων οὐσίαν συνέστηκεν· ἐμπερι έχεται δὲ καὶ αὕτη κατὰ τὸ μέσον συνδεθεῖσα τοῦ ὅρα παντός· ἢ τε θάλασσα· καὶ ὁ ἔξωθεν περιρρέων τὴν σύμπασαν γῆν μέγας ὠκεανός, ὑπὸ ἀνέμων κινεῖται καὶ φέρεται· ὅποι δ’ ἂν αὐτὸν ἡ τῶν ἀνέμων προσρήσση βία. καὶ οἱ αὐτοὶ δὲ οἱ ἄνε μοι, οὐκ ἐν αὐτοῖς· ἀλλὰ κατὰ τοὺς περὶ τούτων εἰπόντας· ἐκ τῆς πρὸς τὸν ἀέρα τοῦ αἰθέρος δι ακαύσεως καὶ θερμότητος ἐν αὐτῶ τῶ ἀέρι συνίστανται· καὶ δι’ αὐτοῦ πανταχοῦ πνέουσι· περὶ γὰρ τῶν τεσσάρων στοιχείων· ἐξ ὧν καὶ συνέ στη ἡ τῶν σωμάτων φύσις· τὴν θερμὴν λέγω καὶ τὴν ψυχρὰν· ξηρὰν τὲ καὶ ὑγρὰν οὐσίαν, τίς τοσοῦτον ἀπέστραπται τὴν διάνοιαν· ὥσ τε μὴ εἰδέναι ὅτι ὁμοῦ μὲν συνημμένα ταῦτα συνίστανται. καὶ δι’ αὐτοῦ πανταχοῦ πνέουσι. περὶ γὰρ τῶν τεσσάρων στοιχείων ἐξ ὧν καὶ συνέστηκεν ἡ τῶν σωμάτων φύσις· τὴν θερμὴν λέγω καὶ τὴν ψυχρὰν· ξηρὰν τὲ καὶ ὑγρὰν οὐσίαν, τίς τοσοῦτον ἀπέστραπται τὴν διάνοιαν ὥστε μὴ εἰδέναι ὅτι ὁμοῦ μὲν συνημμένα ταῦτα συνίστανται· διαι ρούμενα δὲ καὶ καθ’ ἑαυτὰ γινόμενα, λοιπὸν καὶ ἀλ λήλων εἰσὶν ἀναιρετικὰ ταῦτα· κατὰ τὴν τοῦ πλεονάζοντος ἐν αὐτοῖς ἐπικρατείαν· θερμόν τε γὰρ καὶ ψυχρὸν πάλιν ὑπὸ τῆς θερμῆς ἀφανίζεται δυνάμεως· ξηρόν τε αὖ ὑπὸ τοῦ ὑγροῦ διυγραί νεται· καὶ τοῦτο ὑπὸ τοῦ ἑτέρου ξηραίνεται. π ῶς οὖν ταῦτα ἂν εἶεν θεοί, δεόμενα τῆς παρ’ ἑ τέρων ἐπικουρίας· ἢ πῶς παρὰ τούτων αἰτεῖ σθαί τι προσῆκε, καὶ αὐτῶν ἀπαιτούντων παρ’ ἀλλήλων τὴν εἰς ἑαυτὰ χρείαν· εἰ γὰρ περὶ θεοῦ θῦ λόγος ἐστὶ μηδενὸς αὐτὸν ἐπιδεᾶ εἶναι· ἀλ λ’ αὐτάρκη καὶ πλήρη ἑαυτοῦ καὶ ἐν αὐτῶ τὰ πάντα συνεστηκέναι, καὶ μᾶλλον αὐτὸν τοῖς πᾶσιν ἐ πιδιδόναι, πῶς ἥλιον καὶ σελήνην καὶ τὰ ἄλλα μέ ρη τῆς κτίσεως οὐκ ὄντα τοιαῦτα, ἀλλὰ καὶ λειπό μενα τῆς ἀλλήλων χρείας, ἀναγορεύειν ἄξιον θεούς: ἀλλ’ ἴσως διαιρούμενα μὲν καὶ καθ’ ἑαυτὰ λαμβα νόμενα, ἐπιδεῆ εἶναι αὐτά· καὶ αὐτοὶ συνομολο γήσουσι τῆς ἀποδείξεως ἐπ’ ὀφθαλμῶν οὔσης· ὁμοῦ δὲ πάντα συνάπτοντες· καὶ ὡς ἓν ἀποτε λοῦντες μέγα σῶμα· τὸ ὅλον θεὸν θν εἶναι φήσουσι· συστάντος γὰρ τοῦ ὅλου, οὐκέτι μὲν ἔξωθεν αὐτοῖς χρεία γενήσεται· ἑαυτῶ δὲ τὸ ὅλον ἱκανὸν καὶ αὔταρκες γενήσεται· πρὸς πάντα λέξουσιν οἱ δοκη σίσοφοι· ἵνα καὶ ἐντεῦθεν ἐλεγχθῶσιν· οὗτος δὲ ὁ λόγος· καὶ μᾶλλον αὐτῶν τὴν ἀσέβειαν μετὰ με γάλης ἀπαιδευσίας· οὐκ ἔλαττον τῶν πρόσθεν ἀπο δείξει· εἰ γὰρ τὸ καθ’ ἕκαστον συναφθὲν τὸ ὅλον ἀναπληροῖ· καὶ τὸ ὅλον ἐκ τῶν καθ’ ἓν συνίσταται· τὸ ὅλον ἄρα ἐκ μερῶν συνίσταται· καὶ ἕκαστον τοῦ ὅλου μέρος τυγχάνει. τοῦτο δὲ τῶν περὶ θεοῦ ἐννοιῶν, πολὺ πόρρωθεν καθέστηκεν· ὁ γὰρ θεὸς θς , ὅλον ἐστὶ καὶ οὐ μέρη· καὶ οὐκ ἐκ διαφόρων συνέστηκεν· ἀλλ’ αὐ τὸς τῆς πάντων συστάσεώς ἐστι ποιητής. θέα γὰρ ὅ σην ἀσέβειαν κατὰ τοῦ θείου ταῦτα λέγοντες ἐξη γοῦνται· εἰ γὰρ ἐκ μερῶν συνέστηκαν, πάντως αὐ τὸς ἑαυτοῦ ἀνόμοιος φανήσεται· καὶ ἐξ ἀνομοίων ἔχων τὴν συμπλήρωσιν· εἰ γὰρ ἥλιός ἐστι, οὔ κ ἔστι σελήνη· καὶ εἰ σελήνη ἐστὶ, οὐκ ἔστι γῆ· καὶ εἰ γῆ τυγχάνει, οὐκ ἂν εἴη θάλασσα· καὶ οὕτως ἐφ’ ἑ κάστου λαμβάνων ἄν τις· εὑρήσει τὴν ἀτοπίαν τοῦ τοιούτου αὐτῶν λόγου. τοῦτο δ’ ἄν τις, καὶ ἐκ τοῦ καθ’ ἡμᾶς ἀνθρωπείου σώματος ἰδὼν, καταγνοίη τούτων. ὡς γὰρ ὀφθαλμὸς οὐκ ἔστιν ἀκοή, οὐδὲ ἡ ἀκοὴ χείρ· οὐδὲ ἡ γαστήρ ἐστι, στέρνα· οὐ δ’ αὖ πάλιν ὁ αὐχήν ἐστι ποὺς· ἀλλ’ ἕκαστον τούτων ἰδίαν ἔχει τὴν ἐνέργειαν· καὶ ἐκ τούτων διαφόρων ὄντων, ἓν συνίσταται σῶμα· συνημμένα μὲν ἔ χοντὰ μέρη κατὰ τὴν χρείαν· διαιρούμενα δὲ κατὰ τὴν τοῦ χρόνου παρουσίαν· ὅταν ἡ φύσις ἡ συνά ξασα ταῦτα διέλη· ὡς ὁ προστάξας θεὸς βούλεται, οὕτως συγγνώμην δὲ ὁ λόγος ἐχέτω παρ’ αὐτοῦ τοῦ κρείττονος· εἰ τὰ μέρη τῆς κτίσεως συνάπτοντες, εἰς ἓν σῶμα θεὸν θν ἀναγορεύουσιν, ἀνάγκη αὐτὸν μὲν καθ’ ἑαυτὸν ἀνόμοιον εἶναι ἑαυτῶ· ὥσπερ ἐ55δείχθη· διαιρεῖσθαι δὲ πάλιν κατὰ τὴν τῶν μερῶν εἰς τὸ μερίζεσθαι γενομένην φύσιν· καὶ ἄλλως δ’ ἄν τις αὐτῶν ἐλέγξειεν τὴν ἀθεότητα· κατὰ +++ τὴν τῆς ἀληθείας θεωρίαν εἰ γὰρ ὁ θεὸς θς ἀσώματός ἐστι καὶ ἀόρατος· καὶ ἄπαυστος τῆ φύσει, πῶς σῶμα τὸν θεὸν θν ἐπινοοῦσι· καὶ τὰ φαινόμενα τοῖς ὀφθαλμοῖς· καὶ ὧν ψαύομεν τῆ χειρὶ θρησκεύου σι τῆ τοῦ θεοῦ θῦ τιμῆ. καὶ πάλιν· εἰ ὁ περὶ θεοῦ θῦ κρατεῖ λόγος· δυνατὸν αὐτὸν εἶναι κατὰ πάντα· καὶ μηδὲν μὲν αὐτοῦ κρατεῖν· αὐτὸν δὲ τῶν πάντων κρατεῖν καὶ δεσπόζειν, πῶς οἱ τὴν κτίσιν θεο ποιοῦντες, οὐχ’ ὁρῶσιν αὐτὴν ἐκτὸς οὖσαν τοῦ τοιούτου ὅρου περὶ θεοῦ θῦ · ἡλίου μὲν γὰρ ὑπὸ γῆν γενομένου· τὸ φῶς ἡ γῆ σκιάζει τοῦ μὴ ὁρᾶσθαι· σελήνην δὲ μεθ’ ἡμέραν, ὁ ἥλιος ἐπικρύπτει τῆ τοῦ φωτὸς λαμπηδόνι· καὶ γῆς μὲν τοὺς καρποὺς πολλά κις χάλαζα βλάπτει· τὸ πῦρ δὲ εἰ γένοιτό τις ὑ δάτων πλημμύρα, σβέννυται· καὶ χειμῶνα μὲν, ἔαρ παραγκωνίζεται· θέρος δὲ τὸ ἔαρ ὑπερ τοὺς ὅρους οὐκ ἐπιτρέπει· καὶ αὐτὸ πάλιν ὑπὸ μετοπώρου κωλυόμενον τὰς ἰδίας ὥρας ἐξέρ εἴπερ οὖν ἦσαν θεοί, ἔδει τούτους μὴ ὑπ’ ἀλλήλων ἠττᾶσθαι καὶ ὑποκρύπτεσθαι· ἀλλὰ πάντοτε ἀλλήλοις συνεῖναι· καὶ κοινὰς ἅμα τὰς ἐργασίας ἐπιτελεῖν· ἔδει μεθ’ ἡμέραν καὶ μετὰ νύκτα ἥλιον ὁμοῦ καὶ σελήνην καὶ τὸν ἄλλον τῶν ἀστέρων χορὸν· ἴσως ἔχειν τὸ φῶς καὶ τοῦτο πᾶσι λάμπειν· καὶ παρ’ αὐτῶν καταυ γάζεσθαι· ἔδει θέρος ὁμοῦ καὶ χειμῶνα καὶ ἔαρ καὶ μετόπωρον, ἀπαραλλάκτως καὶ κατὰ τὸ αὐτὸ συνί στασθαι· ἔδει τὴν θάλασσαν ταῖς πηγαῖς ἐπιμίγνυσθαι· καὶ κοινὸν ἀνθρώποις ἀνοις τὸ πόμα παρέχειν· ἔδει νηνεμίας καὶ τῶν ἀνέμων τὰς πνοὰς ἐν ταυτῶ γίνεσθαι· ἔδει τὸ πῦρ ὁμοῦ καὶ τὸ ὕδωρ κοινὴν καὶ μίαν ἀνθρώποις ἀνοις τὴν χρείαν παρέχειν· οὐδὲ γὰρ οὐδὲ βλάβην ἄν τις ἐξ αὐτῶν ὑπέμεινεν· θεῶν ὄντων κατ’ αὐτοὺς καὶ μηδὲν ἐπὶ βλάβη, ἐπ’ ὠφελεία δὲ μᾶλλον πάντα ποιούντων· εἰ δὲ ταῦτα γίνεσθαι, ἀδύνατον διὰ τὴν πρὸς ἄλληλα ἐναντιότητα, πῶς οἷόν τε ταῦτα ἀλλήλοις ἐναντία καὶ μαχόμενα· καὶ μὴ δυνάμενα ἀλλήλοις συστῆναι, ἔτι θεοὺς ὀνομάζειν· ἢ θεοῦ θῦ θρησκεύεσθαι τιμαῖς· τὰ δὲ πρὸς ἑαυτὰ, ἀσύμφωνον τὴν φύ σιν ἔχοντα, πῶς ἂν ἄλλοις εὐχομένοις εἰρήνην πα ρέχοιεν· καὶ ὁμονοίας αὐτοῖς γένοιντο πρυτάνεις. ο ὔτε οὖν ἥλιος εἰκότως· οὔτε σελήνη· οὔτε ἄλλό τι μέρος τῆς κτίσεως· πολλῶ δὲ πλέον, οὐδὲ τὰ ἐν λίθοις· καὶ χρυ σῶ καὶ ταῖς ἄλλαις ὕλαις ἀγάλματα· οὐδὲ οἱ παρὰ ποιηταῖς μυθολογούμενοι· ζεὺς· καὶ ἀπόλλων· καὶ οἱ ἄλλοι, εἶεν ἀληθῶς θεοὶ, ὡς ὁ λόγος ἀπέδειξεν· ἀλλὰ τὰ μὲν αὐτῶν· μέρη τῆς κτίσεώς ἐστι· τὰ δὲ αὐτῶν, ἄψυχα τυγχάνει· τὰ δὲ, μόνον ἄνθρωποι ἄνοι θνητοὶ γεγόνασι, διὸ καὶ ἡ περὶ ταῦτα θρησκεία, καὶ θεοποιία, οὐκ εὐσε βείας, ἀλλὰ ἀθεότητος καὶ πάσης ἀσεβείας ἐστὶν εἰ σήγησις· καὶ μεγάλης πλάνης ἔλεγχος, ἀπὸ τῆς πρὸς τὸν ἕνα καὶ μόνον ἀληθινὸν θεὸν θν γνώσεως· λέγω δὴ τὸν τοῦ χριστοῦ χῦ πατέρα πρα . ὅτε τοίνυν ταῦτα ταῦθ’ οὕτως ἐλέγχεται· καὶ δέδεικται ἡ παρὰ τοῖς ἕλλησιν εἰδωλολατρία πάσης ἀθεότητος οὖσα μεστή. καὶ οὐκ ἐπ’ ὠφελεία, +++ ἀλλ’ ἐπ’ ἀπωλεία τῶ βίω τῶν ἀνθρώπων ἀνων εἰσαχθεῖσα, φέρε λοιπὸν ὡς ἐξ ἀρχῆς ὁ λόγος ἐπηγγείλατο τῆς πλάνης διελεγχθείσης, τὴν τῆς ἀληθείας ὁδὸν ὁδεύσωμεν, καὶ θεωρήσωμεν τὸν ἡγεμόνα καὶ δημιουργὸν τὸν τοῦ πατρὸς πρς λόγον· ἵνα δι’ αὐτοῦ καὶ τὸν τούτου πατέρα πρα θεὸν θν κατανοήσωμεν· καὶ γνῶσιν ἕλληνες ὅσον τῆς +++ ἀλη θείας ἑαυτοὺς ἀπεσχοίνισαν· τὰ μὲν προειρημένα, οὐδὲν ἕτερον, ἢ πλάνη τῶ βίω διηλέγχθη· ἡ δὲ τῆς ἀλη θείας ὁδός· πρὸς τὸν ὄντως ὄντα θεὸν θν ἕξει τὸν σκοπόν· πρὸς δὲ τὴν ταύτης γνῶσιν καὶ ἀκριβῆ κατάληψιν, οὐκ ἄλλων ἡμῖν ἐστὶ χρεία, ἀλλ’ ἡμῶν αὐτῶν· οὐδ’ ὥσ περ ἐστὶν αὐτὸς ὁ θεὸς θς ὑπεράνω πάντων· οὕτως καὶ ἡ πρὸς τοῦτον ὁδός, πόρρωθεν ἢ ἔξωθεν ἡμῶν ἐστίν· ἀλλ’ ἐν ἡμῖν ἐστι καὶ ἀφ’ ἡμῶν εὑρεῖν τὴν ἀρχὴν δυνατόν· καθὼς καὶ μωϋσῆς ἐδίδασκε λέγων· τὸ ῥῆμα τῆς πίστεως ἐντὸς τῆς καρδίας σου ἐστίν. ὅπερ καὶ ὁ σωτὴρ σηρ σημαί νων καὶ βεβαιῶν ἔλεγεν· ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ θῦ ἐντὸς ὑ μῶν ἐστιν. ἔνδον γὰρ ἐν ἑαυτοῖς ἔχοντες τὴν πίστιν καὶ τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ θῦ , δυνάμεθα ταχέως θεωρῆ σαι καὶ νοῆσαι τὸν τοῦ παντὸς βασιλέα τοῦ πατρὸς πρς σωτήριον σριον λόγον· καὶ μὴ προφασιζέσθωσαν ἕλληνες· οἱ τοῖς εἰδώλοις θρησκεύοντες· μηδὲ ἄλλος τις ἑαυτὸν ἀπατάτω ὡς τὴν τοιαύτην ὁδὸν οὐκ ἔχων· καὶ διὰ τοῦτο τῆς ἀθεότητος ἑαυτοῦ πρόφασιν εὑρίσκων· πάντες γὰρ εἰς αὐτὴν ἐπιβεβήκαμεν καὶ ἔχομεν· εἰ καὶ μὴ πάντες αὐτὴν ὁδεύειν, ἀλλὰ παροδεύειν ἐκβαίνον τες θέλουσι, διὰ τὰς ἔξωθεν αὐτοὺς ἑλκούσας ἡδονάς τοῦ βίου. καὶ εἴ τις ἂν ἔροιτο· τίς ἂν εἴη αὕτη· φη μὶ δὴ τὴν ἑκάστου ψυχὴν εἶναι· καὶ τὸν ἐν αὐτῆ νοῦν. δι’ αὐτοῦ γὰρ μόνου δύναται θεὸς θς θεωρεῖσθαι καὶ νο εῖσθαι· ἐκτὸς εἰ μὴ ὥσπερ τὸν θεὸν θν ἠρνήσαντο, οὕτως καὶ ψυχὴν ἔχειν παραιτήσονται οἱ ἀσεβεῖς. εἰκότως τοῦτο πρὸ τῶν ἄλλων λέγοντες· οὐ γὰρ ἐχόντων ἐστὶ νοῦν ἀρνεῖσθαι τὸν τούτου ποιητὴν καὶ δημιουργὸν θεόν θν . ὅ τι μὲν οὖν ἕκαστος ἀνθρώπων ἀνων ψυχὴν ἔχει· καὶ ταύτην λογικήν· καὶ τοῦτο ἀναγκαῖόν ἐστι δεῖξαι δι’ ὀλίγων, διὰ τοὺς ἀκε ραίους· ἐπεὶ μάλιστα τινὲς ἀπὸ τῶν αἱρέσεων ἀρνοῦνται καὶ τοῦτο· οἰόμενοι μηδὲν εἶναι τὸν ἄνθρωπον ἄνον , ἢ τὸ φαι νόμενον εἶδος τοῦ σώματος· ἵνα ταύτης δειχθείσης φανερώτερον δι’ ἑαυτῶν τὸν κατὰ τῶν εἰδώλων ἔλεγχον ἔ χειν δυνηθῶσι. πρῶτον μὲν οὖν οὐ μικρὸν γνώρι σμα τοῦ· λογικὴν εἶναι τὴν τῶν ἀνθρώπων ἀνων ψυχὴν· ἐκ τοῦ πρὸς τὰ ἄλογα διαλλάττειν αὐτήν· διατοῦτο γὰρ ἐκεῖνα μὲν καλεῖν ἄλογα ἡ φύσις εἴωθεν, ἐπειδὴ τῶν ἀνθρώπων ἀνων τὸ γένος ἐστὶ λογικόν· ἔπειτα δὲ καὶ τοῦτο πρὸς ἀπόδει ξιν οὐ τὸ τυχὸν ἂν εἴη· ἐκ τοῦ μόνον τὸν ἄνθρωπον ἄνον τὰ ἔξωθεν ἑαυτοῦ λογίζεσθαι· καὶ ἐνθυμεῖσθαι τὰ μὴ παρόντα· καὶ πάλιν ἐπιλογίζεσθαι· καὶ κρίσει τὸ κρεῖττον τῶν +++ λογισμῶν ἀρνεῖσθαι· τὰ μὲν γὰρ ἄλογα, μόνα τὰ παρόντα βλέπει· καὶ πρὸς μόνα τὰ ἐν ὀφθαλμοῖς ὁρμᾶ, κἂν μετὰ ταῦτα τὴν βλάβην ἔχῃ· ὁ δὲ ἄνθρωπος ἄνος · οὐ πρὸς τὰ βλεπόμενα ᾶ· ἀλλὰ τῶ λογισμῶ τὰ διὰ τῶν ὀφθαλμῶν ὁρώ μενα κρίνει· πολλάκις γοῦν ὁρμήσας· κεκράτηκε τῶ λογισμῶ· καὶ λογισάμενος, πάλιν ἐπελογίσατο· καὶ αἰ σθάνεται ἕκαστος εἰ τῆς ἀληθείας γένοιτο φίλος, ὅτι ἄλ λος παρὰ τὰς σωματικὰς αἰσθήσεις ἐστὶν ὁ τῶν ἀνθρώπων ἀνων νοῦς. διατοῦτο γοῦν ὡς ἄλλος ὢν, αὐτῶν τῶν αἰσθή σεων γίνεται κριτής· καὶ ὧν ἐκεῖναι ἀντιλαμβάνονται, ταῦτα οὗτος διακρίνει· καὶ ἀναμιμνήσκει καὶ δεί κνυσιν αὐταῖς τὸ κρεῖττον· ὀφθαλμοῦ μὲν γάρ ἐστι μόνον τὸ ὁρᾶν· καὶ ὤτων, τὸ ἀκούειν· καὶ στόματος, γεύεσθαι· καὶ ῥινὸς, ὀδμῶν ἀντιλαμβάνεσθαι· καὶ χειρῶν, τὸ ἅπτεσθαι· ἀλλὰ δὴ· ὁρᾶν καὶ ἀκούειν· καὶ ὧν ἅπτεσθαι δεῖ· καὶ γεύεσθαι· καὶ ὀδμᾶσθαι, οὐ κέτι τῶν αἰσθήσεών ἐστιν, ἀλλὰ τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ ταύτης νοῦ διακρῖναι. ἀμέλει· καὶ ξίφους λαβέσθαι, δύναται ἡ χείρ, καὶ δηλητηρίου γεύσασθαι τὸ στόμα· ἀλλ’ οὐκ οἶδεν ὅτι βλάπτει ταῦτα, εἰ μὴ ὁ νοῦς διακρί νη. καὶ ἔοικέ γε τὸ τοιοῦτον· ἵνα ἐπὶ εἰκόνος αὐτὸ θεωρήσωμεν, λύρα καλῶς κατεσκευασμένῃ· καὶ τῶ ταύτην κρατοῦντι μουσικῶ μετ’ ἐπιστήμης· ὡς γὰρ αἱ ἐν τῆ λύρα νευραὶ ἑκάστη μὲν ἔχει τὸν ἴδιον φθό γγον. ἡ μὲν, βαρὺν· ἡ δὲ, ὀξὺν· ἡ δὲ, μέσον· ἡ δὲ, ὀξύτονον· ἡ δὲ, ἄλλον· ἀδιάκριτος δέ ἐστιν αὐτῶν ἡ ἁρμονία καὶ ἀδιάγνωστος ἡ σύνθεσις χωρὶς τοῦ ἐ πιστήμονος· τότε γὰρ καὶ ἡ ἁρμονία αὐτῶν δείκνυται καὶ ἡ σύνταξις ὀρθή, ὅταν ὁ κατέχων τὴν λύραν πλήξη τὰς νευρὰς καὶ ἁρμονίως ἑκάστης ἅψηται· τοῦτον +++ τὸν τρόπον καὶ τῶν αἰσθήσεων ἐν τῶ σώματι ὡς λύρας ἡρμοσμένων· ὅταν ὁ ἐπιστήμων νοῦς αὐτῶν ἡγεμονεύη, τότε καὶ διακρίνει ἡ ψυχὴ, καὶ οἶδεν ὃ ποιεῖ καὶ πράττει· τοῦτο δὲ μόνον ἴδιον ἀνθρώπων ἀνων ἐστὶ, καὶ τοῦτό ἐστι τὸ λογικὸν τῆς ψυχῆς τῶν ἀνθρώπων ἀνων · ὧ χρωμένη διαλλάττει τῶν ἀλόγων· καὶ δείκνυσιν ὅτι ἀληθῶς ἄλλη παρὰ τὸ φαινόμενον ἐν σώματι ἐστί. πολλάκις γοῦν κειμένου τοῦ σώματος ἐπὶ γῆς, τὰ ἐν οὐρανοῖς οὐνοῖς φαντάζεται καὶ θεωρεῖ ὁ ἄνθρωπος ἄνος · καὶ πολλάκις τοῦ σώματος ἠρεμοῦντος καὶ ἡσυχάζοντος καὶ καθεύδοντος, κινεῖ ται ἔνδον ὁ ἄνθρωπος ἄνος καὶ τὰ ἔξωθεν ἑαυτοῦ θεωρεῖ· χώρας ἀποδημῶν καὶ περιπατῶν· καὶ ἀπαντῶν τοῖς γνωρίμοις· καὶ πολλάκις διὰ τούτων τὰς μεθ’ ἡμέραν πράξεις ἑ αυτοῦ μαντευόμενος καὶ προγινώσκων· τοῦτο δὲ τί ἂν εἴη ἕτερον, ἢ ψυχὴ λογικὴ ἐν ἧ λογίζεται καὶ ὑπονοεῖ τὰ ὑπὲρ αὐτὸν ὁ ἄνθρωπος ἄνος · καὶ τοῦτο δ’ ἂν εἴη πρὸς ἀπόδειξιν ἀκριβῆ, τοῖς ἔτι πρὸς ἀναίδειαν τῆς ἀλογίας τετρα μμένοις· πῶς τοῦ σώματος θνητοῦ κατὰ φύσιν ὄντος λογίζεται ἄνθρωπος ἄνος τὰ περὶ ἀθανασίας· καὶ πολλάκις ἑ αυτῶ τὸν θάνατον ὑπὲρ ἀρετῆς προκαλεῖται· ἢ πῶς προσκαίρου τοῦ σώματος ὄντος, τὰ αἰώνια φαντά ζεται ἄνθρωπος ἄνος , ὥστε τῶν μὲν ἐμποδὼν καταφρονεῖν, εἰς ἐκεῖνα δὲ τὸν πόθον ἔχειν· τὸ μὲν οὖν σῶμα, οὐκ ἂν ἑαυτὸ περὶ ἑαυτοῦ τοιαῦτα λογίσηται· καὶ οὐ κ ἂν τὰ ἔξωθεν ἑαυτοῦ λογίζοιτο· θνητὸν γὰρ καὶ πρό σκαιρόν ἐστιν· ἀνάγκη δὲ· ἕτερον εἶναι· τὸ τὰ ἐναν τία καὶ παρὰ τὴν φύσιν τοῦ σώματος λογιζόμενον. τί οὖν ἂν εἴη τοῦτο πάλιν· ἢ ψυχὴ λογικὴ καὶ ἀθάνατος· καὶ γὰρ οὐκ ἔξωθεν· ἀλλ ἔνδοθεν αὕτη τῶ σώματι, ὡς ὁ μουσικὸς τῆ λύρα ἐνηχεῖ τὰ κρείττονα· πῶς δὲ πάλιν κατὰ φύσιν ὢν ὁ ὀφθαλμὸς εἰς τὸ ὁρᾶν· καὶ ἡ ἀκοή, εἰς τὸ ἀκούειν· τὰ μὲν, ἀποστρέφονται· τὰ δὲ, αἱροῦνται· τίς γὰρ ὁ τὸν ὀφθαλμὸν τοῦ ὁρᾶν ἀποστρέφων· ἢ τίς τὴν ἀκοὴν κατὰ φύσιν οὖσαν ἀκουστικὴν, ἀποκλείει τοῦ ἀκούειν· ἢ τίς τὴν γεῦσιν κατὰ φύσιν οὖσαν γευ στικὴν, κωλύει πολλάκις τῆς φυσικῆς ὁρμῆς, τίς δὲ τὴν χεῖραν· κατὰ φύσιν οὖσαν εἰς τὸ ἐνεργεῖν, ἐπέχει τοῦ ψαύειν τινός· τίς δὲ τὴν ὄσφρησιν· καὶ αὐτὴν εἰς τὸ ὀδμᾶσθαι γενομένην· ἀποστρέφει τοῦ μὴ ἀντιλαμβάνεσθαι· τίς ὁ ταῦτα κατὰ τῶν φυσικῶν τοῦ σώματος ἐνεργῶν· ἢ πῶς τὸ σῶμα τὴν φύσιν ἀποστραφὲν· ἐπιστρέφεται πρὸς τὰς ἑτέρου συμβουλίας· καὶ πρὸς τὸ ἐκείνου νεῦμα ἡ νιοχεῖται; ταῦτα γὰρ οὐδὲν ἕτερον, ἢ ψυχὴν λογι κὴν ἀποδείκνυσιν ἡγεμονεύουσαν τοῦ σώματος· οὐδὲ γὰρ ἑαυτὸ τὸ σῶμα πέφυκεν ἐλαύνειν; ἀλλ’ ὑφ’ ἑ τέρου ἄγεται καὶ φέρεται· ὥσπερ οὐδὲ ἵππος ἑαυτὸν ὑποζεύγνυσιν, ἀλλ’ ὑπὸ τοῦ κρατοῦντος ἐλαύνεται· διὰ τοῦτο γοῦν καὶ νόμοι μὲν ἀνθρώποις ἀνοις · τὰ καλὰ μὲν πράττειν· τὴν δὲ κακίαν ἀποστρέφεσθαι· τοῖς δὲ ἀλόγοις, ἀλόγιστα τὰ κακὰ μένει καὶ ἄκριτα. ἅτε δὴ τῆς λογικότητος, καὶ τῆς κατὰ λόγον διανοίας ἐκτὸς τυγχάνουσιν· εἶναι ὅρα μὲν οὖν ψυχὴν λογικὴν ἐν ἀνθρώποις ἀνοις , ἐκ τῶν προειρημένων νομίζω δεδεῖχθαι· ὅτι δὲ καὶ ἀθάνατος γέγονεν ἡ ψυχή, καὶ τοῦτο ἀναγκαῖον εἰδέναι ἐν τῆ ἐκκλησιαστικῆ διδα σκαλία πρὸς ἔλεγχον τῆς τῶν εἰδώλων ἀναιρέσεως· γένοιτο δ’ ἂν οὖν ἡ περὶ τούτων γνῶσις ἐγγυτέρω μᾶλλον ἐκ τῆς περὶ τοῦ σώματος γνώσεως· καὶ ἐκ τοῦ πρὸς τὸ σῶμα διαλλάττειν αὐτήν. εἰ γὰρ ἄλλην ὁ λόγος ἀπέδειξε παρὰ τὸ σῶμα, ἔστι δὲ τὸ σῶμα φύσει θνητὸν, ἀνάγκη τὴν ψυχὴν· ἀθάνατον εἶναι, τῶ μὴ εἶναι κατὰ τὸ σῶμα· καὶ πάλιν· εἰ ἡ ψυχὴ τὸ σῶμα κινεῖ ὡς δέδεικται, καὶ οὐχὶ ὑπὸ ἄλ λων αὐτὴ κινεῖται, ἀκόλουθόν ἐστιν ὑφ’ ἑαυτῆς κινουμένην τὴν ψυχὴν· καὶ μετὰ τὴν εἰς γῆν ἀπόθεσιν τοῦ σώματος· κινεῖσθαι πάλιν αὐτὴν ἀφ’ ἑαυτῆς· οὐ γὰρ ἡ ψυχή ἐστιν ἡ ἀποθνήσκουσα· ἀλλὰ διὰ τὴν ταύτης ἀναχώρησιν, ἀποθνήσκει τὸ σῶμα· εἰ μὲν οὖν ἐ κινεῖτο καὶ αὕτη ὑπὸ τοῦ σώματος, ἀκόλουθον ἦν, ἀναχωροῦντος τοῦ κινοῦντος, ἀποθνήσκειν αὐτήν· εἰ δὲ ἡ ψυχὴ κινεῖ καὶ τὸ σῶμα, ἀνάγκη μᾶλλον αὐτὴ ἑ αυτὴν κινεῖν· ἑαυτῆ δὲ κινουμένη, ἐξ ἀνάγκης καὶ μετὰ τὸν τοῦ σώματος θάνατον ζῆ· ἡ γὰρ κίνησις τῆς ψυχῆς οὐδὲν ἕτερόν ἐστιν, ἢ ζωὴ αὐτῆς· ὥσ περ ἀμέλει καὶ τὸ σῶμα τότε ζῆν λέγομεν, ὅτε κινεῖται· καὶ τότε θάνατον αὐτοῦ εἶναι, ὅτε τῆς κινήσεως παύεται· τοῦτο δὲ καὶ ἀπὸ τῆς ἐν σώματι καθάπαξ ἐνερ γείας +++ αὐτῆς, φανερώτερον ἄν τις ἴδοι. εἰ γὰρ καὶ ὅτε τῶ σώματι ἐπιβέβηκε καὶ συνδέδεται τούτω· οὐ κατὰ τὴν τοῦ σώματος σμικρότητα συστέλλεται καὶ συμμετρεῖται· ἀλλὰ πολλάκις ἐπὶ κλίνης τούτου κειμένου, ἀλλ’ ὡς ἐν θανάτω κοιμωμένου· αὕτη κατὰ τὴν ἑαυτῆς δύναμιν γρηγορεῖ καὶ ὑπερεκβαίνει τὴν τοῦ σώματος φύσιν· καὶ ὥσπερ ἀποδημοῦσα τούτου· μένουσα ἐν τῶ σώματι, τὰ ὑπὲρ γῆν φαντάζεται καὶ θεωρεῖ· πολλάκις δὲ καὶ τοῖς ἔξω τῶν γηΐνων σωμάτων ἁγίοις καὶ ἀγγέλοις συ ναντᾶ καὶ πρὸς αὐτοὺς ἀφικνεῖται· τῆ τοῦ νοῦ θαρροῦσα καθαρότητι· πῶς οὐχὶ μᾶλλον καὶ πολλῶ πλέον ἀπολυθεῖσα τοῦ σώματος, ὅτε ὁ συνδήσας αὐτὴν βούλεται θεὸς θς , φανερωτέραν ἕξει τὴν τῆς ἀθανασίας γνῶσιν· εἰ γὰρ καὶ συνδεθεῖσα σώματι τὴν ἐκτὸς τοῦ σώματος ζωὴν ἔζη, πολλῶ πλέον καὶ μετὰ θάνατον τοῦ σώματος ζήσεται, καὶ οὐ παύσεται τὸ ζῆν; διὰ τὸν οὕτως αὐτὴν ποιήσαντα θεὸν θεὸν , διὰ τοῦ ἑαυτοῦ λόγου τοῦ κυρίου κυ ἡμῶν ἰησοῦ ἰῦ χριστοῦ χῦ . διατοῦτο γὰρ καὶ ἀθάνατα καὶ αἰώνια λο γίζεται καὶ φρονεῖ· ἐπεὶ δὴ καὶ ἀθάνατός ἐστι. καὶ ὥσπερ τοῦ σώματος θνητοῦ τυγχάνοντος, θνη τὰ καὶ αἱ τούτου θεωροῦσιν αἰσθήσεις, οὕτως ἀ θάνατα θεωροῦσαν. καὶ λογιζομένην τὴν ψυχήν, ἀνάγκη καὶ αὐτὴν ἀθάνατον εἶναι καὶ ἀεὶ ζῆν· αἱ γὰρ περὶ τῆς ἀθανασίας ἔννοιαι καὶ θεωρίαι· οὐδέ ποτε αὐτὴν ἀφιᾶσι· μένουσαι ἐν αὐτῆ· καὶ ὥσπερ ἔκκαυμα ἐν αὐτῆ γινόμεναι, πρὸς ἀσφάλειαν τῆς ἀθανασίας· διατοῦτο γοῦν καὶ τῆς περὶ θεοῦ θῦ θε ωρίας ἔχει τὴν ἔννοιαν, καὶ αὐτὴ ἑαυτῆς γίνεται ὁδός. οὐκ ἔξωθεν, ἀλλ’ ἐξ ἑαυτῆς λαμβάνουσα τὴν τοῦ θεοῦ θῦ λόγου γνῶσιν καὶ κατάληψιν. λέγομεν οὖν· καθάπερ εἴρηται πρότερον· ὥσπερ τὸν θεὸν θν ἠρνήσαν το καὶ ἄψυχα θρησκεύουσιν, οὕτως καὶ τὴν ψυχὴν, οὐκ ἔχειν λογικὴν νομίζοντες, αὐτόθεν ἔχουσι τῆς παραφροσύνης τὴν ἐπιτιμίαν ἐν ἀλόγοις καταριθ μούμενοι· καὶ διατοῦτο ὡς ἄψυχοι ἐν ἀψύχοις ἔχοντες· τὴν δεισιδαιμονίαν, ἐλέους καὶ χειραγωγίας εἰ σὶν ἄξιοι. εἰ δὲ ψυχὴν ἀξιοῦσιν ἔχειν, καὶ ἐπὶ τῶ λο γικῶ μέγα φρονοῦσιν, εἰκότως τοῦτο ποιοῦντες· διατί ὡς μὴ ἔχοντες ψυχὴν παρὰ λόγον τολμῶσι· καὶ οὐχ’ ἃ δεῖ φρονεῖν φρονοῦσιν, ἀλλὰ κρείττονας ἑαυτοὺς καὶ τοῦ θείου ποιοῦσι· ψυχὴν γὰρ ἀθάνατον ἔχοντες καὶ μὴ βλεπομένην αὐτοῖς, τὸν θεὸν θν ἐν τοῖς βλεπο μένοις καὶ θνητοῖς ἀπεικάζουσιν· ἢ διατί ὥσπερ ἀ πέστησαν ἀπὸ τοῦ θεοῦ θῦ , οὕτως οὐ καταφεύγουσι πάλιν πρὸς αὐτόν· δύνανται γὰρ ὥσπερ ἀπεστράφησαν τῆ διανοία τὸν θεὸν θν , καὶ τὰ οὐκ ὄντα ἀνεπλάσαντο εἰς θεοὺς. οὕτως ἀναβῆναι τῶ νῶ τῆς ψυχῆς, καὶ πάλιν ἐπιστρέψαι πρὸς τὸν θεόν θν . ἐπι στρέψαι δὲ δύνανται, ἐὰν ὃν ἐνεδύσαντο ῥύπον πάσης ἐπιθυ μίας ἀπόθωνται· καὶ τοσοῦτον ἀπονίψωνται, ἕως ἂν ἀπό θωνται πᾶν τὸ συμβεβηκὸς, ἀλλότριον τῆ ψυχῆ· καὶ μόνην αὐτὴν, ὥσπερ γέγονεν ἀποδείξωσιν· ἵν’ οὕτως ἐν αὐτῆ θεωρῆσαι τὸν τοῦ πατρὸς πρς λόγον, καθ’ ὃν καὶ γεγόνασιν ἐξ ἀρχῆς δυνη θῶσι· κατ’ εἰκόνα γὰρ θεοῦ θῦ πεποίηται καὶ καθ’ ὁμοίωσιν γέ γονεν· ὡς καὶ ἡ θεία σημαίνει γραφή ἐκ προσώπου τοῦ θεοῦ θῦ λέγουσα· ποιήσωμεν ἄνθρωπον ἄνον κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοί ωσιν ἡμετέραν· ὅθεν καὶ ὅτε πάντα τὸν ἐπιχυθέντα ῥύπον τῆς ἁμαρτίας, ἀφ’ ἑαυτῆς ἀποτίθενται. καὶ μόνον τὸ κατ’ εἰκόνα καθαρὸν φυλάττει· εἰκότως διαλαμπρυνθέντος τούτου, ὡς ἐν κατόπτρω θεωρεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ πατρὸς πρς τὸν λόγον, καὶ ἐν ἑαυτῶ τὸν πατέρα πρα · οὗ καὶ ἔστιν εἰκὼν ὁ σωτὴρ σηρ · λογίζεται. εἰ μὴ αὐτάρκης ἐστὶν ἡ παρὰ τῆς ψυχῆς διδασκαλία διὰ τὰ ἐπιθολοῦντα ταύτης ἔξωθεν τὸν νοῦν, καὶ μὴ ὁρᾶν αὐτὴν τὸ κρεῖτ τον· ἀλλ’ ἔστι πάλιν καὶ ἀπὸ τῶν φαινομένων τὴν περὶ τοῦ θεοῦ θῦ γνῶσιν καταλαβεῖν· τῆς κτίσεως ὥσπερ γράμ μασι διὰ τῆς τάξεως καὶ ἁρμονίας τὸν ἑαυτῆς δε σπότην καὶ ποιητήν σημαινούσης καὶ βοώσης· ἀγαθὸς γὰρ ὢν καὶ φιλ άνθρωπος άνος ὁ θεὸς θς · καὶ κηδόμενος τῶν ὑπ’ αὐ τοῦ γενομένων ψυχῶν· ἐπειδὴ ἀόρατος καὶ ἀκατάλη πτός ἐστι τὴν φύσιν, ἐπέκεινα πάσης γεννητῆς οὐσίας ὑπάρχων· καὶ διὰ τοῦτο ἔμελλε τὸ ἀνθρώπινον γένος· ἀτυχεῖν τῆς περὶ αὐτοῦ γνώσεως· τῶ τὰ μὲν, ἐξ οὐ κ ὄντων εἶναι· τὸν δὲ, ἀγέννητον· τούτου ἕνεκεν τὴν κτίσιν οὕτω διεκόσμησε τῶ ἑαυτοῦ λόγω ὁ θεὸς θς · ἵν’ ἐ πειδὴ τὴν φύσιν ἐστὶν ἀόρατος, κἂν ἐκ τῶν ἔργων γινώσκεσθαι δυνηθῆ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις · ἐκ γὰρ τῶν ἔρ γων πολλάκις ὁ τεχνίτης καὶ μὴ ὁρώμενος γινώσκεται· καὶ οἷόν τι λέγουσι περὶ τοῦ ἀγαλματοποιοῦ φειδίου· ὡς τὰ τούτου δημιουργήματα, ἐκ τῆς συμμετρίας καὶ τῆς πρὸς ἄλληλα τῶν μελῶν ἀναλογίας· ἐμ φαίνειν καὶ μὴ παρόντα φειδίαν τοῖς ὁρῶσιν, οὕτως δεῖ νοεῖν ἐκ τῆς τοῦ κόσμου τάξεως· τὸν τούτου ποιητὴν καὶ δημιουργὸν θεὸν θν · κἂν τοῖς τοῦ σώματος ὀφθαλμοῖς μὴ θεωρῆται· οὐ γὰρ κατε χρήσατο τῆ ἀοράτω φύσει αὐτοῦ ὁ θεὸς θς · μή τις τοῦτο προφασιζέσθω, καὶ παντελῶς ἑαυτὸν ἄγνω στον τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις ἀφῆκεν; ἀλλ’ ὡς προεῖπον οὕτως διεκόσμησε τὴν κτίσιν· ὥστε καὶ μὴ ὁρώμενον αὐτὸν τῆ φύσει, ὅμως ἐκ τῶν ἔργων γινώσκεσθαι· καὶ τοῦτο οὐ παρ’ ἐμαυτοῦ φημὶ· ἀλλ’ ἀφ’ ὧν παρὰ τῶν θεολόγων ἀνδρῶν ἔμαθον· ὧν εἷς ἐστὶν ὁ παῦλος· ῥωμαίοις μὲν γράφων οὕτως· τὰ γὰρ ἀόρατα αὐτοῦ ἀπὸ κτίσεως κόσμου· τοῖς ποιήμασι νοούμενα καθορᾶται. λυκάοσι δὲ παρρησιαζόμενος καὶ λέγων· καὶ ἡμεῖς ὁμοιο παθεῖς ἐσμὲν ὑμῖν ἄνθρωποι ἄνοι · εὐαγγελιζόμενοι ὑμᾶς ἀπὸ τῶν ματαίων, ἐπιστρέφειν ἐπὶ θεὸν θν ζῶντα· ὃς ἐποίησε τὸν οὐρανὸν οὐνὸν καὶ τὴν γῆν· καὶ τὴν θάλασ σαν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς· ὃς ἐν ταῖς παρω χημέναις γενεαῖς, εἴασε πάντα τὰ ἔθνη πο ρεύεσθαι ταῖς ὁδοῖς αὐτῶν· καίτοι οὐκ ἀμάρ τυρον ἑαυτὸν ἀφῆκεν ἀγαθουργῶν· οὐρανό οὐνό θεν ὑμῖν ὑετοὺς διδοὺς καὶ καιροὺς καρποφόρους· ἐμπιπλῶν τροφῆς καὶ εὐφροσύνης τὰς καρδίας ὑμῶν· τίς γὰρ ὁρῶν τὸν οὐρανοῦ οὐνοῦ κύκλον, καὶ τὸν δρόμον ἡλίου καὶ σελήνης καὶ τῶν ἄλλων ἀστέρων τὰς θέσεις καὶ τὰς περιπολήσεις· ἐναντίας μὲν καὶ διαφόρους γινομένας· ἐν δὲ τῆ διαφορᾶ, ὁμοίαν τὴν τάξιν παρὰ πάντων ὁμοῦ σωζομένην· οὐκ ἐν θυμεῖται ὅτι οὐκ αὐτὰ ἑαυτὰ, ἀλλ’ ἕτερός ἐστιν ὁ διακοσμῶν ποιητής· τίς δ’ ὁρῶν ἥλιον ἀνατέλλον τα μεθ’ ἡμέραν· σελήνην δὲ φαίνουσαν κατὰ νύκτα, καὶ φθίνουσαν καὶ πληρουμένην ἀπαραλλάκτως κατὰ τὸν τῶν ἠμερῶν ἶσον πάντως ἀριθμόν, καὶ τῶν ἄστρων· τὰ μέν, διατρέχοντα καὶ ποικίλως ἐναλλάττοντα τοὺς δρόμους· τὰ δὲ, ἀπλανῶς κινούμενα, οὐκ ἂν ἔννοιαν λάβοι ὅτι πάντως ἔστιν ὁ κυβερνῶν αὐτὰ δημιουργός· τίς ὁρῶν τὰ ἐναντία τῆ φύσει· συνημμένα καὶ σύμφωνον ἔχοντα τὴν ἁρμονίαν· οἷον· τίς ἰδὼν πῦρ, ψυ χρῶ· καὶ ξηρὸν ὑγρῶ κεκραμμένον· καὶ ταῦτα μὴ ἀντιστατοῦντα πρὸς ἄλληλα, ἀλλ’ ἓν ἀποτελοῦν τα ὡς ἐξ ἑνὸς τὸ σῶμα, οὐκ ἂν ἐνθυμηθείη ἔξω θεν εἶναι τούτων τὸν ταῦτα συνάψαντα· τίς ἰδὼν χειμῶνα παραχωροῦντα ἔαρι· καὶ ἔαρ θέρει· καὶ θέρος μετοπώρω· καὶ ὅτι ἐναντία ὄντα ταῦτα τῆ φύσει· τὸν μὲν γὰρ, ψύχει· τὸ δὲ, καίει· τὸ δὲ, τρέφει· τὸ δὲ, φθίνει· ὅμως τὰ πάντα ἴσην καὶ ἀβλαβῆ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις ἀποτελοῦντα τὴν χρῆσιν, οὐκ ἂν ἐννοήσειεν ὅτι ἐστί τις κρείττων τούτων ὁ τὴν ἰσότητα παρέχων πᾶσι καὶ κυβερνῶν τὰ πάντα· κἂν μὴ βλέπη τοῦτον· τίς ὁρῶν ἐν ἀέρι τὰς νεφέλας ὑποβασταζομένας· καὶ ἐν νεφέλαις τὴν τῶν ὑδάτων δεθεῖσαν βαρύτητα, οὐκ ἔννοιαν λαμβάνει τοῦ ταῦτα δήσαντος καὶ προστάξαντος γενέσθαι· ἢ τίς ὁρῶν αὐτὴν τὴν γῆν βαρυτάτην οὖσαν τῆ φύσει· ἐπὶ τὸ ὕδωρ ἐδρασθεῖσαν καὶ ἀκί νητον μένουσαν ἐπὶ τὸ φύσει κινούμενον, οὐ δι ανοηθήσεται εἶναί τινα τὸν ταῦτα διαταξα μενον καὶ ποιήσαντα θεον θν · τίς ἰδὼν τὴν κατὰ καιρὸν τῆς γῆς καρποφορίαν· καὶ οὐρανόθεν ὑετοὺς καὶ ποταμῶν ἐπιρροίας· καὶ πηγῶν ἀνα βλύσεις· καὶ ζώων ἐξ ἀνομοίων γονάς· καὶ ταῦτα οὐκ ἀεὶ· ἀλλὰ κατὰ καιροὺς ὡρισμένους γινό μενα· καὶ ὅλως τίς κατανοήσας ἐν ἀνομοίοις καὶ ἐναντίοις, τὴν ἴσην καὶ ὁμοίαν παρ’ αὐτῶν ἀποτελουμένην τάξιν, οὐκ ἂν ἐνθυμηθείη ὅτι ἔστι μία δύναμις ἡ ταῦτα διακοσμήσασα καὶ διέπου σα ὡς ἂν αὐτῆ δοκῆ, μένουσα καλῶς· αὐτὰ μὲν γὰρ καθ’ ἑαυτά, οὐκ ἂν συσταίη καὶ φανῆναί ποτε δυ νηθείη, διὰ τὴν πρὸς ἄλληλα τῆς φύσεως ἐναν τιότητα· τὸ μὲν γὰρ ὕδωρ, φύσει βαρὺ καὶ κάτω ῥέον ἐστὶν· αἱ δὲ νεφέλαι, κοῦφαι καὶ τῶν ἐλαφρῶν ὅρα καὶ τῶν ἀνωφερῶν τυγχάνουσι· καὶ ὅμως τὸ βαρύτερον ὕδωρ ὁρῶμεν ἐν ταῖς νεφέλαις βασταζόμενον· καὶ πάλιν· ἡ μὲν γῆ βαρυτάτη ἐστὶ· τὸ δ’ αὖ πάλιν ὕ δωρ, κουφότερόν ἐστι ταύτης· καὶ ὅμως ὑπὸ τῶν ἐλαφροτέρων τὸ βαρύτερον βαστάζεται, καὶ οὐ κατα φέρεται· ἀλλ’ ἕστηκεν ἀκίνητος ἡ γῆ· καὶ τὸ μὲν ἄρ ρεν, οὐ ταυτόν ἐστι τῶ θήλυ· καὶ ὅμως εἰς ἓν συνάγεται· καὶ μία παρ’ ἀμφοτέρων ἀποτελεῖται γένεσις· τοῦ ὁμοίου ζώου· καὶ συνελόντι φάναι, τὸ ψυ χρὸν τῶ θερμῶ ἐναντίον ἐστὶ· καὶ τὸ ὑγρὸν τῶ ξηρῶ μάχεται· καὶ ὅμως συνελθόντα οὐ στασιάζει πρὸς ἑαυτά· ἀλλ’ ἐξ ὁμονοίας ἓν σῶμα καὶ τὴν +++ πάντων γένεσιν ἀποτελοῦσιν· οὐκ ἂν οὖν μαχόμενα καὶ ἐναντία ὄντα τῆ φύσει, ἑαυτὰ συνήγαγον· εἰ μὴ κρείττων ἦν καὶ κύριος κς ὁ συνδήσας αὐτά· ὧ καὶ αὐτὰ τὰ στοιχεῖα ὥσπερ δοῦλα δεσπότη ὑπα κούοντα· εἴκει καὶ πείθεται· καὶ οὐκ εἰς τὴν ἑ αυτοῦ φύσιν ἕκαστον σκοποῦν ἀντιμάχεται, πρὸς τὸ ἕτερον· ἀλλὰ τὸν συνδήσαντα κύριον κν γινώσκοντα· ὁμόνοιαν ἔχουσι πρὸς ἑαυτὰ· φύσει μὲν ὄντα ἐναντία· τῆ δὲ τοῦ κυβερνῶντος βουλῆ φιλι άζοντα· ἐπεὶ εἰ μὴ κρείττονι προστάξει ἐγεγόνει τούτων μία κρασις, πῶς ἂν τὸ· βαρὺ τὸ ἐλαφρῶ, ἢ τὸ ξηρὸν τῶ ὑγρῶ· ἢ τὸ περιφερὲς τῶ ὀρθῶ· ἢ τὸ πῦρ τῶ ψυχρῶ· ἢ ὅλως ἡ θάλαττα τῆ γῆ· ἢ ὁ ἤλιος τῆ σελήνη· ἢ τὰ ἄστρα τῶ οὐρανῶ· καὶ ὁ ἀὴρ ταῖς νεφέλαις ἐμίγη καὶ συνῆλθεν, ἀνομοίου οὔσης τῆς ἑκάστου πρὸς τὸ ἕτερον φύσεως· ἔμελλε γὰρ καὶ μεγάλη στάσις γίνεσθαι πρὸς αὐτὰ· τοῦ μὲν, καίοντος· τοῦ δὲ, ψύχοντος· καὶ τοῦ μὲν, βαρέος κάτω· τοῦ δὲ, κούφου· ἐκ τῶν ἐναντίων ἄνω ἕλκοντος· καὶ τοῦ μὲν ἡλίου φω τίζοντος· τοῦ δὲ ἀέρος σκοτίζοντος· καὶ γὰρ καὶ τὰ ἄστρα, ἐστασίασαν ἂν πρὸς ἑαυτά, ὅ τι τὰ μὲν, ἀνωτέρω, τὰ δὲ, κατωτέρω τὴν θέσιν ἔχει· καὶ ἡ νὺξ δὲ, οὐκ ἂν παρεχώρησε τῆ ἡμέρα, ἀλλ’ ἔμενεν ἂν πάντως μαχομένη πρὸς αὐτήν· καὶ στασιάζουσα. τούτων δὲ γινομένων, λοιπὸν ἦν ἰδεῖν οὐκέτι κόσμον, ἀλλ’ ἀκοσμίαν· οὐκέ τι τάξιν, ἀλλ’ ἀταξίαν· οὐκέτι σύστασιν, ἀλλ’ ἀσύ στατον ὅλον· οὐκέτι μέτρα, ἀλλ’ ἀμετρίαν· τῆ γὰρ ἑκάστου στάσει καὶ μάχη, ἢ πάντα ἀνηροῦντο, ἢ τὸ κρατούμενον μόνον ἐφαίνετο· καὶ τοῦτο πάλιν· τὴν τοῦ παντὸς ἀκοσμίαν ἐδείκνυε. μόνον γὰρ γενόμενον καὶ λειπόμενον τῆ τῶν ἄλλων χρεία ἀνάρμοστον τὸ ὅλον ἐποίει· ὥσπερ εἰ καὶ μόνος ποὺς· καὶ μόνη χεὶρ ἀπομείνασα· οὐκ ἂν ἔσω σεν ὁλόκληρον τὸ σῶμα· ποῖος γὰρ κόσμος ἦν· εἰ μόνος ἥλιος ἔφαινεν· ἢ σελήνη μόνη περιε πόλει· ἢ νὺξ μόνη ἦν· ἢ ἡμέρα ἀεὶ ἐτύγχανεν· ποία δὲ πάλιν ἦν ἁρμονία, εἰ μόνος ἦν ὁ οὐρανὸς οὐνὸς χωρὶς τῶν ἄστρων, ἢ τὰ ἄστρα χωρὶς τοῦ οὐρανοῦ· τί δὲ καὶ χρήσιμον εἰ μόνη θάλασσα ἦν· καὶ εἰ μό νη γῆ χωρὶς ὑδάτων καὶ τῶν ἄλλων τῆς κτίσεως μερῶν ἔκειτο· πῶς δ’ ἂν καὶ ἄνθρωπος ἄνος ἐφάνη ἢ ὅλως ζῶον ἐπὶ γῆς· τῶν στοιχείων πρὸς ἑαυτὰ στασι αζόντων καὶ ἑνὸς ὄντος τοῦ κρατοῦντος· καὶ μὴ δυναμένου πρὸς τὴν τῶν σωμάτων σύστασιν ἀρκεῖν· οὐκ ἂν γὰρ ἐκ μόνου θερμοῦ ἢ μόνου ψυχροῦ· ἢ μόνου ὑγροῦ· ἢ ξηροῦ· συνέ στη τι τῶν ἄλλων· ἀλλ’ ἦν ἄτακτα πάντα καὶ ἀσύνθετα καθόλου· ἀλλ’ οὐδ’ ἂν αὐτὸ τὸ δοκοῦν + κρατεῖν, ἠδυνήθη ἂν συστῆναι, χωρὶς τῆς τῶν ἄλλων ἐπικουρίας; οὕτω γὰρ καὶ νῦν συνέστη κεν· ἐπεὶ οὖν οὐκ ἀταξία, ἀλλὰ τάξις ἐστὶν ἐν τῶ παντὶ, καὶ οὐκ ἀμετρία, ἀλλὰ συμμετρία· καὶ οὐκ ἀκοσμία, ἀλλὰ κόσμος· καὶ κόσμου πα ναρμόνιος σύνταξις, ἀνάγκη λογίζεσθαι καὶ λαμβάνειν ἔννοιαν τοῦ ταῦτα συναγαγόντος καὶ συσφίγξαντος, καὶ συμφωνίαν ἐργαζομένου πρὸς αὐτὰ δεσπότου· κἂν γὰρ μὴ τοῖς ὀφθαλμοῖς ὁρᾶται, ἀλλ’ ἀπὸ τῆς τάξεως καὶ συμφωνίας, τῶν ἐναντίων, ἐννοεῖν ἐστι τὸν τούτων ἄρχοντα, καὶ κοσμήτορα καὶ βασιλέα. ὥσπερ γὰρ πόλιν ἐκ πο λλῶν καὶ διαφόρων ἀνθρώπων ἀνων συνεστῶσαν μικρῶν καὶ μεγάλων· καὶ πλουσίων καὶ πενήτων· καὶ πάλιν γερόντων καὶ νεωτέρων· καὶ ἀρρένων καὶ θηλέων· εἰ θεωρήσαιμεν εὐτάκτως οἰκουμένην· καὶ τοὺς ἐν αὐτῆ διαφόρους μὲν ὄντας· ὁμονοοῦντας δὲ πρὸς ἑαυτούς· καὶ μήτε τοὺς πλουσίους κατὰ τῶν πενήτων· μήτε τοὺς μεγάλους κατὰ τῶν μικρῶν· μήτε τοὺς νέους κατὰ τῶν γερόντων γι νομένους· ἀλλὰ πάντας κατὰ τὴν ἰσομοιρίαν εἰρηνεύοντας, εἰ ταῦτα βλέποιμεν, πάντως ἐννοοῦμεν ὅτι ἄρχοντος παρουσία τὴν ὁμόνοιαν πρυτανεύει, κἂν μὴ ὁρῶμεν αὐτόν. ἡ μὲν γὰρ ἀ ταξία, ἀναρχίας ἐστὶ γνώρισμα· ἡ δὲ τάξις, τὸν ἡγεμονεύοντα δείκνυσι. καὶ γὰρ τὴν ἐν τῶ σώ ματι τῶν μελῶν συμφωνίαν ὁρῶντες ὅτι οὐ μά χεται ὀφθαλμὸς τῆ ἀκοὴ, οὐδὲ ἡ χεὶρ τῶ ποδὶ στασι άζει· ἀλλ’ ἕκαστον τὴν ἰδίαν ἀποτελεῖ χρείαν ἀστα σιάστως, ἐννοοῦμεν ἐκ τούτου πάντως εἶναι ψυ χὴν ἐν τῶ σώματι τὴν τούτων ἡγεμονεύουσαν, κἂν μὴ βλέπωμεν αὐτὴν· οὕτως ἐν τῆ τοῦ παντὸς τάξει καὶ ἁρμονία, τὸν τοῦ παντὸς ἠ γεμόνα νοεῖν ἀνάγκη θεον θν · καὶ τοῦτον ἕνα καὶ οὐ πολλοὺς. καὶ ἡ τάξις δὲ αὕτη τῆς διακοσμήσεως· καὶ ἡ τῶν πάντων μεθομονοίας ἁρμονία· οὐ πολλοὺς, ἀλλ’ ἕνα τὸν ταύτης ἄρχοντα καὶ ἡγεμόνα, δείκνυσι λόγον· οὐκ ἂν γὰρ εἴπερ ἦσαν πολλοὶ τῆς κτίσεως ἄρχοντες, ἐσώζετο τοιαύτη τάξις τῶν πάντων· ἀλλ’ ἦν πάλιν ἄτακτα πάντα διὰ τοὺς πολλοὺς· ἕλκοντος ἑκάστου πρὸς τὴν ἑαυτοῦ βούλησιν τὰ πάντα· καὶ μαχομένου πρὸς τὸν ἕτερον· ὥ σπερ γὰρ ἐλέγομεν τὴν πολυθεότητα ἀθεότητα εἶναι, οὕ τως ἀνάγκη τὴν πολυαρχίαν ἀναρχίαν εἶναι· ἑκάστου γὰρ τὴν τοῦ ἑτέρου ἀρχὴν ἀναιροῦντος, οὐδεὶς ἐφαίνετο λοιπὸν ὁ ἄρχων· ἀλλ’ ἦν ἀναρχία παρὰ πᾶσιν· ἔνθα δὲ μὴ ἔστιν ἄρχων, ἐκεῖ πάντως ἀταξία γίνεται· καὶ ἔμπαλιν ἡ τῶν πολλῶν καὶ διαφόρων μία τάξις καὶ ὁμόνοια, ἕνα καὶ τὸν ἄρχοντα δείκνυσι. καθάπερ εἴ τις πόρρωθεν ἀ κούει λύρας ἐκ πολλῶν καὶ διαφόρων νευρῶν συγκει μένης· καὶ θαυμάζοι τούτων τὴν ἁρμονίαν τῆς συμφωνίας· ὅτι μὴ μόνον ἡ βαρεῖα τὸν ἦχον ἀπο τελεῖ· μὴ δὲ μόνη ἡ ὀξεῖα· μὴ δὲ μόνη ἡ μέση· ἀλλὰ πᾶσαι κατὰ τὴν ἴσην ἀντίστασιν τὸν ἦχον ἀποτελεῖ καὶ ἀλλήλας συνηχοῦσι· καὶ πάντως ἐκ τούτων ἐννοεῖν οὐχ ἑαυτὴν κινεῖν τὴν λύραν· ἀλλ’ οὐδὲ ὑπὸ πολλῶν αὐτὴν τύπτεσθαι· ἕνα δὲ εἶναι μουσικὸν τὸν ἑκάστης νευρᾶς ἦχον πρὸς τὴν ἐναρμόνιον συμφωνίαν κεράσαντα τῆ ἐπιστήμη κἂν μὴ τοῦτον βλέπη· οὕτως παναρ μονίου οὔσης τῆς τάξεως ἐν τῶ κόσμω παντί· καὶ μήτε τῶν ἄνω πρὸς τὰ κάτω· μήτε τῶν κάτω πρὸς τὰ ἄνω στασιαζόντων· ἀλλὰ μιᾶς τῶν πάντων ἀποτε λουμένης τάξεως, ἕνα καὶ μὴ πολλοὺς νοεῖν, ἀ κόλουθόν ἐστι τὸν ἄρχοντα καὶ βασιλέα πάσης τῆς κτίσεως· τὸν τῶ ἑαυτοῦ φωτὶ, τὰ πάντα καταλάμ ποντα καὶ κινοῦντα· οὐδὲ γὰρ πολλοὺς εἶναι δεῖ νο μίζειν τοὺς τῆς κτίσεως ἄρχοντας καὶ ποιητάς· ἀλλὰ πρὸς εὐσέβειαν ἀκριβῆ καὶ ἀλήθειαν· ἕνα τὸν ταύτης δημιουργὸν πιστεύειν προσήκει· καὶ τοῦτο τῆς κτίσεως αὐτῆς ἐμφανῶς δεικνυούσης· γνώ ρισμα γὰρ ἀσεβὲς καὶ ἀσφαλὲς τοῦ ἕνα τὸν ποιητὴν εἶναι τοῦ παντὸς, ἐστὶ τοῦτο· τὸ μὴ πολλοὺς, ἀλλ’ ἕνα εἶναι τὸν κόσμον· ἔδει γὰρ εἴπερ ἦσαν πολλοὶ θεοί, πολλοὺς εἶναι καὶ διαφόρους τοὺς κόσμους· οὔτε γὰρ ἔπρεπε τοὺς πολλοὺς ἕνα κόσμον κατασκευά ζειν· οὔτε τὸν ἕνα ὑπὸ πολλῶν ποιεῖσθαι· διὰ τὰ ἐκ τούτων δεικνύμενα ἄτοπα· πρῶτον μὲν, ὅτι εἰ ὑπὸ πολλῶν ὁ εἷς ἐγεγόνει κόσμος· ἀσθένεια τῶν ποιησάντων ἦν· ὅτι ἐκ πολλῶν ἓν ἔργον ἀ πετελέσθη· καὶ ἐκ τούτου γνώρισμα, οὐ τὸ τυχὸν ἦν· τῆς ἀτελοῦς ἑκάστου πρὸς τὸ ποιεῖν ἐπιστήμης· εἰ γὰρ ἤρκει εἷς, οὐκ ἂν οἱ πολλοὶ τὴν ἀλλήλων ἀνε πλήρουν ἔλλειψιν· ἐν θεῶ θῶ δὲ λέγειν εἶναί τι ἐλλιπὲς, ἀσεβὲς οὐ μόνον, ἀλλὰ καὶ πέρα τῶν ἀθεμίτων ἐστὶ· καὶ γὰρ καὶ τεχνίτην ἐν ἀνθρώποις ἀνοις οὐκ ἄν τις εἴποι τέλειον, ἀλλὰ ἀσθενῆ, εἰ μὴ μόνος ἀλλὰ μετὰ πολλῶν ἓν ἀποτελοίη τὸ ἔργον· εἰ δὲ ἕκαστος μὲν ἠδύνατο τὸ ὅλον ἀποτελέσαι· οἱ πάντες δὲ εἰργάσαντο διὰ τὴν τοῦ γινομένου κοινωνίαν, γελοῖον μὲν ἂν εἴη τὸ τοιοῦτον· εἰ διὰ δόξαν ἕκαστος εἰργάσατο· ἵνα μὴ ὡς ἀδύνατος ὑπονοηθῆ· κενοδοξίαν δὲ πάλιν λέγειν ἐν θεοῖς, τῶν ἀτοπωτάτων ἐστίν· ἔπει τα· εἰ ἕκαστος ἱκανὸς ἦν πρὸς τὴν τοῦ ὅλου δημι ουργίαν, τίς ἡ χρεία τῶν πολλῶν, ἑνὸς αὐτάρκους γι νομένου πρὸς τὸ πᾶν· ἄλλως τε· ἀσεβὲς καὶ ἄτο πον ἂν φανείη· εἰ τὸ μὲν ποίημα ἓν τυγχάνει· οἱ δὲ ποιήσαντες διάφοροι καὶ πολλοί· λόγου ὄντος φυσικοῦ τὸ ἓν καὶ τέλειον, τῶν διαφόρων κρεῖτ τον εἶναι· καὶ τοῦτο δὲ ἰστέον· ὅτι εἰ ὑπὸ πολλῶν ὁ κόσμος ἐγεγόνει, διαφόρους εἶχε καὶ τὰς κινήσεις καὶ ἀνομοίους ἑαυτῶ. πρὸς ἕκαστον γὰρ τῶν ποιησάντων ἀποβλέπων, διαφόρους εἶχε καὶ τὰς κινήσεις· ἐν δὲ τῆ διαφορᾶ καθάπερ εἴρηται πρότερον. πάλιν ἦν ἀκοσμία καὶ τοῦ παντὸς ἀταξία· ἐπειδὴ οὐδὲ ναῦς ὑπὸ πολλῶν κυβερνωμένη κατ’ ὀρθὸν πλευσεῖται· εἰ μὴ εἷς ταύτης τοὺς οἴακας κρατοίη κυβερνήτης· οὐδὲ λύρα ὑπὸ πολλῶν κρουομένη σύμφωνον ἀποτελέσει τὸν ἦχον· εἰ μὴ εἷς ὁ ταύτην πλήττων εἴη τεχνίτης εἴη τεχνίτης· οὐκοῦν μιᾶς οὔσης τῆς κτίσεως· καὶ ἑνὸς ὄντος κόσμου· +++ καὶ μιᾶς τῆς τούτου τάξεως, ἕνα δεῖ νοεῖν εἶναι καὶ τὸν ταύτης βασιλέα καὶ δημιουργόν· διὰ τοῦτο γὰρ καὶ αὐτὸς ὁ δημιουργὸς, ἕνα τὸν σύμπαντα κόσμον πεποίηκεν· ἵνα μὴ τῆ τῶν πολλῶν συστάσει, πολλοὶ καὶ οἱ δημιουργοὶ νομίζοιντο· ἀλλ’ ἑνὸς ὄντος τοῦ ποιήματος, εἷς καὶ ὁ τούτου ποιητὴς πιστεύηται. καὶ οὐχ’ ὅτι εἷς ἐστιν ὁ δημιουργὸς, διατοῦτο καὶ εἷς ἐστιν ὁ κόσμος· ἠδύνατο γὰρ καὶ ἄλλους κόσμους ποιῆσαι ὁ θεὸς θς · ἀλλ’ ὅτι εἷς ἐστὶν ὁ κόσμος ὁ γενόμενος, ἀνάγκη καὶ τὸν τούτου δημιουργὸν· ἕνα πιστεύειν εἶναι. τίς ἂν εἴη οὗτος· καὶ τοῦτο γὰρ ἀναγκαῖον μάλιστα δηλῶσαι καὶ λέγειν· ἵνα μὴ τῆ περὶ τοῦτων ἀγνοία πλανηθεὶς τίς ἕτερον ὑπολάβοι η · καὶ εἰς τὴν αὐτὴν πάλιν τοῖς πρότερον ἀθεότητα ἐμπέση· νομίζω δὲ μηδένα περὶ τούτου τὴν διάνοιαν ἀμφίβολον ἔχειν· εἰ γὰρ δὴ τοὺς παρὰ ποιητὰς λεγομένους θεοὺς οὐκ εἶναι θεοὺς ὁ λόγος ἔδειξε· καὶ τοὺς τὴν κτίσιν θεοποιοῦντας, ἤλεγξε πλανωμένους· καὶ καθόλου τὴν τῶν ἐθνῶν εἰδωλο λατρίαν ἀθεότητα καὶ ἀσέβειαν οὖσαν ἀπέδειξεν, ἀνάγκη πᾶσα τούτων ἀναιρουμένων, λοιπὸν παρ’ ἡ μῖν εἶναι τὴν εὐσεβῆ θρησκείαν· καὶ τὸν παρ’ ἡ μῶν προσκυνούμενον καὶ κηρυττόμενον τοῦτον μόνον εἶναι θεὸν θν ἀληθῆ· τὸν καὶ τῆς κτίσεως κύριον κν καὶ +++ πάσης ὑποστάσεως δημιουργόν· τίς δὴ οὖν ἐστιν οὗτος, ἀλλ’ ἢ ὁ πανάγιος καὶ ὑπερέκεινα πάσης γεννητῆς οὐ σίας, ὁ τοῦ χριστοῦ χῦ πατήρ πήρ · ὅστις καθάπερ ἄριστος κυβερνήτης· τῆ ἰδία σοφία καὶ τῶ ἰδίω λόγω τῶ κυρίω κω ἡμῶν ἰησοῦ ἰῦ χριστῶ χῶ + τὰ πανταχοῦ διακυβερνᾶ σωτηρίως σρίως καὶ διακοσμεῖ· καὶ ποιεῖ ὡς ἂν αὐτῶ· καλῶς ἔχειν δοκεῖ· ἔχει δὲ καλῶς, ὡς γέγονε καὶ ὁρῶμεν γινόμενα· ἐπειδὴ καὶ τοῦτο βούλεται· καὶ τοῦτο οὐκ ἄν τις ἀπιστήσειεν· εἰ μὲν γὰρ ἄ λογος ἦν ἡ τῆς κτίσεως κίνησις· καὶ ἁπλῶς ἐ φέρετο τὸ πᾶν, καλῶς ἄν τις καὶ τοῖς λεγομένοις ἠ πίστησεν· εἰ δὲ λόγω καὶ σοφία καὶ ἐπιστήμη συνέστηκεν, καὶ παντὶ κόσμω διακεκόσμηται, ἀνάγκη τὸν ἐπικείμενον καὶ διακοσμήσαντα τοῦτον· οὐκ ἄλ λόν τινα ἢ λόγον εἶναι τοῦ θεοῦ θῦ · λόγον δέ φημι· οὐ τὸν ἐν ἑκάστω τῶν λεγομένων συμπεπλεγμένον καὶ συ μπεφυκότα· ὃν δὴ καὶ σπερματικόν τινες εἰώθασι λέγειν καλεῖν καλεῖν. ἄψυχον ὄντα καὶ μηδὲν λογιζόμενον μή τε νοοῦντα· ἀλλὰ τῆ ἔξωθεν τέχνη μόνον ἐνεργοῦντα· κατὰ τὴν τοῦ ἐπιβάλλοντος αὐτὸν ἐπιστήμην· οὐ δὲ οἷον ἔχει τὸ λογικὸν γένος λόγον· τὸν ἐκ συλλαβῶν συγκείμενον καὶ ἐν ἀέρι σημαινόμενον· ἀλλὰ τὸν +++ τοῦ ἀγαθοῦ καὶ θεοῦ θῦ τῶν ὅλων ζῶντα καὶ ἐνεργῆ θεὸν θν αὐτὸν λόγον λέγω· ὃς ἄλλος μέν ἐστι τῶν γεννητῶν καὶ πάσης τῆς κτίσεως· ἴδιος δὲ καὶ μόνος τοῦ ἀγαθοῦ πατρος πρς ὑ πάρχει λόγος, ὃς τόδε τὸ πᾶν διεκόσμησε καὶ φωτί ζει τῆ ἑαυτοῦ προνοία· ἀγαθοῦ γὰρ πατρὸς πρς ἀγαθὸς λόγος ὑπάρχων· αὐτὸς τὴν τῶν πάντων διεκόσμησε διάταξιν· τὰ μὲν ἐναντία, τοῖς ἐναντίοις συνάπτων· ἐκ τούτων δὲ μίαν διακοσμῶν ἁρμονίαν· οὗτος θεοῦ θῦ δύναμις καὶ θεοῦ θῦ σοφία ὤν, οὐρανὸν οὐνὸν μὲν περιστρέφει· γῆν δὲ ἀναρτήσας καὶ ἐπὶ μηδενὸς κειμένην, τῶ ἰδίω νεύματι ἥδρασε. τούτω φωτιζόμενος ἥλιος, τὴν οἰκουμένην καταυγάζει· καὶ σελήνη μεμετρη μένον ἔχει τὸ φῶς· διὰ τοῦτον καὶ τὸ ὕδωρ ἐπὶ νε φελῶν κρέμαται· καὶ ὑετοὶ τὴν γῆν ἐπικλύζουσι· καὶ ἡ μὲν θάλασσα, περιορίζεται· ἡ δὲ γῆ παντοίοις φυτοῖς κομᾶ καὶ χλοηφορεῖ. καὶ εἴ τις ἄπιστος ζητοίη περὶ τῶν λεγομένων, εἰ ὅλως ἐστὶ λόγος θεοῦ θῦ , μαίνοιτο μὲν ὁ τοιοῦτος ἀμφιβάλλων περὶ λόγου θεοῦ θῦ · ἔχει δὲ ὅμως ἐκ τῶν ὁρωμένων τὴν ἀπόδειξιν· ὅ τι πάντα λόγω θεοῦ θῦ καὶ σοφία συνέστηκε· καὶ οὐ κ ἂν ἠδράσθη τι τῶν γενομένων, εἰ μὴ λόγω ἐγεγόνει· καὶ λόγω τῶ θείω καθάπερ ἐλέχθη. λόγος δὲ ὢν, οὐ κατὰ τὴν ἀνθρώπων ἀνων ὁμοιότητα ὥσπερ εἶπον ἐστὶ συγ κείμενος ἐκ συλλαβῶν· ἀλλὰ τοῦ ἑαυτοῦ πατρός πρς ἐστιν εἰκὼν ἀπαράλλακτος. ἄνθρωποι ἄ νοι μὲν γὰρ ἐκ μερῶν συγκεί μενοι. καὶ ἐκ τοῦ μὴ ὄντος γενόμενοι· συγκεί μενον ἔχουσι καὶ διαλυόμενον τὸν ἑαυτῶν λόγον· ὁ δὲ θεὸς θς , ὢν ἐστὶ καὶ οὐ σύνθετος· διὸ καὶ ὁ τούτου λόγος, ὤν ἐστι καὶ οὐ σύνθετος, ἀλλ’ εἷς καὶ μονο γενὴς θεὸς θς · ὁ καὶ ἐκ πατρὸς πρς οἵα πηγῆς ἀγαθῆς· ἀγαθὸς προελθὼν τὰ πάντα διακοσμεῖ καὶ συνέχει· ἡ δὲ αἰτία· δι’ ἣν ὅλως ὁ τοῦ θεοῦ θῦ λόγος τοῖς γενομένοις ἐπιβέβηκεν, ἔστιν ἀληθῶς θαυμαστή· καὶ γνω ρίζουσα ὅτι οὐκ ἄλλως ἔπρεπεν, ἢ οὕτως γενέσθαι ὥσπερ καὶ ἔστι. τῶν μὲν γὰρ γεννητῶν ἐστιν ἡ φύσις· ἅτε δὴ ἐξ οὐκ ὄντων ὑποστᾶσα, ῥευστή τις καὶ ἀσθενής καὶ θνητὴ καθ’ ἑαυτὴν συγκρινομένη τυγχάνει· ὁ δὲ τῶν ὅλων θεὸς θς · ἀγαθὸς καὶ ὑπέρκαλος τὴν φύσιν ἐστὶ. διὸ καὶ φιλ άνθρωπός άνός ἐστιν. ἀγαθῶ γὰρ περὶ οὐδενός ἂν γένοιτο φθόνος ὅθεν οὐδὲ τὸ εἶναί τινι φθονεῖ· ἀλλὰ πάντας εἶναι βούλεται· ἵνα καὶ φιλανθρω πεύεσθαι δύνηται· ὁρῶν οὖν τὴν γεννητὴν πᾶσαν φύσιν· ὅσον κατὰ τοὺς ἰδίους αὐτῆς λόγους ῥευστὴν οὖσαν καὶ διαλυομένην· ἵνα μὴ τοῦτο πάθη· καὶ πάλιν εἰς τὸ μὴ εἶναι ἀναλυθῆ τὸ ὅλον, τούτου ἕνεκεν· τῶ ἑαυτοῦ καὶ ἀϊδίω λόγω ποιήσας τὰ πάντα καὶ οὐσιώσας τὴν κτίσιν, οὐκ ἀφῆκεν αὐτὴν τῆ ἑαυτῆς φύσει φέρεσθαι καὶ χειμάζεσθαι· ἵνα μὴ καὶ κινδυνεύση πάλιν εἰς τὸ μὴ εἶναι· ἀλλ’ ὡς ἀγαθὸς τῶ ἑαυτοῦ λόγω· καὶ αὐτῶ ὄντι θεῶ θῶ · τὴν σύμπασαν διακυβερνᾶ καὶ καθίστησιν· ἵνα τῆ τοῦ λόγου ἡγεμονία· καὶ προνοία καὶ διακοσ μήσει· φωτιζομένη ἡ κτίσις βεβαίως διαμένειν δυνηθῆ· ἅτε δὴ τοῦ ὄντως ὄντος ἐκ πατρὸς πρς λόγου μετα λαμβάνουσα, καὶ βοηθουμένη δι’ αὐτοῦ εἰς τὸ εἶναι· μὴ ἄρα πάθη ὅπερ ἂν ἔπαθεν, εἰ μὴ ὁ λόγος αὐτὴν ἐτή ρει· + λέγω δὴ τὸ μὴ εἶναι· ὅς ἐστι γὰρ εἰκὼν τοῦ θεοῦ θῦ τοῦ ἀοράτου· πρωτότοκος πάσης κτίσεως· ὅτι δι’ αὐτοῦ καὶ ἐν αὐτῶ συνέστηκε τὰ πάντα· τά τε ὁρατὰ καὶ τὰ ἀόρατα. καὶ αὐτός ἐστὶν ἡ κεφαλὴ τῆς ἐκκλησίας, οἱ τῆς ἀληθείας διάκονοι διδάσκουσιν ἐν ἁγίοις γρά μμασιν. αὐτὸς γοῦν ὁ παντοδύναμος καὶ παντέλειος ἅγιος ὁ τοῦ πατρος πρς λόγος ἐπιβὰς τοῖς πᾶσι· καὶ πανταχοῦ τὰς ἑαυτοῦ δυνάμεις ἐφαπλώσας· καὶ φωτίσας τά τε φαινόμενα καὶ τὰ ἀόρατα· πάντα εἰς ἑαυτὸν συνέχει καὶ συσφίγγει· μηδὲν ἔρημον τῆς ἑαυτοῦ δυ νάμεως ἀπολελοιπὼς· ἀλλὰ πάντα καὶ διὰ πάντων· καὶ ἕκαστον ἰδίᾳ καὶ ἀθρόως ὁμοῦ τὰ ὅλα ζωοποιῶν καὶ διαφυλάττων· τάς τε ἀρχὰς πάσης αἰσθητῆς οὐσίας· αἵπέρ εἰσι θερμὴ καὶ ψυχρὰ· καὶ ὑγρὰ καὶ ξηρὰ· εἰς ἓν συγκεραννύων ποιεῖ μὴ ἀντιστατεῖν· ἀλλὰ μίαν καὶ σύμφωνον ἀποτελεῖν ἁρμονίαν· δι’ αὐτὸν καὶ τὴν αὐτοῦ δύναμιν· οὔτε τὸ πῦρ τῶ ψυχρῶ μάχεται· οὔτε τὸ ὑγρὸν τῶ ξηρῶ· ἀλλ’ ὡς φίλα καὶ ἀδελφὰ· καθ’ ἑαυτὰ ὄντα ἐναντία συνελθόντα ὁμοῦ τὰ φαινόμενα ζωογονεῖ καὶ τοῦ εἶναι τοῖς σώμα σιν ἀρχαὶ γίνονται. τούτω τῶ θεῶ θῶ λόγω πειθόμενα· τὰ μὲν ἐπὶ γῆς ζωογονεῖται· τὰ δὲ, ἐν τοῖς οὐρανοῖς οὐνοῖς συνίσταται· καὶ διὰ τοῦτον θάλαττα μὲν πᾶσα καὶ ὁ μέγας ὠκεανός ὅροις ἰδίοις· ἔχουσι τὴν ἑαυτῶν κίνησιν· ἡ δὲ ξηρά πᾶσα χλοηφορεῖ καὶ κομᾶ παντοίοις καὶ διαφό ροις φυτοῖς ὡς προεῖπον· καὶ ἵνα μὴ τὸ καθέκαστον ἐπὶ φανεροῖς ὀνομάζων ἐνδιατρίβω, οὐδέν ἐστι τῶν ὄντων καὶ γινομένων, ὃ μὴ ἐν αὐτῶ καὶ δι’ αὐτοῦ γέγονε καὶ ἕστηκεν· ἧ φησι καὶ ὁ θεολόγος ἀνήρ· ἐν ἀρχῆ ἦν ὁ λόγος· καὶ ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν θεόν θν · καὶ θεὸς θς ἦν ὁ λόγος· πάντα δι’ αὐτοῦ ἐγένετο· καὶ χωρὶς αὐτοῦ +++ ἐγένετο οὐδὲ ἕν. οἷον γὰρ εἴ τις λύραν μουσικὸς ἁρ μοσάμενος· καὶ τὰ βαρέα τοῖς ὀξέσι· καὶ τὰ μέ σα τοῖς ἄλλοις τῆ τέχνη συναγαγὼν· ἓν τὸ σημαινόμενον μέλος ἀποτελοίη, οὕτως καὶ ἡ τοῦ θεοῦ θῦ σοφία· τὸ ὅ λον ὡς λύραν ἐπέχων, καὶ τὰ ἐν ἀέρι τοῖς ἐπὶ γῆς συναγαγὼν, καὶ τὰ ἐν οὐρανῶ οὐνῶ τοῖς ἐν ἀέρι, καὶ τὰ ὅ λα τοῖς κατὰ μέρος συνάπτων καὶ περιάγων τῶ ἑ αυτοῦ νεύματι καὶ θελήματι· ἕνα τὸν κόσμον καὶ μίαν τὴν τούτου τάξιν ἀποτελεῖ· καλῶς καὶ ἡρμο σμένως· αὐτὸς μὲν ἀκίνητος μένων παρὰ τῶ πατρί πρὶ · πάντα δὲ κινῶν τῆ ἑαυτοῦ συστάσει, ὡς ἂν ἕκα στον τῶ ἑαυτοῦ δοκῆ πατρί πρὶ · τὸ γὰρ παράδοξον αὐτοῦ τῆς θεότητος τοῦτό ἐστι· ὅτι ἑνὶ καὶ τῶ αὐτῶ νεύ ματι πάντα ὁμοῦ καὶ οὐκ ἐκ διαστημάτων· ἀλλὰ ἀθρόως· τά τε ὀρθὰ καὶ τὰ περιφερῆ· τὰ ἄνω· τὰ μέσα· τὰ κάτω· τὰ ὑγρὰ· τὰ ψυχρὰ· τὰ θερμὰ· τὰ φαινόμενα· καὶ τὰ ἀόρατα· περιάγει καὶ δια κοσμεῖ κατὰ τὴν ἑκάστου φύσιν· ὁμοῦ γὰρ τῶ αὐτῶ νεύματι αὐτοῦ· τὸ μὲν ὀρθὸν, ὡς ὀρθὸν· τὸ δὲ περιφερὲς περιάγεται· τὸ δὲ μέσον, ὥς ἐστι κινεῖται· τὸ θερμὸν, θερμαίνεται· καὶ τὸ ξηρὸν· ξηραίνεται· καὶ τὰ ὅλα ὡς ἔχει φύσεως ζωοποιεῖται· καὶ συνίσταται παρ’ αὐτοῦ· καὶ θαυμαστή τις καὶ θεία ἀ ληθῶς ἁρμονία ἀποτελεῖται δι’ αὐτοῦ. καὶ ἵνα ἐκ παραδείγματος τὸ τηλικοῦτον νοηθείη, ἔστω τὸ λε γόμενον ὡς ἐν εἰκόνι χοροῦ μεγάλου· ὡς τοίνυν τοῦ χοροῦ συνεστῶτος ἐκ διαφόρων ἀνθρώπων ἀνων · παίδων, γυναικῶν· αὖ καὶ γερόντων. καὶ τῶν ἔτι νέων· καὶ ἑνὸς τοῦ καθηγεμόνος σημαίνοντος· ἕκαστος μὲν κατὰ τὴν φύσιν ἑαυτοῦ καὶ δύναμιν φανῆ, ὁ μὲν ἀνὴρ, ὡς ἀνὴρ· ὁ δὲ παῖς, ὡς παῖς· ὁ δὲ γέ ρων, ὡς γέρων· καὶ ὁ νέος, ὡς νέος· πάντες δὲ, μίαν ἀποτελοῦσιν ἁρμονίαν· ἢ ὡς ἡ καθ’ ἡ μᾶς ψυχὴ ἐν ταὐτῶ τὰς ἐν ἡμῖν αἰσθήσεις· κατὰ τὴν ἑκάστης ἐνέργειαν κινεῖ· ὥστε παρόντος πράγματος ἑνὸς τὰς πάσας ὁμοῦ κινεῖσθαι· καὶ τὸν μὲν ὀφθαλμὸν ὁρᾶν· τὴν δὲ ἀκοὴν, ἀκούειν· τὴν δὲ χεῖρα, ἅπτεσθαι· καὶ τὴν ὄσφρησιν ἀντι λαμβάνεσθαι· καὶ τὴν γεῦσιν, γεύεσθαι· πολλά κις δὲ καὶ τὰ ἄλλα μέρη τοῦ σώματος, ὥστε καὶ τοὺς πόδας περιπατεῖν· ἢ ἵνα καὶ τρίτω παρα δείγματι τὸ λεγόμενον σημανθῆ, ἔοικεν οἰ κοδομηθείση μάλιστα μεγάλη πόλει καὶ οἰκο νομουμένῃ· ἐπὶ παρουσία τοῦ καὶ ταύτην οἰκοδ ομήσαντος ἄρχοντος καὶ βασιλέως· ἐκείνου γὰρ παρόντος καὶ προστάττοντος· καὶ πρὸς πάντα τὸν ὀφθαλμὸν τείνοντος, ἑπόμενοι πάντες· οἱ μὲν, ἐπὶ τὴν γεωργίαν· οἱ δὲ, ἐπὶ τοὺς ὑδραγωγούς ὑ δρευσόμενοι σπεύδουσιν· ἄλλος δὲ· σιτησόμενος προέρχεται· καὶ ὁ μὲν, ἐπὶ τὴν βουλὴν βαδίζει· ὁ δὲ, ἐπὶ τὴν ἐκκλησίαν εἰσέρχεται· καὶ ὁ μὲν δικα στὴς ἐπὶ τὸ δικάζειν· ὁ δὲ ἄρχων ἐπὶ τὸ θεσμοθετεῖν· καθίσταται δὲ εὐθέως· ὁ μὲν τεχνίτης ἐπὶ τὴν ἐργα σίαν· ὁ δὲ ναύτης ἐπὶ τὴν θάλατταν κατέρχεται· ὁ τέκτων ἐπὶ τὸ τεκτονεύειν· ὁ ἰατρὸς ἐπὶ τὴν θεραπείαν· ὁ οἰκοδόμος, ἐπὶ τὴν οἰκοδομήν· καὶ ὁ μὲν, εἰς τὸν ἀγρὸν βαδίζει· ὁ δὲ ἀπὸ τοῦ ἀγροῦ ἀνέρ χεται· καὶ οἱ μὲν, περὶ τὴν πόλιν ἀναστρέφονται· οἱ δὲ, ἀπὸ τῆς πόλεως ἐξέρχονται καὶ πάλιν εἰς αὐ τὴν ἐπανέρχονται· πάντα δὲ ταῦτα, τῆ παρουσία τοῦ ἑνὸς ἄρχοντος· καὶ τῆ τούτου διατάξει γίνονται καὶ συνίστανται· κατὰ ταῦτα δὴ καὶ ἐπὶ τῆς συμ πάσης κτίσεως, κἂν μικρὸν ἦ τὸ παράδειγμα, +++ ὅμως μείζονι διανοία χρὴ νοεῖν· ὑπὸ μιᾶς γὰρ ῥιπῆς νεύματός τινος τοῦ θεοῦ θῦ λόγου, ὁμοῦ τὰ πάντα δια κοσμεῖται· καὶ τὰ οἰκεῖα παρ’ ἑκάστου γίνεται· καὶ παρὰ πάντων ὁμοῦ μία τάξις ἀποτελεῖται· νεύματι γὰρ καὶ ταῖς δυνάμεσι τοῦ ἐπιστατοῦντος· καὶ ἡγεμονεύοντος τῶν πάντων θείου καὶ πατρι πρι κοῦ λόγου, οὐρανὸς οὐνὸς μὲν περιστρέφεται· τὰ δὲ ἄστρα κι νεῖται· καὶ ὁ μὲν ἥλιος φαίνει· ἡ δὲ σελήνη περιπολεῖ· καὶ ἀὴρ μὲν ὑπ’ αὐτοῦ φωτίζεται· αἰθὴρ δὲ θερμαίνεται· καὶ ἄνεμοι πνέουσι· τὰ ὄρη εἰς ὕψος ἀνατεταμένα ἵσταται· ἡ θάλασσα κυμαίνει· καὶ τὰ ἐν αὐτῆ ζῶα τρέφεται· ἡ γῆ ἀκίνητος μένου σα καρποφορεῖ· καὶ ὁ ἄνθρωπος ἄνος πλάττεται· καὶ ζῆ πάλιν καὶ θνήσκει· καὶ ἁπλῶς πάντα ψυχοῦται καὶ κινεῖται· τὸ πῦρ καίει· τὸ ὕδωρ ψύχει· πηγαὶ ἀναβλύζουσι· ποταμοὶ πλημμυροῦσι· και ροὶ καὶ ὧραι παραγίνονται· ὑετοὶ κατέρχονται· τὰ νέφη πληροῦται· χάλαζα γίνεται· χιὼν καὶ κρύσταλος πήγνυται· πετεινὰ ἵπταται· ἑρπε τὰ πορεύεται· ἔνυδρα νήχεται· θάλαττα πλέεται· γῆ σπείρεται· καὶ κατὰ τοὺς ἰδίους καιροὺς χλοη φορεῖ· φυτὰ αὔξει· καὶ τὰ μὲν νεάζει· τὰ δὲ, πε παίνεται· τὰ δὲ, αὐξάνοντα· γηράσκει καὶ φθί νει· καὶ τὰ μὲν ἀφανίζεται· τὰ δὲ γεννᾶται καὶ φαίνεται· ταῦτα δὲ πάντα καὶ ἔτι πλείω τούτων ἃ διὰ τὸ πλῆθος οὐκ ἰσχύομεν ἡμεῖς λέγειν, ὁ παραδοξοποιὸς καὶ θαυματοποιὸς τοῦ θεοῦ θῦ λόγος φωτίζων καὶ ζωοποιῶν, τῶ ἑαυτοῦ νεύματι κινεῖ καὶ διακοσμεῖ· ἕνα τὸν κόσμον ἀποτελῶν· οὐκ ἔξωθεν ἑαυτοῦ καὶ τὰς ἀοράτους δυνάμεις ἀφεὶς· καὶ γὰρ καὶ ταύτας οἷα δὴ καὶ αὐτῶν ποιητὴς ὑπάρχων· συμπεριλαβὼν ἐν τοῖς ὅλοις συνέχει καὶ ζωοποιεῖ πάλιν τῶ ἑαυτοῦ νεύματι· καὶ τῆ ἑαυτοῦ προνοία· καὶ τούτου οὐκ ἄν τι γένοιτο +++ πρὸς ἀπιστίαν ἐφόδιον· ὡς γὰρ τῆ ἑαυτοῦ προνοία· καὶ σώματα μὲν αὔξει· ψυχὴ δὲ ἡ λογικὴ κινεῖται· καὶ τὸ λογίζεσθαι καὶ τὸ ζῆν ἔχει· καὶ τοῦτο οὐ πολλῆς ἀ ποδείξεως δεῖται· ὁρῶμεν γὰρ τὰ γινόμενα, οὕτω δὴ πάλιν αὐτὸς ὁ τοῦ θεοῦ θῦ λόγος, ἑνὶ καὶ ἁπλῶ νεύματι τῆ ἑαυτοῦ δυνάμει· τόν τε ὁρατὸν κόσμον· καὶ τὰς ἀοράτους δυνάμεις κινεῖ καὶ συνέχει· ἑκάστω τὴν ἰδίαν ἐνέργειαν ἀποδιδούς, ὥστε τὰς μὲν θείας, θειοτέρως κινεῖσθαι· τὰ δὲ ὁρατὰ ὥσπερ καὶ ὁρᾶται, αὐτὸς δὲ ἐπὶ πάντων ἡγεμών τε καὶ βασιλεύς καὶ σύστασις γινόμενος τῶν πάντων· τὰ πάντα πρὸς δόξαν καὶ γνῶσιν τοῦ ἑαυτοῦ πατρὸς πρς ἐργάζεται· μονονουχὶ διὰ τῶν γινομένων ἔργων αὐτοῦ, διδάσ κων καὶ λέγων· ἐκ μεγέθους καὶ καλλονῆς κτισ μάτων· ἀναλόγως ὁ γενεσιουργὸς θεωρεῖται· ὥσπερ γὰρ ἀναβλέψαντας εἰς τὸν οὐρανὸν οὐνὸν καὶ ἰδόν τας τὸν κόσμον αὐτοῦ. καὶ τὸ τῶν ἄστρων φῶς· ἔστιν ἐνθυμεῖσθαι τὸν ταῦτα διακοσμοῦντα λό γον θεοῦ θῦ , νοεῖν ἐστὶν ἀνάγκη καὶ τὸν τούτου πατέρα πρα θεόν θν , ἐξ οὗ προϊὼν, εἰκότως τοῦ ἑαυτοῦ πατρὸς πρς ἑρμηνεύς, καὶ ἄγγελος λέγεται· καὶ τοῦτο ἐκ τῶν καθ’ ἡμᾶς τίς ἂν ἴδοι· εἰ γὰρ δὴ λόγου προϊόντος παρὰ ἀνθρώπων ἀνων , ἐνθυμούμεθα τὴν τούτου πηγὴν εἶναι τὸν νοῦν· καὶ τῶ λόγω ἐπιβάλλοντες τὸν νοῦν σημαινό μενον ὁρῶμεν τῶ λογισμῶ; πολλῶ πλέον μεί ζονι φαντασία καὶ ἀσυγκρίτω ὑπεροχῆ· τοῦ λόγου τὴν δύναμιν ὁρῶντες, ἔννοιαν λαμβάνομεν καὶ τοῦ ἀγαθοῦ πατρός πρς αὐτοῦ ὡς αὐτὸς ὁ σωτὴρ σηρ φησίν· ὁ ἐμὲ ἑωρακὼς, ἑώρακε τὸν πατέρα πρα μου. ταῦτα δὲ καὶ πᾶσα θεόπνευστος γραφή, φανερώτερον καὶ κατὰ μεῖζον κηρύττει· ἀφ’ ὧν δὴ καὶ ἡμεῖς τεθαρρηκότες, ταῦτά σοι γράφομεν· καὶ σὺ ταύταις ἐντυγχάνων, δυνήση τῶν λεγομένων ἔχειν τὴν πίστιν· λόγος γὰρ ἐκ μειζόνων βεβαιούμενος· ἀναν τίρρητον ἔχει τὴν ἀπόδειξιν. ἄνωθεν τοίνυν περὶ τῆς τῶν εἰδώλων ἀναιρέσεως προησφαλί ζετο τὸν ἰουδαίων λαὸν ὁ θεῖος λόγος λέγων· οὐ ποιήσεις σεαυτῶ εἴδωλον· οὐδὲ παντὸς ὁμοίωμα· ὅσα ἐν τῶ οὐρανῶ οὐνῶ ἄνω· καὶ ἐπὶ τῆς γῆς κάτω· τὴν δὲ αἰτίαν τῆς τούτων καθαιρέσεως, ἑτέρως σημαί νει λέγων· τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν ἀργύριον καὶ χρυ σίον ἔργα χειρῶν ἀνθρώπων ἀνων . στόμα ἔχουσι καὶ οὐ λαλήσου σιν· ὀφθαλμοὺς ἔχουσι καὶ οὐκ ὄψονται· ὦτα ἔχου σι καὶ οὐκ ἀκούσονται· ῥίνας ἔχουσι· καὶ οὐκ ὀσφραν θήσονται· χεῖρας ἔχουσι καὶ οὐ ψηλαφήσουσι· πόδας ἔχουσι καὶ οὐ περιπατήσουσιν· οὐ σεσιώπηκε δὲ τὴν περὶ τῆς κτίσεως διδασκαλίαν· ἀλλὰ καὶ μάλα εἰδὼς αὐτῶν τὸ κάλλος· ἵνα μή τινες τῶ κάλλει τούτων ἀποβλέψαντες, οὐχ ὡς ἔργα θεοῦ θῦ · ἀλλ’ ὡς θεοὺς θρησκεύσωσι, προασφαλίζεται τοὺς ἀνθρώπους ἀνους λέγων· καὶ μὴ ἀναβλέψας τοῖς ὀφθαλμοῖς· καὶ ἰδὼν τὸν ἥλιον καὶ τὴν σελήνην καὶ πάντα τὸν κόσμον τοῦ οὐ ρανοῦ πλανηθεὶς προσκυνήσης αὐτοῖς· ἃ ἀ πένειμε κύριος κς ὁ θεός θς σου πᾶσι τοῖς ἔθνεσι τοῖς ὑπο κάτω τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ . ἀπένειμε δὲ, οὐκ εἰς τὸ εἶναι θεοὺς, αὐτοῖς αὐτά· ἀλλ’ ἵνα τῆ τούτων ἐνεργεία, γινώ σκωσιν οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν, τὸν τῶν πάντων δη μιουργὸν θεόν θν · ὥσπερ εἴρηται· ὁ γὰρ ἰουδαίων πάλαι λαὸς, κατὰ πλεῖον εἶχε τὴν διδασκαλίαν· ὅτι μὴ μόνον ἐκ τῶν τῆς κτίσεως ἔργων· ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν θείων γραφῶν· εἶχον τὴν περὶ θεοῦ θῦ γνῶσιν· καὶ καθόλου δὲ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις , ἀπὸ τῆς περὶ τὰ εἴδωλα πλάνης καὶ ἀλόγου φαντασίας ἀφέλκων, φησίν· οὐκ ἔσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι πλὴν ἐμοῦ· οὐχ’ ὡς ὄντων δὲ θεῶν ἄλλων, κωλύει τούτους αὐτοὺς ἔχειν· ἀλ’ λ’ ἵνα μή τις τὸν ἀληθινὸν ἀποστραφεὶς θεὸν θν , ἑ αυτῶ τὰ μὴ ὄντα θεοποιεῖν ἄρξηται· ὁποῖοι εἰσίν, οἱ παρὰ ποιηταῖς· καὶ συγγραφεῦσιν ὀνομασθέν τες καὶ δειχθέντες οὐκ ὄντες θεοί· καὶ αὐτὴ δὲ ἡ λέξις· τὸ μὴ εἶναι αὐτοὺς θεοὺς δείκνυσι· δι’ ἧς φησὶν· οὐ κ ἐσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι· ὅπερ ἐπὶ μέλλοντος σημαίνεται· τὸ δὲ ἐπὶ μέλλουσι γινόμενον, οὐκ ἔστι τότε ὅτε ταῦτα λέγεται· ἆρ’ οὖν ἀνελὼν τὴν τῶν ἐθνῶν ἢ εἰδώλων ἀθεότητα σεσιώπηκεν ἡ ἔνθεος διδασκαλία, καὶ ἁπλῶς ἀφῆκε τὸ τῶν ἀνθρώπων ἀνων γένος ἄμοιρον τῆς τοῦ θείου γνώσεως φέρεσθαι; οὐχί γε· ἀλλὰ καὶ προαπαντᾶ τῆ διανοία λέγουσα· ἄκουε ἰσραὴλ ἰὴλ · κύριος κς ὁ θεός θς σου· κύριος κς εἷς ἐστι· καὶ πάλιν· ἀγαπήσεις κύριον κν τὸν θεόν θν σου· ἐν ὅλη τῆ καρδία σου· καὶ ἐν ὅλη τῇ ἰσχύϊ σου· καὶ πάλιν· κύριον κν τὸν θεόν θν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῶ μόνω λατρεύσεις· καὶ πρὸς αὐτὸν κολληθήση· ὅ τι δὲ καὶ ἡ διὰ πάντων καὶ ἡ εἰς πάντα τοῦ λόγου πρό νοια καὶ διακόσμησις ἀπὸ πάσης θεοπνεύστου γραφῆς μαρτυρεῖται, ἀρκεῖ τὰ νῦν λεγόμενα, δεῖξαι τοῦ λόγου τὴν πίστιν· ἧ φασιν οἱ θεολόγοι ἄν δρες· ἐθεμελίωσας τὴν γῆν καὶ διαμένει τῆ δι ατάξει σου· διαμένει ἡ ἡμέρα. καὶ πάλιν· ψάλατε τῶ θεῶ θῶ ἡμῶν ἐν κιθάρα· τῶ περιβάλλοντι τὸν οὐρανὸν οὐνὸν ἐν νεφέλαις· τῶ ἑτοιμάζοντι τῆ γῆ ὑετὸν· τῶ ἐξα γαγόντι ἐν ὄρεσι χόρτον· καὶ χλόην τῆ δουλεία τῶν ἀνθρώπων ἀνων · καὶ διδόντι τοῖς κτήνεσι τροφὴν· διὰ τίνος δὲ δίδωσιν, ἢ δι’ οὗ καὶ τὰ πάντα γέγονε· δι’ οὗ γὰρ γέ γονε, δι’ αὐτοῦ καὶ ἡ τῶν πάντων ἀκολούθως ἐστι πρόνοια· τίς οὖν ἂν εἴη οὗτος· ἢ ὁ τοῦ θεοῦ θῦ λόγος· περὶ οὗ καὶ ἐν ἑ τέρω λέγει· τῶ λόγω κυρίου κυ οἱ οὐρανοὶ οὐνοὶ ἐστερεώθησαν· καὶ τῶ πνεύματι πνι τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύναμις αὐτῶν· καὶ γὰρ τὰ πάντα ἐν αὐτῶ καὶ δι’ αὐτοῦ γε νόμενα διάγεται· ἀφ’ ὧν καὶ ἡμᾶς πείθει λέγουσα· αὐτὸς εἶπε καὶ ἐγενήθησαν· αὐτὸς ἐνετείλατο καὶ ἐκτίσθησαν· καθὼς καὶ ὁ πάντα μέγας μωϋσῆς, ἐν ἀρχῆ τῆς κοσμοποιίας βεβαιοῖ τὸ λεγόμενον· ἐξη γούμενος καὶ λέγων· καὶ εἶπεν ὁ θεὸς θς ποιήσωμεν ἄνθρωπον ἄνον · κα τ’ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθομοίωσιν· ἐπειδὴ καὶ τὴν οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς καὶ πάντων ὑφιστὰς γένεσιν αὐτῶ εἶπεν ὁ πατήρ πήρ · γενηθήτω οὐρανὸς οὐνὸς καὶ συναχθήτω τὰ ὕδατα· καὶ ὀφθήτω ἡ ξηρὰ· καὶ ἐξαγαγέτω ἡ γῆ βοτάνην· καὶ πᾶν ζῶον· ἀφ’ ὧν καὶ ἰουδαίους ἄν τις ἐλέγξειεν· οὐ γνησίως ἐφιστάνοντας ταῖς γραφαῖς· τίνι γὰρ ἄν τις εἴποι πρὸς αὐτοὺς ὡμίλει ὁ θεός θς , ἵνα καὶ προσ τάττων λαλῆ· ὅρα εἰ μὲν οὖν τοῖς γινομένοις προσέ ταττε καὶ ὡμίλει, περιττὸς ἦν ὁ λόγος· οὔπω γὰρ ἦν ἀλλ’ ἔ μελλε γίνεσθαι· οὐδεὶς δὲ τῶ μὴ ὄντι λαλεῖ· οὐδὲ εἰς τὸ γενέσθαι προστάττει καὶ λαλεῖ τῶ μηδέπω γενομένω· εἰ γὰρ τοῖς ἐσομένοις προσέταττεν ὁ θεός θς , ἔδει λέγειν αὐ τὸν· γενοῦ οὐρανέ· καὶ γενοῦ γῆ· καὶ ἔξελθε βοτάνη· καὶ ποιήθητι ἄνθρωπε ἄνε · νῦν δὲ τοῦτο μὲν οὐκ ἐποίησε, προσ τάττει δὲ λέγων· ποιήσωμεν ἄνθρωπον ἄνον · καὶ ἐξελθέτω βοτάνη· ὅρα ἀφ’ ὧν δείκνυται ὁ θεὸς θς ὡς πλησίον τινὶ διαλεγόμενος περὶ τούτων· οὐκοῦν ἀνάγκη συνεῖναί τινα τούτω· ὧ καὶ ὁμιλῶν ἐποίει τὰ ὅλα· τίς οὖν ἂν εἴη, εἰ μὴ ὁ τούτου λόγος· τίνι γὰρ ἄν τις φαίη θεὸν θν ὁμιλεῖν, ἢ τῶ ἑαυτοῦ λόγω· ἢ τίς τούτω συνῆν ποιοῦντι τὴν γε ννητὴν πᾶσαν οὐσίαν, ἢ ἡ τούτου σοφία ἡ λέγουσα· ἡνίκα ἐποίει τὸν οὐρανὸν οὐνὸν καὶ τὴν γῆν, συμπαρήμην αὐτῶ· ἐν δὲ τῆ οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς ὀνομασία, πάντα τὰ ἐν οὐρανῶ οὐνῶ καὶ γῆ γεννητὰ συμπεριλαμβάνει. συνὼν δὲ ὡς σοφία καὶ ὡς λόγος, τὸν πατέρα πρα βλέπων ἐδημι ούργει τὸ πᾶν· καὶ συνίστη καὶ διεκόσμει· καὶ δύναμις δὲ ὢν τοῦ πατρὸς πρς , τὰ ὅλα εἰς τὸ εἶναι ἰσχυροποίει· ἧ φησὶ καὶ ὁ σωτήρ σήρ · πάντα ὅσα βλέπω τὸν πατέρα πρα ποιοῦντα, κἀγὼ ὁμοίως ποιῶ· καὶ δι’ αὐτοῦ δὲ καὶ εἰς αὐτὸν τὰ πάντα γεγονέναι· οἱ ἱεροὶ τούτου διδάσκουσι μαθηταί· καὶ ὅτι ἀγαθὸς ἐξ ἀγαθοῦ γέννημα· καὶ ἀληθινὸς υἱὸς +++ ὑ πάρχων, δύναμίς ἐστι τοῦ πατρός πρς καὶ σοφία καὶ λόγος· οὐ κατὰ μετοχὴν ταῦτα ὢν· οὐδὲ ἔξωθεν ἐπιγενομένων τούτων αὐτῶ· κατὰ τοὺς αὐτοῦ μετέχοντας καὶ σοφι ζομένους δι’ αὐτοῦ· καὶ δυνατοὺς καὶ λογικοὺς ἐν αὐ τῶ γινομένους· ἀλλ’ αὐτοσοφία· αὐτολόγος· αὐτο δύναμις ἰδία τοῦ πατρός πρς ἐστιν· αὐτοφῶς· αὐτοαλήθεια· αὐτοδικαιοσύνη· αὐτοαρετή· καὶ μὴν καὶ χαρακ τὴρ. καὶ ἀπαύγασμα· καὶ εἰκών· καὶ συνελόντι φράσαι, καρπὸς παντέλειος· τοῦ πατρὸς πρς ὑπάρχει καὶ μόνος ἐστὶν υἱὸς· εἰκὼν ἀπαράλλακτος τοῦ πατρὸς πρς · τίς οὖν ἄν τίς ἐξαριθμήσειε τὸν πατέρα πρα · ἵνα καὶ τοῦ λόγου τούτου τὰς δυνάμεις ἐξεύροι· ἔστι γὰρ ὥσπερ τοῦ πατρὸς πρς λόγος καὶ σοφία, οὕτως καὶ τοῖς γεν νητοῖς συγκαταβαίνων, γίνεται πρὸς τὴν τοῦ γεννήτορος γνῶσιν καὶ ἔννοιαν, αὐτοαγιασμός, καὶ αὐτοζωὴ· καὶ θύρα· καὶ ποιμὴν καὶ ὁδός· καὶ βασιλεύς καὶ ἡγεμὼν· καὶ ἐπὶ πᾶσι σωτήρ σήρ · καὶ ζωο ποιὸς· καὶ φῶς· πρόνοια τῶν πάντων· +++ τοιοῦτον ἄρα ἀγαθὸν καὶ δημιουργὸν υἱὸν ἔχων ἐξ ἑαυτοῦ ὁ πατήρ πήρ , οὐκ ἀφανῆ αὐτὸν τοῖς γεννητοῖς ἀπέκρυψεν, ἀλλὰ καὶ ὁσημέραι τοῦτον ἀποκαλύπτει τοῖς πᾶσι· διὰ τῆς τῶν πάντων δι’ αὐτοῦ συστάσεως καὶ ζωῆς· ἐν ++ αὐ τῶ δὲ καὶ δι’ αὐτοῦ καὶ ἑαυτὸν ἐμφαίνει· καθὼς ὁ σωτὴρ σὴρ φησὶν· ἐγὼ ἐν τῶ πατρὶ πρὶ · καὶ ὁ πατήρ πὴρ ἐν ἐμοὶ· ὥστε ἐξ ἀ νάγκης εἶναι τὸν λόγον ἐν τῶ γεννήσαντι· καὶ τὸν γε ννηθέντα σὺν τῶ πατρὶ πρὶ διαιωνίζειν· τούτων δὲ οὕτως ἐχόντων, καὶ οὐδενὸς ἔξωθεν αὐτοῦ τυγχάνοντος· ἀλ λὰ καὶ οὐρανοῦ καὶ γῆς καὶ πάντων τῶν ἐν αὐτοῖς ἐξηρ τημένων αὐτοῦ· ὅμως ἄνθρωποι ἄνοι παράφρονες· παραγκωνισά μενοι τὴν πρὸς τοῦτον γνῶσιν καὶ εὐσέβειαν· τὰ οὐκ ὄν τα πρὸ τῶν ὄντων ἐτίμησαν· καὶ ἀντὶ τοῦ ὄντως, ὄντος θεοῦ θῦ , τὰ μὴ ὄντα ἐθεοποίησαν· τῆ κτίσει παρὰ τὸν κτί σαντα λατρεύοντες· πρᾶγμα πάσχοντες ἀνόητον καὶ δυσσεβὲς· ὅμοιον γὰρ εἴ τις τὰ ἔργα πρὸ τοῦ τεχνίτου θαυμάσειε· καὶ τὰ ἐν τῆ πόλει δημιουργήματα κατα πλαγεὶς, τὸν τούτων δημιουργὸν καταπατοίη· ἢ ὡς εἴ τις τὸ μὲν μουσικὸν ὄργανον ἐπαινοίη· τὸν δὲ συνθέντα καὶ ἁρμοσάμενον ἐκβάλλοι· ἄφρονες καὶ πολ λ ὺ τὸν ὀφθαλμὸν πεπηρωμένοι· πῶς γὰρ ἂν ἔγνωσαν ἄλλως· οἰκοδομεῖν· ἢ ναῦ· ἢ λύραν· μὴ οὐχὶ τοῦ ναυπηγοῦ ἐργασαμένου· καὶ τοῦ ἀρχιτέκτονος οἰκοδομήσαντος· καὶ τοῦ μουσικοῦ συνθέντος· ὥσπερ οὖν ὁ ταῦτα λογιζόμενος μαίνεται· καὶ ὑπερέ κεινα πάσης μανίας ἐστὶν· οὕτως οὔ μοι δοκοῦσιν ὑγιαίνειν τὴν διάνοιαν οἱ τὸν θεὸν θν μὴ ἐπιγινώσ κοντες· καὶ τὸν τούτου λόγον μὴ θρησκεύοντες· τὸν σωτῆρα σρα τῶν πάντων· τὸν κύριον κν ἡμῶν ἰησοῦν ἰν χριστὸν χν · δι’ οὗ τὰ πάντα ὁ πατὴρ πὴρ διακοσμεῖ καὶ συνέχει καὶ προ νοεῖται τῶν ὅλων· εἰς ὃν σὺ τὴν πίστιν ἔχων, καὶ τὸ θεοσεβὲς ὦ φιλόχριστε, χαῖρε καὶ εὔελπις γίνου· ὅτι τῆς εἰς αὐτὸν πίστεως καὶ εὐσεβείας, ἀθανασία καὶ οὐρανῶν οὐνῶν βασιλεία ἐστὶν ὁ καρπός· μόνον ἐὰν κατὰ τοὺς αὐτοῦ νόμους ἡ ψυχὴ κεκοσμημένη γένηται· ὥσπερ γὰρ τοῖς κατ’ αὐτὸν πολιτευομένοις ἐστὶ τὸ ἔπαθλον ζωὴ αἰώνιος, οὕτως τοῖς τὴν ἐναν τίαν καὶ μὴ τὴν τῆς ἀρετῆς ἀτραπὸν ὁδεύουσιν· αἰ σχύνη μεγάλη καὶ κίνδυνος ἀσύγγνωστος ἐν ἡμέρα κρίσεως· ὅτι καίτοι γνόντες τὴν τῆς ἀληθείας ὁδὸν, ἐναντία ὧν ἔγνωσαν ἔπραξαν.