η μὲν περὶ τῆς θεοσεβείας καὶ τῆς τῶν ἄ λλων ἀληθείας γνῶσις οὐ τοσοῦτον τῆς πα ρὰ τῶν ἀνθρώπων ἀνων διδασκαλίας δεῖται, ὅσον ἀφ’ ἑαὐτῆς ἔχει τὸ γνώριμον. μονον ουχὶ γὰρ καθ’ ἡμεραν τοῖς ἔργοις κέ κραγε· καὶ ἡλίου λαμπροτέραν ἑαὐ τὸν διὰ τῆς χριστοῦ χυ διδασκαλίας ἐπιδείκνυ ται· ποθοῦντι δέ σοι ὅμως τὰ περὶ ταῦτης ἀκοῦσαι, φέρε ὦ μακάριε ὡς ἂν οἷοε τε ὦμεν, ὀλίγα τῆς κατὰ χριστὸν χν πί στεως ἐκθωμεθα· δυναμένω, μέν σοι καὶ ἀπὸ τῶν θείων λογίων ταὐ την εὑρεῖν· φιλοκάλως δὲ ὅμως καὶ παρ’ ἑτὲρων ακούοντὶ· αὐ τάρκεις μεν γὰρ εισὶν αἱ ἀγίαι καὶ θεόπνευστοι γαρφαὶ, προς τὴν τῆς αληθειας ἀπαγγελίαν· εἰ σὶ δὲ καὶ πολλοὶ τῶν μακαρίων ἡμῶν δι δασκάλων εἰς ταῦτα συνταχθέντες λόγοι οἶς ἐἀν τις ἐντύχοι· εἴσεται μέν πως τήν τών γραφῶν ἑρμηνείαν· ἧς δὲ ορέ γεται γνώσεως τυχεῖν δυνήσεται· ἀλλ’ ἐπειδὴ τὴς τῶν διδασκάλων συντά ξεως ἐν χερσίν νῦν οὐκ ἐχομεν· ἀναγ καὶον εστὶν ἃ παρ’ ἐκείνων ἐμὰθομεν ταῦτα καὶ ἀπαγγέλλειν καὶ γράφειν σοι· λεγω δὴ τὴν κατὰ τὸν σωτῆρα σρα 
 χριστὸν χν πίστην ἵνα μήτε εὐτελῆ τις τὴν τοῦ καθ’ ἡμας λόγου διδασκαλίαν ὴγέσεται, μῆτε ἄλοιγον τὴν εἰς χριστὸν χν πίστοιν ὑπολάβειν ὁποῖα διαβάλλοντες ἕλληνες χλευά ζουσι· καὶ πλατὺ γελῶσι καθ’ ἡμῶν, οὐδὲν ἕτερον, ἤ τὸν σταυρὸν στρον τοῦ χριστοῦ χῦ προ φέροντες ἐφ’ ᾧ μάλιστα καὶ τὴν ἀναισθησίαν αὐτῶν· οἰκτειρήσει εν ἄν τις ὅτι τὸν σταυρὸν στρον διαβάλλον τες οὐχ ὁρῶσι τῆν τοῦτου δύνα μην πασαν την οἰκουμενην πε πληροκυιαν· καὶ ὅτι δι’ αὐτοῦ τα τῆς θεογνωσίας ἔργα πᾶσι πεφανέρω ται· οὐκ ἂν γὰρ, εἴπερ ἦσαν καὶ αὐ τοὶ γνισιος· ἐπιστησαντες αὐτοῦ τῇ θεότητι τὸν νοῦν, ἐχλεύαζον τὸ την λικοῦτον, ἀλλὰ μαλλον καὶ αὐτοὶ τοῦ τον ἐπεγίνωσκον σωτῆρα σρα τοῦ παντὸς καὶ τὸν σταυρὸν στρν γενομένου ἀλὰ θεραπείαν τῆς 
 πὰσα μὲν εἰδωλολατρία καθηρε θή· πᾶσα δε δαιμόνων φαντα σία τῷ σημείῳ τοῦτῳ ἀπερλαῦνε ται· καὶ μόνος ὁ χριστὸς προσκυνεῖ ται· καὶ δι’ αὐτοῦ γινώσκεται ὁ 
 πατήρ πηρ καὶ οἱ μεν ἀντιλέγοντες σχύνονται· ὁ δὲ, των ἀντιλεγόντων ὡς ἡμέραι τὰς ψυχὰς ἀφανῶς με ταπειθει, πῶς· εἰκὸτως γὰρ ἄν τις εἴποι πρὸς αὐτοὺς, ἔτι ἀνθροπινόν ἐστιν ἐπινοεῖν τὸ πρᾶγμα· καὶ οὐ μᾶ λλον ὁμολογεῖν θεοῦ θῦ λόγον· καὶ σωτῆρα σρα εἶναι τοῦ παντὸς τὸν ἐπὶ τοῦ σταυροῦ στροῦ ἀναβάν ταν· πάσχειν δὲ καὶ οὗτοι μοι δοκοῦσιν ὅμειον ὡς· εἴ τις τὸν μὲν ἠλίον ὑπο νε φων σκοπόμενον διαβάλλοι, τὸ δὲ το ύτου φῶς θαυμάζοι, βλέπων ὅτι πασα ἡ κτίσις ὑπὸ τούτου καταλάμπε ται· ὡς γὰρ καλλὸν τὸ φῶς, καὶ καλλίων ὁ τοῦ φωτὸς ἀρχηγὸς ἥλιος, οὕτω θεί ου πράγματος ὄντος τοῦ τὴν οἰκουμέν ην πᾶσαν τὴν αὐτοῦ γνώσεως πεπλη ρῶσθαι ὰνἀγκη τὸν ἀρχηγὸν καὶ ἡγε μόνα τοῦ τοιούτοιούτου κατορθώ ματος εἶναι θεὸν καὶ θεοῦ θυ λόγον· λέ γομεν οὖν ὡς ἐφικτὸν ἡμῖν προτἑρον διελέγξαντες τὴν τῶν πιστῶν ἀμα θιαν· ἵνα τῶν ψευδῶν διελεχ θέντων λοιπὸν ἡ ἀλήθεια δι’ αὐτῆς ἐπιλάμψη· καὶ θαῤῥῆς καὶ αὐτὸς ὦ ἄνθρωπε ανε ὅτι ἀληθεια πεπίστευκας· καὶ τὸν χριστὸν χν γινώσκων οὐκ ἠπατή θης. πρέπειν δε σοι ἡγοῦμαι φι λοχρίστῳ ὀντι, τὰ περὶ χριστοῦ χῦ διαλέ γεστε· ἐπεὶ καὶ πάντων τιμιωτέ ραν τὴν περὶ τοῦτον γνῶσιν καὶ πί στιν ἡγεῖσθαί σοι πεπείστευκα ἐξ ἀρχῆς μὲν οὐκ ἦν κακία· οὐδὲ γὰρ οὐδὲ νῦν ἐν τοὶς ἁγίοις ἐστὶν· οὐδ’ ὅλως κατ’ αὐ τοὺς ὑπάρχει αὕτῶν· ἄνθρωποι ανοι δὲ ταύτης ὕστερον ἐπινοεῖν ἤρξαντο· καὶ καθ’ ἑ αυτοὺς ἀνατυποῦσθαι· ὅθεν δὴ καὶ τὴν τὼν εἰδώλων ἐπίνοιαν επλάσαν το· τὰ οὐκ ὄντα ὡς ὄντα λογιζόμεν οι· ὁ μὲν γὰρ τοῦ παντὸς δημιουρ γὸς καὶ παμβασιλὲς θεός θς · ὁ ὑπερε πέκεινα πᾶσης οὐσίας καὶ ἀνθρω πίνης ἐπινοίας ὑπάρχων· ἅτε δὴ αγαθὸς καὶ ὑπὲρ κάλλὸς ὢν, διὰ τοῦ ἰδίου λόγου, τοῦ σωτῆρος σρς ἡμῶν 
 ἰησοῦ ἰῦ 
 χριστοῦ χῦ · τὸ ἀνθρώπινον ἀνινον γένος κατ’ ἰδίαν εἰκόνα πεποίηκε· καὶ τῶν ὄντων αὐ τὸν θεωρητὴν καὶ ἐπιστήμονα δι ὰ τῆς πρὸς αὐτὸν, ὁμοιότητος κα τεσκεύασε· δοὺς αὐτῷ καὶ τῆς ἰδίας  ἀϊδιότητος ἔννοιαν καὶ γνῶσιν· ἵνα τὴν ταυτότητα σώζων· μή τε τῆς περὶ θεοῦ θῦ φαντασίας ποτὲ αποστῆ· μήτε τῆς τῶν ἁγίων συζη τῆσεὼς ἀποπηδήσῃ· ἀλλ’ ἔχων την τοῦ δὲ δωκότος χάριν, ἔχων καὶ τὴν ἱδίαν ἐκ τοῦ πατρι πρι κοῦ λόγου δύ ναμιν ἀγαλλεται καὶ συνομιλ εῖν τῷ θεῷ θῷ · ζόντον ἀπήμονα καὶ μακάριον ὄντως καὶ ἀθάνατον βίον· οὐδὲν γὰρ ἔχων ἐμπόδιον εἰς τὴν περὶ τοῦ θείου γνῶσις θεωρεῖ μὲν ἀεί διατῆς αὐτοῦ καθαρότητος τὴν τοῦ πατρὸς πρὸς εἰκκό να τὸν θεὸν λόγον, οὗ καὶ κατει κόνα γὲγον, ὑπερεκπλήττεται δὲ κατανοῶν δι’ αὐτοῦ τῆν εἰς τὸ πᾶν πρόνοιαν ὑπεράνω μὲν τῶν αἰσθη τῶν καὶ πάσης σωματικῆς φαντασίας γινόμενον πρὸς δὲ τὰ ἐν οὐρανοῖς οὐνοῖς θεῖα καὶ νοητὰ τῇ δυνάμει τοῦ νοῦ συναπτόμενος ὅτε γὰρ οὐ συνομιλεῖ τοῖς σώμασιν ὁ νοῦς ὁ τῶν ἀνθρώπων ἀνων οὐδέ τι τῆς ἐκ του των ἐπιθυμίας μεμιγμένον ἔ ξωθεν ἔχει· ἀλλ’ ὅλως ἐστὶν ἑ αὐτῷ συνὼν ὼς γέγονεν ε ξ ἀρχῆς· τότε δῆ τὰ αἰσθητὰ καὶ πάντα ἀνθρώπινα ἀνινα διαβὰς, ἄνω μετάρσιος γίναιται καὶ τῶν λό γον ἰδων, ορᾷ ἐν αὐτῷ καὶ τὸν τοῦ λόγου πατέρα πρα · ἡδομενος ἐ πὶ τῇ τουτο καὶ ανακαινον γρ(άφε) θεωρία 
 ἐπὶ τῷ πρὸς τοῦτον ποθον ωσπερ οὖν τὸν πρωτων τῶν 
 ἀνθρώπων ἀνων γενόμενον ὃς καὶ κατὰ τὴν τῶν ἑβραίων γλῶτταν ἀδ ὰ μ ὠνομάσθη· λ έγουσιν αἱ ἱεραὶ γραφαὶ κατὰ τὴν ἀρχὴν ἀνεπαισχύντῳ παῤῥησίᾳ τὸν νοῦν ἐσχηκέναι πρὸς τὸν θεὸν· καὶ συνδι αιτᾶσθαι τοῖς ἁγίοις ἐν τῇ την νοητῶν θεωρίᾳ ἣν ειχεν ἐν ἐκείνῳ τῷ τόπῳ ὃν καὶ ὁ ἅγιος μ ωϋ σῆς προπικῶς παράδεισον ὠνόμασεν· ἱκανή δὲ ἡ τῆς ψυχῆς καθαρότης ἐστὶ καὶ τὸν θεὸν θν 
 δι’ αὐτὴς κατοπτρίζεσθαι καθαπερ 
 καὶ ὁ κύριος κς φησί· μακάριοι οἱ καθαροὶ, τῇ καρδία ὅτι αὐτοὶ τὸν θεὸν ὄψονται· οὕτω μὲν οὖν ὁ δημιουργὸς ὡσπερ εἴρηται τὸ τῶν ἀνθρώπων ἀνων γὲνος καὶ μέν ειν ἠθέλησεν· οἱ δὲ ἄνθρωποι κατολι γωρήσαντες τῶν κρειττονων καὶ ὀκνήσαντες περὶ τὴν τουτων καταληψὶν, τὰ ἐγγυτέρω μᾶλλον ἑαὐτὸν ἐζήτησαν· ἐγγύτερα δὲ τούτοις ἦν, τὸ σῶμα καὶ αἱ τού του αἰσθήσεις· ὅθεν τῶν μὲν νοητῶν ἀπέστησαν ἑαὐτῶν τὸν νοῦν· ὲαυ τοὺς δὲ κατανοοῦντες· καὶ τοῦ τε σῶματος καὶ τῶν ὰλλὼν αἰσθη τῶν αντιλαμβανόμενοι, καὶ ὡς ἐν ἰδίοις ἀπαντώμενοι, εἰς ἑαυτῶν αἰπιθυμίαν ἔπεσον· τὰ ἴδια προτιμήσαντες τῆς πρὸς τὰ θεῖα θεωρίας ἐνδιατρίψαντες δὲ τούτοις, καὶ τῶν εγγυτέρω μη ἀποστῆναι θέ λοντες, ταῖς μὲν τοῦ σώματος ἡ δοναῖς συνέκλεισαν ἑαὐτῶν τὴν ψυχήν· τεταραγμενὴν καὶ πεφυρμενήν πασαις ἐπιθει μιαις· τέλεον δὲ ἐπελάθον το τῆς ἐξ ἀρχῆς αὐτῶν παρὰ 
 θεοῦ θῦ δυνάμεως· τοῦτο δ’ ἄν τις ἴδοι καὶ ἐκ τοῦ πρώτου πλα σθέντος ἀνθρώπου ἀνου · ἀληθὲς, ὡς αι ἱεραὶ περὶ αὐτοῖς λέγουσι γραφαί· κάκεῖνος γὰρ ἑως μὲν τὸν νοῦν εἶχε πρὸς τὸ σῶμα θεωρίαν· ὅτε δὲ συμβουλίᾳ τοῦ ὄφεως ἀ πέστημεν τῆς πρὸς τὸν θεὸν θν διανοίας, ἑαυτὸν δὲ κατανοεῖν ἤρξατο τῇ νικαυτα καὶ εἰς ἐπιθυμίαν τοῦ σώματος ἔπεσον· καὶ ἔγνωσαν ὅ τι γυμνοὶ ἦσαν· καὶ γνὸντες, ᾐσχύνθη σαν· οὐκ ἔγνωσαν δὲ ἑαὐτοὺς γυ μνοὺς, ἀλλ’ ὅτι γυμνοὶ τῆς τῶν θείων θεωρίας γεγόνασι· καὶ πρὸς τὰ ἐναντία τὴν διάνοιαν μετᾐνε γκαν· ἀποστάντες γὰρ τῆς πρὸς τὸν ἑνα καὶ μὸνον θεὸν λέγω κατα νοήσεως καὶ τοῦ πρὸς αὐτὸν πόθου λοιπὸν εἰς διαφόρους καὶ εἰς τὰς κατὰ μέρος ἐπιθυμίας ἀνέβησαν τοῦ σωματος· εἶτα οἷα φιλεῖ γί νεσθαι, ὲκαστου καὶ πολλῶν ἐπιθυμίαν λαβόντες ἤρξαντο καὶ τὴν πρὸς αὐτὰς σχέσιν ἔχειν ὡστε καὶ φοβεῖσθαι ταύτας κατα λεῖψαι ὅθεν δῆ καὶ δειλίαι καὶ φ όβοι καὶ ηδοναὶ καὶ θνητὰ φρονεῖ ν τῇ ψυχῆ προσγέγονεν· οὐ θέλουσα γὰρ αποστῆναι τῶν ἐπιθυμιῶν, φοβεῖται τὸν θάνατον, καὶ τὸν χωρισμὸν τοῦ σώματος ἐπιθυ μουσα δὲ πάλιν καὶ μὴ τυγχά νουσα τῷν ὁμοίων, ἔμαθον φον εύειν καὶ α δικεὶν· πῶς δε καὶ ταῦ τα ποιεῖ, εὔλογον κατὰ δύναμιν σημαίναι· καὶ ταῖς κατὰ μέ ρος τοῦ σώματος θεωρία, καὶ ἰδοὺσα καλὸν ἑαὐτῇ εἶ ναι την ἡδονῶν· πλανηθεῖσα κατεχρήσατο τῷ τοῦ καλοῦ ὸνὸματι· καὶ ἐνόμισεν· εἶναι τῆν ἡδονὴν αὐτὸ τὸ ὄντος καλόν· ὡσ περ εἴ τις τὴν διάνοιαν παραπλη γεὶς, καὶ ἀπαιτῶν ξίφος κατὰ τῶν ἀ πατώντων, νομίζει τοῦτο εἶναι τὸ σωφ ρ 
 ονεῖν· ἐραστῆσα δὲ της ἡδονῆς· ποικὶ λως αὐτὴν ἐνεργεῖν ἤρξατο· οὖσα γὰρ τὴν φύσιν εὐκίνητος, εἰ καὶ τὰ καλλὰ ἀπεστράφη, ἀλλὰ τοῦ κινεῖσθαι οὐ παύεται· κινεῖται οὖν οὐκ ἔτι μὲν κατὰ ἀρετὴν· οὐδὲ ὥστε τὸν θεὸν ὁρὰν ἀλλὰ τὰ μὴ ὄντα λογιζομένη, τὸ ἑαὐτῆς δυνατὸν μεταποιεῖ, καταχρω μένη τούτω εἰς ἃς ἐπενόησαιν ἐπιθυ μίας ἐπεὶ καὶ αὐτεξούσιος γέγονε δυνατε γὰρ ὥσπερ πρὸς τὰ καλὰ ν εύειν, οὕτω καὶ τα καλὰ ἀποστρέφε σθαι· ἀποστρεφομένη δὲ τὸ καλόν, πὰντως τὰ ἐναντὶα λογίζεται· παύσεσθαι γὰρ καθόλου, τοῦ κι νεῖσθαι οὐ δύναται, τὴν φύσιν οὖσαν ὡς πρωεῖπον εὐκίνητος· καὶ γινώσκου σατο αὐτεξούσιον ἑαὐτῆς· ὁρᾶ ἑ αὐτὴν δύνασθαι καιτ’ ἀμφότερα τοῖς τοῦ σώματος μέρεσι χρᾶσθαι εἲς τε τὰ ὄντα καὶ τὰ μὴ ὄντα· ὄντα δέ ἐστη τὰ καλὰ· οὐκ ὂντα δὲ τὰ φαῦλα· ὄντα δέ φημὶ τὰ καλὰ· καθώτι ἐκ τοῦ ὄν τως θεοῦ θῦ τὰ παραδείγματα ἔχει· οὐ κ ὄντα δὲ τὰ κακά λέγω· καθότι ἐποινοίαις ἀνθρώπων ἀνων οὐκ ὄντα ἀνἀπέ πλασται· ἔχοντος γὰρ τοῦ σώματος ὀ φθαλμοὺς· εἰς τὸ τὴν κτίσιν ὁρᾶν· καὶ διὰ τῆς παναρμονίου· ταυτης συν τάξεως γινώσκειν τὸν δημιουργόν ἔχοντες δὲ καὶ ακουὴν εἰς ἐπα κρόασιν τῶν θείων λογίων καὶ τῶν τοῦ θεοῦ θῦ νόμων· ἔχοντες δὲ καὶ χεῖρας· εἴς τε τῆν τῶν ἀναγκαίων ἐνέργειαν καὶ ἐκτασὶν τῆς πρ ὸς θεὸν θν εὐχῆς· ἡ ψυχὴ ἀποστᾶσα τῆς πρὸς τὰ καλὰ θεωρίας καὶ τῆς 
 προς ἐν αὐτοῖς κινήσεως λοιπον πλανωμένη κινεῖται εἰς τὰ ἐναντί ᾳ· εἶτα τὸ δυνατὴν ἑαὐτῆς ὡς πρ οεῖπον ὁρῶσα, καὶ τουτῴ κατα χρωμὲνη ἐνενόησεν ὅτι καὶ εἰς τὰ ἐναντία δύναται κινεῖν· τὰ τοῦ σῶματος μέλη· καὶ διὰ τοῦ το ἀντὶ τοῦ τὴν κτίσιν ὁρᾶν· εἰς ἐ πιθυμίαν τὸν ὀφθαλμὸν ἀπε στρέφει, δεικνύοσα ὅτι καὶ τοῦτο δύναται καὶ νομίζουσα ὅτι ἅ παξ κινοῦμένη, σώζει τὴν ἑαυ τῆς ἀξίαν καὶ οὐχ ὰμαρτά νει ποιοῦσα ὃ δύναται· καὶ οὐ κ εἰδυῖα ὅτι οὐχ ἁπλῶς κινεῖσθαι ἀλλ’ ἠς ἃ δεῖ κινεῖσθαι γέγονε· τοῦ τον γὰρ χάρι καὶ ἀποστολικὴ φ αῖσθαι ω νή παρεγγυᾶ, πάντὰ ἔξεστιν ἀλλ’ οὐ ποντὰ συμφαιραι· ἀ λλὰ τῶν ἀνθρώπων ἀνων ἡ τόλμα οὐκ εἰς τὸ συμφείρον καὶ πρέπον, ἀ λλ’ εἰς τὸ δυνατήν σκοπήσασα, τὰ ἐναντεία ποιεῖν ἤρξατο· ὅθεν καὶ τὰς χεῖρας εἰς τὸ ἐναντίον κινου μένη φονεύειν πεποίηκε· καὶ τὴν ἀκοὴν εἰς παρακοὴν παρή γαγε· καὶ τὰ ἄλλα μέλη εἰς τὸ μοιχεὺειν ἀντὶ νομικης τεκνο γονίας· καὶ λοιδορίας, καὶ ἐπιορκίας· τὰς δὲ χεὶρας αὖ πάλιν εἰς τὸ κλέπτειν καὶ τύπειν τοὺς ὁμοίους ἀνθρώπους ἀνους · καὶ τὴν μὲν ὄσφ·ρησιν εἰς ὀδμῶς ἐ ρωτικῶν ποικιλίας· τοὺς δὲ πό δας εἰς ὀξύτητα τοῦ ἐκχέαι αἶμαι· καὶ τὴν μὲν ναστέραν εἰς μέθην καὶ κόρον ἀπλήρωτων, ἅπερ πάντα κὰκία καὶ ὰμαρτία ψυχῆς ἐστιν· αἰτίαν δὲ τοὺτων οὐδὲ μία, ἀλλ’ ἡ τῶν κρειττόνων ἀπο στροφή· ὡς γὰρ ὲὰν ἡνίοχος ὲπιβὰς ἵπποις ἐν σταδίῳ κ αι α ταφρονή ση μὲν τοῦ σκοποῦ εἰς ὃν ἑλαὐτὸν προσὴκει· ἀποστραφεὶς δὲ τοῦτον ἀπλῶς· ἐλαυνη τὸν μὲν εἰς τοὺς απαν 
 ἵππον ὡς ἄν δὺνηται· δύναται δὲ ὡς βουλεται· κα ί ὶ πολλάκις μὲν εἰς τοὺς ἀπαντῶντας ὁρμᾶ πολλάκις δὲ καὶ κατὰ κρημνῶν ἐλαυνη φερόμενος ὅπου δ’ ἂν ἑαυ τῷ τῇς οξύτητι τὼν ἵππων φερον, νομίζον ὅτι οὕτως τρέχων, οὐκ ἐ σφάληττῶν σκοποῦ· πρὸς γ ά ρ μό νον τὸν δρόμον ἀποβλέπει καὶ ουχ ὡρᾷ ὅτι ἐξω τοῦ σκοποῦ γέ γονεν, οὕτω καὶ ἡ ψυχὴ ἀποστρα φεῖσα· τὴν πρὸς τὸν θεὸν θν ὁδὸν, καὶ ἐλαύνουσα παρὰ τὸ πρέπον τὰ τοῦ σώματος μέλη· μᾶλλον δὲ καὶ αὐτὴ μετὰ τῶν ὑφ’ αὐτὴν ἐλαυ νομένη· ἁμαρτάνει καὶ τὸ κα κὸν ἑαὐτὴ πλάττει· ουχ ὠρῶ σα ὅτι πεπλάνητι τῆς ὁδοῦ καὶ ἔ ξω γέγοννε τοῦ τῆς ἀληθείας σκο ποῦ· εἰς ὃν ὁ χριστοφὀρος ὰνὴρ ὁ μα 
 κάριος παὖλος ἀποβλέων πὲλεγε 
 κατασκοπὸν διωκω εἰς τὸ βραβεῖ ον τῆς ἄνω κλησεως χριστοῦ χῦ 
 ἰησοῦ ἰῦ · σκο πῶν οὖν τὸ καλὸν ὁ ἅγιος οὐδὲ ποτε τὸ κακὸν ἐποίει. ἑλλήνων μὲν οὖν τινὲς πλανηθὲντες τῆς ὁδοῦ· καὶ τὸν χριστὸν χν οὐκ ἐγνωκότες, ἐν ὑποστάσει καὶ καθ’ ἑαὐτὴν εἶναι τὴν κακίαν· ἀπεφήναιτο· ἁμαρ τάνοντες κατὰ δυο ταύτα· ἤ τὸν δημιουργὸν ἀποστεροῦντες τὸ εἶναι ποιητὴν τῶν ὄντων οὐ κ ἄν γὰρ εἴη τὼν ὄντων κύριος κς εἴ γε κατ’ αὐ τοὺς ἡ κακία ὑπὸστασιν ἔχει κα θ’ ἑαὐτὴν καὶ οὐσίαν· ἤ πάλιν θέλοντες αὐτὸν ποιητὴν εἶναι τῶν ὀλων, ἐξ ἀνάγκης καὶ τοῦ κακοῦ δώσουσιν εἶναι· ἐν γὰρ τοὶς οὖσι καὶ το κακη κατ’ αὐτούς ἐστι· τοῦτο δὲ ἄτοπον και ἀδυνατον ἀν φανείη· οὐ γὰρ ἐκ τοῦ καλοῦ τοῦ κακη· οὐδὲ ἐν αὐ τῷ ἐστιν οὐδὲ δι’ ἑαυτοῦ· ἐπὶ οὐ κετί καλὸν εἴη μεμιγμένην ἔ χον τὴν φὐσιν ἤ αἴτιον γινόμενον κακοῦ· οἱ δὲ ἀπὼ τῶν αἱρέσεων ἐκπεσήντες τῆς ἐκκλησιαστιαστι κὴς διδασκαλίας· καὶ περὶ την πί στιν ναυαγήσαντες· καὶ οὖτοι· μὲν ὑπόστασιν τοῦ κακοῦ παραφρο νοῦσι ν εἶναι· ἀναπλάττοντα δὲ ἑαὐτοῖς παρὰ τὴν ὰληθινὸν τοῦ χριστοῦ χῦ 
 πατέρα πρα · θεὸν θν ἕτερον· καὶ τοῦ τον· ἀγέννητον τοὺ κακοὺ ποιἠτὴν καὶ τῆς κακίας ἀρχιγὸν τὸν καὶ τῆς κτίσεως δημιουργὸν· τούτους δὲ οὐχερὸς ἄν τις ἐλέγξεισεν ἔκ τε τῶν θειων γραφῶν· καὶ ἐξ αὐτῆς τῆς ἐν ἀνθρώποις ἀνοις διανοίας· ἀφ’ ἧς καὶ ταῦτα ἀναπλασάμενοι μαίνον ται· ὁ μὲν οὖν κύριος κς καὶ σωτὴρ σηρ ἡμῶν
 ἰησοῦς ἰς 
 
 χριστὸς χς · ἐν τοῖς ἐαυτοῦ εὐαγγελίοις φησί, βεβαιῶν τὰ μ ουσ έος ῥήματα, ὅτι κύριος κς ὁ θεὸς θς εἷς ἐστι καὶ ἐξομολογοῦ μαι σοι πάτερ περ 
 κύριε κε τοῦ οὐρανοῦ οὐνου καὶ τῆς γής· εἰ δὲ εὶς ἐστιν ὁ θεὸς θς · καὶ οὗτος οὐρανοῦ ο ὐνου καὶ γῆς κύριος κς , πός ἄλλως ἂν εἴη 
 θεὸς θς παρὰ τοῦτον· ποῦ δὲ καὶ ἔσται ὀ κατ’ αὐτοὺς θεὸς θς · τὰ πάντα τοῦ μό νον καὶ ἀληθινου πληροῦντος κατα τὴν τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς περἰληψιν, πῶς δὲ καὶ ἄλλως ἄν εἴη ποιητὴς ὧν αὐτὸς ὁ θεὸς θς καὶ πατὴρ πηρ τοῦ χριστοῦ χῦ ἐστι κύριος κς 
 κατα τὴν τοῦ σωτῆρος σρς φωνήν· εἰ μὴ ἄρα ως ἐν ἰσωστασίῳ καὶ τῶν τοῦ ἀγαθοῦ 
 θεοῦ θυ τὸν φαυλον δυνασθαι γενὲ σθαι κύριον κν εἴποιεν· ἀλλ’ ἐἀν τοῦτο λέγωσιν ὅρα εἰς ὅσην ἀσέβειαν ἐ κπίπτουσι· ἐν γὰρ τοὶς τὰ ἶσα δυνα μένοις, τὸν περέχον καὶ κρεὶττον οὐκ ἂν εὑρεθείη καὶ γὰρ εἰ μὴ θέ λοντος τοῦ ἐτέρου, τὸ ἕτερόν ἐστιν ἴση ἀμφοτέρων η δύναμις καὶ ὴ ἀσθὲνεια ἐστὶν· ἴση μὲν ὅτι νικῶσιν ἀλλήλων τὴν βουλησιν ἐν τῷ εἶ ναι· ἀσθένεια δὲ ἀμφότέροις ἐ στὶν ὅτι μὴ βουλομένων αυτοῖς παρὰ γνῶμιν τοῦ φαυλου· ἔστι καὶ ὁ φαῦλος παρὰ βούλησιν τοῦ ἀ γαθοῦ· ἄλλως τε καὶ τοῦτο γὰρ ἄν τις ἀντῖς εἴποι· εἰ τὰ φαινὸ μενα ἔργα τοῦ φαύλου ἐστὶ, τὶ τὸ ἔργον τοῦ ἀγαθοῦ φαίνεται γὰρ οὐδὲν πλὴν μόνης τῆς τοῦ κτίσεώς· τί δὲ καὶ τοῦ εἶναι τὸ ἀγαθόν γνώρισμα· οὐκ ὄντων αὐτου ἔργων δι’ ὧν ἔν γνωσθεί η· ἐκ γὰρ τῶν ἔργον ὁ δημιουργὸς γινώσκεται· πῶς δε ὅλως καὶ δυο ἄν εἴη ἐντια ἀλληλων, ἤ τί τὸ διαιρο ῦν ἐστι ταῦτα ἵνα χωρὶς ἀλλήλων γένων ται· εἶναι· γὰρ αὐτὰ ἁμα ὰδύνατα διὰ τὸ αναἰρετικὰ ἀλλήλων εἶναι· ἀλ’ ούδὲ ἕτερον ἐν ἑτέρῳ δυνηθεί η ἂν εἶναι διὰ τὸ ἄμικτον, καὶ ἀν ὸ ό 
 μοιον αὐτῶν· τῆς ζ φ ύσεως· οὐκοῦν ἐκ τρίτου τὸ διαιροῦν φανήσε ται· τῆς γὰρ ἀμφοτέρων εἶναι αὐτο ἀδυνατον· καὶ αὐτὸ θεὸς θς · ἀλλὰ ποί ας ἄν εἴη καὶ τὸ τρίτον φύσεως, πό τερον τῆς τοῦ καλοῦ· ἤ τοῦ φαύλου ἄδηλον φανήσεται· τῆς γὰρ ἀμφο τέρων εἶναι αὐτὸ ἀδυνατον· σαθρᾶς δὴ τοίνυν τῆς τοιαύτης αὐτών διαν οίας φαινομένης, ἀνάγκη τὴν ἀλή θειαν διαλλάμπειν τῆς ἐκκλη σιαστικὴς γνώσεως· ὅτι τὸ κακὸν οὐ παρὰ θεοῦ θυ . οὐδὲ ἐν θεὼ θὼ · οὔτε ἐ ξ ἀρχῆς γέγονεν οὔτε οὐσί α τίς ἐστιν αὐτού· ἄλλὰ ἄνθρωποι ἄνοι κατὰ στέρησιν τῆς τοῦ καλοῦ φαντασίας, ἑαυτοῖς ἐπινοεῖν ἤρξαντο καὶ ἀπλάττειν τὰ οὐκ ὄντα, καὶ ἅπερ βουλονται ὡς γὰρ ἀν τις ήλιου φαίνοντος καὶ πᾶσης τῆς γῆς τῷ φωτὶ τούτου καταλαμπρομενὴς καμύων τοὺς ὀφθαρμοὺς σκότος ἑαὐτῷ ἐπινοεἶ οὺκ ὄντος σκότους, καὶ λοιπὸν ὡς ἐν σκότει πλανὸ’μενος περιπατεῖ, πολάκις πίπτων καὶ κατὰ κρημνῶν ὑπάγων νομιζων εἶναι φὼς ἀλλ’ οὐ σκότος, δοκῶν γὰρ βλέπειν οὐδ’ ὅλως ὁρᾶ, οῦ τω καὶ ἡ ψυχὴ τῶν ἀνθρώπων ἀνων καμύ σασα τον ὸφθαλμὸν δι’ οὗ τὸν θεὸ ν 
 ὁρᾶν δυναται, ἑαὐτὴν τὰ κακὰ ἐπενόησεν· ἐν οἷς κινουμένη, οὐδοἶδεν ὅτι δοκοῦσα τι ποιεῖν οὐδὲν ποιεῖ· τὰ οὺκ ὀντα γὰρ ανἀ πλάτταιται, καὶ οὐχ ὁποία γέγο νε, τοιαὐτῆ καὶ ἔμεινεν ἀλλ’ ὁποίαν ἑαυτὴν ἐνέφυρε, τοιαὺτη καὶ φαί νεται· γέγονε γὰρ εἰς τὸ ὁρὰν τὸν θὲ όν καὶ ὑπ’ αὐτοῦ φωτίζεσθαι· αὕ τη δὲ ἀντι τοῦ θεοῦ τὰ φθαρ τὰ τὰ φθὰρ τὰ καὶ τὸ σκότος ἐζήτησεν ῶς που καὶ τὸ πνεῦμα πνα ἐγγράφως φ ησὶν 
 
 ὁ θεὸς θς τὸν ἄνθρωπον ἄνον ἐποίησεν εὐθυ, αὐ τοὶ δὲ ἐζὴτησαν λογισμοὺς πο λλοὺς· κακίας δὴ οὖν εὕρεσιν καὶ ἐπινοία τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις ἐξ ἀρχῆς οὕτω γέγωνε καὶ πέπλα σ μ αι · πῶς δὲ καὶ εἰς τήν των εἴδωλων μανίαν καταβεβήκασιν ἤδη λαίγειν ἀν αγκαῖον· ἵνα γινωσκης ὅτι ὅλως ἡ τὼν εἰδωλων εὐρεσις οὐκ ἀπὸ ἀγαθοῦ· ἀλλ’ άπὸ κακίας γέγονε· τὸ δὲ τὴν ἀρχὴν ἔχον κακὴν, ἐν οὐδενί ποτε καλὸν κρι θείη· ὅλον ὃν φαῦλον οὐκ ἀρκε σθεῖσα δὲ τῇ τὴς κακίας ἐποινοί ᾳ ἡ τῶν ἀνθρώπων ἀνων ψυχή, κατ’ όλίγον καὶ εἰς τὰ χείρονα ἑαὐτὴν ἐξά γειν καὶ ἤρξατο· μαθοῦσα γὰρ διαφο ρὰς ὴδονῶν· καὶ ζωσαμενὴ τὴν τῶν θείων λήθειν ἡδομενὴ δὲ καὶ πρὸς τὰ τοῦ σῶματος πὰθη· καὶ πρὸς μόνα τὰ παρόντα καὶ τὰς τοῦτων δοξας ἀποβλέ πουσα· ἐνὸμισε μὴ δὲν ἔτι πλέον εἶναι τῶν βλεπομένων, ἀλλὰ μὸ να τὰ πρόσκαὶρα, καὶ τὰ σω ματικὰ εἶναι τὰ καλὰ ἀποστρα φεῖσα δὲ καὶ ὲπιλαθομένη ἐαυ τὴν εἶναι· κατ’ είκόνα τοῦ ἀγαθοῦ 
 θεοῦ θυ , οὐκ ἔτι μὲν δια τὴς ἐν αὐ τη δυνάμεως, τὸν θεὸν θν λὸγον καθ’ ὃν καὶ γέγονεν ορᾶ· ἔξω δὲ ἑαὐτῆς γενὸμένη, τὰ οὐκ ὄντα λογίζεται καὶ ἀνατυποῦται· ἐπικρύψασα γὰρ ταὶς ἐπιπλοκαῖς τῶν σωματικῶν ἐπιθυμιῶν τὸ ὡς ἐν αὐτῆ κάτοπ τ ρον, δι’ οὗ μό νον ὁρᾶν ἠδύνατο τὴν εἰκόνα τοῦ πατρός πρὸς · οὐκέτι μὲν ὁρᾶ ἃ δεῖ ψυχὴν νοεῖν· παντὶ δὲ πε ριφέρεται, καὶ μὸνα ἐκεῖνα ὁρᾷ τα τῇ αἰσθήσει προσπίπτον τα καὶ ἐν ταῖς τοῦτων δόξαις ταραττομέν ή η , λοιπὸν ὃν ἐπε λάθετο ἐν διανοία θεὸν θν 
 τοῦτων δὸ ξαις τοῦτον ἐν σωματικοῖς καὶ αὶσθητοῖς ανἀπλάνττεται· τοῖς φαινομὲνοις τὴν τοῦ θεοῦ θῦ προ σηγορίαν ἀν α τιθεῖσα, καὶ μὸνα ταῦτα δοξάζουσα, ἅπερ αὐτὴ βούλεται· καὶ ὡς ἡδέα ορᾶ προηγεῖται τοί νυν αἰτὶα τῆς εἰδωλολατρίας ἡ κακία· μα θόντες γὰρ οἱ ἄνθρωποι ἄνοι τὴν οὐκ οὖσαν κακίαν εαὐτοῖς ἑσυτοῖς ἐπινοεῖν οὕτω καὶ τοὺς οὐκ ὄντας θεοὺς, ἑαὐτῆς ἀνε πλάσανντο· οἶον δὲ εἴ τις εἰς βυθον καταδὺς μηκετοι βλεποι τω φῶς μὴ δὲ τὰ ἐν τῷ φωτὶ φαινομένα δία τὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ πρὸς το κάτὼν εὐμα καὶ τὴν τοῦ ὕδατος ἐπικειμέν ην ἐπὶχισις αὐτῷ· μόνα δὲ τὰ ὲν τῷ βυθῷ αἰσθόμενος νομήζοὶ μηδὲν πλέον ἐκείνων εἶναι, ἀλλ’ αύτὰ τὰ φαινόμεν α αὐτῷ τῶν ὄντων εἶναι τὰ κύρια, οὕ τω καὶ οὶ πάλαι τῶν ἀνθρώπων ἀνων παράφρο νες καταδῦντες εἰς τὰς τῶν σαρκῶν ἐπιθυμίας καὶ φαντασίας· καὶ ἐπι λαθὸμενοι τῆς περὶ θεοῦ θυ ἐννοιας καὶ δόξης ἀμυδρῶ τῷ λογισμῷ, μᾶ λλον δὲ ἀλογίᾳ χρησάμενοι τὰ φαι νόμενα θεοὺς ἀνετυπώσαντο τὴν κτίσιν παρὰ τὸν κτισαντα δο ξάζοντες καὶ τὰ ἔργα μᾶλλον ἐκ θειά θο ζοντες ἤπερ τὸν τού τον αἴτιον καὶ δημηοὺργὸν δεσπὸ τῆν θεὸν· ωσπερ δὲ κατὰ τὸ προλεχθὲν παράδειγμα οἱ εἰς τὸν βυθὸν καταδυόμενοι, ὅσον μᾶ λλον ἐπικαταβαίνουσὶ, τοσοῦτον εἰς τὰ σκοτεινὸτερα καὶ βαθυτερα ὁρ μῶσιν· οὔτω καὶ τὸ τῶν ἀνθρώπων πέ πονθε γένος· οὐ γὰρ ἀπλὴν ἔσχον τὴν εἰδωλολατρίαν, οὐδὲ ἀφ’ ὧν ἤρξαντο, ἐν τούτοις καὶ διέμει ναν, ἀλλ’ ὅσον τοῖς πρώτοις ὲνεχρό νιζον, τοσοῦτον ἑαὐτοῖς καινο τερας ἐφεύρισκον δεισιδαιμονίας καὶ κόρον οὐ λαμράνοντες τῶν πρὼτων, ἄλλοις πάλιν ἐνέπὶ πλτον κακοῖς, προκόπτοντες ἐν τοῖς αἰσχίστοις, καὶ πλεῖον 
 τῶν ἐπεκτείνοντες τὴν ἀσεβείαν 
 τοῦτο δὲ καὶ ἡ θεία γραφὴ μαρτυρε 
 ται λέγουσα· ὅταν ἔλ῾θη ὰσεβὴς 
 εἰς βάθη κακῶν καταφρονεῖ· ἄρτι γὰρ ἀπεπήδησεν ἡ διάνοια τῶν 
 ἀνθρώπων ἀνων ἀπὸ θεοῦ θῦ · καὶ καταβαίνον τες ταῖς ἐννοίαις καὶ τοῖς λογισμοῖ ς οἱ ἄνθρωποι ἄνοι πρωτοις οὐρανῷ οὐνῷ καὶ ήλίῳ καὶ σελήνη καὶ τοῖς ἄστροις τὴν τοῦ 
 θεοῦ θῦ τιμὴν ἀνὲθηκαν· ἐκείνους, οὐ μὸνον θεοὺς εἶναι νομίζοντες, ἀλλὰ καὶ τὼν ἄλλων τὼν μετ’ αὺ τοὺς αἰτίους· τυγχάνειν· εἶτ’ έπι καταβαίνοντες τοῖς σκοτεινοῖς λο γισμοῖς αἰθέρα καὶ τὸν ἀέρα, καὶ τὰ ἐν τῷ ἀέρι προσηγόρευσαν θεο ὺς προβαίνοντες δὲ τοῖς κα κοῖς· ἤδη καὶ τὰ στοιχεῖα· καὶ τὰς ἀρχαὶλ τῶν τῆς σωμάτων συστάσε ως, τὴν θερμὴν καὶ τὴν ψυχρὰν καὶ τὴν ξηρὰν οὐσίαν θεοὺς ἀνύμνη σαν ὡς δὲ οἱ τέλεον πεσόντες πε ρὶ τὴν γῆν ἰλυσπῶνται δίκην τῶν ἐν τῇ χέρσῳ κοχλιῶν, οὕτως οἱ ἀσεβὲστατοι τῶν ἀνθρώπων ἀνων , πε σόντε καὶ καταπεσόντες ἀπὸ τῆς περὶ θεοῦ θῦ φαντασίας, λοιπὸν καὶ ἀνθρώπους ἀνους καὶ ἀνθρώπων ἀνων μορφὰς· τῶν μὲν ἔτι ζόντων· τῶν δὲ καὶ μετὰ θάνατον ὡς θεοὺς ἀνέ θηκαν· ἔτι δὲ καὶ χείρονα βου λόμενοι καὶ λογιζόμενοι, ἤδη καὶ εἰς λίθους καὶ ξυλα καὶ ἑρ πετά, ἔνυδρά τε καὶ χερσαῖα καὶ εἰς τὰ τῶν ἀλόγον ἀνήμερα ζῶα· τῆν θείαν καὶ ὐπερκόσμιον τοῦ θεοῦ θῦ προσῆγορία μετή νεγκαν, πᾶσαν τιμὴν θεοῦ θῦ αὐτοῖς ἀπονέμοντες, καὶ τὸν ἀλη θινὸν καὶ ὄντος ὄντα θεὸν τὸν τοῦ χριστοῦ χῦ 
 πατέρα πρα ἀποστρεφόμενοι· εἴ θε δὲ κἄν μέχρι τούτων εἰστή κει τῶν ἀφρόνων ἡ τόλμα· καὶ μὴ περαιτέρω βαίνοντες ἑαυτοὺς ταῖς ἀσεβείαις ἐνέφυρον· τοσοῦ τὸν γάρ τινες καταπεπτώκασι, τῇ διανοία, καὶ ἐσκοτίσθησαν τὸν νοῦν, ὥστε καὶ τὰ μὴ δ’ ὅλως μηδαμῶς ὑπάρχοντα· μὴ δὲ ἐν τοῖς γένομένοις φαινόμενα, ὅμως ἑαὐτοῖς ἐπινοῆσαι καὶ θε οποιῆσαι λογικὰ γὰρ ἀλογις ἐπι μίξαντες, καὶ ἀνόμοια τῇ φυ σει, ἐνείραντες, ὡς θεοὺς θρη σκεύουσην οἷοι εἶσιν οἱ παρ’ αἱγυ πτίοις κυνοκέφαλοι καὶ ὀφιο κέραλοι· καὶ ονοκέφαλοι, καὶ ὁ παρὰ λίβυσι κριοκέφαλος ἄ μμων· ἄλλοι δὲ τὰ μέρη τῶν σωμάτων κεφαλὴν καὶ ὦμον καὶ χεῖρα καὶ πόδα καθ’ ἑαὐτὰ διελόντες, ἕκαστον εἰς θεοὺς ἀνέθηκὰν ἐξεθείασαν ὥσπερ οὐκ ἀρκούμενοοι ἐξολοκλήρου τοῦ σώματος ὅλου ἔχειν τὴν θρησκείαν· ἐπιτείνοντες δὲ τῆν ἀσεβείαν ἕτεροι, τὴν πρὸφασιν τῆς τουτων αἰρὲσεως καὶ τῆς ἑαὖτῶν κακίας τὴν ἡδονὴν καὶ τὴν ἐπιθυμίαν θεὀποιή σαντες, προσκυνοῦσιν· οἶος ἐστιν ο παρ’ αὐτοῖς ἔρως καὶ ή ἐν πάφω ἀφροδιτη· οἱ δὲ, ὥσπερ αὐτῶν φιλοτιμου μενοι τοις χείροσιν, ἐτολμη σαν τοὺς παρ’ αὐτῶν ἄρχοντας ἤ καὶ τοὺς τουτων παῖδας εἰς θεοὺς ἀναθεῖναι· ἤ διὰ τι μὴν τῶν ἀρξάντων ἤ διὰ φόβον τῆς αὐτων τυραννίδος· ὼς ὁ ἐν κρήτῃ παρ’ αυτοῖς περιβόητος ζὲς· καὶ ὁ ἐν ἀρκαδὶα ἑρμῆς· καὶ παρὰ μὲν ἰνδοῖς διὸνυσος· παρὰ δὲ αἰγυπτίοις ἔσις καὶ ὄσιρις· καὶ ὦρος· καὶ ὁ νῦν ἀδριανοῦ τοῦ ῥω μαίων βασιλες παιδικὸς ἀντινοος ον καὶπερ εἰδὸντες ἄνθρωπον ἄνον , καὶ ἄνθρωπον ἄνον 
 οὐ σεμνὸν ἀλλ’ ἀσελγείας ἔμπλεον, διὰ φόβον τοῦ προστάξαντος σεβού σιν. ἐπιδημήσας γὰρ ἀδριανὸς τῇ χό ρᾳ τῶν αἰγυπτίων τελευτήσαντα τὸν τῆς ἡδονῆς αὐτοῦ ὑπηρέτην ἀντίνοον, ἐκέλευσε θρησκεύεσθαι· αὐτὸς μὲν καὶ μετὰ θάνατον ἐρῶν τοῦ παιδὸς· ἔλεγχον δὲ ὅμως καθ’ ἑ αὐτοῦ καὶ γνωρισμα κατὰ πᾶ σης εἰδωλατρίας παρέχων, ὅτι οὐκ ἄ λλως εὑρὲθη παρὰ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις αὐ τη ἤ δι’ ἐπιθυμίαν, τῶν πλασαμένων 
 καθῶς καὶ ἡ σοφία τοῦ θεοῦ θῦ προμαρτύ 
 ρεται λέγουσα· ἀρχὴ πορνείας ἐπίνοι α εἰδωλων· καὶ μὴ τι θαυμάσης μὴ δὲ μακρὰν πίστεως εἶναι τὸ λεγό μενον νομίσης, ὅπου γε καὶ ού πο λλῶ πρότερον, ἤ τάχα καὶ μέχρι νῦν ἡ ῥωμαίων σύγκλητος τοὺς πωποτε αὐτῶν ἐξ ἀρχῆς ἄρξαιτας βασιλέας, ἤ πάντας, ἤ οὓς ἂν αὐτοὶ βουλωνται καὶ κρίνουσι δογματίζου σιν ἐν θεοῖς εἶναι· καὶ θρησκεύεσται θεοὺς γράφουσιν· οἶς μὲν γὰρ ἀπε χθάνονται, τουτους ὡς πο λεμίους τὴν φύσιν ὁμολογοῦσι, καὶ ἀνθρώπους ἀνους ὀνομὰζουσιν οὓς δὲ κατα θυμίους ἔχουσι· τουτους δι’ αν δραγαθίαν θρησκεύεσθαι προ στάττουσιν· ὥσπερ ἐπεζουσίας ἔ χοντες τὸ θεοποιεῖν αὐτοὶ, ἄνθρωποι ἄν οι τυγχάνοντες καὶ εἶναι θνητοὶ μὴ ἀρνούμενοι ἔδει δὲ θεοποιοῦν τας αὐτοὺς μᾶλλον εἶναι θεοὺς αὐτούς· τό γὰρ ποιοῦν τοῦ ποιμένου κρεῖττον εἶναι δεῖ καὶ ὁ κρίνων, τοῦ κρινομένου ἐξ ἀνάγκης ἄρχει· καὶ ὁ διδοὺς, πάντως ὸ ἔχει χαρίζεται· ὥσπερ ἀμέρει καὶ πᾶς βασιλεύς ὀ μὲν ἔχει χαρίζεται· τῶν δὲ λα μβανόντων κρείττων καὶ μείζωστίν· εἴ περ οὖν οὓς θελουσιν αὐτοὶ, τούτους θεοὺς δογματίζουσιν εἶναι, ἔδει καὶ αὐτοὺς πρῶτων εἶναι θεοὺς· ἄλλα τὸ θαυμαστόν τοῦτο ἐστὶν ὅτι αὐτοὶ ἀποθνήσκοντες ὡς 
 ἄνθρωποι ἄνοι , ἐλέγχουσι τὴν ἐαυτῶν περὶ τῶν θεοποιηθέντων ὑπ’ αὐτῶν ψῆ φον εἶναι ψευδῆ· τοῦτο δὲ τὸ ἔ θος, οὐ καὶνὸν οὐδὲ ἀπὸ τῆς ῥω μαίων ἤρξατο βουλῆς· ἀλλ’ ἢ ἂνω θεν προγιγνόμενον, καὶ προ μελετωμενον ἐπὶ τῆν τῶν εἰδώ λων ἔννοιαν· καὶ γὰρ οἱ πάλλε παρ ἕ λλησι διαβεβοημένοι θεοὶ ζεὺς καὶ πο σει δων καὶ ἀπό λλων, καὶ ἥφαι 
 στος καὶ ἐ ρμῆ ς καὶ ἐν θηλείαις ἥ ρα· καὶ δήμητρα· καὶ αθηνὰ καὶ ἄρτεμις, ταῖς θησέως του παρὰ τοῖς ἕλλησιν ἱστορουμενου διαταγαῖς ἐκρίθησαν λέγε σθαι θεοὶ· καὶ οἱ μὲν διατα ξάμενοι ὡς ἄνθρωποι ἄνοι ἀποθνήσκοντες, θρηνοῦνται· οὓς δὲ διετὰξαν το, οὖτοι ὡς θεοὶ προσκυνοῦν τ ε αι · ὤ πολλῆς ἐναντιότητος καὶ μανίας· τὸν διαταξάμενον εἰδὸτες· οὓς διετάξατο προτι μῶσι· καὶ εἶθε μέχρις ἀῤῥέν ων εἰστήκει τουτων ἡ εἰδωλολα τρία καὶ μη εἰς θειλεῖας κα τὲφαιρον τῆν θεὶαν προσηγο ρίαν· καὶ γὰρ καὶ γυναῖκας ἃς οὐδὲ εἰς κοινήν περὶ πραγμάτων συ μβουλίαν λαμβάνειν ἀσφαλὲς, ταῦτας τῇ τοῦ θεοῦ θῦ τιμῇ θρησκεύ ουσι καὶ σέβουσιν ὡς αἱ μὲν παρὰ θησέως διαταγεῖσαι, ἃς προ ειρήκαμεν παρὰ δὲ αἰγυπτίοις, ἴσις καὶ κόρη· καὶ νεωτέρα· καὶ παρ’ ἄλλοις ἀφροδίτην· τὰ γὰρ τῶν ἄλλων ὀνόματα οὐδὲ λέγειν εὐαγὲς ἡγουμεν πάσης χλεύης ὄντα μεστᾴ πολλοι γὰρ οὐ μόνον ἐν τοῖς πάλαι· ἀλλὰ καὶ ἐν τοῖς καθ’ ἡμας χρόνοις ἀποβαλόντες φίλτατα· καὶ αδελ φοὺς καὶ συγγενεῖς καὶ γυναῖκας πολαὶ δὲ καὶ ἂνδρας ἀποβαλοῦ σαι· οὓς πάντας ἤλεγξεν ἠ φύσις ἀνθρώπους ἀνους εἶναι θνητοὺς, τού τους καὶ ταὐτας διὰ τὸ πολύ περὶ αὐτῶν πένθος ἀνα ζωγραφήσαντες, καὶ θυσίας ἀνα πλασαντες, ἀνέθηκαν· οὓς οἱ μετὰ ταῦτα διὰ τὴν πλάσιν καὶ τὴν τοῦ τεχνήτου φιλοτιμί αν, θεοὺς ἐθρήσκευσαν· πρᾶγμα πάσχοντες οὐ κατὰ φύσιν· οὓς γὰρ οἱ γονεῖς ὡς μή ὄντας θεοὺς, αἰ θρήνησαν· οὐκ ἄν γὰρ εἴπερ ᾔδεισαν αὐτοὺς θεοὺς· ὡς ἀπο λλoμένους ἐκόψαντο· τούτου γὰρ χαριν οὐ μόνον νομίζοντες θεοὺς εἶναι αὐτοὺς· ἀλλὰ μὴ δ’ ὅλως ὑπάρ χειν ἐν εἰκόνα τουτους ἐτυπῶσαν το· ἵνα τὸ μὴ κέτι εἶναι τὴν διὰ τῆς εἰκόνος δόκησιν ὁρῶντες παρα μυθῶνται, τούτοις ὅμως οἱ ἄφρο νες, ὡς θεοῖς εὔχονται, καὶ τὴν τοῦ ἀληθινοῦ θεοῦ θυ τιμὴν περιτιθέ ασιν· ἐν γοῦν αἰγυπτῳ εἰς ἔτι καὶ ν ῦν ὁ περὶ όσιρες καὶ ὄρου καὶ τυ φωνως καὶ τῶν ἄλλων θρῆνος τῆς ἀπωλίας ἐπειτελεῖται καὶ τὰ ἐν δω δωνη χαλκεῖα· καὶ οἱ ἐν κρήτῃ κορύ βαντες, τὸν δία μὴ εἶναι θεὸν ἐ λέγχουσιν· ἀλλ’ ἄνθρωπον ἄνον · καὶ τοῦτον ἐκ 
 πατρὸς προς ὠμοβόρων γενόμενον· καὶ τὸ γε θαυμαστὸν· ὅτι καὶ ὁ πάν υ παρ’ ἕλλησι σοφὸς καὶ πολλὰ καυχησάμενος ὁς περὶ θεοῦ θυ διανο ηθεὶς ο πλάτων, εἰς τὸ πειραῖἀ με τὰ σωκράτους κατέρχεται, τὴν 
 ἀνθρώπου ἀνου τέχνῃ πλασθεῖνσαρ ἄρτεμιν προσκυνήσων ταὺτας δὲ καὶ τὰς τοιαῦτας τῆς εἰδωλομανείας εὑ ρέσεις, ἄνωθεν καὶ πρὸ πολοῦ 
 προδιεδίδασκεν ἡ γραφὴ λέγου 
 σα· ἀρχὴ πορνείας ἐπίνοια εἰδώλων εὺρεσις δὲ αὐτῶν, φθορὰ ζωῆς οὔτε γὰρ ἦν ἀπ’ άρχῆς· οὔτε εἰς τὸν αἰῶνα ἔσται· κενοδοξία γὰρ ἀνθρώπων ἀνων 
 ἦλθεν εἰς τὸν κόσμων, καὶ διὰ τοῦτο σύντομον αὐτῶν τὸ τέλος ἐπενοήθει· ἀῶρῳ γὰρ πένθει τρυχόμενος πατὴρ πηρ τοῦ ταχέως ἀφαιρέθεντος τέκνου εἶκόνα ποιήσας, τὸν τὸτε νεκρὸν ἄνθρωπον ἄνον , νῦν ὡς ζο῀ντα ἐτὶμησε· καὶ παρέ δωκε τοῖς ὑποχοροίοις μυστήρι α καὶ τελετὰς. εἴτ’ έν χρόνω κρατηθέν τὸ ἀσέβὲς ἔθος ὡς νόμος ἐφυλάχθη, καὶ τυρά ννων ἐπιταγαῖς ἐθρησκεύετο τὰ γλυπτά, οὓς ἐν ὄψει μὴ δυ νάμενοι τιμᾶν ἄνθρωποι ἄνοι διὰ τὸ μακρὰν οἰκεῖν, τὴν πόῤῥωθεν ὄ ψιν ἀ ν νατυπωσάμενος, ἐμφα νῇ εἶκόνα τοῦ τετιμημένου βασιλέως ἐποίησαν· ἵνα τὸν ἀποντα ὡς παρόντα κο λακεύ ω ου σι διὰ τῆς σπουδῆς εἰς ἐπίτασιν δὲ θρησκείας καὶ τοὺς ἀγνοοῦντας ἡ τοῦ τεχνήτου προ ετρέψατο φιλοτιμία· ὁ μὲν γὰρ ἴσως τῷ κρατοῦντι βουλόμενος ἀρέσαι, ἐξεβιάσατο τῇ τέχνῃ τὴν ὁμοιότητα ἐπὶ τὸ κάλλι ον· τὸ δὲ πλῆθος ἐφελκόμενον, διὰ τὸ εὕχαρι τῆς ἐργασίας, τὸν πρὸ ὀλίγου τιμηθέντα ἄνθρωπον ἄνον · νῦν σεβάσμα ἐ 
 λ ογίσαντο· καὶ τοῦ το ὲγεγόνει τῶ βίῳ εἰς ἔνεδρον· ὅτι ἤ συμφορᾶ ἤ τυραννίδι δου λεύσαντες ἄνθρωποι ἄνοι , τὸ ἀκοινώνη τον ὄνομα λίθο υ ι ς καὶ ξυλοις περι ἐθη καὶ τοιαὐτοις τοίνυν τῆς τῶν εἰδωλων εὐρέσεως· ἐπὶ μάρτυρι της γραφῆ παρὰ τοῖς 
 ἀνθρώποις ἀνοις ἀρξαμένης καὶ ὰναπλα σθείσης ὠρα λοιπον σοι καὶ τὸν κατ’ αύτὴς ἔλεγχον ἀπο δεῖξαι· ου τοσοῦτον ἔξωθεν ὅ 
 σων ἀφ’ ὧν οὗτοι περὶ αὐτῶν φρονοῦσιν τὰ τεκμήρια λα μβανόνταις· εἰ γάρ τις τῶν πα ρ’ αὐτοις λεγομένων θεῶν, ἵνα πρὼτον ἀπὸ τουτων τῶν κάτωθεν ἄρξωμεν, λάβοι τὰς πράξεις· εὐρήσεὶ μὴ μόνον οὐκ εἶναι αὐτοὺς θεοὺς, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀνθρώπων ἀνων τοὺς αἰσχίστους γεγονότας οἷον γὰρ, οἶ όν ἐστιν ἵδεῖν τοὺς παρὰ ποιηταῖς τοῦ διος ἔρωτας καὶ τὰς ἀσελγείας· οἶόν ἐστιν αὐτὸν ἀκού ειν ἁρπάζοντα μὲν τὸν γανυ μήδην, καὶ τὰς κλοπιμαί ους ἐργαζόμενον μοιχείας· δε δειότα δὲ καὶ δειλιῶντα μὴ μὴ παρὰ γνωμην αὐτοῦ· τὰ τὼν τρωων ἀπόλληνται τείχει οἷόν ἐστιν ἰδεῖν αὐτὸν ἀχθόμεν ον ἐπὶ τῷ θανάτῳ τοῦ υἱἐ ος αὐτοῦ σαρπιδωνος· καὶ βου λόμενοι αὐτῷ βοῆθῆσαι καὶ μὴ δυνάμενον· καὶ ἐπιβουλόμεν ον ὑπὸ τῶν ἄλλων λεγομένων θε ῶν, ἀθηνᾶς δῆ λέγω καὶ ῆ ρας καὶ ποσειδωνος· βοηθου μενον δὲ ὑπὸ θέτιδος γυναι κὸς καὶ τοῦ ἑκατοντὰχειρος αἰγαίωνος· καὶ νικώμενον ὑ πὸ ἡδονῶν· δουλεύοντα δὲ γυν αιξὶ· καὶ δι’ αὐτὰς ἐν ἀλό γοις ζωοις τετράποσί τε καὶ πτηνοῖς ταῖς φαντασίαις παρ ακινδυνεύονται· καὶ πάλιν αὐτὸν μ῞ κρυπτόμενον διὰ τὴν τοῦ πατρὸς προς ἐπιβουλὴν· τὸν δὲ κρόνον ὑπ’ αὐτοῦ δεσμου μενον· κᾀκεῖνον αποτέμνον τα τὴν πατέρα πρα · ἆρ’ οὗν ἄξιον τοῦ τον ὑπονοειν θεὸν, τοσαῦτα δράσαντα καὶ διαβληθέν τα, ἄ μὴ δὲ οἱ κοινοὶ ῥωμαίων νόμοι καὶ τοὺς ἀπλ ῶ ὸ ς ἀνθρώπους ἀνους 
 ἐπιτρέπουσι ποιεῖν· ἵνα γὰρ ἐκ πολλῶν ὀλίγα μνημονεύ σω διὰ τὸ πλῆθος· τίς ἰδὼν αὐτοῦ τὴν εἰς σεμέλιν καὶ ληδαν καὶ ἀλκμήνην καὶ ἄρτεμιν καὶ λητω καὶ μαῖ αν καὶ εὐρωπην, καὶ δανά ην καὶ ἀντιόπην παρανομί αν καὶ φθοράν· ἤ της ἰδων τὴν εἰς τῆν ἰδίαν αὐτοῦ ἀδελφὴν ἐπιχείρησιν καὶ τόλμαν, ὅτι τὴν αὐτὴν ἀδελφὴν εἶχε καὶ γυναῖκα, οὐκ ἂν χλευάσειε καὶ ζημιωσειε θανάτῳ; ὅτι μή μόνον ἐμοίχευσαν ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐκ της μοιχείας αὐτῷ γενομένους παῖδας θεοποιήσας ἀνέθηκεν εἰπικάλυμμα τῆς παρανομίας αὐτοῦ τὴν τῆς θεο ποιίας φαντασίαν κατασκευάζων· ὧν εἰσί διόνυσος καὶ ἡρα κλ ῆς καὶ διόσκο ροι καὶ ἑρμῆς καὶ σωτείρα· τις ἰδὸν τῆν τῶν λεγομένων θεῶν ἀκατάλακτον πρὸς αὐτοὺς ἔριν ἐν ἰλίῳ, τῶν ἑλλήνων καὶ τῶν τρώων χάριν οὐ καταγνώσεται τῆς ἀσθενείας αὐτῶν; ὅτι διὰ τὴν πρὸς ἀλλήλους φιλονεικίαν καὶ τοὺς 
 ἀνθρώπους ἀνους παρώξυναν· τίς ἰδων ὑπὸ μὲν διομήδους τιτρωσκομένους ἄρεα καὶ αφροδιτην, ὑπὸ δὲ ἠ ἡ ρα κλέους τὴν ἡραν καὶ τὸν ὑπο χθόνιον, ὃν καλοῦσι θεὸν ἀϊ δωνέα· καὶ διόνυσον μὲν ὑπὸ περ σέως· ἀθηνᾶν δὲ ὑπὸ ἀρκά δος· καὶ τον ἤφαιστον ῥιπτόμεν ον καὶ χωλαίνοντα· οὐ καὶ ταγνω σεται τῆς φυσεως· καὶ ἀποστρα φήσεται μὲν τὸ εἶναι αὐτοὺς ἔ τι λέγειν θἑούς φθαρτοὺς δὲ καὶ παθητοὺς ἀκούων, οὐδὲν ἄλλοι ἤ ἀνθρώπους ἀνους ἀθενῆς ἐπιγνώ σεται, καὶ μᾶλλον τοὺς τρώσαν τας, ἤ τοὺς τρωθέντας θαυ μάσειεν; ἤ τίς ἰδὼν τὴν ἄρε ος πρὸς ἀφροδίτην μοιχείαν, καὶ τὸν ἡφαίστου κατ’ ἀμφοτέρων κατασκευαζόμενον δόλον, καὶ τοὺς ἄλλους λεγομένους θεο ὺς ἐπὶ θέαν τῆς μοιχεῖας ὑπὸ τοῦ ἡφαιστη καλουμένους, καὶ αὐτοὺς ἐρχομὲνους καὶ ορῶντας αὑτοῦ τὴν ἀσέλγειαν, οὐκ ἂν γελάσειε· καὶ καταγνωσεται τῆς φαυλότητος αὐτῶν; ἤ τής οὐκ ἄν γελάσειεν ὁρῶν τὴν ἡρακλέους πρὸς τὸν ὀμφά λην ἐκ μέθης παραφροσύνην καὶ ἀσωτίαν; τὰς γὰρ καθ’ ἡδο νὴν αὐτῶν πράξεις, καὶ τοὺς παραλὸγους αὖτῶν ἔρωτας καὶ τὰς ἐν χρυσῷ καὶ ἀργυρω καὶ χαλ κῷ καὶ σιδῆρῳ καὶ λίθοις καὶ ξύ λοις θεοπλαστίας, οὐ δεῖ διελέγχειν μετὰ σπουδῆς τῶν πραγμάτων καὶ ἀφ’ ἑαυτῶν ἐχόντων τὸ μῦσος· καὶ δι’ ἑαὐτο῀ν ἐπιδεικνῦμένων τὸ τῆς πλάνης γνώρισμα· ἐφ’ οἷς μά λινστα καὶ οἰκτιρήσειεν ἄν τις τοὺς ἀπατωμένους ἐν αὐτοῖς· τῇ γὰρ ἑαὐτῶν γυναικὶ μισοῦν τες τὸν ἐπιβαίνοντα μοιχὸν, τοὺς τῆς μοιχείας διδασκά λους θεοποιοῦντες οὐκ αἰσχύνον ται· καὶ ταῖς ἀδελφαὶς αὐτοὶ οὐ κ ἐπιμηγνύμενοι, τοὺς τοῦ το ποιήσαντας προσκυνοῦσι καὶ ὁμολογοῦντες εἶναι κακήν τὴν παιδοφθορίαν τοὺς ἐπὶ ταύ τῃ διαβαλλομὲνους θρησκεύουσι· καὶ ἅ μὴ δὲ ἐν ἀνθρώποις ἀνοις εἶναι ἐπιτρέ πουσιν οὶ νὅμοι, ταῦτα τοῖς ὑ π’ αὐτῶν ὀνομαζομένοις θεοῖς πε ριτιθέντες οὐκ ἐρυθριῷσιν· εἶτα προσκυνοῦντες λίθους καὶ ξύλοις οὐχ ορωσις ὅτι τὰ μὲν ὅμοια τοῖς ποσὶ πατοῦσι καίουσι· τὰ δὲ τούτων μέρη θεοὺς προσα γορεύουσι· καὶ ἅ πρὸς ὀλιγον εἰς χρῆσιν εἶχον ταῦτα διὰ πα ραφροσύνην γλυψαντες σε βούσιν· οὐχ ὁρῷντες οὐδὲ λο γιζόμενοι τὸ σύνολον, ὅτι οὐ θεοὺς· ἀλλὰ τὴν τέχνην τοῦ γλυψαντος προσκυνοῦσιν· ἐ ως μὲν γὰρ ἄξιστός ἐστιν ὁ λί θος· καὶ ἡ ὕλη ἀργῇ ἐπι τοσοῦ τον ταῦτα πατοῦσι καὶ τοῦ τοις εἰς ὑπηρεσίας τὰς ἑαυτῶν πολλακις καὶ τὰς ἀτιμωτέρας χρῶνται· ἐπειδ’ἄν δ’ ὁ τεχνίτης εἰς αὐτὰ τῆς ἴδιας ἐπιστῆμης ἐ πιβαλλη τὰς συμμετρίας, καὶ ἀνδρὸς ἤ γυναικοι εἰς τὴν ὕλην σχῆμα τυπώσῃ, τότε δὴ χάριν ὁ μολογήσαντες τῷ τεχνίτῃ λοιπὸν ὡς θεοὺς προσκυνοῦσι· μι σθοῦ παρὰ τοῦ γλυψαντος αὐ τοὺς ἀγοράσαντες· πολλάκις δὲ καὶ αὐτὸς ὁ ἀγαλματοποι ὸς, ὥσπερ ἐπιλαθόμενος ὧν αὐτὸς εἰργάσατο, τοῖς ἰδίοις ἔργοις προσεύχεται· καὶ ἃ πρὸς ὀλιγοὺ κατὲξεε καὶ κατέκο πτε, ταῦτα μετὰ τὴν τέ χνην θεοὺς προσαγορεύει· ἔ δει δὲ εἴπερ ἦν θαυμάζειν ταῦ τα, τὴν τοῦ ἐπιστήμονος τέχνην ἀπὸδέχεσθαι· καὶ μὴ τὰ ὑπ’ αὐτοῦ πλασθὲντα τοῦ πεποιηκότος πρὸτιμᾶν οὐ γὰρ ἡ ὑλην τὴν τέχνην· ἀλλ’ ἡ ὕ λη τὴν τέχνην ἐκόσμησε, καὶ ἐθεοποίησε· πολῶ οὖν 
 και μᾶλλον δικαὶότερον ῆν τὸν τεχνίτην αὐτοὺς· προσκυνεῖν ἤπερ τὰ ὑπ’ αὐτοῦ πεποι ημένα ὁτι τὲ καὶ προϋπῆρ χε τῶν ἐκ τέχνης θεῶν· καὶ ὅτι ως ἠβουλήθη· οὕτω καὶ γεγόνασι· νῦν δὲ, παραγκονι σῶμενοι τὸ δίκαὶον καὶ τὴν ἐπιστήμιν καὶ τὴν τέχνην ἀτιμάσαντες, τα μετ’ ἐπιστήμης καὶ τεχνης γεγονό τα προσκυνοῦσι· καὶ τοῦ ποι ἦσαντος ἀνθρώπου ἀνου ἀποθνήσκον τος, τὰ ὑπ’ αὐτοῦ γενόμενα ὡς ἀθάνατα τιμῶσιν· ἄ εἰ μὴ τύ χοιεν τῆς καθ’ ἡμέραν ἐπιμελείας, πάντως τῷ χρόνῳ διὰ τὴν φύ σιν ἀφανίζόνται· πῶς δὲ οὐκ ἄν τις αὐτοὺς οἰκτειρήσειε καὶ κατὰ τοῦτο· ὅτι βλεπόντες αὐτοὶ, τοὺς μὴ βλέποντας προσκῦν οὺσι· καὶ ἀκούσαντες αὐτοὶ, τοῖς μὴ ἀκουουσι προσεύχον ται· καὶ ἔμψυχοι καὶ λογικοὶ κατὰ φύσιν ὄντες οἱ 
 ἄνθρωποι ἄνοι , τοὺς μὴ δ’ὅλως κινουμένους ἀλλὰ ὰ῀ψύχους ὄνοτας ὡς θεους προσαγορεύουσι· καὶ το καὶ γε θαυμαστόν; ὄτι ους αὐ τοι φυλάττουσιν ὑπεξού σίαν ἔχοντες, τούτοις ὡς δεσπὸταις δουλεύουσι· καὶ μή τη νομήσις ταῦτα με λέγειν ἁἀπλῶς· ή ψεύδεσθαι κατ’ αὐτῶν· ἕστι μὲν γὰρ καὶ τοῖς οφθαλμοῖς ἡ πίστις ἀπαντωσα τοῦτων· καὶ πάρεστι τοῖς βουλο μένοις ὁρᾶν· τὰ τοιαῦτα· κρεί ττων δὲ μαρτυρία περὶ τούτων ἐστὶ καὶ παρὰ τῆς θείας γραφῆς προδιδασκουσης ἄνωθεν καὶ λεγούσης 
 τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν ἀργύρι 
 ον καὶ χρυσίον ἔργα χειρὼν ἀνθρώπων ἀ 
 νων ὁφθαλμοὺς ἔχουσι καὶ 
 οὐκ ὄψονται· στὸμα ἔχουσι 
 καὶ οὐ λαλήσουσιν· ὦτα ἔχου 
 σι καὶ οὐκ ἀκούσονται· ῥίνας 
 ἔχουσι καὶ οὐκ ὀσφρανθήσον 
 ται χεῖρας ἔχουσι καὶ οὐ ψη 
 λλαφήσουσιν πόδας ἔχουσι 
 καὶ οὐ περιπατήσουσιν· 
 οὐ φωνήσουσιν ἐν τῷ λαρυ 
 γγι αὐτῶν· ὅμοιοι αὐτοῖς 
 γένοιντο οἱ ποιοῦντες αὐτά. 
 οὐδὲ προφητικὴ δὲ τούτων ἀπέστη 
 μέμψις ἀλλ’ ἔστι καὶ ἐν τουτοις ὁ κα 
 τ’ αὐτῶν ἔλεγχος λέγοντος τοῦ πνεύματος πνς 
 
 αἰσχυνθήσονται οἱ πλάσαντες θεον θν 
 
 καὶ γλὺφοντες πάντα μάταια· 
 καὶ πάντες ὅθεν ἐγένοντο ἐξηράν 
 θησαν, καὶ κωφοὶ απὸ ἀνθρώπων ἀνων συνα 
 χθήτωσαν πάντες καὶ στήτωσαν ἅμα 
 καὶ ἐντραπήτωσαν καὶ αἰσχυνθή 
 τωσαν ἅμα· ὅτι ὠξυνε τέκτων 
 σίδηρον, καὶ σκεπάρνω εἰργά 
 σατο αὐτό· καὶ ἔστησεν αὐτὸ 
 τῷ βραχίονι τῆς ἵσχυος αὐτοῦ· καὶ 
 πεινάσει καὶ ἀσθενήσει καὶ 
 οὐ μὴ πίει ὕδωρ· ξυλα γὰρ 
 ἐκλεξαμενος τὲκτων, ἔστησεν 
 αὐτὸ ἐν μέτρῳ· καὶ ἐν κόλλῃ 
 ἐρύθμισεν αὐτὸ· καὶ ἐποί 
 ησεν αὐτὸ ὡς μορφήν ἀνδρὸς· 
 καὶ ὡς ὡραιοτάτου ἀνθρώπου ἀνου , ἔστησεν 
 αὐτῷ βραχίονι τῆς ἰσχύος αὐ 
 τοῦ· καὶ πεινάσει καὶ ἀσθενή 
 σει καὶ οὐ μὴ πίει ὕδωρ· ξὕλα 
 γὰρ ἐκλεξαμενος τέκτων, ἔ 
 στησεν ἔστησεν αὐτὸ ἐν μέτρῳ καὶ 
 ἐν κόλλῃ ἐρυθμὸσεν αὐτό, καὶ 
 ἐποίησεν αὐτὸ ὡς μορφήν ἀν 
 δρὸς· καὶ ὡς ὡραιοτάτου ἀνθρώπου ἀνου 
 
 ἔστησεν αὐτὸ ἐν οἴκῳ· καὶ ὃ ἔκο 
 ψε ξύλον ἐκ τοῦ δρυμοῦ, καὶ 
 ὃ ἐφύτευσεν ὁ κύριος κς καὶ ὑετὸς ἐ 
 μήκυνεν ἵνα ᾖ ἀνθρώποις ἀνοις εἰς καῦ 
 σιν· καὶ λοαβὼν ἀπ’ αὐτοῦ θερ 
 μανθῆ· καὶ καύσαντες ἔ 
 πεψαν ἄρτους ἐπ’ αὐτῷ, τὸ δὲ 
 λοιπὸν εἰργάσαντο εἰς θεούς 
 καὶ πρὁσεκύνησαν αὐτοὺς οὖ 
 τὸ ἥμισυ αὐτοῦ κατέκαυσε 
 πυρὶ· καὶ ἐπὶ τῷ ἥμίσυ 
 αὐτοῦ κρέας ὀπτήσας, ἔφαγε καὶ ἐνεπλήσθη· καὶ θερμανθεὶς, εἶ 
 πεν· ἡδύ μοι ὅτι ἐθερμάνθυν 
 καὶ εἶδον πῦρ· τὸ δὲ λοιπὸν προ 
 σεκύνησε λέγων· ἐξελοῦμε ὅ 
 τι ὁ θεός θς μου εἶ σύ· οὐκ ἔγνωσαν 
 φρονῆσαι ὅτι ἀπιμαυρῶθησᾶν 
 τοῦ βλέπειν τοῖς ὁφθαρμοῖς 
 αὐτον· καὶ τοῦ νοῆσαι τῇ καρδία· 
 καὶ οὐκ ἀνελογίσατο τῇ καρ 
 δία αὐτού· οὐδὲ ἀνελογίσατο 
 τῇ ψυχῇ αὐτοῦ· οὐδὲ ἔγνω 
 τῇ φρονησει· ότι τὸ ἥμισυ αὐτοῦ 
 κατέκαὶσεν ἐν περὶ καὶ ἔπε 
 ψεν ἐπὶ τῶν ἀνθράκων αὐτου 
 ἄρτους· καὶ ὀπτήσας κρέας ἔ 
 φαγε, καὶ τὸ λοιπὸν αὐτοῦ εἰς 
 βδελυγμα ἐποίησε καὶ προσ 
 κυνοῦσιν αὐτό. γνῶτέ ὅτι σποδὸς ἠ καρδία αὐτῶν καὶ 
 πλανωνται· καὶ οὐδεὶς δύναται 
 ἐξελέσθαι τὴν ψυχὴν αὐτῶν· εἴ καὶ οὐκ ἐρεῖται ὅτι ψεῦδος ἐν τῇ δεξιᾷ μου· πῶς οὖν οὐ κἄν θεοι παρὰ πᾶσι κριθεῖ εν, οἱ καὶ παρὰ τῆς θείας γραφῆς ἀσεβείας κατηγορουμενοι; ἤ πῶς οὐκ ἂν εἶἐν κακοδαίμονες οἱ οὕ τῳ φανερως ἐλεγχόμενοι τὰ ἄ ψυχα θρησκεύοντα ἄντί τῆς ἀ ληθείας ποὶα δὲ τοῦτων ἐλ πὶς; ἤ τὶς ἄν αὐτοῖς γένοιτο συγγ ν ώμη; πεποιθῶσιν ἐ πι τὰ ἄλωγα καὶ ἀκίνητα ἅ ἀντὶ τοῦ ἀληθεινοῦ θε οῦ σεβούσιν εἴθε γὰρ εἴθε κἄν χωρὶς σχήματος αὐτοῖς τοὺς θεους ἔπλαττεν ὁ τεχνίτης ἵνα μὴ τῖς ἀναι σθησίας φανερὸν ἔχωσι· τὸν ἔλγχον· ὑπέκλεψαν γὰρ ἄν τὴν ὑπόνοι αὐτῶν ἀκεραίων, ως αἰσθομένων τῶν εἰδωλων, εἰ μὴ τὰ συμβολα τῶν αἰσθήσεων οἶον ὀφθαλμοὺς καὶ ῥίνας καὶ ὦτα καὶ χειρας καὶ στόμα εἶχον ἀκινήτως κείμενα πρὸς τὴν τῆς αἰσθήσεως χρησιν· καὶ τὴν τῶν αἰσθητῶν ἀντίληψιν· νῦν δὲ, ἔχοντες οὐκ ἒχουσι· καὶ στη κοντες οὐ στήκουσι· καὶ καθεζό μενοι οὐ καθέζονται· οὐ γὰρ ἔ χουσι τοῦτων τὴν ἐνέργειαν, ἀ λλ’ ὡς ὁ πλάσας ἠθέλησεν, οὕ τω καὶ μένουσι κείμενοι· θεοῦ θῦ μὲν γνωρισμα μηδὲν παρέχον τες ἄψυχοι δὲ καθόλου μόνον 
 ἀνθρώπου ἀνου τέχνη φαινομενοι τεθέν τες· εἴθε δὲ καὶ οἱ τῶν τοιούτων ψευδοθέων κήρυκες καὶ μάν τεις ποιηταὶ λέγω καὶ συγγρα φεῖς· ἁπλῶς θεοὺς αὐτοὺς εἶναι γεγραφήκεισαν· ἀλλὰ μὴ καὶ τὰς πράξεις αὐτῶν πρὸς ἔλε γχον ὰθεότητος καὶ αἰσχροποι οῦ πολιτείας ἀναγραφηκεισαν ἡδύ ναντο γὰρ καὶ μόνῳ τῷ τῆς θε῟ο τητος ὀνόματι τὴν ὰλήθείαν πλανῆσαι· νῦν δὲ ἔρωτας καὶ ἀ σελγείας διηγούμενοι· τοῦ δι ός· καὶ παιδοφθορίας τῶν ἄλλ ων· καὶ ζηλοτυπίας πρὸς ἡδο νὴν τὼν θηλειῶν· καὶ φόβους καὶ διλιὰς καὶ τὰς ἄλλας κακίας οὐδέν ἄλλο ἤ ἑαὐτοὺς ἐλέγχουσιν ὅτι οῦ μόνον οὐ περὶ θεῶν διηγοῦνται, ἀλλ’ οὐδὲ περὶ ἀνθρώπων ἀνων σεμνῶ· περὶ δὲ αἰσχρῶν καὶ τοῦ καλοῦ μα κρὰν ὄντων μυθολογοῦσιν ἀλλ’ ἴσως περι τῶντων οἱ δυσεβεῖς ἐπὶ τὴν ἰδιότητα τῶν ποιητῶν καταφεύξονται, λέγον τες τῶν ποιητῶν ἴδιον εἶναι τὸν χαρακτειρα τὰ μὴ ὄντα πλάττεσθαι καὶ ψεύδεσθαι περὶ μύθων εἰς ἡδονὴν τῶν ἀκουόντων· οὖ χάριν καὶ τὰ περὶ θεῶν αὐτοὺς πεποι ηκέναι φήσουσιν· ἀλλ’ αὕτη καὶ πάντων μᾶλον ἡ πρόφασις αὐτοῖς ἔωλος δειχθήσεται· ἀ φ’ ὧν αὐτοὶ περὶ τούτων ἔχουσιν δόξαν καὶ προτίθεν ται· εἰ γὰρ τὰ παρὰ ποιηταῖς ἐστι πλάσματα καὶ ψευδῆ ψευδὴς ἂν εἴη καὶ αὐτὴ· ἠ περὶ τοῦ διὸς καὶ κρόνου καὶ ἡρας καὶ ἄρεος καὶ τῶν ἄλλων όμασία ἰσως γὰρ ὡς αὐτοὶ φασὶ καὶ τὰ ὀνό ματὰ πέπλασται· καὶ οὐκ ἔστι μὲν ὅλως ζεὺς· οὐδὲ κρόνος οὐ δὲ ἄρης· πλάττονται δὲ τούτους ὡς ὄντας οἱ ποιηταὶ πρὸς ἀ πάτην τὼν ἀκουόντων· πλαττόν των δὲ τῶν ποιητῶν τὰ μὴ ὄν τα πῶς ἄντας αὐτοὺς θρη σκεύουσιν; ὄ ἴσως γὰρ ἄν πά λιν φήσωσι τά μὲν ὀνόματα οὐ πλὰττονται, τὰς δὲ πράξεις ψεύδονται κατ’ αὐ τῶν· ἀλλὰ καὶ τοῦτο οὐδὲν ᾖττον πρὸς ἀπολογίαν αὐ τῷν οὐκ ἀσφαλὶς· εἰ γὰρ τὰς πράξεις ἐψεύσαντο, πάν τως καὶ τὰ ὀνόματα ὧν καὶ τὰς πράξεις εἶναι διηγήσαν το ἤ ἀληθεύουσι περὶ τὰ ὀνόματα ἀληθεύουσι· καὶ περὶ τὰς πράξεις ἐξ ᾶν άγκης ἄλλως τε οἱ εἶναι τού τους θεοὺς μυθολογίσαν τες· ἴσασιν ἀληθῶς· καὶ ἃ δεῖ θεοὺς πράττειν καὶ οὐ κ ἄν ποτε τὰς ἀνθρώπων ἀνων θεοῖς προ σαψει εὐνοίας· ὥσπερ οὐδὲ τὸ τοῦ πυρὸς ἔργον τῷ ὕδα τι τίς ἀναθείσει· τὸ μὲν γὰρ καίει τὸ δὲ ἔμπαλιν τὴν οὐ σίαν ἔχει ψυχράν εἰ μὲν οὖν αἱ πράξεις εἰσὶ θεῶν ἄξιαι, θε οὶ ἂν εἶἐν καὶ οἱ τούτων ἐργά ται· εἰ δὲ ἀνθρώπων ἀνων εισὶ, καὶ καὶ 
 ἀνθρώπων ἀνων οὐ καλῶν τὸ μοιχεύειν καὶ τα προειρημένα ἔργα 
 ἄνθρωποι ἄνοι 
 ἄνθρωποι ἄνοι ἂν εἶεν οἱ ταῦτα πράξαντες καὶ οῦ θεοὶ· κατ’ ἀ λλήλους γὰρ ταῖς οὐσίαις καὶ τὰς πράξεις εἶναι χρη ἵνα καὶ ἐκ τῆς ἐνεργείας ὁ πράξας μαρτυριθῆ, καὶ ἐκ τῆς οὐσίας ἡ πρᾶξις γνωσθῆναι δυνηθεῖ· ὡσπερ οὖν εἴ τις δι ἀλεγόμενος περὶ ὕδατος καὶ πυρός· καὶ τὰς τούτων ἐνερ γείας ἀπαγγέλλων οὐκ ἂν εἶπε τὸ μὲν ὕδωρ καίειν τὸ δὲ πῦρ ψυχειν· οὐδ’ εἴ τις περὶ ἡλίου καὶ γῆς διηγεῖτο ἔλε γεν ἄν τὶν μὲν γῆν φωτίζοιν τὸν δὲ ἥλιον βοτάνες καὶ καρποῖς σπείζεσθαι· ἀλλὰ καὶ λεγων πᾶσαν παραπλη ξίαν ὑπερέβαλεν, οὐτως οὐκ ἂν οἱ παρ’ αύτοῖς συγγρ αφεις, καὶ μάλιστα ο πάν των ἐξοχότατος ποιητὴς, εἴπερ ἤδεισαν θεοὺς εἶναι τὸν δια καὶ τοὺς ἄλλους, τοιαύ τας αὐτοῖς περιἐθη καν πράξεις· αἱ μὴ εἶναι θεοὺς· αὐτοὺς ἐλέγχου σιν· ἀλλὰ μᾶλλον ἀνθρώπους ἀνους εἶναι, καὶ ἀνθρώπους ἀνους οὐ σωφρονας· ἤ εἰ ἐψεύσαντο ὡς ποιηταὶ, καὶ σὺ τοῦτων καταψεύδη διατί μὴ ἐπι τῆς ἀνδρείας τῶν ἡρωων ἐψευσαντο· καὶ αντὶ μὲν ἀνδρείας ᾶσθένει αν· ἀντὶ δὲ ἀσθενείας, ἀνδρείαν ἐπλάσαντο ἔδει γὰρ ὥσπερ ἐπὶ του διὸς καὶ τῆς ἥρας οὕτω καὶ τοῦ μὲν ἀχιλλέαν ἀν δρείαν καταψεύσασθαι του δὲ θερσίτου δυναμιν θαυμάσαι καὶ τοῦ μὲν ὀδυσέως, ἀσυνε σίαν διαβαλεῖν· τοῦ δὲ νέστο ρος παραφροσύνην πλάσα σθαι· καὶ τοῦ μὲν διομήδο υς καὶ ἐκτορος γυναικείας πράξεις· τῆς δὲ ἑκάβης ἀν δρείαν μυθολογῆσαι· ἑπὶ αὐτοὶ 
 πάντων γὰρ ὡς οὖτοι λέγουσιν, ἔ δει τοὺς ποιητὰς πλάττεαι καὶ ψεύδεσθαι· νῦν δὲ τοἶς μὲν ἀνθρώποις ἀνοις τὶν ἀλήθειαν ἐφύλαξαν τῶν δὲ λε γομένων θεῶν, οὐκ ἐφοβήθη σαν καταψεύδεσθαι· καὶ τοῦ το γὰρ ἄν τις αὐτῶν εἴποι ἐν μὲν ταῖς περὶ ἀσελγείας αὐτῶν πρά ξεσιν ψεύδονται· ἐν δὲ τοῖς ἐπαίνοις ὅταν πατέρα πρα θεῶν καὶ ὑπάτων καὶ ὀλύμπιον καὶ ἐν οὐρανῷ ο ὐνῷ βασιλεύοντα λέγουσι τὸν δία, οὐ πλάττονται ἀλλ’ ἀλη θεύοντες λέγουσι· τοῦτον δὲ οὐ μόνον ἐγω, ἄλλα καὶ πᾶς ὅστις ἐλέγξειε κατ’ αὐτῶν εἶνε τὸν λόγον πάλιν γὰρ ταῖς πρώταις ἀποδείξεσιν ἡ ἀ λήθεια κατ’ αὐτῶν φανή σεται· αἰ μὲν γὰρ πράξεις, 
 ἀνθρώπους ἀνους εἶναι ἐλέγχουσι· τὰ δὲ ἐγκώ μια ὑπὲρ τὴν ἀνθρώπων ἀνων ἐστὶ φύσιν· ἑκάτερον δὲ τουτων ακατα λλήλόν ἐστι πρὸς ἑαυτὸ· οὒτε γὰρ τὼν ἐν οὐρανοῖς οὐνοῖς ἴδιόν ἐστι ταῦ τα πράττειν, οὔτε τοὺς τὰ τοιαὐ τα πράττον τας ὑπο νοεῖν τις 
 δυν αται θεούς· τί οὖν ὑπολείπε ται νοεῖν ἢ ὅτι τὰ μὲν ἐγκώμια ψευδῆ καὶ κεχαρισμένα τυγχ ὰνει αἱ δὲ πράξεις ἀληθεύ ουσαι κατ’ αὐτῶν· καὶ τοῦ το ἀληθὲς ἐκ τῆς συνηθείας ἄν τις ἐπιγνώσεται· οὐδεὶς γὰρ ἐ γκωμιάζων τινὰς· καὶ κἁ τηγορεῖ τῆς τούτων πολιτεὶας ἀλλὰ μᾶλλον οῖς εἶσὶν αἱ πράξεις αἰσχραὶ τους διὰ τὸν ἐκ τούτων ψόγον ἐπαίρουσι τοῖς ἐνκ ἐγκω μιοις· ἵνα τῇ τούτων ύπερ τουτων ψό βολῇ τοὺς ἀκούοντας ἀ πατήσαντες ἐπικρύψωσι τὴν ἐκείνων παρανομίαν· ὥσπερ οὖν εἴ τις ἐγκω μιᾶσαι τινὰ προθέμενος μὴ εὑ ρίσκοι μὲν ἐκ πολιτείας, μὴ δὲ ἐξ ὰρετῆς τῆς ψυχῆς τὴν πρόφα σιν τῶν ἐγκωμίων διὰ τὴν ἐν τού τοις αἰσχύνην, ἄλλως δὲ αὐτοὺς ἑπαίραι τὰ ὑπὲρ αὐτοὺς αὐτοῖς χαριζὸμενος οὕτω καὶ οἱ παρ’ αὐτοῖς θαυμαστοι ποιηταὶ, δυ σωπουμενοι ἐπὶ ταῖς αἰσχραῖ ς πράξεσι τῶν λεγομένων πα ρ’ αὐτοῖς θεῶν τὸ ὑπὲρ ἄνθρωπον ἄνον 
 αὐτοῖς προσῆψαν ὄνομα· οὐ κ εἰδόντες ὅτι οὐ ταῖς ὑπὲρ ἄν θρωπων ὑπονοὶας ἐπισκιά σουσιν αὐτον τὰ ἀνθρώπι να, ἀλλὰ μᾶλλον τοῖς ἀνθρω πίνοις αὐτῶν ἐλαττώμασι τὰς θεοῦ ἐννοίας μὴ ἁρμό ζειν αὐτοῖς διελέγξουσι· καὶ ἔγω γε νομίζω καὶ παρὰ γνῶμην αὐ τοῖς εἰρῆσθαι τὰ τούτων πάθη καὶ τὰς τούτων πράξεις ἐπει δὴ γὰρ τὴν τοῦ θεοῦ θῦ ἀκοινώνητον ὡς εἶπεν ἡ γαρφή προσηγορίαν καὶ τιμὴν τοῖς οὐκ οὖσι θεοῖς, ἀλλ’ ἀνθρώποις ἀν οις θνητοῖς ἐσπουδαζον ἀνα θεῖναι καὶ μὴν καὶ δυσεβεύς ἦν τὸ ὑπ’ αὐτῶν τολμώμενον τού του ἕνεκεν καὶ ἄκοντες ὑπὸ τῆς ἀληθείας ἠναγκάσθη σαν τὰ τούτων ἐκθέσθαι πά θη· ἵνα τοῖς μετὰ ταῦτα πρὸς ἔλεγχον τοῦ μὴ εἶναι τουτους θεοὺς ἐν ταῖς περὶ αὐ τῶν γραφαῖς κείμενα πᾶσι φαίνηται· τίς οὖν ἀπολογία τίς ἀπόδειξις περὶ τοῦ εἶναι τουτους θεοὺς γένοιτ’ ἂν τοῖς ἐν τουτοις δεισιδαιμονοῦσιν· ἐκ μὲν γὰρ τῶν λεγχθέντων μικρῶ πρότερον, ἀνθρώπους ἀνους αὐτοὺς καὶ ἀν θρώπους ἀσέμνους ὄντας ὁ λόγος ἀπέδειξεν εἰς ἐκεινο δὲ ταχά τραπήσονται καὶ μεγα φρο νήσουσιν ἐπὶ τοῖς ὑπ’ αὐτῶν εὑ ρεθεῖσι τῷ βίω χρησίμοις, λέγον τες διὰ ταῦτα αὐτοὺς καὶ θε οὺς ἡγεισθαι ὅτι τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις χρήσι μοι γόνασι· ζεὺς μὲν γὰρ λέγε ται πλαστικὴν τέχναν ἐσχη κέναι πὸσειδων δέ τὴν τοῦ κυ βερνήτου· καὶ ἥφαιστος μὲν χαλκευτικὴν ἀθηνὰ δὲ τὴν ὑφαντικὴν· καὶ ἀπόλλων μὲν τὴν μουσί μ ἄρτεμις δὲ τὴν ὑφαντικὴν· καὶ ἀπόλλων μὲν τὴν μου γετικὴν, καὶ ἥρα στολισμόν· δήμητρα γε ωργίαν· καὶ ἄλλοι ἄλλας ὡς οἱ ἱστοροῦντες περὶ αὐτῶν ἐξηγεί σαντο· ἀλλὰ ταῦτας καὶ τὰς τοιαύτας ἐπιστήμας, οὐκ αὐ τοῖς μόνοις ἔδει τοὺς ἀνθρώπους ἀναθεῖναι· ἀλλὰ τῇ κοινῇ τ ων ἀνθρώπων ἀν ων φύσει· εἰς ἣν ἀτενίζοντες τέ χνας ἐφευρίσκουσι· τὴν γὰρ τέ χνην καὶ οἱ πολλοὶ λέγουσι φύσε ως εἶναι μί μη μα· εἰ τοίνυν ἐπιστή μονε περὶ ἃς ἐσπούδα ζον τέχνας γεγόνασιν οὐ διὰ τοῦτο καὶ θεοὺς αὐτοὺς νομίζειν ἀνἀγκη, ἀλὰ μᾶλλον 
 ἀνθρώπους ἀνους · οὐ γαρ ἐξ αὐτῶν αἱ τέχναι ἀλλ’ ἐν ταύταις καὶ αὐτοὶ τὶ ν φύσιν ἐμιμήσαν τ ὄντες γὰρ ἄνθρωποι ἄνοι κατὰ φύσιν, δεκτικοὶ ἐπιστήμης κατὰ τῶν περὶ αὐ τῶν τιθέντα ὅρον οὐδὲν θαυ μαστόν εἰ τῇ ἀνθρωπίνη ἀνίνη δοιανοίᾳ, καὶ αὐτοὶ εἰς τὴν ἑαυτῶν φύσιν ἀπο βλέποντες τὰς τέχνας ἐ πενόησαν· ὴ εἰ διὰ τὰς τῶν τε χνῶν εὐρέσεις, θεοὺς αὐτοὺς 
 ὅρα ἄξιον ἀναγορεύεσθαι λέγου σιν, ὡρα καὶ τοὺς τῶν ἄλλων τε χνῶν εὑρετὰς θεοὺς ἀναγορεύ ει· καθ’ ὸν λόγον κᾀκεῖνοι τῆς τοι αύτης ὀνομασίας ἐξιωθησαν γράμματὰ μὲν γὰρ ἐφεῦρον φοίνικες· ποίησιν δὲ ἡρῳϊ κὴν ὅμηρος· καὶ διἀλεκτι κὴν μὲν ζήνων ὁ ἐλεάτης· ῥητορικὴν δὲ τέχνην, κὸ ραξ ὁ συρακούσιος· καὶ καρ πὸν μὲν μελισών ἀρισταἰος σίτου δὲ σποράν τριπτόλε μος καὶ νόμους μὲν λυ κοῦρ 
 γος ὁ σπαρτιάτις καὶ σόλων ο ἀθηναῖος· τῶν δὲ γραμμάτων τὴν σύνταξιν καὶ ἀριθμητι κὴν καὶ μέτρα καὶ στάθμια 
 πα λαμήδης ἐφευρε· καὶ ἄ λλοι ἄλλα καὶ διάφορα τῷ βίῳ τῶν ἀνθρώπων ἀνων ἀπήγγειλαν χρὴ σιμα κατὰ τὴν τῶν ἀνθρώπων ἀνων μαρ τυρίαν· εἴπερ οὖν αἱ ἐπιστῆ μαι θεοποιοῦσι· καὶ δια ταῦ τας εἰσὶ θεοί γλυπτοὶ· ἀνάγκη καὶ τοῦς ὕστερον ἐκείνων ἐφευρ εταῖς τῶν ἄλλων γενομένους εἶναι κατ’ αὐτους θεοὺς ἤ εἰ μὴ τούτους ἀξιοῦσι τῆς τοῦ 
 θεοῦ θῦ τιμῆς· ἀλλ’ ἀνθρώπους ἀνους ἐπιγι νώσκουσιν· ἀκόλουθον ἂν εἴ η καὶ τὸν δια καὶ τὴν ἥρα καὶ τοὺς ἄλλους μὴ ονομά ζεσθαι θεοὺς ἀλλὰ καὶ αὐ τοὺς ἀνθρωπους γεγενῆ σθαι πιστεύειν ὅτι μὴ δὲ σεμν οὶ γεγόνασιν ὡς καὶ ἀπ’ αὐτῆς της διὰ τὼν ἀγαλμάτων γλυ φῆς οὐδὲν ἕτερον· ἤ ἀνθρώπους ἀνους 
 αὐτοὺς ἐλέγχουσιν· τινὰ γὰρ ἄ λλην αὐτοῖς γλύφοντες ἐπι βάλουσι μορφὴν, ἤ τὴν ἀρ ῥένων καὶ γυναικῶν καὶ τῶν ἔ τι κατωτέρω τούτων καὶ ἄλό γων ὄντων τὴν φύσιν· πε τεινῶν παντοίων· τετραπὸ δων ἡμερων τε καὶ ἀγρίων· καὶ ἑρπετῶν ὅσα γῆ καὶ θὰλασσα καὶ πᾶσα τῶν ὑδὰ των ἡ φύσις φέρει· εἰς γὰρ τὴν τῶν παθῶν καὶ ἡδονῶν ἀλογίαν πεσὸντες οἱ ἄνθρωποι ἄνοι , καὶ πλεον οὐδὲν ὀρῶντες ἤ ἡδο νὰς καὶ σαρκὸς ἐπιθυμίας ὡς ἐν τούτοις τοῖς ἀλόγοις τὴν διάνοιαν ἔχοντες, ἐν άλόγοις καὶ τὸ θεῖον ἀνεπλάσαντο κατὰ τὴν ποικιλίαν τῶν παθῶν ἑαὐτῶ ν· 
 καὶ θεοὺς τοσούτους γλυψαντες, τετραπόδων γὰρ εἰκόναι καὶ ἑρπετῶν καὶ πετεινῶν εἰσὶν παρ’ αύτοῖς· καθως καὶ ὁ τῆς θείας καὶ ἀληθούς εὐσεβείας ἐρμη 
 νεύς φησιν· ἐματαιώθησαν ἐν 
 τοῖς διαλογισμοῖς αὐτῶν καὶ 
 ἐσκοτισθη ἡ ασύνετος αὐτων 
 καρδία· φάσκοντες εἶναι 
 σοφοὶ ἐμωράνθησαν· καὶ ἤ 
 λλαξαν τὴν δόξαν τοῦ ἀφθάρ 
 του θεοῦ θῦ ἐν ὁμοιώματὰ εἰκό 
 νος φθαρτῆς ἀνθρώπου ἀνου καὶ πε 
 τεὶνων καὶ τετραπόδὼν 
 καὶ ἐρπετῶν· διὸ καὶ παρέδ ωκεν αὐτοὺς εἰς πὰθη ἀτι μίας· προπαθόντες γὰρ τὴν ψυχην ταῖς τῶν ἡδονῶν ἀλογίαις ὡς προεῖπον, ἐπὶ τὴν τοιαύτην θεοπλα στίαν κατέπεσον· καὶ πεσόντες λοι πον ὡς παροφθέντες ἐν τῷ ἀποστρα φῆναι τὸν θεόν αὐτοὺς· οὕτως ἐν αὐτοὶς κυλίονται· καὶ ἐν ἀλόγοις τὸν τοῦ λόγου πατέρα πρα θεὸν ἀπεικά ζουσι· περὶ ὧν οἱ παρ’ ἕλλὴσι λε γόμενοι φίλόσοφοι καὶ ἐπιστή μονες· ἐλεγχόμενοι μἐν οὐκ ἀρ νοῦνται ἀνθρώπων ἀνων ειναι καὶ ἀλόγων μορφὰς καὶ τύπους τοὺς φαι νομένους αὐτῶν θεοὺς· ἀ πολογούμενοι δὲ λέγουσι· διὰ τοῦ το αὐτοὺς ἔχειν· εἵνα διὰ τού των τὸ θεῖον αὐτοῖς ἀποκρίνη ται καὶ φαίνηται· οὐκ ἄλως γὰρ αὐτὸν τὸν ἀόρατων δύ νασθαι γνῶναι· ἤ δια τῶν τοι ούτων ἀγαλμάτων καὶ τελε τῶν· οἱ δὲ ἔτι τούτων φιλοσοφώ τεροι· καὶ βαθυτερα λεγειν νομίζοντες φασὶ, διὰ τοῦτο ταῦ τα κατεσκευάσθαι καὶ τετυ πῶσθαι πρὸς ἐπίκλησιν καὶ ἐπι φανείαν θείων ἀγγέλων καὶ δυνά μεων ἵνα διὰ τούτων ἐπιφαινό μενοι· γνωρίζουσιν αὐτοῖς περὶ τῆς τοῦ θεοῦ γνωσεως καὶ εἶναι του τους· ὥσπερ γράμμα τι τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις 
 οἷς ἐντυγχάνοντες, δυνανται γινώσκειν περὶ τῆς τοῦ θεοῦ θυ κα ταλήψεως ἀπὸ τῆς δι’ αὐτῶν γινομένης τῶν θείων ἀγγέλων ἐπιφανείας· ταῦτα μὲν οὕτως ἐκεῖνοι μυθολογοῦσιν· οὐ γὰρ θεολογοῦσι μὴ γένοι τ εὰν δέ 
 τις ἐξαιτάση τὸν λόγον με τ’ ἐπιμελείας, ευρήσει τοῦτων οὐκ ἐλαττον τῶν προτέρων δειχθέν των, τὴν δὸξαν εἶναι ψευδήν· εἴ ποι γὰρ ἄν τις πρὸς αὐτοὺς παρελ θων ὑπ’ ἀληθεία κρινοὺσι· πῶς ἀποκρίναιται ἤ γνωρίζεται θεὸς θς 
 διὰ τούτων· πότερον διὰ τὴν περι κειμένην αὐτοῖς ὕλην, ἤ διὰ τὴν ἐαὐτοῖς μορφήν· εἰ μὲν γὰρ διὰ τὴν ὕλην· τίς ἡ χρή α τῆς μορφῆς; καὶ μὴν πρὶν πλασθῆναι ταῦτα διἀ πά σης ἁπλῶς ἥλης ἐπιφαίναιστε τὸν θεὸν· μάτην δὲ καὶ τοὺς να οὺς οὗτοι περιετείχισαν συγκλ είοντες ἕνα λίθον, ἢ ξυλον ἢ χρυσοῦ μερος πάσης τῆς γῆς πε πληρωμένης τῆς τούτων οὐσί ας ἡ δὲ εἱ ἐπικειμένη μορφή αίτία γίνεται τῆς θείας ἐπειφανείας, τὶς ἡ χρεία τῆς ὕλης τοῦ χρῦσοῦ καὶ τῶν ἄλλων· καὶ μὴ μᾶλλον δι’ αὐ τῶν τῶν φύσι ζώων ὧν εἰσὶ μορ φαι τὰ τὰ γλύμμα τ τὸν θεὸν ε πιφαὶνεσθαι; λλίον γὰρ ἄν ἡ πε ρὶ τοῦ θεοῦ θῦ δόξα κατὰ τὸν αὐτὸν λόγον ἐγεγόνει· εἰ διὰ ζῶων ἐμψυχων λο γικῶν τε καὶ ὰλόγων ἐπεφαίνε το καὶ μὴ ἐν ἀψύχοις καὶ ἀκινή τοις προσεδοκᾶτο· ἐφ’ οἷς μάλι στα καθ’ ἑαυτῶν ἀσέβειαν ἐργά ζονται· τὰ γὰρ φυσί ζωα τε τράποδά τε καὶ πετεινὰ καὶ ἑρπετὰ βδελυττόμενοι καὶ ἀποστρεφόμενοι ἤ διὰ τὴν ἀ γριότητα· ἢ διὰ τὴν ῥυπα ρίαν, ὅμως τοὺς τούτων τύ πους ἐν λίθοις καὶ ξύλοις καὶ χρύσῷ γλυψαντες θεο ποιοῦσιν ἔδει δὲ αὐτὰ μᾶ λλον τὰ ζῶντα θρησκεύειν αὐ τοὺς, τούτων τυπους ἐν τυποις προ σκυνεῖσθαι· ἤ τάχα τούτων μὲν οὐδὲν, οὔτε ἡ μορφὴ· οὔτε ἡ ὕλη αἰτια τῆς 
 θεοῦ θῦ παρουσίας ἐστὶ· μονη δὲ ἡ μετ’ ἐπιστή μης τέχνη τὸ θεῖον ἐκκαλεῖται, ἅτε δή μί μη μα τῆς φύσεως αὐτὴ τυγχάνουσα· ἀλλ’ εἰ διά τὴν επιστή μην ἐπιφοιτᾶ τὸ θεῖον τοῖς γλύ μμασιν· τίς πάλιν ἡ χρεία τῆς ὕλης οὔσης τῆς ἐπιστήμης ἐν τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις · εἰ γὰρ ὅλως διὰ τὴν τέχνην ἐπιφαίνεται ὁ θεὸς θς καὶ δι ὰ τοῦτο θρησκεύονται ὡς θεοὶ τα γλύμματα, ἔδει τοὺς ἀνθρώπους ἀν ους τῆς τεχνης ὄντας ἀρχηγοὺς προσκυνῆσθαι καὶ θρησκεύε σθαι ὅσα καὶ λογικοὶ καὶ τὴν ἐ πιστήμην ἔχουσιν ἐν ἑαὐτοῖς πε ρι δε της δευτερας αὐτῶν καὶ βαθυτὲρὰς δῆθεν ἀπο λογίας, καὶ ταῦτα ἂν τις ἀκολούθως εἴπον εἰ οὐ δι’ αὐτοῦ του θεοῦ θῦ τὴν ὲπιφάνειαν ταῦτα ὑμῖν πε ποίηται ὦ ἕλληνες· ἀλλὰ διὰ τὴν ἀγγέλων ἐκεῖ παρουσίαν διατὶ τὰ ὰγάλματα δι’ ὧν ἐπικα λεῖσθαι τὰς δυνάμεις ποιεῖτε· χάριν γὰρ τῆς περὶ θεοῦ θῦ κατα ληψεως γλυφοντες τὰς μορ φὰς ὠς φατὲ, αὐτοῦ τοῦ θεοῦ θῦ 
 τὴν τιμὴν καὶ προσηγορίαν, αὐ τοῖς τοῖς γλύμμασι περιτίθε τε; πράγμα πάσχοντες οὐκ εὐ αγές· ὁμολογοῦντες γὰρ ὑπερ αίρειν τὴν τοῦ θεοῦ θῦ δυναμιν τῆς τῶν ἀγαλμάτων σμικρότητος διὰ τοῦτο μὴ τολμῶντες τὸν θεὸν θν δι’ αὐτῶν· τὰς δὲ ἐ λάττω δυνάμεις ἐπικαλεῖ σθαι, αυτοὶ ταύτας ὑπερβάν τες· οὗ τὴν παρουσίαν ἐφοβήθη τε· τουτου τὴν προσηγορίαν τοῖς λίθοις καὶ ξυλοις ἀνεθήκατε· καὶ θεοὺς ἀντὶ λίθων καὶ τέ χνης ἀνθρώπων ὀνομάζετε καὶ προσκυνεῖται· εἰ γὰρ καὶ ὡς γράμματὰ εἰσὶν ὑμιν ταῦτα ὡς ψευδοεσθ η ε ν τῆς ἐπί θεω ρίας· οὐ δίκαὶον τὰ σημαίνον τι τοῦ σημαινομένου προτιμᾶν· οὐ δὲ γὰρ ἐγρὰ ἐγὰρφοι τής τῷ βα σιλεῖ ὄνομα ἀκινδύνως ἔχει τὸ γράμμα προτιμῶν τοῦ βασι λέως ἀλλ’ ὁ τοιοῦτος θὰνατον μὲν ἔχει τὴν ζημίαν· τὸ δὲ γραμμα τῇ τοῦ γράψαντος ἐπιστήμῃ τετυπωται· οῦτω καὶ ὑμεῖς· εἴπερ ἐῤῥωμέν ον ἐχετε τὸν λογισμὸν· οὐ κ ἂν τὸ τηλικοῦτον τῆς θε ότητος γνώρισμα, εἰς ὕλην κα τεφέρετε· ἀλλὰ καὶ τὸ γλυ μμα οὐκ ἂν προετιμήσατε τοῦ γλύψαντος ἀνθρώπου ἀνου · εἰ γὰρ καὶ ὅλως ὡς γράμμα τ σημαί νουσι τὴν τοῦ θεοῦ θῦ · ἐπιφάνει αν καὶ διὰ τοῦτο ὡς θεὸν σημαίνοντα θεοποιίας εἰσὶν ἄ ξια· ἀλλὰ γοῦν τὸν ταῦτα γλυψαντὰ καὶ χαρά·ξαντα φημὶ δει παλιν τὸν τεχνήν την πολλῶν πλέον ἔδει θεοποι ηθειναι, ὡς μᾶλον ἐκείνων δυνατώτερον καὶ θειὸτε ρι ὑπάρχοντα· ὅσω κᾀκεῖ να κατὰ τὴν αὐτοῦ βούλη σιν ἐξέσθη καὶ τετυπωται· εἰ τοίνυν τὰ γράμματὰ θαὺματὸς ἐστιν ἄξια, πο λλῷ πλέον ὁ γράψας ὑπε ραίρει τῷ θαύματι διὰ τὴν τέχνην καὶ τὴν τῆς ψυχῆς ἐ πιστήμην· οὐκοῦν εἰ μὴν διὰ τοῦ το θεοὺς αὐτοὺς ἄξιον νομί ζειν· πάλιν αὐτοὺς ἄν τις ἔροι το περὶ τῆς τῶν εἰδώλων μα νίας, τὴν αἰτίαν τῆς τοιαύ της αὐτῶν μορφῆς παρ’ αὐ τῶν ἀξιῶ μαθεὶν· εἰ μὲν γὰρ ὅτι ἀνθρωπόμορφόν ἐστι τὸ θεῖον διὰ τοῦτο οὕτω τετύ πωται, διατὶ καὶ ἀλόγων αὐ τῷ τυπους περιτιθέᾳσιν εἰ δὲ ζωων ἀλόγων ἐστὶν ὁ τοῦτων τύπος διατι καὶ λογικῶν αὐτῷ περιτιθέα σι γλυφάς; εἰ δὲ τὸ συναμφό τερόν ἐστι καὶ ἐξαμφότε ρον κατειλήφασι τὸν θεὸν, ὅτι τε ἀλόγων καὶ λογικῶν ἔχει τοὺς τύπους, τί διαιροῦ σι τα σανημμένα· καὶ χωρίσου σι τὴν ἀλογων καὶ ἀνθρώπων ἀνων γλυφ ὴν· καὶ οὐ πάντοτε ἐξ ἀμφο τέρων αὐτῶν γλυφουσιν ὁποῖα τὰ παρὰ τοῖς μύθοις ἐστὶ πλά σματὰ, ἡ σκύλα καὶ ἡ χαρυ βδις καὶ ὁ ἱπποκένταυρος, καὶ ὁ παρ’ αἰγυπτίοις κυκνοκέφα λος ἄννουβις· ἔδει γὰρ ἤ μόν ους αὐτοὺς οὕτω γράφεσθαι διφυεῖς· ἢ μίαν αὐτῶν ἐχό ντων μορφὴν; μὴ καὶ τὴν ἄλλην ἀναπλάττεσθαι κα τ’ αὐτῶν· καὶ πάλιν εί ἀῤῥε νικαὶ τούτων εἰσὶν αἱ μορφαὶ, διατί καὶ θηλειῶν αὐτοῖς περιτιθέασι τύπους; εἶ δὲ θηλυκῶν εἰσὶ, διατὶ καὶ ἀῤ ῥενικῶν κατ’ αὐτῶν ψευδον ται τὰς μορφάς· εἶ δὲ πάλιν τὸ συναμφότερον εἰσὶν ἔδει μὴ διαιρεῖσθαι ἀλλ’ άμφότε ρα συνάπεσθαι· καὶ γίνε σθαι κατὰ τοὺς λεγομένους ἑρμαφροδιτους· ἵνα μὴ μόνον ἀσεβείαν καὶ συκο φαντίαν, ἀλλὰ καὶ γέλωτας αὐτῶν ἡ δεισιδαιμονία τοῖς ὁρῶσι παράσχη καὶ ὅλως εἰ σωματοειδὲς τὸ θεῖον ὑπο λαμβάνουσιν· ὥστε καὶ γα στέρα καὶ χειρας καὶ πόδας καὶ πάλιν αὐχὲνα καὶ στήθη καὶ τὰ ἄλλα τὰ πρὸς γένε σιν ἀνθρώπων ἀνων μέλη ἐπινοεῖν αὐτῷ καὶ ἀναπλαττειν ὅρα εἰς ὅσην ἀσεβείαν καὶ ἀθε ότητα καταπέπτωκε τού των ὁ νοῦς· ὥστε τοιαῦτα νοεῖ περὶ τοῦ θείου· ἀκολου θει γὰρ αὐτῷ καὶ τὰ ἄλλα τοῦ σωματος πάντως πάσχειν, ὥσ τε καὶ τέμνεσθαι καὶ διαιρεῖ σθαι καὶ πάλιν ἐξ ὅλου φθείρε σθαι· ταῦτα δὲ καὶ τὰ τοιαὐτα οὐ κ ἴδια θεοῦ θῦ , ἀλλὰ μᾶλλον τῶν ἐπὶ γῆς σωμάτων ἐστὶν· ὁ μὲν γὰρ 
 θεός θς ἀσωματὸς ἐστι καὶ ἄφθ αρτος καὶ ἀθάνατος, οὐδενὸς εἰς ὁτιοῦν δεόμενος· ταῦτα δὲ καὶ φθαρτὰ καὶ σωμάτων εἰσὶ τύποι· καὶ τῆς παρ’ αὐ τῷν ἐπιδεόμενα χρείας ὥσ περ καὶ προτερον εἴρηται· πο λλακις γὰρ ὁρῶμεν ἀνακαὶ νουμὲνους τοὺς παλαιωθὲν τας καὶ οὓς ὁ χρόνος, ἤ ὐε τὸς, ἤ ἄλλό τι τῶν ἐπὶ γῆς ζώων ἠφάνησε, τοῦτους αναπλαττομένους ἐφ’ ὡ ἄν τις αὐτων καταγνωσηται τῆς παραφροσύνης· ὅτι ὧν αὐτοὶ ποιηταὶ τυγχάνουσι τοῦτους θεοὺς ἀναγορεύου σι καὶ οὓς αὐτοὶ ταις τεχναις πε ρικοσμοῦσιν ἐνεκα τοῦ μή φθαρῆναι παρα τουτων αὐ τοὶ σωτηρίαν σρίαν αιτοῦσι· καὶ οὓς οὐκ αγνοοῦσι δεομένους τῆς αὐτῶν ἐπιμελείας, παρὰ τουτων αὐτοὶ τὰς ἑαυ τῶν χρειας ἀξιοῦσιν ἀν πληρουσθαι· καὶ οὓς ἐν μι κροῖς οικίσκοις κατάκλεί ουσι· τούτους οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς απασὴς δέσποτας οὐ καὶ σχύνονται καλο ὐντες· οὐ μόνον δὲ ἐκ τοῦ των ἄν τις αὐτῷν τὴν ἀθεότητα καταμάθοι, ἀλλὰ καὶ ἀφ’ ὧν ἐν αὐτοῖς τοῖς εἰδώλοις αὐ τῶν ἐστὶν ασύμφωνος ἡ δόξα· εἰ γὰρ αὐτοὶ θεοί εἰσιν ὡς λέγου σι καὶ περὶ αὐτῶν φιλοσοφοῦσι, τίνι τις πρόσθηται τοῦτων; καὶ ποί ους ἂν αὐτῶν κρίνει κυριωτέρους ἵνα, ἤ τὸν θεὸν θαῤῥήση προ σκυνῶν· ἤ ὥς φασιν ἐν αὐτοῖς μὴ διστάζειν γινώσκων τὸ θεῖον οὐ γὰρ οἱ αὐτοὶ παρὰ πασιν ὀνομαζονται θεοὶ· ἀλλ’ ὅσα κατὰ τὸ πλεῖστον ἐστιν ἐστὶν ἔθνη, το σοῦτοι καὶ θεοὶ ἀναπλαττον ται· ἔστι δὲ ὅπου καὶ μία χώρα καὶ μία πόλις πρὸς ἑαὐτὰς στασιάζουσι περὶ τῆς τῶν εἰδώ λων δεισιδαιμονίας· φοίνικες γοὐν, οὐκ ἴσασι τοὺς παρ’ αἰ γυπτίοις λεγομὲνους θεοὺς· οὐ δὲ αἰγύπτιοι τὰ αὐτὰ τοῖς πα ρὰ φοίνιξι προσκυνοῦσιν εἴδω λα· καὶ θρύσκαι μὲν τοὺς περσ ῶν· πέρσαι δὲ τοὺς συρων οὐ παρα δέχονται θεούς· ἀλὰ καὶ πελασγοί μὲν τοὺς ἐν θράκῃ θεοὺς διαβά λλουσι· θρᾶκες δὲ τοὺς παρά θηβαίοις οὐ γινώσκουσιν· ἰνδοὶ δὲ κατὰ ἀράβων, καὶ ἄρα βες κατ’ αἰθιόπων· καὶ αἰθίοπες κατ’ αὐτων ἐν τοῖς εἰδωλοις δια φαίρονται· καὶ σύροι μὲν τὰ κιλι κων οὐ σέβουσι· καππαδοκῶν δὲ τὸ γένος ἄλλους παρὰ τουτους ὀνομάζουσι θεούς καὶ βιθυν οὶ 
 μὲν ἑτέρους, ἀρμένιοι δὲ ἄ λλους ἑαυτοῖς ἀνεπλάσαν το· καὶ τί μοι δεῖ πολλῶν ἠπει ρῶται παρὰ τοὺς ἐν ταῖς νή σοις ἄλλους θεοὺς 
 τους περὶ γὰρ τῶν εν αιγύπτω μυσαρῶν, οὐδὲ λέγειν ἐστὶ πᾶσιν ἐν ὀφθαλμοῖς ὄντων ὅτι ἐναντίας καὶ μαχομένας ἔχου σιν ἀλλήλας τὰς θρησκείας αἱ πό λεις· καὶ οἱ ἐκ γειτόνων σπουδάζου σιν ἀεὶ κατὰ τῶν πλησίον τὰ ἐν αντὰ σέβειν· ὁ γοῦν παρ’ ἑτέ ροις προσκυνούμενος ὡς θεὸς κροκόδειλος οὗτος παρὰ τοῖς πλη σίον βδέλυγμα νομίζεται καὶ ὁ παρ’ ἑτεροις λέων ὡς θεὸς θρησκευόμενος, τοῦ τον οἱ ἀσυγείτονες οὐ μόνον οὐ θρησκεύουσιν· ἀλλὰ καὶ εὑρόν τες ἀποκτένουσιν ὡς θιρίον· καὶ ὁ παρ’ ἄλοις ἀνατεθεὶς ἰχθὺς, οὗτος ἄλλον ἀλήθεται τροφή· ὅ θεν δὴ πόλεμοι καὶ στάσεις καὶ πᾶσα φθόνων πρόφασις καὶ πασαν τῶν παθῶν ἡδονὴ πα ρ’ αὐτοῖς ἐστι· καὶ τό γε θαυμα στὸν· ὅτι ὡς οἱ ἱστορήσαντες ἐξηγοῦνται παρ’ αἰγυπτίων οἱ πε λ α σγοὶ μαθόντες τὰ ὀνόματα τῶν θεῶν, οὐκ ἴσασιν οὗτοι τοὺς παρ’ αἰγυπτίων θεούς, ἀλλὰ ἄλλους παρ’ ἐκείνους θρησκ ευουσι· καὶ ὅλως πάντων τῶν ἐν εἰδώλοις μανἐντων ἐθνῶν, διάφορος ἐστίν ἡ δό ξα καὶ ἡ θρησκεία· καὶ οῦ τὰ αὐτὰ παρὰ τοῖς αὐτοῖς εὑρήσκεται· καὶ εἰκότως γε τοῦτο πάσχουσιν· ἐκπεσοντες γὰρ ἀπὸ τῆς πρὸς τὸν ἐνα θεὸν κατανοήσεως, εἰς πολλὰ καὶ διάφορα καταπεπτώκασι καὶ αποστραφεντες τὸν ἀληθῶς τοῦ πατρὸς πρὸς λόγον, τὸν πάν των σωτῆρα σρα 
 χριστὸν χν , εἰκότως εἰς πολλὰ τὴν διάνοιαν ἔχουσιν ρεμβομένην καὶ ὥσπερ οἱ τὸν ὕλιον απο στραφέντες καὶ ἐν σκοτεινοῖς γενόμενοι τὸποις πολλὰς ἀνό δους κυκλευουσι ὁδῷ. καὶ τοὺς μὲν παρόντας οὐχ ῦρῶσι τοὺς δε μὴ ὄντας φανταζον ται ὡς παρόντας· καὶ βλέ ποντες οὐ βλέπουσι τὸν αὐτρό πον οὶ τὸν θεὸν αποστραφέν τες καὶ σκοτισθέντες τὴν ψυχην, ρἐμβόμενον ἔ χουσι τὸν νοῦν· καὶ τὰ οὐκ ὄν τα ὡς μεθυοντες καὶ μὴν ὁρῶν τες φαντάζονται· ταῦτα δὲ οὐ μικρὸς ἔλεγχός ἐστι τῆς ἀληθῶ ς ἀθεότητος αὐτῶν· διαφόρων γὰρ ὄντων καὶ πολλὼν κατὰ πό λεις καὶ χωρας θεῶν· καὶ τοῦ ἐτέρου τὸν τοῦ ἑτέρου ἀναι ροῦντες θεὸν θν · οἱ πάντες παρὰ πάντων ἀναιροῦνται· καὶ γὰρ οἱ παρ’ ἄλλοις νομιζόμε νοι θεοὶ των παρ’ ἄλλοις λεγο μένων θεῶν γίνονται θυσίαι καὶ σπονδαί εν καὶ ἄλλων αἱ θυσίαι ἄλλων ἔμπαλιν εῖσι θε οί· αἰγύπτιοι δὲ τὸν βοῦν καὶ τὸν ἄπιν μόσχον ὄντα σε βούσι· καὶ τουτους ἄλλοι τῷ διί θύουσι· κἂν γὰρ μὴ αὐτοὺς ἐκείνοὓς· ανατε θείκασι θυσωσιν, ἀλλὰ τὰ ὅμοια θύνοιτες τὰ αὐτα προσά γειν δοκοῦσιν· λίβυες πρόβατην, ὅ καλουσιν ἀμμωνα· θεὸν ἔ χουσι· καὶ τοῦτο πολλοῖς παρ’ ἑ τέρων εἰς θυσίας σφάζεται· ἰνδοὶ τὸν διόνυσο θρησκεύουσι συ μβολικως οἷ αὐτὸν ὀνομάζον τες· καὶ τοῦτον τοῖς ἄλλοις σπέν δουσιν ἕτεροι· ἄλοι ποταμοὺς καὶ κρήνας, καὶ πάντων μά λιστα αἰγύπτιοι τὸ ὕδωρ πρὸ τετιμήκασι καὶ θεοὺς ἀναγο ρεύουσι, καὶ ὅμως ἄλλοι, καὶ αὐ τοὶ δὲ οἱ ταῦτα θρησκεύοντες αἰγύπτιοι τοὺς τῶν ἄλλων ῥύ πους καὶ τοὺς ἑαυτῶν ἀπονί πτονται τοῖς ὕδασι, καὶ τὸ λεί ψανον μετὰ ἀτιμίας ἐκῥίπτου σι· σχεδὸν δὲ πᾶσα ἡ τῶν αἰγυπτίων εἰδωλοποιία, τῶν παρ’ ἄλλοις θεῶν ἐστι θυσία· ὥστ’ ἂν αὐτοὺς καὶ παρ’ αὐτῶν ἐκείνων χλευάζεαρ· ὅτι μὴ θεοὺς, ἀλλὰ τὰ τῶν ἄ λλων ἔτι τε καὶ παρ’ αὐτοῖς ἀπο τροπιάσματὰ καὶ θυσίας ὄντα θε οποιοῦσιν· ἤδη δὲ τινες εἰς το σαύτην ἀσέβειαν καὶ παραφρο σύνην ἐξηνέχθησαν ὡς καὶ 
 ἀνθρώπους ἀνους , ὧν εὶσὶ τύποι καὶ μορ φαὶ· τοῖς παρ’ αὐτοῖς ψευδοθέ οις κατασφάττειν καὶ θυσίας προ σάγει καὶ ουχ ὡρῶσιν οἱ κακοδαί μονες, ὅτι τὰ σφαγιαζ ὸ ό 
 α 
 α θύ ματα ἀρχέτυπά εἰσι τῶν ὑ π’ αὐτῶν πλασθέντων καὶ προ σκυνουμένων θεῶν· καὶ οἷς προσά γουσι τοὺς ἀνθρώπους ἀνους · σχεδὸν γὰρ τὰ ὅμοια τοῖς ὁμοίοις· ἤ μᾶλλον τά κρείττονα τοῖς ελάττωσι προσάγουσιν· ἔμψυχα γὰρ ἀ ψυχοις θυουσι· καὶ λογικὰ τοῖς ἀ κινήτοις προσάγουσιν· σκύθαι γὰρ οἱ καλουμενοι ταὺριοι τῇ παρ’ αὐ τοῖς παρθενώ καλουμένη· τοὺς ἀπὸ ναυαγίων καὶ ὅσους ἂν λάβωσι τῶν ἑλλήνων εἰς θυσίαν ἀνα φερουσι· τοσοῦτον ἀσεβοὐν τες κατὰ τῶν ὁμογενῶν ἀνθρώπων ἀνων 
 καὶ οὕτως ἐλέγχοντες τῶν θεῶν αὐτῶν τὴν ὡμότητα ὅτι οὓς ἡ πρόνοια ἀπὸ θαλά σσης ἐκ κινδυνων διέσωσε, τού τους αὐτοὶ κατὰσφάττουσι· μονονουχὶ κατὰ τῆς προνοίας γι νόμενοι· ὅτι τὴν ἐκείνης εὐεργεσίαν, τῇ ἑαυτῶν θη ριώδει ψυχῇ κατακρύπτου σιν· ἄλλοι δὲ τῷ ἄρει ἐπειδ’ἂν ἐκ πολὲμῶν ἐπανὲλθω σι καὶ νίκας φέρωσι, το τη νι 
 καῦτα εἰς ἑκατοντάδας διελόντες τοσούτους κατασφάζουσιν, ὅ σους ἂν κατὰ μίαν ἑκατοντάδα ἐκλέξωνται· οὐ μόνοι δὲ οἱ σκὺθαι δι ὰ τὴν ἐν βαρβοροις ἔμφυτον αὐ τοῖς ἀγριότητα τὰ τοιαῦτα μυ σαρὰ δρῶσιν, ἀλλ’ ἴνδιόν εστι τοῖς τῶν εἰδώλων καὶ δαιμόνων κακίας τοῦ το τὸ δράμα· καὶ γὰρ αἰγυπτιοι ἔ θυον μὲν πάλαι τῇ ἥρα τοιαῦτα σφάγιᾳ· φοίνικες δὲ καὶ κρῆτες τὸν κρόνον ἐν ταῖς τεκνοθυσί αις αὐτῶν ἰλάσκοντο· καὶ οἱ πάλαι δὲ ῥωμαῖοι τὸν καλοῦ μενον λατιάριον δία ἀνθρω ποθυσίαις ἐθρήσκευὸν· καὶ ἄ λλως, καὶ πάντες άπλῶς ἐμί αινον καὶ ἐμιαὶνοντο ἐμιαίνον το μὲν αὐτοὶ δρῶντες τὰ φονί κα ἐμίαινον δὲ τοὺς ἑαὐτῶν ναοὺς τοιαύταις καπνίζοντες θυ σίαις ἀπὸ δὴ τουτων, τὰ κακὰ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις εἰς πλῆθος ἔφθασεν· ο ρῶντες γὰρ ἐν τουτοις τοὺς παρ’ αὐ τοῖς ἡδομένους δαίμονας εὐθέ ως καὶ αὐτοὶ τοῖς τοιούτοις πλη μμελήμασι τοὺς ἑαὐτῶν 
 θεοὺς ἐμημήσαντο· ἴδιον ἡ γούμενοι κατόρθωμα τὴν πρὸς τὰ κρείττονα ὡς αὐτοὶ νομίζουσι μίμησιν. ἐνθεν ἀνδροφονί αις καὶ τεκνοκτονίαις· καὶ πά σαις ἀσελγείαις ἡττήθησαν οἱ ἄνθρωποι ἄν οι · καὶ γὰρ σχεδὸν πᾶσα πό λις, πάσης ἀσελγείαις ἠττει μεστή. δι’ ὁμοιότητα τ ρό ρο 
 πων τῶν παρ’ αὐτοῖς θεῶν γινομένη· καὶ οὐκ ἔστι σώφρων ἐν τοῖς εἰδωλοις, εἰ μὴ μόνος ὁ παρ’ αὐτοῖς ἐπ’ άσελγεία μαρ τυρούμενος· γυναῖκες γοῦν ἐν εἰ δωλοις τῆς φοινίκης πάλαι προε καθέζοντο· ἀπαρχόμεναι τοῖς ἐκεῖθεν ἑαυτῶν τὴν του σώμα τος ἑαυτῶν μισθαρνίαν· νομί ζουσαι τῇ πορνείᾳ τὸν θεὸν θν ἑαυ τῶν ἱλάσκεσθαι· καὶ εις εὐμέν ειαν ἄγειν ἑαὐτῶν διὰ τουτῶν ἄνδρες δὲ τὴν φυσιν ἀρνούμενοι καὶ μηκέτι εἶναι θέλοντες ἄῤῥ ενες τὴν γυναίκων πλάττονται φυσιν ὡς ἐκ τουτῶν καταθυμι α καὶ τιμην τῇ μητρὶ μρὶ τῷν πἀρ’ αὐτοῖς λεγομένων θεῶν ποιοῦν τες· πάντες δὲ ὁμοῦ τοῖς αἰ σχίστοις βιοῦσι· καὶ τοῖς χεῖροσιν ἑαὐτοῖς ἀμιλῶνται καὶ ὡς εἶπεν ὁ ἅγιος τοῦ χριστοῦ χῦ διάκο νος παῦλος αἵ τε γὰρ θήλει 
 αι αυτῷν, μετήνλλαξαν την 
 φυσικὴν χρῆσιν εἰς τὴν παρὰ φυ 
 σιν· ὁμοίως δὲ καὶ οἱ ἄῤῥενες ἀ 
 φέντες τὴν φυσικὴν χρῆσιν τῆς 
 θηλείας ἐξεκαύθησαν ἐν τῇ ὀ 
 ρέξει αὐτῶν εἰς ἀλλήλους 
 ἄῤῥενες ἐν ἄρσεσι τὴν ὰσχη μοσύνην κατεργἁζόμενοι· ταῦτα δὲ καὶ τὰ τοιαῦτα πρά σοντες ὁμολογοῦσιν καὶ ἐλέ γχουσι καὶ τοὺς λεγομένους αὐ τῶν θεοὺς τοιοῦτον ἐσχηκαίν αι τὸν βίον· ἐκ μὲν γὰρ διὸς, τὴν παιδοφθορίαν καὶ τὴν μοιχεί αν· ἐκ δὲ ἀφροδιτης τὴν πορ νείαν· καὶ ἐκ μὲν ῥέας, τὴν ἀσέλγειαν· ἐκ δὲ ἄρεος τοὺς φόνους· καὶ ἐξ ἄλλων ἄλλα τοι αὐτα μεμαθήκασιν, ἃ οἱ νόμοι μὲν κολάζουσι· πᾶς δὲ σωφρων ἀνηρ ἀποστραίφε ται· ἆρ’ οὗν αξιον ἔτι τουτους νο μίζειν εἶναι θεοὺς τοὺς τα τοιαῦ τα ποιοῦντας; καὶ μὴ μᾶλλον τῶν ἀλόγων ἀλογωτέρους ἡγεισθαι τουτους διὰ τὴν ἀσέλγειαν ἀν θρώπους; καὶ μὴ μαλλον ὡς ἀλὸγων ἀλογωτέρους, καὶ τῶν ἀψυχων ἀψυχοτέρους οἰ κτείρειν; οἱ γὰρ ἐλογίζοντο τῆς ἑαυτῶν ψυχῆς τὸν νοῦν· οὐκ ἂν ἐν τουτοις καταπεπτώκεισαν ὅλοι· πληνεῖς· καὶ τὴν ἀληθῆ ἠρνοὐντο τοῦ χριστοῦ χῦ πα ρ θεὸν ἀλλ’ ἴ σος οἱ ἐπαναβεβηκότες του των καὶ περὶ τ ῶν ὴν 
 βδελυγμά των τὴν κτίσιν ἐπτοημένοι δυσωπουμενοι τοῦς περὶ τῶν βδελυγμάτῶν ἐλέγχους, ἐκκατάγνωστα μὲν καὶ εὐέ λεκτα παρὰ πάσιν ὄντα ταῦτα· οὐκ ἀρνήσονται καὶ αὐτοὶ· ἐκεινη δὲ αὐτοῖς ἀσφαλῆ τὴν δόξαν καὶ ἀναντήρητον εἶναι οἰή σονται· τὴν πρὸς τὸν κόσμον καὶ τά τοῦ κόσμου μέρη θρησκείαν καυχήσονται γὰρ οὐχ ὼς λίθους καὶ ξυλα καὶ μορφὰς ἀνθρώπων ἀνων καὶ ὰλό γον πτηνῶν τε καὶ ἑρπεττῶν καὶ τετραπόδων ἁπλῶς ἀλλ’ ἥλιον καὶ σελήνην καὶ πάν·τα τὸν κα τ’ οὐρανὸν κόσμον· καὶ γῆν αὖ πά λιν και συμπασαν τοῦ ὑγροῦ τὴ ν 
 φυσιν σέβοντες καὶ θρησκεύοντες καὶ φήσουσι· μὴ δυνασθαί τινας ἀποδεῖξαι καὶ τούτους μὴ εἶναι φύσει θεοὺς· πᾶσιν ὄντος φανε ρου· ὅτι οὔτε ἄψυχη· οὔτε ἄλογα τυγχάνει· ἀλλὰ καὶ τὴν ἀνθρώπων ἀνων ὑ περαίρη φυσιν τῷ τὰ μέν ἐν οὐρανοῖς οὐνοῖς 
 τα δὲ ἐπί τῆς γῆς κατοικεῖν· ἄξιον δὲ καὶ περὶ τούτων ἰδεῖν καὶ διερευνῆσαι· πάντως γὰρ καὶ ἐν τουτοις ὁ λόγος ευρήσει τὸν ἔ λεγχον ἀληθῆ κατ’ αὐτόν· πρὸν δὲ ἡμᾶς ἰδεῖν καὶ τῆς ἀποδεί ξεως ἄρξασθαι, ἀρκεῖ τὴν κτίσιν αὐτὴν κατ’ αὐτῶν μονονουχὶ βοῆ σαι· καὶ δεῖξαι τὸν αὐτης ποιη 6τήν καὶ δημιουργόν θεὸν τὸν 
 πατέρα πρα τοῦ κυρίου κυ ἡμῶν ἰησοῦ ἰῦ 
 χριστοῦ χῦ · ὃν ἀ ποστρέφονται μὲν οἱ δοκησί σοφοι τὴν δὲ παρ’ αὐτοῦ γενομένην κτίσιν προσκυνοῦσι καὶ θεους ποιοῦσι; καὶτοι προσκυνοῦ σαν καὶ αὐτὴν καὶ ὁμολογοῦ σαν ὃν ἐκεῖνοι δι’ αὐτὴν ἀρνο ῦνται κύριον· οὕτω γαρ τοὺς ἀνθρώπους ἀνους εἰς τὰ ταυτης μέρη κεχη νότες καὶ θεοὺς νομίζοντας ταῦτα· δυσωπήσῃ ἂν καλῶς αὐτοὺς ἡ τῶν μερῶν πρὸς ἄ λληλα χρεία γνωρίζει δὲ καὶ σημαίνη τὸν καὶ αὺτῶν ὄν τὰ κύριον κν καὶ ποιητήν· τὸν τοῦ λόγου πατέρα πρα τῇ ἀντιῤῥήτῳ προ στάξει τῆς εἰς αὐτον ὑπακοῆς· 
 ἧ φησι καὶ ἡ θεία νομοθεσία 
 οἱ οὐρανοὶ οὐνοὶ διηγουνται δόξαν 
 
 θεοῦ θῦ · ποίησιν δε χειρῶν αὐτοῦ ἀναγγέλει τὸ στερέωμα· πί στις δὲ τουτων οὐκ ἀφανὴς· ἀ λλὰ καὶ λίαν ἐναργης ἐστι τῆς τὸν ὁφθαλμὸν τῆς διανοίας μὴ πάντη πεπηρωμένον ἔχου σιν· εἰ γάρ τις καθ’ ἑαὐτὰ τὰ μέρη τῆς κτίσεως λάβοι καὶ ἕκαστον ἰδία νοήσει· οἷον ἥλιον καθ’ ἑαυτόν μόνον καὶ σελήνην χωρὶς καὶ γῆν αὖ καὶ ἀέρα· καὶ τὴν θερμὴν καὶ ψυ χρὰν καὶ ὑγρὰν οὐσίαν διελων ἀπὸ τῆς πρὸς ἄλληλα συναφῆς ἕκαστον ἐκλάβοι καθ’έαὐτό καὶ ἰ 
 δία θεωρήσειεν εὐρήσει πάν τως μηδὲν ίκανούμενον ἑαυ τῷ ἀλλὰ πάντα τῆς ἀλληλων χρείας δεόμενα· καλ’ ταῖς παρ’ άλλήλων ἐπικουρίαις συνιστάμενα· ἥλιος μὲν γὰρ τῷ σύμπαντι 
 οὐρανῷ οὐνῷ συμ περιφέρεται καὶ εμπεριέ χεται· καὶ ἐκτὸς τῆς ἐκείνου κυκλοφορίας· οὐκ ἄν ποτε γένοι το· σελήνη δὲ καὶ τὰ ἄλλα ἄ στρα τὴν παρὰ ἡλίου γενο μένην αὐτοῖς ἐπικουρίαν γῆὶ πάλιν οὐκ ἄνευ ὑετῶν τοὺς καρποὺς ἀποδιδουσα· φαίν εται φαίνεται· οἱ δὲ ὑε τοὶ χωρὶς τῆς τῶν νεφελῶν χρείας, οὐκ ἂν καταβαῖεν ἐπὶ γῆς ἀλλ’ οὐδὲ νέφη χωρις τοῦ ἀέρος, καθ’ ἑαυτὰ ἄν φανείη καὶ συσταίη πο τ μ ε· ὅ τε ἀη ρ , οὐχ’ ὑφ’ ἑαὐτοῦ ἀλλ’ ὑπὸ μὲν τοῦ αἰθέρος διακαὶ εται ὑπὸ δὲ τοῦ ἡλίου καταλαμ πόμενος λαμπρύνεται καὶ πη γαὶ μὲν καὶ ποταμοὶ οὐκ ἄνευ τῆς γῆς συστήσονταί ποτε· γῆ δὲ οὐκ ἀφ’ ἑ αὐτῆς ἐρήρεισται· ἀλλ’ ἐπεὶ μὲν τὴν τῶν ὑδάτων οὐσίαν συνέστη κεν· ἐμπεριέχεται δέ καὶ αὐ τη κατὰ τὸ μέσον συνδεθεισα τοῦ παντὸς· ἥ τε θάλασα καὶ ὁ ἔξωθεν περὶρρέων τὴν σύ μπασαν γῆν μέγας ὠκεανὸς ὑ πὸ ἀνέμων κινεῖται καὶ φέρεται· ὅ ποι δ’ ἂν αὐτὴ ἡ τῶν ἀνέμων προσ ρήσι βια· καὶ αὐτοι δὲ οἱ ἄν εμοι, οὐκ ἐν ἑαὐτοῖς· ἀλλὰ κατὰ τοὺς περὶ τούτων εἰπόντας, ἐκ τῆς πρὸς τὸν ὰέρα τοῦ αἰθέρος δια καύσεως καὶ θερμότητος, ἐν αὐτῶν τῷ ἀερι συνίστανται· καὶ δι’ αὐτοῦ πανταχοῦ πνέοὑσι περὶ γὰρ τῶν τεσάρων στοιχείων ἐξ ὧν καὶ συνέστηκεν ἡ τῶν σωμάτων φυ σις, τὴν θερμὴ λέγω καὶ τὴν ψυ χράν ξηράν τε καὶ ὑγὰρ οὐσίαν τίς τοσοῦτον ἀπέστραπται τὴν διάνοιαν· ὥστε μή εἰδέναι ὅ τι ὁμοῦ μὲν συνημμένα· λλοι πὸν καὶ ἀλλήλων εἰσὶν ἀνερετι κὰ ταύτα κατὰ τὴν τοῦ πλε ονάζοντος ἐν αὐτοῖς ἐπικρά τειαν· θερμόν τε γὰρ· ὑπὸ ψυ χρου πλεονάσαντος ἀναιρεῖται· καὶ ψυχρὸν πάλιν ὑπὸ τῆς θερμῆς ὰφανίζεται δ υνάμεως· ξηρόν τε αὖ ὑπὸ τ οῦ υ γροῦ διαγραίνεται καὶ τοῦτο ὑπὸ τοῦ τουτὸ του ἑτέρου ξηραὶνεται πῶς οὖν ταῦτα ἂν εἶεν θεοὶ δεό μενα τῆς παρ’ ἐτέρων ἐπικουρίας ἠ πὀς παρὰ τουτων αἰτεῖσθαί τι προσῆκε, καὶ αὐτῶν απαι τούτων παραλλήλων τὴν εἱς αὐτὰ χρείαν· εἰ γὰρ περὶ θεοῦ θῦ λο γος ἐστὶ· μηδενὸς αὐτὸν ἐπιδεὰ εἶναι· ἀλλ’ αὐτάρκης καὶ πλήρη ἑ αὐτο ύ ῦ · καὶ ἐν αὐτῷ τὰ πάντα συνεστηκέναι καὶ μᾶλλον αὐτὸν τοῖς πασιν ἐπιδιδόναι, πῶς ἥλιον καὶ σελήνην καὶ τὰ ἄ λλα μέρη τῆς κτἵσεως οὐκ ὄντα τοιαῦτα· ἀλλὰ καὶ λειπόμενα τῆς ἀλληλων χρείας ἀναγο ρεύειν ἄξιον θεοὺς ἀλλ’ ἴσως διαιρουμενα μεν καὶ καθ’ ἑαὐτα λαμβανόμενα, ἐπιδεῆ εῖναι αὐτὰ καὶ αυτοὶ συνομολογουσι τῆς αποδειξεως ἐπ’ ὀφθαλμῶν οὔσης· ὁμοῦ δὲ πάντα συνάπτοντες· καὶ ὡς ἔν ἀ ποτελοὐντες μέγα σῶμα, τὸ ὅ λον θεὸν εἶναι φήσουσιν συστάντος γὰρ τοῦ ὅλου· οὐκ ἔτι μὲν ἔξωθεν αὐτοίς χρεια γενήσεται· ἑαυ τῷ δὲ ὅλον ἱκανὸν καὶ αὔταρ κες γενήσεται πρὸς παντα λέ ξουσιν οἱ δοκη σί σοφοι· ἵνα καὶ ἐντεῦθεν ἐλεγχθῶσιν οὗτος δὲ ο λόγος καὶ μαλλον αὐτῶν τὴν ἀσέβείαν μετὰ μεγάλης ἀ παιδευσίας οὐκ ἔλαττον τῶν πρό σθεν ἀποδείξει εἰ γὰρ τὸ καθ’ ἕ καστον συναφθὲν, τὸ ὅλον ἀνα πληροῖ· καὶ τὸ ὅλον ἐκ τῶν κ αθ’ ἕν συνίσταται· τὸ ὅλλον ἄ ρα ἐκ μερῶν συνίσταται, καὶ ἕκαστον τοῦ ὅλου μέρος τυγχάνει. τοῦτο δὲ τῶν περὶ θεοῦ θῦ ἐννοιῶν πολυ πόῤῥωθεν καθέστηκεν· ὁ γὰρ θε ὸ ς ὅλον ἐστὶ καὶ οὐ μερη καὶ οὐ κ ἐκ διαφόρων συνέστηκεν ἀλλ’ αὐ τὸς τῆς πάντων συνστάσεως ἑστὶ ποιη τὴς. θέα γὰρ ὅσης ἀσεβείαν κατὰ τοῦ θείου ταῦτα λεγοντες ἐξη 
 γοῦνται· εἰ γὰρ ἐκ μερῶν συνέστηκε πάντως αὐτὸς ἑαὐτοῦ ἀνόμιος φανήσεται, ἐξ ἀνομοίων ἔχων τὴν συμπλήρωσιν· εἰ γὰρ ἥλιός ἐστιν οὐκ ἔστι σελήνη· καὶ εἰ σελήνη ἐ στὶν, οὐκ ἔστι γῆ· καὶ εἰ γῆ τυγχάνει οὐκ ἂν εἴη θάλασα· καὶ ουτως ἐ φ’ ἑκάστου λαμβάνων ἄν τις εὐ ρήσει τὴν ἀτοπίαν τοῦ τιούτου αὐτῶν λογου τουτο δάν τις καὶ ἐκ τοῦ καθ’ ἡμᾶς ανθρωπείου σωματος ἰδὼν καταγνοίη τούτων· ως γὰρ ὁ οφθαλμὸς οὐ κ ἔστιν ακοὴ, οὐδὲ ἡ ἀκοὴ χεὶρ, οὐδὲ ἡ γαστὴρ ἐστὶ στέρνα· οὐδ’ αὖ πά λιν ὁ αυχὴν ἐστὶ ποὺς, ἀλλ’ ἕκαστον τού των ἰδειαν ἔχει τὴν ἐνέργειαν, καὶ ἐκ τουτων διαφόρῳν ὄντῳν, ἕν συνίστατᾳι σῶμᾳ· συνημμένα εἰ μὲν ἔχον τὰ μέρη κατὰ τὴν χρειαν διαιρούμενα δὲ κατὰ τὴν τοῦ χρό νου παρουσίαν· ὅταν ἡ φύσιν ἡ συνά ξασα ταῦτα διέλη, ὡς ὁ προστά ξας θεὸς βουλέται, οὕτω· συγγνώμ ειν δὲ ὁ λόγος ἐχέτω παρ’ αὐτοῦ τοῦ κρείττονος· εἰ τὰ μέρη τῆς κτίσεως συναγόντες εἰς ἕν σῶμα θεὸν ἀναγορεύουσιν, ἀνάγκη αὐτὸν μὲν καθ’ ἑαὐτὸν ἀνόμοι ον ἑαὐτῷ εἶναι· ὡσπερ εδείχθη διαιρεῖσθαι δὲ πάλιν κατὰ τὴν τῶν μερῶν εἰς τὸ μερί ζεσθαι γενομένην φυσιν καὶ ἄλλως δ’ ἄν τις αὐτῶν ἐλέ γξειε τὴν ἀθεότητὰ τὴν τῆς ἀ ληθείας θεωρίαν εἰ γὰρ ὁ θεὸς ἀσωμα τός ἐστι· καὶ ἀόρατος καὶ ἄψαυστος τῇ φυσει πῶς σῶμα τὸν θεὸν ἐπι νοοῦσι; καὶ τὰ φαινόμενα τοῖς ὀ φθαλμοῖς καὶ ὧν ψαύομεν τῇ χαρὶ θρησκεύουσι τῇ θεοῦ θῦ τιμῇ καὶ πάλι ν εἰ ὁ περὶ θεοῦ κρατεῖ λόγος, δυνα τὸν αὐτὸν αὐτὸν εἶναι κατὰ πάν τα· καὶ μὴ δὲν αὐτοῦ κρατεῖν· αὐτὸν δὲ τῶν παντων κρατεῖν· καὶ δε σπόζειν πὼς οι τὴν κτίσιν θεοποι 
 οῦντες οὐχ ὁρμὲν γὰρ ὑπὸ γῆν γενομέ νου τοῦ τοιούτου περι οὐχ ὁρῶσιν αὐτὴν ἐκτὸς οὖσαν τοῦ τοιούτου περὶ 
 θεοῦ θῦ ὅρου· ἡλίου μὲν γὰρ ὑπὸ γῆν γενο μένου, τὸ φῶς ἡ γῆ σκιάζει μὴ ὁρᾶ σ θαι· σελήνην δὲ μεθ’ ἡμ ω έ ραν ὁ ἥλιος ἐπι κρύπτει τῇ τοῦ φωτὸς λαμπηδόνι· καὶ γῆς μὲν τοὺς καρποὺς πολλάκις χάλαζα βλάπτει· τὸ πῦρ δὲ εἰ γένοιτό τις ὑδά των πλημμύρα, σβέννυται· καὶ χειμῶνα μὲν ἔαρ παραγκωνί ζετ αι θέρος δὲ τὸ ἔαρ ὑπερβῆναι τοὺς ὅρους οὐκ ἐπιτρέπει· καὶ αὐ τὸ πάλιν ὑπὸ τοῦ μετοπῶρου κωλυόμενον, τὰς ἰδίας ὥρας ἐξέρχεσθαι· εἴπερ οὖν ἦσαν θεοὶ, ἔδει το῀οτους μὴ ὑπ’ ἀλλή λων ἡττᾶ ρ σθαι καὶ ὑποκρυπτεσται ἀλλὰ παντοτε ἀλλήλοις συνεῖναι· καὶ κοινὰς ἅμα τὰς εὐεργεσίας ἐπιτελεῖν ἔδει μεθ’ ἡμέραν καὶ μετὰ νύκτα, ἤλιον ὁμοῦ καὶ σελήνην, καὶ τὸν ἄλλον τῶν α στέρων χορὸν ἴσως ἔχειν τὸ φῶς· καὶ τοῦτο πᾶσι λάμπειν καὶ παρ’ αὐτῶν καταυγάζεσθαι· ἔ δει θέρος ὁμοῦ καὶ χειμῶνα καὶ ἔαρ καὶ μετόπορον ἀπα ραλλάκτως καὶ κατὰ τὸ αὐτὸ συνί στασθαι· ἔδει τὴν θάλασσαν ταῖς πηγαῖς ἐπιμίγνυσθαι καὶ κοινω νὸν ἀνθρώποις ἀνοις τὸ πόμα παρέχειν· ἔδει ν ηνεμίας καὶ τῶν ἀνέμων τὰς πνο ὰς ἐν τ αὐτῷ γίνεσθαι· ἔδει τὸ πῦρ ὁμοῦ καὶ τὸ ὕδωρ κοινὴν καὶ μίαν ἀνθρώποις τὴν χρείαν παρέχειν· οὐδὲ γὰρ οὐδὲ βλάβην ἄν τις ἐξ αὐ τ ῶν ὑπέμεινε θεῶν ὄντων κατ’ αὐ τ οὺς· καὶ μὴ δὲν ἐπι βλάβη, ἐπ’ ὠφε λεία δὲ μᾶλλον πάντα ποιούντων· εἰ δὲ ταῦτα γίνεσθαι ἀδύνατον, διὰ τὴν πρὸς ἄλληλα ἐναντιό τητα, πῶς οἷόν τε ταῦτα ἀλλήλοις ἐναντία καὶ μαχόμενα καὶ μὴ δυνάμενα ἀλλήλων συστῆναι; ἔ τι θεοὺς ὀνομάζειν, ἤ θεοῦ θρη σκεύεσθαι τιμαις; τὰ δὲ πρὸς ἑ αυτὰ ἀσύμφωνοι τὴν φύσιν ἔχοντα· πῶς ἂν ἄλλοις εὐχομένοις εἰρήνην παρέχοιεν, καὶ ὁμονοίας αὐτοῖς γένοιντο πρύτανεις; οὔτε οὖν ἥ λιος εἰκότως, οὔτε σελήνη, οὔ τε ἄλλό τι μέρος τῆς κτίσεως, πολλῶ δὲ πλέον οὐδὲ τὰ ἐν λί θ ης οις καὶ χρυσῶ καὶ ταῖς ἄλλαις ὕλαις ἀγάλματα, οὐδὲ οἱ πα ρὰ ποιηταῖς μυθευόμενοι, ζεὺς καὶ ἀπόλλων καὶ οἱ ἄλλοι εἶεν ἀληθῶς θεοί ὡς ὁ λόγος ἀπέδει ξεν· ἀλλὰ τα μὲν αὐτῶν μέρη τῆς κτίσεως ἐστὶ· τὰ δὲ αὐτῶν ἄψυχα τυγχάνει· τὰ δὲ μόνον ἄ νθρωποι θνητοὶ γεγόνασι· διὸ καὶ ἡ περὶ ταῦτα θρησκεία, καὶ θε οποιία, οὐκ ευσεβεἴα ἀλλὰ ἀθε ότητος καὶ πάσης ἀσεβείας ἐστὶν εἰσήγησις, καὶ μεγάλης πλάνης ἔλεγχος, 
 ἀπὸ τῆς πρὸς τὸν ἕνα καὶ μόνον ἀληθινὸν θεὸν θν γνῶσεως, λέγω δὴ τὸν τοῦ χριστοῦ χῦ 
 πατέρα πρα . ὅτε τοίνυν ταῦ θ’ οὕτως ἐλέγχεται καὶ δέδεικται ἡ παρὰ τοῖς ἕλλησιν εἰδολλολα τρία πᾶσης ἀθεότητος οὖσα μεστὴ, καὶ οὐκ ἐπ’ ὠφελεία ἀλλ’ ἐ π’ ἀπωλεία τῶ βίω τῶν ἀνθρώπων ἀνων εἰ σαχθεῖσα φέρε· λοιπὸν, ὡς ἑ ξ ὰρχῆς ὁ λόγος ἐπηγγείλατο τῆς πλάνης διελεγχθείσης τὴν τῆς ἀ ληθείας ὁδὸν ὁδεύσωμεν· καὶ θεωρήσωμεν τὸν ἡγαιμόν ά ὰ 
 καὶ δημιουργὸν τὴν τοῦ πατρὸς πρὸς λόγον, ἵνα δι’ αὐτοῦ· καὶ τὸν τούτου πατέρα πρα 
 κατανοήσωμεν· καὶ γνῶσιν ἕλληνες ὅσον τ ὲς ῆς ἀληθείας ἑαυ τοὺς ἀπεσχοίνισαν· τὰ μὲν προειρημένα οὐδὲν ἕτερον ἢ πλάνοι τῶ βίω διηλέγχθη ἡ δε τῆς ἀληθείας ὁδὸς πρὸς τὸν ὄντος ὄντα θεὸν ἕξει τὸν σκοπὸν πρὸς δὲ τὴν ταῦτης γνῶσιν καὶ ἀ κριβἠ κατάληψιν οὐκ ἄλλων ἡμῖν ἐστὶ χρεία· ἀλλ’ ἡμῶν αὐ τῶν οὐδ’ ὥσπερ ἐστὶν αὐτὸς ὁ θεὸς ὑπεράνω πάντων, οὐτω καὶ η πρὸς τούτων ὁδὼς πόῤῥωθεν, ἥ ἔ ξωθεν ἡμῶν ἐστὶν ἀλλ’ ἐν ἡμῖν ἐστὶ καὶ ἀφ’ ἡμὼν· εὐρεῖν τὴν ἀρ 
 χὴν δυνατὸν, καθῶς καὶ μ ω 
 
 ϋσῆς ἐδίδασκε λέγων· τὸ ῥῆ 
 μα τῆς πίστεως ἐντὸς τῆς καρδίας 
 σου ἐστὶν ὅπερ καὶ ὁ σωτὴρ σηρ ση 
 μ αί ε ων καὶ βεβαιῶν ἔλεγεν· 
 ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ θῦ , ἐντὸς ὑμῶν 
 ἐστιν· ἔνδον γὰρ ἐν ἑαυτοῖς ἔχοντες τὴν πίστιν καὶ τὴν βα σιλείαν τοῦ θεοῦ θῦ δυνάμεθα ταχέως θεωρῆσαι καὶ νοῆσαι τὸν τοῦ παντὸς βασιλέα τοῦ πατρὸς προς 
 τὸν σωτῆρα σρα λόγων· καὶ μη προ φασιζέσθωσαν ἕλληνες οἱ τοῖς εἰδώλοις θρησκεύοντες· μὴ δὲ ἄ λλός τις ἀπλῶς ἑαὐτὸν ἀπατὰ τω ὡς τὴν τοιαὔτην ὁδὸν οὐκ ἔ χων· καὶ διὰ τούτο τῆς ἀθεό τητος ἑαυτοῦ πρόφασιν εὑρίσκ ων· πάντες γὰρ εἰς αὐτὴν ἐπι βεβήκαμεν καὶ ἔχομ εν, εἰ καὶ μὴ πάντες αὐτὴν ὁδεύειν· ἀ λλὰ παροδεύειν ἐκβαίνοντες θέ λουσι· διὰ τὰς ἔξωθεν αὐτοὺς ἑλκούσας ἡδονὰς τοῦ βίου· καὶ εἴ τις ἂν ἔροιτο τ ῖ ί ς ἂν εἴη α ὐ ύ τη, φημὶ δὴ τὴν ἐκ ά ά στου ψυ χὴν εἶναι καὶ τὸν ἐν αὐτῇ νοῦν δι’ α ὔ ὐ τοῦ γὰρ δύναται μόνον θεὸς θεωρεῖσθαι καὶ νοεῖσθαι ἐκτὸς εἰ μὴ ὥσπερ τὸν θεὸν ἠρνήσαντο, οὕτω καὶ ψυχὴν ἔχειν παραι τήσονται οἱ ἀσεβεῖς εἰκότως τοῦτο πρὸ τῶν ἄλλων λέγοντες· οὐ γὰρ ἐ χόντων ἐστὶν οὖν ἀρνεῖσθαι τὸν τού του ποιητὴν καὶ δημιουργου θεόν ὅτι μὲν οὖν ἕκαστος ἀνθρώπων ἀνων ψυχὴν ἔχει καὶ ταὺτα την λογικὴν· καὶ τοῦτο ἀναγκαὶον ἐστὶ δεῖξαι δι’ ὀ λίγων διὰ τοὺς ἀκεραίους· ἐπεἰ μάλιστα τινές ἀπὸ τῶν αἱρέ σεων ἀρνοῦνται καὶ τοῦτους οἰόμενοι μηδὲν εἶναι τὸν ἄνθρωπον, ἢ τῷ φαινόμενον εἶδος τοῦ σώματος ἵνα ταῦτης δειχθείσης, φανερώτερον δι’ ἑαὐτῶν· τὸν κατὰ τῶν εἰ δώλων ἐλεγχον ἔχειν δυνηθῶ·σι πρῶτον μὲν οὖν οὐ μικρὸν γνώ ρισμα τοῦ λογικῆν εἶναι τὴν ψυ χην τῶν ἀνθρώπων ἀνων , ἐκ τοῦ πρὸς τά ἄλογα διαλλάττειν αὐτὴν δι ὰ τοῦτο γὰρ ἐκεινα μὲν καλεῖν ἄλο γα ἡ φύσις εἴωθέ· ἐπειδὴ τὸ τῶν 
 ἀνθρώπων ἀνων γένος ἐστὶ λογικόν· ἔπειτα δὲ τοῦτο πρὸς ἀπόδειξιν οὐ τὸ τυχον ἄν εἴη, ἐκ τοῦ μονον τὸν ἄνθρωπον τὰ ἔξω θεν ἑαυτοῦ λογίζεσθαι καὶ ἐνθυ μεῖσθαι τὰ μὴ παρόντα, καὶ πα λιν ἐπιλογίζεσθαι· καὶ κρίσει τὸ κρεῖ ττον τῶν λογισμῶν αἱρεῖσθαι τὰ μὲν γὰρ ἄλογα, μόνα τὰ παρόντα βλέπει καὶ πρὸς μόνα τὰ ἐν οφθαλ μοῖς ὄρμᾶ· κἂν μετὰ ταῦτα τὴν βλάβην ἔχειν· ὁ δὲ ἄνθρωπος ἄνος οὐ πρὸς τὰ βλεπόμενα· ὁρμᾶ· ἀλλὰ τῷ λο γισμῷ τὰ ἐν ὀφθαλμοῖς ὁρώ μενα κρίνει· πολλάκις γοῦν ὀρμ α ή 
 σας, κεκράτηκε τῷ λογισμῷ καὶ λογισάμενος, πάλιν ἐπελογίσα το· καὶ αἰσθάνεται ἕκαστος εἰ τῆς αληθείας γενοιτο φίλος, ὅτι ἄ λλος παρὰ τὰς σωματικὰς αἰσθή σεις ἐστὶν ὁ τῶν ἀνθρώπων ἀνων νοῦς· διὰ τοῦτο γοῦν ὡς ἄλλος ὤν, αὐτῶν τῶν αἰσθήσε ων γίνεται κριτής· καὶ ὧν ἐκεῖναι ἀντιλαμβάνονται, ταῦτα οὗτος δι ακρίνει· καὶ ἀναμιμνήσκει· καὶ δείκνυσιν αὐταῖς τὸ κρειττον· ὀφθαλ μοῦ μὲν γάρ ἐστι μόνον τὸ ὁρᾶν, καὶ ὤτων τὸ ἀκούειν· καὶ στόματος γεύεσθαι· καὶ ῤινὸς ὀδμῶν ἀντι λαμβὰνεσθαι· καὶ χειρῶν τὸ ὰπτε σθαι· ἀλλα δεῖ ὁρᾶν καὶ ἀκούειν καὶ ὧν ἅπτεσθαι δεῖ καὶ γεύεσθαι καὶ οδμᾶσθαὶ οὐκέτι τῶν αἰσθή σεών ἐστιν, ἀλλὰ καὶ τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ ταύτης νοῦ διακρῖναι· ἀμέ λει καὶ ξίφους λάβεσθαι δύνα ται ἡ χεὶρ· καὶ δηλιτηρίου γεύ σασθαι τὸ στόμα, ἀλλ’ οὐκ οἶδεν ὅ τι βλάπτει ταῦτα· εἰ μὴ ὁ νοῦς διακρίνει· καὶ ἔοικέ γε τὸ τοιοῦτον ἵνα ἐπὶ εἰκόνος αὐτὸ θεωρήσω μεν λύρα καλῶς κατασκευασμένη καὶ τῷ ταύτην κρατοῦντι μουσι κῷ μετ’ ἐπιστήμης· ὡς γὰρ αἱ ἐν τῇ λύρα νευραί ἑκάστη μὲν ἔχει τὸν ἴδιον φθόγγον, ἡ μὲν βαρύν ἡ δὲ ὀξὺν, ἡ δὲ μέσον· ἡ δὲ ὀξύτον ον, ἡ δὲ ἄλλον ἀδινάκριτος δέ ἔστιν αὐτῶν ἡ ἀρμονία καὶ ἀδιάγνωστος ἡ σύνθεσις χωρὶς τοῦ ἐπιστήμονος τότε γὰρ ἡ ἁρμονία αὐτῶν δεί κνυται καὶ ἡ σύνταξις ὀρθὴ, ὅτε ὁ κατέχων τὴν λύραν πλήξη τὰς νευρὰς καὶ ἁρμονίως ἑκάστης ἅ ψεται, τοῦτον τὸν τρόπον καὶ τῶν αἰσθήσεων ἐν τῷ σώ 
 λυ μα τα ὡς λύρας ἠρμοσμένων ὅταν ὀ ἑπι στήμων νοῦς αὐτῶν ἡγεμονεύῃ, τοτε καὶ διἀκρινει ἡ ψυχή, καὶ οἶδεν ὃ ποιεῖ καὶ πράττει· τοῦτο δὲ μόνον ἴδιον· ἀνθρώπων ἀνων ἐστί, καὶ τοῦ τό ἐστι τὸ λογικὸν τῆς ψυχῆς τῶν ἀνθρώπων ἀνων · ᾦ χρωμένη διαλλάττει τῶν ἀλόγων καὶ δείκνυσιν ὅτι ἀληθῶς ἄλλη παρὰ τὸ φαινόμενον ἐν σώματι ἐ στί· πολλάκις γοῦν κειμένου τοῦ σῶματος ἐπὶ γῆς, τὰ ἐν οὐρανοῖς οὐνοῖς 
 φαντάζεται καὶ θεωρεῖ ὁ ἄνθρωπος ἄνος · καὶ πολλάκις τοῦ σώματος ἡρε μοῦντος και καὶ ἡσυχάζον τος καὶ καθεὖδοντος, κινεῖται ἔνδον ὁ ἄνθρωπος ἄνος καὶ τὰ ἔξωθεν ἑ αὐτοῦ θεωρεῖ· χώρας ἀποδημῶν καὶ περιπατῶν καὶ ἀπαντῶν τοῖς γνωρίμοις· καὶ πολλάκις διὰ τούτων, τὰς μεθ’ ἡμέραν παράξεις ἐαὐτοῦ μαντευόμενος καὶ· προγινώ·σκων· τοῦτο δὲ τι ἂν εἴη ἐτερον, ἤ ψυχή λογική; ἐν ᾗ λογίζεται καὶ ἀπονοεῖ τὰ ὑπὲρ αὐτὸν ὁ ἄνθρωπος ἄνος · καὶ τοῦτο δ’ ἂν εἴ η πρὸς ἀπόδειξιν ἀκριβῆ τοῖς ἔτι πρὸς ἀναίδειαν τῆς ἀλογίας τετραμμένοις, πῶς τοῦ σώμα τος θνητοῦ κατὰ φυσιν ὄντος λο γίζεται ἄνθρωπος ἄνος τὰ περὶ ἀθανα σίας καὶ πολλάκις ἑαὐτῷ τὸν θὰνατὸν ὑπὲρ ἀρετῆς προσ καλεῖται· ἤ πῶς προσκαίρου τοῦ σώματος ὄντος, τὰ αἰώνία φαν τάζεται ἄνθρωπος ἄνος · ὥστε τῶν μὲν ἐμποδὼν καταφρονεῖν· εἰς ἐ κεῖνα δὲ τὸν πόθον ἐχειν· τὸ μὲν οὖν σῶμα οὐκ ἂν ἑαὐτὸ πε ρὶ ἑαυτοῦ τοια ύ ῦ τα λογίσηται· καὶ οὐκ ἂν τὰ ἔξωθεν ἑαυ του λογίζοιτο· θνητὸν γὰρ καὶ πρόσκαὶρόν ἐστιν· ἀνάγκη δὲ ἕ τερον εἶναι τὸ τὰ ἐναντία καὶ παρὰ τὴν φύσιν τοῦ σωματος λογιζόμενον· τί οὖν ἂν εἴη τοῦτο πάλιν· ἡ ψυχὴ λογικὴ καὶ ἀθάνα τὸς καὶ γὰρ οὐκ ἔξωθεν, ἀλλ’ ἔν δοθεν αὕτη τῷ σώματι ὡς ὁ μου σικὸς τῇ λύρα ἐνηγεῖ τὰ κρεί ττονα· πῶς δὲ πάλιν κατὰ φύ σιν ὤν ὁ ὠφθαλμός εἰς τὸ ὁρᾶν, καὶ ἡ ακοὴ εἰς τὸ ἀκούειν, τὰ μὲν ἀποστρέφονται, τὰ δὲ αἱροῦν ται· τίς γὰρ ὁ τὸν ὀφθαλμὸν τοῦ ὁρᾶν ἀποστρεφων; ἠ τίς τὴν ἀκοήν κατὰ φύσιν οὖσαν ἀκο υ 
 στικήν ἀποκλείει τοῦ ἀκούειν ἤ τίς τὴν γεῦσιν κατὰ φυσιν οὖ σαν γευστηκεῖν κωλύει πολάκις τῆς φυσικῆς ὁρμῆς τίς δὲ τὴν χεῖρα κατὰ φύσιν οὖσαν εἰς τὸ ἐνεργεῖν· ἐπέχει τοῦ ψαύειν τινὸς; τίς δὲ τὴν ὄσφρησιν καὶ αὐτὴν εἰς τὸ ὀδμᾶσθαι γενομένην ἀποστραίφει τοῦ μὴ ἀντιλαμβάνε σθαι; τίς ὁ ταῦτα κατὰ τῶν φυ σικῶν τοῦ σωματος· ἐνεργειῶν ἢ πῶς το σῶμα τὴν φύσιν ἀποστρα φὲν ἐπιστρέφεται πρὸς τὰς ἑ τέρου συμβουλίας καὶ πρὸς τὸ ἐκεί νου νεῦμα ἡνιοχεῖται; ταῦτα γὰρ οὐδὲν ἕτερον· ἤ ψυχήν λογι κὴν ἀποδείκνυσιν ἡγεμονεύουσαν τοῦ σῶματος; οὐδὲ γὰρ ἑαὐτὸ τὸ σῶμα πέφυκεν ἐλαύνειν· ἀλλ’ ὑ φ’ ετέρου ἄγεται καὶ φέρεται· ὥσ περ οὐδὲ ἵππος ἑαυτὸν υπο ζεύγνυσιν· ἀλλ’ ὑπο τοῦ κρατοῦν τος ἐλαὐνεται διὰ τοῦτο γοῦν καὶ νόμοι μὲν ἀνθρώποις ἀνοις τὰ καλὰ μὲν πράττειν· τὴν δὲ κακίαν ἀποστρέ φεσθαι· τοῖς δὲ ἀλόγοις ἀλόγιστα τὰ κακὰ μένει καὶ ἄκριταἅτε δὴ καὶ άκριτα· ἅτε δῆ 
 τῆς λογιότητος καὶ τῆς κατὰ λόγον δι ανοίας ἐκτὸς τυγχάνουσιν· εἶναι μὲν οὖν ψυχὴν λογικὴν ἐν ἀνθρώποις ἀνοις ἐκ τον προειρημένων νομίζω δεδεῖχθαι· ὅ τι δὲ καὶ ἀθάνατος γέγονεν ἠ ψυχή· καὶ τοῦτο ἀναγκαῖον εἰδέναι ἐν τῇ ἐκ κλησιαστικῇ διδασκαλίᾳ πρὸς ἔ λεγον τῆς τῶν εἰδῶλων ἀναιρέσε ως· γένοιτο δ’ ἂν οὖν ἡ περὶ τούτων γνῶσις ἐγγυτέρω μᾶλλον ἐκ τῆς περί τοῦ σώματος γνώσεως, καὶ ἐκ τοῦ πρὸς τὸ σῶμα διαλλάττειν αὐτὴν εἰ γὰρ ἄλλην ὁ λόγος ἀπέδειξε παρὰ τὸ σῶμα ἔστι δὲ τὸ σῶ μα φύσει θνητὸν, ἀνάγκη τὴν ψυ χὴν ἀθάνατον εἶναι τῷ μὴ εἶ ναι κατὰ τὸ σῷμα· καὶ πάλιν εἰ ἡ ψυχή τὸ σῶμα κινεῖ ὡς δεδει κται, καὶ οὐχ ἡπὸ ἄλλων αὐτὴ κινεῖ ται· ἀκόλουθόν ἐστιν ὑφ’ ἑαὐτῆς κι νουμένην τὴν ψυχὴν, καὶ μετὰ τὴν εἰς γῆν ἀπόθεσιν τοῦ σῶματος, κινεῖσθαι πάλιν αὐτὴν ἀφ’ ἑαυτῆς· οὐ γὰρ ἡ ψυχὴ ἐστὶν ἡ ἀποθνησκου σα, ἀλλἀ διὰ τὴν ταὐτης ἀναχώρη σιν ἀποθνήσκει τὸ σῶμα· εἰ μὲν οὖν ἐκινεῖτο καὶ αὕτη ὑπὸ τοῦ σώ ματος, ἀκόλουθον ἦν ἀναχωροῦν τος τοῦ κινοῦντος· ἀποθνήσκειν αὐτην· εἰ δὲ ἡ ψυχὴ κινεῖ καὶ τό σῶμα, ἀνάγκη μᾶλλον αὐτὴν ἑαυτὴν κινεῖν ἑαυτὴ δὲ κινουμένη, ἐξ ἀνάγκης καὶ μετὰ τὸν τοῦ σώμα τος· θάνατον ζῆ· ἡ γάρ κίνησις τῆς ψυχῆς· οὐδὲν ἕτερον ἐστὶν, ἢ ζωὴ αὐτῆς· ὥσπερ ἀμέλει καὶ τὸ σῶμα τὸτε ζῆν λέγομεν· ὅτε κινεῖται, καὶ πότε ἴσως τότε θάνατον αὐτοῦ εἶναι· ὅτε τῆς κινήσεως παύεται· τοῦτο δὲ καὶ ἀπὸ τῆς ἐν σώματι καθέπαξ ενεργείας αὐτῆς φανερώτερον ἄν τις ἴδοι εἰ γὰρ καὶ ὅτε τὸ σῶμα ἐπιβέβηκε καὶ συνδέχεται τοῦτῳ· οὐ κατὰ τὴν τοῦ σώματος σμικρὸτητὰ συστὲλλ εται καὶ συμμετρεῖταὶ, ἀλλὰ πολλάκις ἐπὶ κλίνης τούτου κει μένου· καὶ ὡς ἐν θανάτῳ κοιμω μένου αὕτη κατὰ τὴν ἑαὐτῆς δῦ ναμιν γρηγορεῖ, καὶ ὑπερεκβαί νει τὴν τοῦ σώματος φύσιν· καὶ ὥσπερ ἀποδημοῦσα τουτου, μέν ουσα ἐν τῷ σώματι· τά ὑπὲρ γῆν φαντάζετε καὶ θεωρεῖ πολλά κις δὲ καὶ τοῖς ἔξω τῶν γηΐνων σωμάτων ἁγίοις καὶ ἀγγέλοις συν αντᾶ· καὶ πρὸς αὐτοὺς ἀφικνεῖ ται τῇ τοῦ νοῦ θαῤῥοῦσα καθα ρότητι, πος ουχὶ μᾶλλον καὶ πο λλῶ πλέον ἀπολυθεῖσα τοῦ σώ ματος ὅτε ὁ συνδήσας αὐτὴν βούλεται θεὸς θς φανερωτέραν ἕξειν τὴν τῆς ἀθανασίας γνῶσιν; εἰ γὰρ καὶ συνδεθεῖσα σώματι τὴν ἐκτὸς τοῦ σώματος ζωήν ἔζη πολλῶ πλέον καὶ μετὰ θὰνα τον ἐκτὸς τοῦ σώματος ζωὴν ἔζη, πο λλῶ πλέον καὶ μετα θανατον τοῦ σώματος ζήσεται· καὶ οὐ παύσε ται τοῦ ζῆν διὰ τὸν οὕτως αὐτὴν ποι ήσαντα θεὸν, διὰ τοῦ ἑαὐτοῦ λόγου τοῦ κυρίου κυ ἡμῶν ἰησοῦ ἰῦ 
 χριστοῦ χῦ · διὰ τοῦτο γὰρ καὶ ἀθανὰτα καὶ αἰώνια λογίζεται καὶ φρονεῖ, ἐπειδὴ καὶ ἀθὰνατὸς ἐστιν καὶ ὥσπερ τοῦ σώματος θνη τοῦ τυγχάνοντος, θνητὰ καὶ αἱ τούτου θεωροῦσιν αἰσθήσεις, οὕτως ἀθάνατα θεωροῦσαν καὶ λογιζο μένην τὴν ψυχὴν, ἀνἀγκη καὶ αὐτὴν ἀθὰνατον εἶναι καὶ ζῆν ἀεί· αἱ γὰρ περὶ τῆς ἀθανασίας ἔννοιαι καὶ θε ωρίαι, οὐδὲποτε αὐτὴν ἀφεᾶσι μένουσαι ἐν αὐτῇ· καὶ ὥσπερ ἔκκαυ μα ἐν αὐτῇ γινόμεναι πρὸς ἀσφά λειαν τῆς ἀθανασίας διὰ τοῦτο γοῦν καὶ τῆς περὶ θεοῦ θεωρίας ἔχει τὴν ἐννοιαν· καὶ αὐτὴ ἑαυτῆς γίνεται ὁ δὸς, οὐκ ἔξωθεν, ἀλλ’ ἐξ έαὐτῆς λα μβάνουσα τὴν τοῦ θεοῦ θῦ λόγου γνῶ σιν· καὶ κατάληψιν· λέγομεν οὖν καθάπερ εἴρηταις πρότερον ὣσ περ τὸν θεὸν ἠρνήσαντο καὶ ἄψυ χα θρησκεύουσιν οὔτω καὶ τὴν ψυχην οὐκ ἔχει λογικὴν νομίζον τες, αὐτόθεν ἔχουσι τῆς παραφρο σύνης τὴν ἐπιτιμίαν ἐν ἀλόγοις καταρυθμούμενοι· καὶ διὰ τουτο ὡς ἄψυχοι ἐν ἀψύχης ἔχοντες τὴν δεισιδαιμονίας, ἐλέους καὶ χειραγωγίας εἰσὶν ἄξιοι· εἰ δὲ ψυχὴν ἀξιοῦσιν ἔχειν, καὶ ἐπὶ τῷ λογι κῷ μέγα φρονοῦσιν, εἰ κὼ κότως τοῦτο ποιοῦντες, διατί ὡς μὴ ἔχοντες ψυ χὴν παρὰ λόγον τολμῶσι, καὶ οὐ χ’ ἂ δεῖ φρονοῦσιν, ἀλλὰ κρείττονας ἑ αυτοὺς καὶ τοῦ θείου ποιοῦσι; ψυχὴν γὰρ ἀθάνατον ἔχοντες, καὶ μὴ βλεπομένην αὐτοῖς, τὸν θεὸν ἐν τοῖς βλεπομένοις καὶ θνητοῖς ἀπεικά ζουσιν; ἤ διατὶ ὥσπερ ἀπέστησαν ἀπὸ τοῦ θεοῦ, οὕτως οὐ καταφεύγουσι πάλιν πρὸς αὐτὸν· δύνανται γὰρ ὥσπερ ἀπεστράφησαν τῇ διανοί ᾳ τὸν θεόν, καὶ τὰ οὐκ ὄντα ἀνε πλάσαντο εἰς θεοὺς, οὕτως ἀναβῆ ναι τῷ νῷ τῆς ψυχῆς, καὶ πάλιν ἐπηστρέψαι πρὸς τὸν θεὸν· ἐπι στρέψαι δὲ δύνανται, ἐὰν ὃν ἐν εδύσαντο ῥῦπον πάσης ἐπιθυ μίας ἀπόθωνται· καὶ τοσοῦτων ἀπο νίψωνται ἕως ἄν ἀπόθωνται πᾶν τὸ συμβεβηκὸς ἀλλότριον τῇ ψυ χῇ· καὶ μόνη αὐτὴν ὥσπερ γέγονεν ἀποδείξωσὶν ἵν’ οὔτως ἐν αὐτῇ θε ωρῆσαι τὸν τοῦ πατρὸς πρὸς λόγον καθ’ ὃν καὶ γεγόνασιν ἐξ ἀρχῆς δυνηθῶσι· κατ’ εἰκόνα γὰρ θεοῦ θῦ πεποίηται καὶ καθ’ ὁμοίωσι γέγονεν, ὡς καὶ ἡ θεία σημαίνει γραφὴ ἐκ προσῶπου τοῦ θεοῦ θῦ 
 λέγουσα· ποιήσωμεν ἄνθρωπον ἄνον κατ’ εἰ κόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν ἡμετέραν ὅθεν καὶ ὅτε πάντα τὸν ἐπιχυ θὲντα ῥῦπον τῆς ἀμαρτίας ἀφ’ ἑ αὐτῆς ἀποτίθεται· καὶ μόνον τὸ κατ’ εἰκόνα καθαρὸν φυλάττει, εἰ κότως διαλαμπρενθέντος, ὡς ἐν κατὸπτρῳ θεωρεῖ τὴν εἰκό να τοῦ πατρὸς πρὸς τὸν λόγον· καὶ ἐν αὐτῷ τὸν πατέρα πρα · οὗ καὶ ἔστιν εἰκών ὁ σωτὴρ σηρ 
 λογίζεται· ἤ εἰ μὴ αὐτάρκης ἐστὶν, ἡ παρὰ τῆς ψυχῆς διδασκαλία δι ὰ τὰ ἐπιθολοῦντα ταύτης ἔξωθεν τὸν νοῦν καὶ μὴ ὁρᾶν αὐτὴν τὸ κρεῖ ττον· ἀλλ’ ἔστι πάλιν καὶ ἀπὸ τῶν φαι νομένων τὴν περὶ τοῦ θεοῦ θῦ γνῶσιν καταλαβεῖν· τῆς κτίσεως ὥσπερ γρά μμασι διὰ τῆς τάξεως· καὶ ἀρμονίας τὸν ἑαὐτῆς δεσπότην καὶ ποιη τὴν σημαινοῦσης καὶ βοῶσης· ἀγα θὸς γὰρ ὤν καὶ φιλ άνθρωπος άνος ὁ θεὸς, καὶ κηδόμενος τῶν ὑπ’ αὐτοῦ γενο μένων ψυχ ην ῶν · ἐπειδὴ ἀόρατος καὶ ακατάληπτός ἐστιν τὴν φύσιν, ἐπέ κεινα πάσης γεννητῆς οὐσίας ὑπάρ χων· καὶ διὰ τοῦτο ἔμελλε τὸ ἀν θρώπινον γένος ἀτυχεῖν τῆς περὶ αὐτοῦ γνῶσεως· τῷ τὰ μὲν ἐξ οὐκ ὄντων εἶναι· τὸν δὲ ἀγέννη τον, τοῦτου ἕνεκεν τὴν κτίσιν οὕτω διεκόσμησεν ὁ θεὸς θς τῷ ἑαυ τοῦ λόγω ἵν’ ἐπειδη τὴν φύσιν ἐστιν ἁό 
 ρα τως κἂν ἐκ τῶν ἔργων γινώ σκεσθαι δυνηθῆ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις · ἐκ γὰρ τῶν ἔργων πολλάκις ὁ τεχνίτης καὶ μὴ ὁρώμενος γινώσκεται· καὶ οἷόν τι λέγουσι περὶ τοῦ ἀγαλματοποι οῦ φειδίου, ὡς τὰ τούτου δημὴουρ γήματὰ ἐκ τῆς συμμετρίας καὶ τῆς πρὸς ἄλληλα τῷν μελῷν ἀναλογίας ἐμφαίνειν καὶ μὴ παρόντα φειδί αν τοῖς ὁρῶσιν· οὕτω δεῖ νοεῖν ἐκ τῆς τοῦ κόσμου τὰυξεως τὸν τούτου ποιητὴν καὶ δημιουργὸν θεὸν, κἂν τοῖς τοῦ σώματος ὀφθαλμοῖς μὴ θεωρεῖται· οὐ γὰρ κατεχρήσατε τῇ ἀοράτω φύσει αὐτοῦ ὁ θεός θς · μή τις τοῦτο προφασιζέσθω, καὶ παντε λῶς ἑαυτὸν ἄγνωστον τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις 
 ἀφηκεν· ἀλλ’ ὡς προεῖπον, οὕτω διεκόσμησε τὴν κτίσιν, ὥστε καὶ μὴ ὁρῶμενον αὐτὸν τῇ φυσει ὅ μως ἐκ τῶν ἔργων γινώσκὲσθε· καὶ τοῦτο οὐ παρ’ ἑμαυτοῦ φιμὶ, ἀ λλ’ ἀφ’ ὧν παρὰ τῶν θεολόγων ἔμα θον, ὧν εἷς ἐστιν ὁ παῦ λος· ῥωμαί 
 οις μὲν γράφων οὔτω· τα γὰρ ἀόρα 
 τα αὐτοῦ ἀπὸ κτίσεως κόσμου 
 τοῖς ποιήμασι νοούμενα καθορᾶ 
 ται· λυκάοσι δὲ παῤῥησιαζό 
 μενος καὶ λέγων· καὶ ἡμεῖς ὁμοι 
 οπαθεῖς ἐσμὲν ὑμῖν ἀνθρωποὶ 
 εὐαγγελιζόμενοι ὑμᾶς ἀπὸ τῶν 
 ματαίων ἐπιστρέφειν ἐπὶ θεὸν 
 ζῶντα· ὃς ἐποίησε τὸν οὐρανὸν οὐνὸν καὶ 
 τὴν γῆν καὶ τὴν θαλὰσαν καὶ 
 πὰντα τα ἔθνη πορεύεσθαι ταῖς 
 ὁδοῖς αὐτῶν· καὶτοι οὐκ ἀμάρτυ 
 ρον ἑαὐτὸν ἀφηκεν ἀγαθουργῶν 
 
 οὐρανό οὐνό θεν ὑμῖν διδοὺς ὑετοὺς καὶ 
 καιροὺς καρποφόρους ἐμπιπλῶν τροφῆς εὐφροσύνης τὰς καρδίας ὑ μῶν· τίς γὰρ ὁρῶν τὸν οὐρανοῦ οὐνοῦ κύκλον καὶ τὸν δρόμον ἡλίου καὶ σελή νης καὶ τῶν ἄλλων ἀστέρων τὰς θέ σεις καὶ τὰς περιπολήσεις ἐναν τίας μὲν καὶ διαφόρους γινομένας· ἐν δὲ τῇ διαφορᾶ ὁμοίαν τὴν τά 
 ξιν παρὰ πάντων ὁμου σωζο 
 μένην· οὐκ ἐνθυμεῖται, ὄτι οὐ 
 κ αυτά ἑαυτὰ ἀλλ’ ἕτερός τις ὁ δια 
 κοσμῶν ποιητὴς; τίς δὲ ὁρῶν 
 ἤλιον ἀνατέλλοντα καθ’ ἡμέραν 
 σελήνην δὲ φαίνουσαν κατὰ τὸν 
 τῶν ἡμερῶν ἴσον πἄντως ἀρι 
 θμὸν καὶ τῶν ἀστρων τὰ μὲν 
 διατρὲχοντα καὶ ποικίλως δι ἀλλάσοντα τοὺς δρόμους, τὰ δὲ ἀπλανῶς κινούμενα, οὐκ ἂν ἔννοιαν λάβοι ὅτι πάντως ἐστὶν ὁ κυβερνῶν αὐτὰ δημιουρ γὸς; τίς ὁρῶν τὰ ἐναντία τῇ φύσει συνημμένα, καὶ σύμφωνον ἔ χοντα τὴν ἀρμονίαν, οἷον τίς ἰ δὼν πῦρ ψυχρῷ καὶ ξηρὸν ὑγρῷ κεκραμμενον, καὶ ταῦτα μὴ ἀντιστατοῦντα πρὸς ἄλληλα ἀ λλ’ ἒν ἀποτελοῦντα ὡς ἐξ ἑνός τὸ σῶμα· οὐκ ἂν ἐνθυμειθείη ἔξω θεν εἶναι τοῦτων τὸν ταῦτα συνά ψαντα; τίς ἰδὼν χειμῶνα πα ραχωροῦντα ἔαρι, καὶ θέρος μετοπώρῳ καὶ ὅτι ἐναντία ὄντα ταῦτα τῇ φυσει· τὸ μὲν γὰρ ψείχει τὸ δὲ καίει· τὸ δὲ τρέφει τὸ δὲ φθίνει ὅμως τὰ πάν τα ἴσην καὶ ἀβλαβῆ τοῖς ανθρώ ποις ἀποτελοῦντα τὴν χρῆσιν, οὐκ ἂν ἐννοήσειεν ὅτι ἔστι τίς κρείττων τοῦτων, ὁ την ἰσότη τα παρέχων πᾶσι καὶ κυβερ νῶν τὰ πάντα· κἂν μὴ βλέπ ει η τοῦτον τίς ὁρῶν εν ἀέρι τὰς νεφέλας ὑπο βασταζ ι ο μένας καὶ ἐν νεφέλ αι ς τὴν τοῦ ὕδατος δεθεῖσαν βαρύτητα, οὐκ ἔννοιαν λαμβάνει τοῦ ταῦτα δή σαντος καὶ προστάξαντος γενέ σται σθαι 
 ἢ τίς ὁρῶν αυτὴν τὴν γῆν βαρυτά την οὖσαν τῇ φύσει ἐπὶ τὸ ὕδωρ ἐδρασθεῖσαν καὶ ἀκίνητον μένουσαν ἐπὶ τὸ φύσει κινούμενον, οὐ διανο ηθήσεται εἶναὶ τινα τὸν ταῦτην δι αταξάμενον καὶ ποιήσαντα θεόν; τίς ἰδὼν τὴν κατὰ καὶρὸν τῆς γῆς κὰρποφορίαν, καὶ οὐρανό οὐνό 
 θεν ὑετοὺς καὶ ποταμῶν ἐπιρ ροίας, καὶ πηγῶν ἀναβλύσεις, καὶ ζώων ἐξ ἀνομοίων γονάς, καὶ ταῦ τα οὐκ ἀεὶ, ἀλλὰ κατα καὶροὺς ὡ ρισμένους γιν ὸ ό μενα καὶ ὅλως τίς κατανοήσας ἐν ἀνομοίοις καὶ ἐναντίοις, τὴν ἴσην καὶ ὁμοίαν παρ’ αὐτῶν ἀποτελουμένην τάξιν, οὐκ ἂν ἐνθυμηθείη ὅτι ἔστι μία δύναμις ἡ ταῦτα διακοσμήσασα, καὶ διέπουσα ὡς ἂν αὐτὴ μένουσα κα λῶς· αὐτά μὲν γὰρ καθ’ ἑαὐτά, οὐ κ ἂν συσταίη καὶ φανῇ μή ποτε δυνη θείη διά τὴν πρὸς ἄλληλα τῆς φύ σεως ἐναντιότητα· τὸ μὲν γὰρ ὕδω ρ φύσει βαρύ καὶ κάτω ῥέον ἐστὶν· αἱ δὲ νεφέλαι κοῦφαι καὶ τῶν ἐλα φρῶν καὶ τῶν ἀνωφερῶν τυγχάνουσι· καὶ ὅμως τὸ βαρύτερον ὕδωρ ὁρῶ μεν ἐν ταῖς νεφέλαις βασταζόμενον· καί πάλιν ἡ μὲν γῆ βαρυτάτη ἐ στὶ· τὸ δ’ αὖ πάλιν ὕδωρ, κουφότε ρον ἐστί ταύτης, καὶ ὅμως, ὑπὸ τῶν ἐλαφροτέρων τὸ βαρύτε ρον βαστάζεται, καὶ οὐ καταφέ ρεται, ἀλλ’ ἕστηκεν ἀκίν οι η τος ἡ γῆ· καὶ τὸ μὲν ἄῤῥεν οὐ ταὐτόν ἐστι τῷ θήλει, καὶ ὅμως εἰς ἓν συνάγε ται, καὶ μία παρ’ ἀμφοτέρων ἀπο τελεῖται γένεσις τοῦ ὁμοίου ζώου· καὶ συνελόντι φάναι· τὸ ψυχρὸν τῷ θερμῷ ἐναντίον ἐστί· καὶ τὸ ῦ ὕ 
 γρὸν τῷ ξηρῷ μάχαιται καὶ ὅμως συνελθοντα, οὐ στασιάζει πρὸς ἑαυ τά, ἀλλ’ ἐξ ὁμονοίας, ἕν σῶμα καὶ τὴν πάντων γένεσιν ἀποτελοῦσιν οὐκ ἂν οὖν μαχόμενα καὶ ἐναντί α ὄντα τῇ φύσει ἑαὐτά συνήγα γον, εἰ μὴ κρείττων ἦν καὶ κύριος κς ὁ συνδήσας αὐτά· ὧ καὶ αὐτά τὰ στοιχεῖα ὥσπερ δοῦλα δὲσπότοῦ ὑπακούοντα ἥκει καὶ πείθε ται· καὶ οὐκ εἰς τὴν ἑαυτοῦ φύ σιν ἕκαστον σκοποῦν ἀντιμά χεται πρὸς τὸ ἕτερον· ἀλλὰ τὸν συνδήσαντα κύριον κν γινώσκοντὰ ὁμόνοιαν ἔχουσι πρὸς ἑαυτά· φύ σει μὲν ὄντα ἐναντία, τῇ δὲ τοῦ κυβερνῶντος βουλήσει φιλιάζον τα· ἐπεὶ εἰ μή κρείττονι προστάξει ἐγεγόνει τούτων μία κράσις πῶς ἂν τὸ βαρὺ τῷ ἐλαφρῶ· ἤ τὸ ξη ρὸν τῷ ὑγρῷ ἢ τὸ περιφερὲς τῷ ὀρ θῷ ἢ τὸ πῦρ τῷ ψυχρῷ ἤ ὅλως ἡ θάλασα τῇ γῇ· ὁ ἤλιος τῇ σε λήνῃ ἤ τὰ ἄστρα τῷ οὐρανῷ οὐνῷ · καὶ ὁ ἀὴρ ταῖς νεφέλαις ἐμίγη καὶ συνῆλθεν, ἀνομοίου οὔσης τῆς ἑκάστου πρὸς τὸ ἕτερον φύσεως· ἔμελλε γὰρ καὶ με γάλη στάσις γίνεσθαι πρὸς αὐ τά· τοῦ μὲν, καὶοντος, τοῦ δἐ᾿ ψύχοντος· καὶ τοῦ μὲν, βα ρέως κάτῳ, τοῦ δὲ, κούφου ἐκ τῶν ἐναντίων ἄνω ἕλκοντος καὶ τοῦ μὲν, ἡλίου φωτίζοντος, τοῦ 
 ὁμόνοιαν ἔχουσι πρὸς ἑαυτά· φύσει μὲν ὄντα ἐναντία, τῇ δὲ τοῦ κυβερνῶν τος βουλήσει φιλιάζοντα· ἐπεὶ εἰ μὴ κρείττονι προστάξει ἐγεγόνει τούτων μία κράσις πῶς ἂν τὸ βαρὺ τῷ ἐλα φρῶ· ἢ τὸ ξηρὸν τῷ ὑγρῷ· ἤ τὸ πε ριφερὲς τῷ ὀρθῷ ἢ τὸ πῦρ τῳ ψυχρῷ ἤ ὅλως ἡ θάλασα τῇ γῇ· ὁ ἤλιος ἤ τὰ 
 τῇ σε λήνῃ ἤ τὰ ἄ θρα στρα τῷ οὐρανῷ οὐνῷ 
 καὶ ὁ ἀὴρ ταῖς νεφέλαις ἐμιγη καὶ συνῆλθεν, ἀνομοίου οὔσης τῆς ἑκάστου πρὸς τὸ ἕτερον φύσεως ἔμελλε γὰρ καὶ μεγάλη στάσις γί νεσθαι πρὸς αὐτά· τοῦ μὲν, καὶ οντος· τοῦ δὲ, ψυχοντος, καὶ τοῦ μὲν, βαρέως κάτῳ τοῦ δὲ, κούφου ἐκ τῶν ἐναντίων ἄνω ἕλκοντος καὶ τοῦ μὲν, ἡλίου φωτίζοντος, τοῦ δὲ ἀέρος σκοτίζοντος· καὶ γὰρ καὶ τὰ ἄστρα ἐστασίασαν ἂν πρὸς ἐ αὐτά· ὅτι τὰ μὲν, ἀνωτέρῳ· τὰ δὲ, κατωτέρω τὴν θέσιν ἔχει· καὶ ἡ νὺξ δὲ οὐκ ἂν παρεχώρησε τῇ ἡ μέρᾳ, ἀλλ’ ἔμενεν ἂν πάντως μαχομὲνη πρὸς αὐτὴν καὶ στασιἀζουσα τούτων δὲ γινομένων, λοιπὸν ἦν ἰδεῖν, οὐκέ τι κόσμον, ἀλλ’ ἀκοσμίαν· οὐκέτι τά ξιν ἀλλ’ ἀταξίαν οὐκέτι σύστασιν ἑ κάστου στάσει καὶ μά λει χη , ἤ πάντα ανὴροῦντο, εἰ τὸ κρατούμενον μό νον ἐφαίνετο· καὶ τοῦτο πάλιν τὴ ν τοῦ παντὸς ἀκοσμίαν ἐδείκνυε· μόνον γὰρ γενόμενον καὶ λειπόμενον τῇν τῶν ἄλλων χρείᾳ· ἀνάρμοστον τὸ ὅ λον ἐποίει· ὥσπερ εἰ καὶ μόνος ποὺς, καὶ μόνη χεὶρ ἀπομείνασα, οὐκ ἂν ἔσωσεν ὁλὸκληρον τὸ σῶμα· ποῖ ος γὰρ κοσμος εἶν εἰ μόνος ἥλιος ἔφαι νεν· ἢ σελήνη μόνη, περιεπόλει, ἢ νύξ μόνη ἦν, ὴ ἡμέραν ἀεὶ ἐτύ γχανε· ποία δὲ πάλιν ἦν ἁρμονία, εἰ μονος ἦν ὁ οὐρανὸς οὐνὸς χωρὶς τῶν ἀστέρων, ἤ τὰ ἄστρα χνρὶς τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ ; τί δὲ καὶ 
 χρή σιμον εἰ μόνη θάλασα ἦν, καὶ εἰ μόνη γῆ χωρὶς ὑδάτων καὶ τῶν ἄλλων τῆς κτίσεως μερῶν ἔκοι το; πῶς δὲ καὶ ἄνθρωπος ἄνος ἐφάνη ἢ ὅλως ζῶον ἐπὶ γῆς τῶν στοιχείων πρὸς ἑ αυτὰ στασιαζ ι ό ντων καὶ ἑνὸς ὄντος τοῦ κρατοῦντος καὶ μὴ δυναμέν ου πρὸς τὴν τῶν σωμάτων σύστασιν ἀρκεῖν; οὐκ ἂν γὰρ ἐκ μόνου θ ερμοῦ, καὶ ἢ μόνου ψυχροῦ, ἤ μό νου ἡγροῦ ἢ ξηροῦ συνέστη τί τῶν ἄλλων, ἀλλ’ ἦν ἄτακτα πάντα καὶ ἀσύνθετα καθόλου· ἀλλ’ οὐκ ἂν αὐτὸ τὸ δοκοῦν κρατεῖν, ἠδυνή θη ἄν συστῆναι χωρὶς τ ην ῆς τῶν ἄ λλων ἐπικουρίας οὕτω γὰρ καὶ νῦν συνέστηκεν· ἐπεὶ οὖν οὐ κατ’ἀξί αν, ἀλλὰ τάξις ἐστὶν ἐκ τῷ παντὶ καὶ οὐκ ἀμετρία, ἀλλὰ συμμετρία καὶ οὐκ ἀκοσμία, ἀλλἀ κόσμος καὶ κό σμου παναρμόνιος σύνταξις, ἀ νάγκη λογίζεσθαι λαμβάνειν ἔννοι αν τοῦ ταῦτα συναγαγόντος καὶ συσφί γξαντος καὶ συμφωνίαν ἐργαζομέ νο ὺ υ πρ ό ὸ ς αὐτὰ δεσπότου· κἂν γὰρ μὴ τοῖς ὀφθαλμοῖς ὁρᾶται, ἀλλ’ ἀ πὸ τῆς τάξεως καὶ συμφωνίας τῶν ἐναντίων ἐννοεῖν ἔστι τὸν τούτων ἄρχοντα καὶ κοσμήτορα καὶ βα σιλέα ὥσπερ γὰρ πόλιν ἐκ πολλῶν καὶ διαφόρων ἀνθρώπων ἀνων συνεστῶσαν, μι κρῶν καὶ μεγάλων, καὶ πλουσίων καὶ πενήτων, καὶ πάλιν γερόντων καὶ νεωτέρων καὶ ἀῤῥένων καὶ θ ηλεῶν εἰ θεωρήσομεν εὐτάκτως οἰκουμένην· καὶ τοὺς ἐν αὐτῇ διαφόρους μὲν ὄντας, ὁμονο οῦντας δὲ πρὸς ἑαὐτοὺς, καὶ μήτε τοὺς πλουσίους κατὰ τῶν πενήτων μήτε τοὺς μεγάλους κατὰ τῶν μικρῶν· μήτε τοὺς νέους κατὰ τ ῶν γερόντων γινομενους, ἀλλὰ πάντας κατὰ την ἰσομοιρίαν εἰρηνεύοντας· εἰ ταῦτα βλέ πομεν, πάντως ἐννοοῦμεν ὅ τι ἄρχοντας παρουσία τὴν ὁ μόνοιαν πρυτανεύει κἂν μὴ ὁρ ῶμεν αὐτὸν· ἡ μὲν γὰρ ἀταξία ἀναρχίας ἐστί γνῶρισμα· ἡ δὲ τά ξις τὸν ἡγεμονεύοντα δείκνυ σι καὶ γὰρ τὴν ἐν τῷ σώματι τῶν μελῶν συμφωνίαν ὁρῶντες, ὅτι οὐ μάχεται ὁ ὀφθαλμὸς τῇ ᾀκοῇ οὐδὲ ἡ χεὶρ τῷ ποδι στασιάζει, ἀλλ’ ἕκαστον τὴν ἰδί αν ἀποτελεῖ χρείαν ἀστασιάστ ως ἐννοοῦμεν ἐκ τούτου πάντως· εἶναι ψυχὴν, οὕτως ἐν τῇ τοῦ παν τὸς τάξει καὶ ἁρμονία, τὸν τοῦ παν τὸς νοεῖν ἡγεμόνα θεὸν ἀνάγκη καὶ τοῦτον ἕνα καὶ οὐ πολλούς· καὶ ἡ ταξις δὲ αὕτη τῆς διακοσμήσε ως· καὶ ἡ τῷν πάντων μεθ’ ὁμονίας ἁρμονία οὐ πολλοὺς ἀλλ’ ἕνα τὸν αὐτῆς ἄρχοντα καὶ ἡγεμόνα δεί κνυσι λόγον· οὐκ ἂν γὰρ εἴπερ ἦσα ν πολλοὶ τῆς κτίσεως ἄρχοντες, ἐ σώζετο τοιαύτη τάξις τῶν πάν των ἀλλ’ ἦν πάλιν ἄτακτα πάν τα διὰ τοὺς πολλοὺς ἕλκοντας ἑκάστου πρὸς τὴν ἑαὐτοῦ βούλη σιν τὰ πάντα· καὶ μαχομένου πρὸς τὸν ἕτερον· ὥσπερ γὰρ ἐλέγο μεν τὴν πολυθεότητα ἀθεότη τα εἶναι, οὕτως ἀνάγκη τὴν πολύ 
 θε αρ χον ἀναρχίαν εἶναι· ἑκάστου γὰρ τὴν τοῦ ἑτέρου ἀρχὴν ἀναιροῦν τος οὐδεὶς ἐφαίνετο λοιπὸν ἄρχων, ἀλλ’ ἦν ἀναρχία παρὰ πᾶσιν· ἔνθα δέ μὴ ἔστιν ἄρχων, ἐκεῖ πάντως ἀ ταξία γίνεται· καὶ ἔμπαλιν ἡ τῶν πολλῶν καὶ διαφόρων μία τά ξις καὶ ὁμόνοια, ἕνα καὶ τὸν ἄρχον τα δείκνυσι· καθάπερ εἴ τις πό ρρωθεν ἀκούων λύρας ἐκ πολλῶν καὶ διαφόρων νευρῶν συγκειμένης καὶ θαυμάζοι τούτων τὴν ἁρμο νίαν τῆς συμφωνίας· ὅτι μὴ μό νον ἡ βαρ η εῖ α τὸν ἦχον ἀποτε λεῖ, μὴ δὲ μόνη ἡ ὀξεῖα· μὴ δὲ μόνη ἡ μέ σ · ἀλλὰ πᾶσα κατὰ τὴν ἴσην ἀντίστασιν ἀ λλήλαις συνηχοῦσι, καὶ πάν τως ἐκ τούτων ἐννοεῖ· οὐχ ἑαὐτ ὴν κινεῖν τὴν λύραν, ἀλλ’ οὐ δὲ ὑπὸ πολλῶν αὐτὴν τυπτε σθαι ἕνα δὲ εἶναι μουσικὸν τὸν ἑκάστης νευρᾶς ἦχον πρὸς τὴν ἐναρμόν ιον συμφωνίαν κεράσαντα· τῇ επιστήμῃ κἂν μὴ τοῦτο βλέπ ει η , οὕτω παναρμονίου οὔσης τῆς τάξε ως ἐν τῷ κόσμῳ παντὶ· καὶ μῆτε τῶν ἄνω πρους πρὸς τὰ κάτω· μήτε τῶν κάτω πρὸς τὰ ἄνω στασια ζόντων· ἀλλὰ μιᾶς τῶν πάντων ἀπο τε λουμένης τάξεως, ἔνα καὶ μὴ πολλοὺς νοεῖν· ἀκόλουθόν ἐ στι τὸν ἄρχοντα καὶ βασιλέα πά σης τῆς κτίσεως· τὸν τῷ ἑαὐ τοῦ φωτὶ τὰ πάντα καταλάμπον τα καὶ κινοὖντα· οὐδε γὰρ πολλὰς εἶναι δεῖ νομίζειν τοὺς τῆς κτί σεως ἄρχοντας ποιητὰς, ἀλλὰ πρὸς εὐσέβειαν ἀκριβῆ καὶ ἀλή θειαν· ἕνα τὸν ταύτης δημίουρ γόν πιστεύειν προσήκει καὶ τοῦ το τῆς κτίσεως αὐτῆς ἐμφανῶς δεικνυούσης· γνώρισμα γὰρ ἀσφα λές τοῦ ἔνα τὸν ποιητὴν εἶναι τοῦ παντὸς ἐστὶ τοῦτο, τὸ μὴ πολλοὺς, ἀλλ’ ἔνα εἶναι τὸν κόσμον ἔδει γὰρ εἴπερ ἦσαν πολλοὶ θεοὶ πολλοὺς εἶναι καὶ διαφόρους τοὺς κόσμους οὔτε γὰρ ἔπρεπε τοὺς πολλοὺς ἕνα κόσμον κατασκευάζειν, οὔ τε τὸν ἕνα ὑπόλλῶν ποιεῖσθαι διὰ τὰ ἐκ τούτων δεικνύμενα ἄτοπα· πρῶτον μὲν ὅτι εἰ ἐκ πολλῶν ἓν ἔργον ἀπετελέσθη καὶ ἐκ τούτου γνῶρισμα· οὐ τὸ τυχὸν ἦν τῆς ἀτελοῦς ἑκάστου πρὸς τὸ ποιεῖν ἐπιστήμης· εἰ γὰρ ἤρ κει εἷς οὐκ ἂν οἱ πολλοὶ τὴν ἀλλήλων ἀνεπλήρουν ἔλλει ψιν· ἐν θεῷ θῷ δὲ λέγειν εἶναι τί ἐ λλιπές, ἀσεβὲς οὐ μόνον, ἀλλὰ καὶ πέρα τῶν ἀθεμίτων ἐστὶ· καὶ γὰρ καὶ τεχνίτην ἐν ἀνθρώποις ἀνοις , οὐκ ἄν τις εἴ ποι τέλειον ἀλλὰ ἀσθενῆ, εἰ μὴ μό νος, ἀλλὰ μετὰ πολλῶν ἓν ἀποτε λοίη ἔργον· εἰ δὲ ἕκαστος μὲν ἠδύ νατον· τὸ ὅλον ἀποτελέσαι· εἰ πάν τες δὲ εἰργάσαντο διὰ τὴν τοῦ γί γνομένου κοιωνίαν, γελοῖον μὲν ἂν εἴη τὸ τοιοῦτο· εἰ δὲ διὰ δόξαν ἕκαστος εἰργάσατο· ἵνα μὴ ὡς ἀδύ να τον τος ὑπονοηθῆ, κενοδοξίαν πά λιν ἐν θεοῖς λέγειν τῶν ἀτοπωτά των ἐστὶν· ἔπεῖτα εἰ ἔκαστος δυνα τὸς ἦν πρὸς τὴν τοῦ ὅλου δημιουργί αν, τίς χρεία τῶν πολλῶν ἑνὸς αὐτά ρκ ος ου γινομένου πρὸς τὸ πᾶν· ἄλλως τε ἄσεβές καὶ ἄτοπον ἄν φανείη· εἰ τὸ μὲν ποίημα ἕν τυγχανεί· οἱ δὲ ποιήσαντες διάφο ροι καὶ πολλοὶ· λόγου ὄντος φυσι κοῦ τὸ ἔν καὶ τέλειον τῶν διαφόρων κρεῖττον εἶναι· καὶ τοῦτο δὲ ἰστέον, ὅ τι εἰ ὑπὸ πολλῶν ὁ κόσμος ἐγεγόνει, διαφόρους εἶχε καὶ τὰς νήσεις καὶ ἀνομοίους ἑαὐτῷ πρὸς ἕκαστον γὰρ τῶν ποιησάντων ἀπο β λέπων, δι αφόρους εἶχε καὶ τὰς κινείσης· ἐν δὲ τῇ διαφορᾷ καθάπερ εἴρηται πρότερον, πάλιν ἦν ἀκοσμία καὶ τοῦ παντὸς ἀταξία ἐπειδεὶ ού ναῦς ὑπὸ πολλῶν κυ θ βερ νωμένη κατ’ ὀρθὸν πλευσεῖται, εἰ μὴ εἷς ταύτης τοὺς οἴακας κρατοίη κυ βερνήτης· οὐδὲ λύρα ὑπὸ πολλ ῶν κρουομένη, σύμφωνον ἀπο τελέσει τὸν ἦχον, εἰ μὴ εἶς ὁ ταύ την πλήττων εἴη τεχνήτης· ού κοῦν μιᾶς οὔσης τῆς κτίσεως, καὶ ἑνὸς ὄντος κόσμου, καὶ μι ᾶς τῆς τούτοῦ τάξεως, ἐνα δεῖ νοεῖν καὶ τὸν ταύτης βασιλέα καὶ δημιουργόν· διὰ τοῦτο γὰρ καὶ αὐτὸς ὁ δημιουργός, ἕνα τὸν σύμπαντα κόσμον πεποί ηκεν· ἵνα μὴ τῇ τῶν πολλῶν συστάσει, πολλοὶ καὶ δημιουρ γοὶ νομίζοιν·το· ἀλλ’ ἑνὸς ὄντος τοῦ ποιητοῦ· εἷς καὶ ὁ τούτο υ ποιητὴς πιστεύηται καὶ οὐχ ὅ τι εἷς ἐστὶν ὁ δημιουργὸς διὰ τοῦ τον καὶ εἷς ἐστὶν ὁ κόσμος· ἠδύνατο γὰρ καὶ ἄλλους κόσμ ους ποιῆσαι ὁ θεὸς θς , ἀλλ’ ὅτι εἷς ἐστιν ὁ κόσμος ὁ γενόμενος· ἀνά γκη καὶ τὸν τούτου δημιουργὸν ἕνα πὶστεύειν εἶναι τίς οὖν ἄ ἂ ν εἴ η ὁ τοιοῦτος, καὶ τοῦτο γὰρ ἀνα γκαῖον μάλιστᾳ δηλῶσαι καὶ λέ γειν ἵνα μὴ τῇ περὶ τούτων ἀγνοί ᾳ πλανηθείς τις, ἐτέρον ὑπολάβοι· καὶ εἰς τὴν αὐτὴν πά λιν τοῖς πρότερον ἀθεότητα ἐ μπέση· νομίζω δὲ μηδένα περὶ τούτου τὴν διάνοιαν ἀμφίβο λον ἔχειν· εἰ γὰρ δὴ τοὺς παρὰ ποι ἠταῖς λεγομένους θεοὺς οὐκ εἶν αι θεούς ὁ λόγος ἔδειξε· καὶ τοὺς τὴν κτίσιν θεοποιοῦντας ἤλε γχε πλανωμένους· καὶ καθόλου τὴν τῶν ἐθνῶν εἰδωλολατρίαν ἀθεότητα καὶ ἀσέβειαν οὖσαν, ἀπέδειξεν· ἀνάγκη πᾶσα του τών ἀναιρουμένων, λοιπὸν παρ’ ἡμῖν εἶναι τὴν ἀσεβεῖ θρησκεί αν· καὶ τὸν παρ’ ἡμῶν προσκυνού μενον καὶ κηρυττόμενον τοῦτο μόνον εἶναι θεὸν θν ἀληθῆ τὸν τῆς κτίσεως κύριον κν καὶ πάσης ὑπο στάσεως δημιουργόν τίς δὴ οὖν ἐστιν οὗτος, ἀλλ’ὀ ἢ ὁ παν άγιος καὶ ὑπερεπέκεινα πά σης γεννητῆς οὐσίας ὁ τοῦ χριστοῦ χῦ πα τήρ, ὅστις καθάπερ ἄριστος κυβ ερνήτης τῇ δίᾳ σοφία καὶ τῷ ἰ δίῳ λόγῳ τῷ κυρίῳ κῳ ἡμῶν ἰησοῦ ἰῦ 
 χριστῶ χ υτ ῶ 
 πανταχοῦ κυβερνᾶ σωτηρίως καὶ διακοσμεῖ, καὶ ποιεῖ ὡς ἂν αὐτῷ καλῶς ἔχειν δοκῆ ἔχει δὲ καλῶς, ὡς γέγονε καὶ ὁρῶμεν γιγνόμε να· ἐπειδὴ καὶ τοῦτο βούλεται καὶ τοῦτο οὐκ ἄν τις ἀπιστήσειεν εἰ μὲν γὰρ ἄλογος ἦν ἡ τῆς κτί σεως κίνησις καὶ ἁπλῶς ἐφέρ ετο τὸ πᾶν, καλῶς ἄν τις καὶ τοῖς λεγομένοις ἠπίστησεν εἰ δὲ, λόγῳ καὶ σοφίᾳ καὶ ἐπιστήμη συνέστηκε, καὶ παντὶ κόσμῳ διακεκόσμηται, ἀνάγκη τὸν ἐ πικείμενον καὶ διακοσμήσαν τα τοῦτον, οὐκ ἄλλόν τινα· ἢ λογον εἶναι τοῦ θεοῦ θῦ · λογον δέ φη μι, οὐ τὸν ἐν ἑκάστῳ τῶν λεγο μένων συμπεπλεγμένον καὶ συ μπεφυκότα, ὃν δὴ καὶ σπερμα τικόν τινα εἰώθασι καλεῖν· ἄ ψυχον ὄντα καὶ μὴ δὲν λογιζό μενον μήτε νοοῦντα· ἀλλὰ τῇ ἔξωθεν τέχνη, μόνον ἐνερ γοῦντα κατὰ τὴν τοῦ ἐπιβάλλο ν 
 τος αὐτὸν ἐπιστήμην· οὐδὲ οἷον ἐχει το λογικὸν γένος λόγον· τὸν ἐκ συλλαβῶν συγκείμενον καὶ ἐν ἀέρι σημαινόμενον, ἀλλὰ τὸν τοῦ ἀγαθοῦ καὶ θεοῦ θῦ 
 τῶν ὄλλων ζῶντα καὶ ἐνεργῆ θεὸν, αὐτὸν λόγον λεγω, ὃς ἄλλος μέν ἐστι τῶν γεννητῶν καὶ πάσης τῆς κτίσεως· ἴδιος δὲ καὶ μόνος τοῦ ἀγαθοῦ πατρὸς πρὸς ὑ πάρχει λόγος, ὃς τόδε τὸ πᾶν διεκόσμησε καὶ φωτίζει τῇ ἑαὐτοῦ προνοία, αγἀθοῦ γὰρ πατρός π ρός ἀγαθὸς λόγος ὑπάρχων αὐ τὸς τὴν τῶν πάντων διεκόσμη σε τάξιν· τὰ μὲν ἐναντία τοῖς ἐναντίοις συνάπτων· ἐκ τούτων 
 διεκόσμησε διαταξιν· τὰ μὲν ἐναν 
 τία τοις μίαν διακοσμῶν ἁρμονίαν· οὗτος θεοῦ θῦ δύναμις καὶ θεοῦ σοφία ὢν· 
 οὐρανὸν οὐνὸν μὲν περιστρέφει· γῆν δὲ ἀναρ τήσας, καὶ ἐπὶ μηδενὸς κειμένην, τῷ ἰδίῳ νεύματι ἤδρασε· τούτω φ ωτιζόμενος ἤλιος τὴν οἰκουμένην κατασκευάζει, καὶ σελήνη μεμετρημένον ἔχει τὸ φῶς· διὰ τοῦτον καὶ τὸ ὕδωρ ἐπὶ νεφελῶν κρέμαται· καὶ ὑετοὶ τὴν γὴν ἐπικλύζουσι· καὶ ἡ μὲν θάλασα περιορίζεται· ἡ δὲ γῆ παντοίοις φυ τοῖς κομᾶ καὶ χλοηφορεῖ· καὶ εἴ τις ἄπιστος ζητοίη περὶ τῶν λεγομένων, εἰ ὅλως ἐστὶ λόγος θεοῦ θῦ , μένοιτο μὲν ὁ τοι οῦτον ἀμφιβάλλον περὶ λλόγου θεοῦ θῦ · ἔχει δὲ ὅμως ἐκ τῶν ὁρωμένων τὴν ἀ πόδειξιν· ὅτι πάντα λόγῳ θεοῦ θῦ καὶ σο φία συνέστηκε· καὶ οὐκ ἂν ἡδράσθη· τι τῶν λεγομένων εἰ μὴ λόγῳ ἐγεγόνει· καὶ λόγῳ τῷ θείῳ καθέπερ ἐλέγχθη· λόγος δὲ ὤν, οὐ κατὰ τὴν ἀνθρώπων ἀνων ὁμοι ότητα ὥσπερ εἶπον ἐστί, συγκήμενον ἐκ συλλαβῶν· ἀλλὰ τοῦ ἑαυτοῦ πατρός πρός 
 εἰκών ἐστιν ἀπαράλλακτος. ἄνθρωποι ἄνοι μὲν γὰρ ἐκ μερῶν συγκείμενοι καὶ ἐκ τοῦ μὴ ὄντος γενόμενοι, συγκείμενον ἔχουσι καὶ διαλυόμενον τῶν ἑαυτῶν λόγον ὁ δὲ θεὸς θς ὤν ἐστι καὶ οὐ σύνθετος· διὸ καὶ ὁ του λόγος ὤν ἐστι καὶ οὐ σύν θετος, ἀλλ’ εἷς καὶ μονογενὴς θεὸς, ὁ καὶ ἐκ πατρός πρός οἷα πηγῆς ἀγαθῆς ἀγαθὸς προελθών, τὰ πάντα δι ακοσμεῖ καὶ συνέχει· ἡ δὲ αἰ τία δι’ ἣν ὅλως ὁ τοῦ θεοῦ θῦ λόγος τοῖς γενομένοις ἐπιβέβηκεν, ἔστιν ἀληθῶς θαυμαστὴ καὶ γνωρίζουσα, ὅτι οὐκ ἄλλως ἔπρεπεν, ἢ οὕτω γενε σθαί ὥσπερ καὶ ἔστι· τῶν μὲν γὰρ γεννη των ἔστιν ἡ φύσις ἅτε δὴ ἐξ οὺκ ὀντων ὑπο στάσαν, ῥευστή τις καὶ ἀσθενὴς καὶ θν ητὴ καθ’ ἑαὐτὴν συγκρινομένη· ὁ δὲ τῶν ὅλων θεὸς ἀγαθ ῶ ὸ ς γὰρ καὶ υπέρκαλος τὴν φύσιν ἐστὶ· διὸ καὶ φιλ άνθρωπός άνος ἐστιν ἀγαθῶ γὰρ περὶ οὐδενὸς ἂν γένοιτο φθό νος· ὅθεν οὐδὲ τὸ εἶναί τι φθονεῖ· ἀλλὰ πάντας εἶναι βούλεται· ἵνα καὶ φιλανθρωπεύεσθαι δύνηται· ὁ ρῶν οὖν τὴν γεννητὴν πᾶσαν φύσιν, ὅσον κατὰ τοὺς ἰδίους αὐτῆς λό γους ῥευστὴν οὖσαν καὶ διαλυομένη ν, ἵνα μὴ τοῦτο πάθη καὶ πάλιν εἰς τὸ μὴ εἶναι ἀναλυθῆ τὸ ὅλον, τούτου ἕνεκεν τῷ ἑαὐτοῦ καὶ ἀϊ δίῳ λόγῳ ποιήσας τὰ πάντα, καὶ οὐσιώ συ τὴν κτίσιν, οὐκ ἀφῆκεν αὐ τὴν τῇ ἑαὐτῆς φύσει φέρεσθαι καὶ χει μάζεσθαι· ἵνα μὴ καὶ κινδινεύσῃ πά λιν εἰς τὸ μὴ εἶναι· ἀλλ’ ὡς ἀγαθὸς τῷ ἑ αὐτοῦ λόγῳ καὶ αὐτῷ ὄντι θεῷ θῷ τὴν σύμπασαν διακυβερνᾶ καὶ καθί στησιν· ἵνα τῇ τοῦ λόγου ἡγεμονί α· καὶ προνοία καὶ διακοσμήσε ί ι 
 φωτιζομένη ἡ κτίσις, βεβαίως διαμένειν δυνηθῇ· ἄτε δὴ τοῦ ὄντως ὄντος ἐκ πατρὸς πρὸς λόγος μεταλα μβάνουσα καὶ βοηθουμένη δι’ αὐ τοῦ εἰς τὸ εἶναι, μὴ ἄρα πάθη ὅ περ ἔπαθεν, εἰ μὴ ὁ λόγος αὐτὴν ἐτήρει· λέγω δὴ τὸ μὴ εἶναι, ὅς ἐστιν εἰκὼν τοῦ θεοῦ θῦ τοῦ ἀορά του πρωτ ὸ ό τοκος πάσης κτίσεως ὅτι δι’ αὐτοῦ καὶ ἐν αὐτῷ συνέστηκε τὰ πάν τά τε ὁρατὰ καὶ τὰ ἀόρα τ καὶ αὐτὸς ἐστὶν ἡ κεφαλή τῆς ἐκκλη σίας, οἱ τῆς ἐκκλησίας διάκονοι διδά σκουσιν ἐν ἁγίοις γράμμασιν· αὐτὸς γοῦν ὁ παντοδύναμος καὶ παντέ λειος ἅγιος ὁ τοῦ πατρὸς πρὸς λόγος· ἐπιβὰς τοῖς πᾶσι καὶ πανταχοῦ τὰς ἑαυ τοῦ δυνάμεις ἐφαπλῶσας· καὶ φω τίσας τά τε φαινόμενα, καὶ τὰ ἀ όρατα πάντα εἰς ἑαυτὸν συνέχει καὶ συσφίγγει, μηδὲν ἔρημον τῆς ἑαὐτοῦ δυνάμεως ἀπολελιπῶς ἀλλὰ πάντα καὶ διὰ πάντων, καὶ ἕκαστον ἰδία καὶ ἀθροως ὁ μοῦ τὰ ὅλα ζωοποιῶν καὶ διαφύ λάττων, τάς τε ἀρχὰς πᾶσης αἰσθητῆς οὐσίας, αἵπερ εἰσὶ θερμὴ καὶ ψυχρά, καὶ ὑγρὰ καὶ ξηρά εἰς ἒν συγκεραννύων, ποιεῖ μὴ ἀντιστατεῖν· ἀλλὰ μίαν καὶ σύμφ ωνον ἀποτελῆν ἁρμονίαν· δι’ αὐ τὸν καὶ τὴν αὐτοῦ δύναμιν, οὔ τε τὸ πῦρ τῷ ψυχρῷ μάχεται, οὔ τε τὸ ὑγρὸν τῷ ξηρῷ ἀλλ’ ὡς φίλα καὶ ἀδελφὰ καθ’ ἑαὐτὰ ὃ ὅ ντα ἐναν τία, συνελθόντα ὁμοῦ, τά τε φαινόμενα ζωογονεῖ, καὶ τοῦ εἶναι τοῖς σώμασιν ἀρχαὶ γίνονται το ῦ ύ τῳ τῷ θεῶ θῶ λόγῳ πειθόμενα· τὰ μὲν, ἐπὶ γῆς ζωογονεῖται· τὰ δὲ, ἐν τοῖς οὐρανοῖς οὐνοῖς συνίσταται· καὶ διὰ το ύ ῦ το θάλαττα μὲν πᾶσι καὶ ὁ μέγας ὠκεανὸς ὅροις τοῖς ἰδίοις ἔχουσι τῆν ἑαυτῶν κίνη σιν· ἡ δὲ ξηρὰ πασα χλοηφορεῖ καὶ κομᾶ παντοίοις καὶ διαφό ροις φυτοῖς ὡς προείρηται, καὶ ἵνα μὴ τὸ καθεκαστι ἐπὶ φανεροῖς ὀνομάζων ἐνδιατρίβω, οὐδέν ἐ στι τῶν ὄντων καὶ γινομένων, ὅ ὃ μὴ ἐν αὐτῷ καὶ δι’ αὐτοῦ γέγονε καὶ ἔστηκεν· ἧ φησι καὶ ὁ θεολόγος 
 ἀνὴρ· ἐν ἀρχῆ ἦν ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν 
 
 θεὸν οὐνοῖς · καὶ θεὸς θς ἦν ὁ λόγος πάντα δι’ αὐ τοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐ γένετο οὐδὲ ἕν ὃ γέγονεν· οἷον γὰρ εἴ τις λύραν μουσικὸς ἁρμοσά μενος· καὶ τὰ βαρέα τοῖς ὀξέσι, καὶ τὰ μέσα τοῖς ἄλλοις τῇ τέχνῃ συναγαγὼν· ἓν τὸ σημαινόμενον μέ λος ἀποτελοίη, οὕτω καὶ ἡ τοῦ θεοῦ θῦ σο φία τὸ ὅλον ὡς λύραν ἐπέχων, καὶ τὰ ἐν ὰέρι τοῖς ἐπὶ γῆς συναγαγών καὶ τὰ ἐν οὐρανῷ οὐνῷ τοῖς ἐν ἀέρι· καὶ τὰ ὅλα τοῖς κατὰ μέρος συνάπτων καὶ περιάγων τῷ ἑαὐτοῦ νεύματι καὶ θελήματι ἕνα τὸν κόσμον καὶ μίαν τὴν τούτου τάξις ἀποτελεῖ καλῶς καὶ ἡρμοσμένως, αὐτὸς μὲν ἀκίνητος μένων παρὰ τῷ πατρὶ πρὶ 
 πάντα δὲ κινῶν τῇ ἑαυτοῦ συ στάσει, ὡς ἃν ἕκαστον τῷ ἑαὐτοῦ δοκῆ πατρὶ πρὶ · τὸ γὰρ παράδοξον αὐ τοῦ τῆς θεότητος τοῦτό ἐστιν, ὅ τι ἐνὶ καὶ τῷ αὐτῶν νεύματὶ πάν τα ὁμοῦ καὶ οὐκ ἐκ διαστημάτων ἀλλ’ἀθρόως ὅλα τά τε ὀρθά καὶ τα περιφερῆ· τὰ ἄνω τ ά ὰ μέσα τὰ κάτω· τὰ ὑγρὰ τὰ ψυχρὰ, τὰ θερμὰ τὰ φαινόμενα καὶ τὰ ἀόρατα πε ριάγει καὶ διακοσμεῖ κατὰ τὴν ἑκά στου φύσιν· ὁμοῦ γὰρ τῷ αὐτοῦ νεύ ματι, τὸ μὲν ὀρθὸν ὡς 
 ὀρθὸν· τὸ δὲ περιφερές περιά γεται· τὸ δὲ μέσον ὡς ἔστι κινεῖ ται· τὸ θερμὸν θερμαίνεται καὶ τὸ ξηρὸν ξηραίνεται· καὶ τὰ ἄ λλα ὡς ἔχει φύσεως ζωοποιεῖται καὶ συνίσταται παρ’ αὐτού· καὶ θαυ μαστή τις καὶ θεία ἀληθῶς ἁ ρμονία ἀποτελεῖται δι’ αὐτοῦ καὶ εἶναι ἐκ παραδείγματος τὸ τηλικοῦτον νοηθείη· ἔστω τὸ λεγό μενον ὡς ἐν εἰκόνι χοροῦ μεγάλου ὡς τοίνυν τοῦ χοροῦ συνεστῶτος ἐκ διαφόρων ἀνθρώπων ἀνων , παίδων γυναικῶν αὖ καὶ γερόντῶν ἔτι νέων· καὶ ἑν ὸς τοῦ καθηγεμόνος σημαίνον τος· ἕκαστος μὲν κατὰ τὴν φύσιν ἑαὐτοῦ καὶ δύναμιν φανῆ· ὁ μὲν ἀ νήρ ὁ δὲ παῖς, ὡς παῖς ὁ δὲ γέρων ὡς γέρων· καὶ ὁ νέος· ὡς νέος· πά ντες δὲ μίαν ἀποτελοῦσιν ἁρ μονίαν· ἤ ὡς ἡ καθ’ ἡμᾶς ψυχὴ ἐν ταὐτῷ τὰς ἐν ἡμῖν αἰσθήσεις κατὰ τὴν ἑκάστης ἐνέργεια κινεῖ· ὥστε παρόντος πρα παρόν τος πράγματος ἑνὸς τὰς πάσας ὁμοῦ κινεῖσθαι· καὶ τὸν μὲν ὀφθαλμὸν, ὁρᾶν· τὴν δὲ ἀκοὴν, ἀκούειν· τὴν δὲ χεῖρ α ἅπτεσθαι· καὶ τὴν ὄσφρησιν ἀντιλαμβάνεσθαι· καὶ τὴν γεῦσιν γεύεσθαι· πολλάκις δὲ καὶ τὰ ἄλλα μέρη τοῦ σώματος, ὥστε καὶ τοὺς πόδας περιπατεῖν ἵνα καὶ τρίτῳ παραδείγματὰ τὸ λεγό μενον σημανθῇ ἔοικεν οἰκοδομη θείσει μάλιστα μεγάλην πό λ · καὶ οἰκονομουμένη ἐπὶ παρουσίᾳ τοῦ καὶ ταὐτην οἱκοδομήσαντος ἄρχοντος καὶ βασιλέως· ἐκείνου γὰρ παρόντος καὶ προστάττοντος, καὶ προς πάντα τὸν ὀφθαλμὸν τείνοντος· ἑπόμενοι πάντες· οἱ μὲν ἐπὶ τὴν γεωργίαν· οἱ δὲ ἐπὶ τοὺς ὑδραγωγοὺς υδρευσόμεν οι σπεύδουσιν· ἄλος δὲ σιτη σόμενος προέρχεται· καὶ ὁ μὲν ἐπὶ τὴν βουλὴ η ν βαδίζει· ὁ δὲ, ἐπὶ τὴν ἐκκλησίαν εἰσέρ χεται· καὶ ὁ μὲν δικαστὴς ἐπὶ τὸ δικαζειν· ὁ δὲ ἄρχων· ἐπὶ τὸ θεσμοθετεῖν· καθίσταται δὲ εὐθέ ως ὁ μὲν τεχνίτης ἐπὶ τὴν ἐργασί αν· ὁ δὲ ναύτης ἐπὶ τὴν θἁλασαν κατέρχεται· ὁ τέκτων ἐπὶ τὸ τε κτονεύειν· ὁ ἰα τορ τρὸς · ἐπὶ τὴν θερα πείαν· ὁ οἰκοδόμος ἐπὶ τὴν οἰ κοδόμίαν· καὶ ὁ μὲν εἰς τὸν ἀ γρὸν βαδίζει· ὁ δὲ ἀπὸ τοῦ ἀγροῦ ἐπανήκει· καὶ οἱ μὲν περὶ τὴν πό λιν ἀναστρέφονται· οἱ δὲ ἀπὸ τῆς πόλεως ἐξέρχονταὶ, καὶ πάλιν εἰς αὐτὴν ἐπανέρχον ται· πάντα δὲ ταῦτα τῇ παρου σίᾳ τοῦ ἑνὸς ἄρχοντος καὶ τῇ τούτου διατάξει γίνονται, καὶ συνίστανταὶ· κατὰ ταῦτα δὴ καὶ ἐπὶ της συμπάσης κτί σεως, κἃν μικρὸν ἦ τὸ παράδει γμα, ὅμως μείζονι διανοία χρ ή νοεῖν· ὑπὸ μιᾶς γὰρ ῥοπῆς νεύ ματός τινος τοῦ θεοῦ θῦ λόγου ὁμοῦ τὰ πάντα διακοσμεῖται καὶ τὰ οἱκεῖ α παρ’ ἑκάστου γίνεταὶ· καὶ παρὰ πάντων ὁμοῦ μία τάξις ἀποτε λεῖται· νεύματὰ γὰρ καὶ ταῖς δι 
 δυνάμεσι τοῦ ἐπιστατοῦντος καὶ ἡγεμονεύοντος τῶν πάντων θεί ου καὶ πατρι πρι κοῦ λόγου, οὐρανὸς οὐνὸς μὲν περιστρέφεται· τὰ δὲ ἄστρα κι νεῖται· καὶ ὁ μὲν ἥλιος φαίνει· ἡ δὲ σελήνη περιπολεῖ· καὶ ὁ ἀ ὴρ μὲν ὑπ’ αὐτοῦ φωτίζεται, αἰ θὴρ δὲ θερμαίνονται· ἄνεμοι πνέουσι· τὰ ὄρη εἰς ὕψος ἀγνα τεταμένα ἵστανταὶ· ἡ θάλα σα κυμαὶνει, καὶ τὰ ἑν αὐτῆ ζῶα τρέφαιται· ἡ γῆ ἀκίνη τος μένουσα καρποφορεῖ, καὶ ὁ ἄνθρωπος ἄνος πλάττεται, καὶ ζῆ καὶ θνήσκει παλι· καὶ ἁπλῶς πάντα ψυχοῦται καὶ κινεῖται· τὸ πῦρ καὶει τὸ ὑδωρ ψυχει πηγαἵ ἀ ναβλύζουσι· ποταμοὶ πλημμυ ροῦσι· καιροὶ καὶ ὼραι παράγί νονται ὑετοὶ κατέρχονται· τὰ νέφη πληροῦται· χάζαζα γίνε ται χιὼν καὶ κρυσταλοι πίγνυται πετεινὰ ἱπτανται· ἑρπετὰ πορ εύεταὶ· ἔνυδρα νήχεται· θάλα σα πλεεται· γῆ· σπείρεται καὶ κατὰ τοὺς ἰδίους καὶρούς χλοηφορεῖ· φυτὰ αὔξει καὶ τὰ μὲν, νεάζει· τὰ δὲ, πεπαίνε ται τὰ δὲ αὐξάνεται· γηρά σκει καὶ φθίνει· καὶ τὰ μὲν ἀ φανιζεται· τὰ δὲ γεννᾶται καὶ φαίνεται· ταῦτα δὲ πάν τα καὶ ἔτι πλείω τούτων ἅ δία τὸ πλῆθος οὐκ ἰσχύο μεν ὴμεῖς λέγειν ὁ παραδοξοποιὸς τοῦ θεοῦ θῦ λόγος φωτίζω ν ο ποιῶν, τῷ ἑαὐτοῦ νεύματι κινεῖ καὶ διακο σμεῖ, ἕνα τὸν κόσμον ἀποτελῶν οὐκ ἔξωθεν ἑαὐτοῦ καὶ τὰς ἀο ράτους δυνάμεις ἀφεὶς, καὶ γὰρ καὶ ταύτας οἷα δὴ καὶ αὐτῶν ποιη τῆς ὑπάρχων, συμπεριλαβών ἐν τοῖς ὄλοις, συνέχει καὶ ζωοποι εῖ πάλιν τῷ ἑαὐτ ων οῦ νεύματι, καὶ τῇ ἑαὐτοῦ προνοίᾳ· καὶ τούτο υ οὐκ ἂν τις γένοιτο πρὸς ἀπιστίαν ἐφόδιον ὡς γὰρ τῇ ἑαὐτοῦ προ νοία, καὶ σῶματὰ μὲν αὔξει· ψυ χη δὲ ἡ λογική κίνεῖται, καὶ τὸ λό γίζεσθαι καὶ τὸ ζῆν ἔχει· καὶ τοῦτο οὐ πολλῆς ἀποδείξεως δεῖται· ὁρῶ μεν γὰρ τὰ γινόμενα· οὕτω δὴ πά λιν αὐτὸς ὁ τοῦ θεοῦ λόγος, ἑνὶ καὶ ἁπλῷ νεύματι τῇ ἑαυτοῦ δυ νάμει· τὸ τε ὁρατὸν κόσμον καὶ τὰς ἀοράτους δυνάμεις κινεῖ καὶ συνέχει· τόν τε ὁρατόν κόσμον καὶ τὰς ἀοράτους δυνάμεις κινεῖ καὶ συνέχει, ἑκάστῳ τὴν ἰδίαν ἐνέργειαν ἀποδιδοὺς· ὥστε τὰς μὲν θείας θειοτέρως κινεῖσθαι· τὰ δὲ ὁρατά ὥσπερ καὶ ὁρᾶται· αὐτὸς δὲ ἐπὶ πάντων ἡγεμών τε καὶ βασι λεύς καὶ σύστασις γινόμενος τῶν πάντων, τὰ πάντα πρὸς δόξαν καὶ γνῶσιν τοῦ ἑαυτοῦ πατρὸς πρὸς ἐργάζεται· μο νονουχί διὰ τῶν φαινομένων ἔργων αὐτοῦ διδάσκον καὶ λέγων· ἐκ με γέθους καὶ καλλονῆς κτισμάτων, ἀν αλόγως ὁ γενεσιουργὸς θεωρεῖται· ὥσπερ γὰρ ἀναβλέψαντας εἰς τὸν 
 οὐρανὸν οὐνὸν · καὶ ἰδόντας τὴν κοσμον αὐτοῦ καὶ το τῶν ἄστρων φῶς· ἔ στιν ἐνθυμεῖσθαι τὸν ταῦτα δια κοσμοῦντα λόγον θεοῦ θῦ · νοεῖν ἐστιν ἀνάγκη· καὶ τὸν τούτου πατέρα πρα θεὸν, ἐ ξ οὗ προϊῶν εἰκότως τοῦ ἑαυτοῦ πατρὸς πρὸς 
 ἑρμηνεὺς καὶ ἄγγελος λέγεται· καὶ τοῦτο ἐκ τῶν καθ’ ἡμᾶς τίς ἃν ἴδοι· ει γὰρ δὴ λόγου προϊόντος παρὰ 
 ἀνθρώπων ἀνων , ἐνθυμούμεθᾳ τὴν τούτου πηγὴν εἶναι τὸν νοῦν καὶ τῷ λό γῳ ἐπιβάλλοντες, τὸν νοῦν ση μαινόμενον ὁρῶμεν τῷ λογισμῷ πολλῷ πλέον μείζονι φαντασία καὶ ἀσυγκρίτω ὑπεροχῆ τοῦ λόγου τὴν δύναμιν ὁρῶντες ἔννοιαν 
 λαμβάνομεν καὶ τοῦ ἀγαθοῦ πατρὸς πρὸς 
 
 αὐτοῦ· ὡς αὐτὸς ὁ σωτήρ σηρ φησιν· ὁ ἐ μὲ ἑωρακῶς· ἑῶρα κ τὸν πατέρα πρα 
 μου· ταῦτα δὲ καὶ πᾶσα θεόπν ευστος γραφή φανερῶτερον καὶ κατὰ μεῖζον κηρύττει· ἀφ’ ὧν δὴ καὶ ἡμεῖς τεθαῤῥηκότες ταῦ τα σοὶ γράφομεν· καὶ σύ ταύταις ἐντυγχάνων, δυνήση τῶν λεγομέν ων ἔχειν τὴν πίστιν· λόγος γὰρ ἐκ μει ζόνων βεβαιούμενος, ἀναντήῥῤη τον ἔχειν τὴν ἀπόδειξιν· ἄνωθεν τοίνυν περὶ τῆς τῶν εἰδώλων ἀναι ρέσεως προσησφαλίζετο τὸν τῶν 
 ἰουδαίων λαὸν ὁ θεῖος λόγος λέγων 
 οὐ ποιήσεις σεαὐτῷ· εἴδωλον· οὐ 
 δὲ παντοὺς ὁμοίωμα· ὅσα ἐν τῷ 
 
 οὐρανῷ οὐνῷ ἄνω καὶ ἐπὶ τῆς γῆς κάτω· τὴν 
 δὲ αἰτίαν τῆς τούτων καθερέσε 
 ως, ἑτέρως σημαίνει λέγων· τὰ 
 εἴδωλα τῶν ἐθνῶν ἀργύριον καὶ 
 χρυσίον ἔργα χειρῶν ἀνθρώπων· 
 στόμα ἔχουσι καὶ οὐ χαλήσουσιν 
 ὀφθαλμοὺς ἔχουσι καὶ οὐκ ὄψον 
 ται· ὦτα ἔχουσι καὶ οὐκ ἀκούσον 
 ται· ῥίνας ἔχουσι καὶ οὐκ ἔχουσι 
 καὶ ο περιπατήσουσιν· οὐ σεσι 
 ῶπηκε δὲ τὴν περὶ τῆς κτίσεως διδασκαλίαν· ἀλλὰ καὶ μᾶλλον εἰδώς αὐτῷν τὸ κάλλος· ἵνα μή τινες τῷ κάλλει τούτων ἐναποβλέ ψαντες, οὐχ ὡς ἔργα θεοῦ θῦ , ἀλλ’ ὡς θεοὺς θρησκεύσωσι· προασφαλί 
 ζεται τοὺς ἀνθρώπους ἀνους λέγων· καὶ μὴ 
 αναβλέψας τοῖς ὀφθαλμοῖς καὶ 
 ἰδὼν τὸν ἤλιον καὶ τὴν σελήνη 
 ν καὶ πάντα τὸν κόσμον τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ 
 
 πλανηθεὶς προσκυνήσης αὐτοῖς, 
 ἃ ἀπένειμε κύριος κς ὁ θεός θς σου πᾶσι τοῖς ἔθνεσι τοῖς ὑποκάτω τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ ἀ πένειμε δὲ, οὐκ εἰς τὸ εἶναι θεοὺς αὐτοῖς αὐτὰ· ἀλλ’ ἵνα τῇ τούτων ἐνεργεία, γινώσκουσιν οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν, τὸν τῶν ἁπάντων διμηουργὸν θεόν ὥσπερ εἴρηταὶ ὁ γὰρ ἰουδαίων παλαι λαὸς κατὰ πλεῖον εἶχε τὴν διδασκα λίαν· ὅτι μὴ μόνον ἐκ τῶν τῆς κτίσεως ἔργων, ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν θεῖων γραφ οι ῶν 
 εἶχον τὴν περὶ θεοῦ θῦ γνωσιν· καὶ καθόλου δὲ τοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ τῆς περὶ τὰ εἰδωλα πλάνης καὶ ἀλόγου φαν τασίας ἀφέλκων, φησὶν· οὐκ ἔσον ταί σοι θεοὶ ἕτεροι πλὴν ἐμοῦ· οὐ χ ὡς ὄντων δὲ θ ε ῶν ἄλλων κολυει τούτους αὐτοὺς ἔχειν, ἀλλ’ ἵνα μ η τις τὸν ἀληθινὸν ἀποστραφεὶ ς θεὸν, ἑαὐτῷ τὰ μὴ ὄντα θεο ποιεῖν ἄρξηται· ὁποῖοι εἰσὶν οἱ παρὰ ποιηταῖς καὶ συγγραφεῦσιν ὀνο μασθεντες καὶ δειχθέντες οὐκ ὄντες θεοὶ· καὶ αὐτοὶ δὲ ἡ λέξις τὸ μὴ εἶναι αὐτοὺς θεοὺς δείκνυσι δι’ ἦς φησιν, οὐκ ἐσονταί σοι θεοὶ ἕτε ροι, ὅπερ αἰπι μέλλοντος σημαί νεται· τὸ δὲ ἐπὶ μέλλουσι γινόμεν ον, οὐκ ἔστι τὸτε ταῦτα λέγεται ἆρ’ οὖν ἀνελών τὴν τῶν ἐθνῶν, ἤ εἰδώλων ἀθεότητα, σεσιώπηκεν ἡ ἔνθεος διδασκαλία· καὶ ἀπλῶς ἀφῆκε τὸ τῶν ἀνθρώπων ἀνων γένος ἄμοι ρον τῆς τοῦ θεοῦ θῦ γνῶσεως φέρεσθαι; οὐχί γε, ἀλλὰ καὶ προαπαντὰ 
 τῇ διανοίᾳ λέγουσα· ἄκουε εἶσρα 
 ήλ, κύριος κς ὁ θεός θς σου, κύριος κς εἷς ἐστι· καὶ πά 
 λιν, ἀγαπήσεις κύριον κν τὸν θεόν θν σου ἐν ὅ 
 λῃ καλδίδία σου καὶ αἰν ὅλη 
 τῇ ἰσχύϊ σου· καὶ πάλιν κύριον κν τὸν 
 
 θεόν θν σου προσκυνησεις· καὶ αὐτῷ μόνω λατρεύσεις, καὶ πρὸς αὐ τὸν κολληθήση· ὅτι δὲ καὶ ἡ διὰ πάντων καὶ εἰς πάντα τοῦ λόγου πρόνοια καὶ διακόσμησις ἀπὸ πά σης τῆς θεοπνεύστου γραφῆς μαρ τυρεῖται, ἀρκεῖ τα νεῖ λεγόμενα δεῖξαι τοῦ λόγου τὴν πιστιν, ἧ φα 
 σὶν οἱ θεολόγοι ἄνδρες, ἐθεμε λίωσας τὴν γῆν καὶ διαμένει τῇ 
 διατάξει σου· διαμένει ἡμέρα· καὶ 
 πάλιν ψάλλατε τῷ θεῶ θῶ ἡμῶν ἐν 
 κιθάρᾳ· τῷ περιβάλλοντι τοὺς οὐρανοὺς οὐ 
 νοὺς ἐν εφέλαις, τῷ ἑτοιμάζοντι τῇ 
 γῇ ὑετόν· τῷ ἐξαγαγόντι ἐν ὄρεσι χόρ 
 τον, καὶ χλόην τῇ δουλείᾳ τῶν ἀ νθρώπων· καὶ διδόντι τοῖς κτήνε σι τροφὴν· διὰ τινος δέ διδωσιν ἤ δι’ οὗ καὶ τὰ πάντα γέγονε· δι’ οὗ γὰρ γέγονε, δι’ αὐτου καὶ ἡ τῶν πάντων ἀκολούθως ἐστὶ πρόνοι 
 α· τίς οὖν ἂν εἴη οὗτος, ἣ ὁ τοῦ θεοῦ θῦ 
 
 λόγος; περὶ οὗ καὶ ἐν ἑτέρῳ λέγει 
 τῷ λόγῳ κυρίου κυ οἱ οὐρανοὶ οὐνοὶ ἐστερεῶθη 
 σαν· καὶ τῷ πνεύματι πνι τοῦ στόματος αὐ τοῦ πᾶσα ἡ δύναμης αὐτῶν· καὶ γὰρ τὰ πάντα ἐν αὐτῶ καὶ δι’ αὐτο ῦ γενόμενα δια τε λέ γεται· ἀ 
 φ’ ὧν καὶ ἡμᾶς πείθει λέγου 
 σα· αὐτὸς εἶπε καὶ ἐγενήθησαν, αὐτὸς ἐνετείλατο καὶ ἐκτίσθησαν· καθῶς καὶ ὁ πάντων μέγας μ ω ϋσῆς ἐν ἀρχῆ τῆς κοσμοποι ὶ ί ας βεβαιοῖ τὸ λεγόμενον ἐξηγούμενος καὶ λέ 
 γων· καὶ εἶπεν ὁ θεός θς , ποιήσωμεν ἄν 
 θρωπον κατ’ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ 
 καθ’ ὁμοίωσιν· ἐπειδὴ καὶ τὴν οὐρανοῦ οὐνοῦ 
 
 καὶ γῆς καὶ πάντων ὑφιστὰς γένεσιν, 
 αὐτῷ εἶπεν ὁ πατήρ πήρ · γενηθήτω οὐρανὸς οὐνὸς 
 
 καὶ συναχθείτω τὰ ὕδατα καὶ ὀφθεί τω ἡ ξηρᾶ· καὶ ἔξαγαγέτω ἡ γῆ βοτά νην καὶ πᾶν ζῶον· ἀφ’ ὧν καὶ ἰουδαί ους ἄν τις ἐλέγξειεν· οὐ γνησίως ἐφι στάνοντας ταῖς γραφαῖς· τίνι γὰρ ἄν τις εἴποι πρὸς αὐτούς, ὡμίλει ὁ θεὸς, ἵ να καὶ προστάττων λαλεῖ· εἰ μὲν οὖν τ οῖς 
 γι γ νομένοις προσέταττε καὶ ὡμίλει, περιττὸς ἦν ὁ λόγος· οὔπω γὰρ ἦν, ἀλλ’ ἔ μελλε γίνεσθαι· οὐδεὶς δὲ τὸ μὴ ὄντι λα λή· οὐδ ὲ εἰς τὸ γενέσθαι πρ ὸ ο στάττει· καὶ λαλεῖ τὸ μηδὲπω γενόμενον· εἰ γὰρ τοῖς ἐσομένοις προσέταττεν ὁ θεὸς θς , ἔδει λεγειν αὐτὸν, γενοῦ οὐρανέ οὐνέ καὶ γενοῦ γῆ· καὶ ἔξελθε βοτάνη· καὶ ποι ήθητι ἄνεμε· νῦν δὲ τοῦτο μὲν οὐκ ἐποίησε· προσταττει δὲ λέγων· ποι ήσωμεν ἄνθρωπον ἄνον , καὶ ἐξελθέτω βο τάνη· ἀφ’ ὧν δείκνυται ὁ θεός ὡς πλησίον τινί διαλεγόμενους περὶ το ῦ ύ τον ὡς καὶ ὁμιλῶν ἐποίει τὰ ὅλα· τίς οὖν ἂν εἴῃ εἰ μὴ ὁ τοῦτου λόγος· τίνι γὰρ ἄν τις φαίνη θεὸν ὁμολογεῖν, ἤ τῷ ἑαὐτοῦ λόγῳ; ἢ τὶς τούτῳ συνῆν ποιοῦντι τὴν γενητὴν πασαν οὐσίαν, ἤ ἡ τούτου 
 σοφία ἡ λέγουσα· ἡνίκα ἐποίει 
 τὼν οὐρανόν οὐνόν καὶ τὴν γῆν συμπαρή μην αὐτῷ· ἐν δὲ τῆ οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς ὀνομασία, πάν τ τὰ ἐν οὐρανῶ οὐνῶ καὶ γη γεν ητά συμπεριλαμβάνει· συνὼν δε ὡς σοφία καὶ ὡς λόγος, τὸν πατέρα πρα 
 βλέπων ἐδημιούργει τὸ πᾶν καὶ συνήστη, καὶ διεκόσμει· καὶ δύνα μις δὲ ὢν τοῦ πατρὸς προς , τὰ ὄλα εἰς τὸ εἶναι ἰσχυροποίει, η φησι καὶ ὀ σωτήρ σήρ · πάν τα ὅσα βλέπω τὸν πατέρα πρα ποιοῦντα κἀγὼ ὁμοίως ποιῶ· καὶ δι’ αὐτοῦ καὶ εἰς αὐτὸν τὰ πάντα γεγονέναι, οἱ ἱε ροὶ τούτου διδάσκουσι μαθηταί· καὶ ὅτι ἀγαθὸν ἐξ ἀγαθόν ἐξ ἀγαθοῦ γέννημα, καὶ ἀληθινὸς θεὸς ὑ πάρχων· δύναμίς ἐστι τοῦ πατρὸς πρὸς 
 καὶ σοφία καὶ λόγος· οὐ κατὰ μετοχὴν ταῦτα ὤν, οὐδὲ ἔξωθε ν ἐποιγινομένων τοῦτων αὐτῷ κατὰ τοὺς αὐτοῦ μετέχοντας καὶ σο φιζομένους δι’ αὐτοῦς. καὶ δυν ατοὺς καὶ λογικούς ἐν αὐτῷ γινο μένους· ἀλλ’ αὐτοσοφία αὐτο ν λό γὸς, αὐτοδύναμις ἰδία τοῦ πατρός πρός 
 ἐστιν αὐτοφῶς αὐτοαλήθεία αὐτο δικαιοσύνη αὐτοαρετή· ναὶ μὴ ν καὶ χαρανκτὴρ καὶ ἀπαύγασμα καὶ εἰκῶν· καὶ συνελόντι φράσαι καρπὸς παντέλειος τοῦ πατρός πρός υπάρ χων· καὶ μόνος ἐστὶν υιὸς εἰκὼν ἀ παράλλακτος τοῦ πατρός πρός · τίς οὖν ἄν τις ἐξαριθμήσειε τὸν πατέρα πρα , ἴν α καὶ τοῦ λόγου τοῦτου τὰς δύνά μεις ἐξεύροι; ἔστι γὰρ ὥσπερ τοῦ 
 πατρος πρός λόγος καὶ σοφία, οὕτω καὶ τοῖς γεννητοῖς συγκαταβαίνων, γίνε ται· πρὸς τὴν τοῦ γεννήτορος γνῶσιν καὶ ἔννοιαν αὐτοἀγιασμὸς καὶ αὐ τοζωὴ· καὶ θύρα καὶ ποιμὴν καὶ ὁδὸς καὶ βασιλεὺς καὶ ἡγεμών, καὶ ἐπὶ πᾶσι σωτὴρ σὴρ καὶ ζωοποιὸς καὶ φῶς ὡς πρόνοια το῀ν πάντων· τοιοῦτον ἆραγὰθόν καὶ δημιουργὸν υἱὸν ἔχων ἑξ ἑαὐτοῦ ὁ πατήρ πήρ 
 οὐκ ἀφανῆ αὐτὸν τοῖς γενητοῖς ἀπέκρυψε· ἀλλὰ καὶ ὁσημέραι τοῦτον ἀποκαλεί πτει τοῖς πᾶσι διὰ τῆς τῶν πάντων δι’ αὐτοῦ συστασιως καὶ ζωῆς· ἐν αὐ τῷ δὲ καὶ δι’ αὐτοῦ καὶ ἑαὐτὸν ἐμ 
 φαίνει καθὼς ὁ σωτήρ σηρ φησιν, ἐγὼ ἐν τῷ πατρὶ πρὶ καὶ ὁ πατὴρ πὴρ ἐν ἐμοί· ὥστε ἐξ ἀν άγκης εἶναι τὸν λόγον ἐν τῷ γεννή σαντι· καὶ τὸν γεννηθέντα σὺν τῷ 
 πατρὶ πρὶ διαιωνίζειν το ῦ ύ των δὲ οὕτως ἐχοντων καὶ οὐδενὸς ἔξωθεν αὐ τοῦ τυγχάνοντος· ἀλλὰ καὶ οὐρανοῦ οὐνοῦ 
 καὶ γῆς καὶ πάντων τῶν ἐν αὐτοῖς ἐξηρτημένων αὐτοῦ· ὅμως ἄνθρωποι ἄνοι πα ρ’άφρονες παραγκωνισάμενοι τὴν πρὸς τοῦτο γνῶσιν καὶ εὐσέ βειαν, τὰ οὐκ ὃντα πρὸ τῶν ὄντων ἐτίμησαν· καὶ ἀντὶ τοῦ ὄντως ὄντος θεοῦ θῦ , τὰ μὴ ὄντα ἐθεοποί ησαν· τῇ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαν σα λατρεύοντες· πρᾶγμα πάσχον τες ἀνόητον καὶ δυσσεβές· ὅμοιον γὰρ εἴ τις τὰ ἔργα πρὸ τοῦ τεχνίτου θαυμάσειε· καὶ τὰ ἐν τῇ πόλει δη μιουργήματα καταπλαγεὶς, τὸν τούτων δημιουργὸν καταπατοίη· ἤ ὡς εἴ τις τὸ μὲν μουσικόν ὄργαν ον ἐπαινοίη, τὸν δὲ συνθέντα καὶ ἀρμοσάμενον ἐκβάλλοι· ἄ φρονες καὶ πολλοὶ τὸν ὀφθαλμὸν πεπηρωμένοι· πῶς γὰρ ἄλλως ἃν ἔγνωσαν οἰκοδομήν· ἢ ναῦν, ἢ λυραν μὶ οὐχί τοῦ ναυπηγοῦ ἐργασαμένου, καὶ τοῦ ἀρχιτέ κτονος οἰκοδομήσαντος καὶ τοῦ μουσικοῦ συνθέντος· ὥπερ ο ὖν ὁ ταῦτα λογιζόμενος μαί νεται καὶ ὑπερεπέκεινα πάσης μανίας ἐστιν· οὕτως οὔ μοι δοκοῦ σιν ὑγιαίνειν τὴν διάνοιαν οἱ τὸν θεὸν μὴ ἐπιγινῶσκοντες, καὶ τὸν τούτου λόγον μὴ θρησκεύον τες, τὸν σωτῆρα σρα τὸν πάντων τὸν κύριον κν ἡμῶν 
 ἰησοῦν ἰν 
 χριστὸν χν · δι’ οὗ τὰ π ὰ ά ντα ὁ πατὴρ πὴρ διακο σμεῖ, καὶ συνέχει καὶ προνοεῖται τῶν ὅλων εἰς ον σύ τὴν πίστιν ἔχων καὶ τὸ θεοσεβές ὦ φιλόχριστε χαῖρε καὶ εὔελπις γίνου· ὅτι τῆς εἱς αὐτὸν πιστεως καὶ εὐσεβείας ἀ θανασία καὶ βασιλεία οὐρανῶν οὐνῶν 
 ἐστὶν ὁ καρπός μόνον ἐὰν κατὰ τοὺς αὐτοῦ νόμους, ἡ ψυχὴ κε κουσμημένη γένηταῖ· ὥσπερ γὰρ τοῖς κατ’ αὐτὸν πολιτευομένοις ἔστι τὸ ἔπαθλον ζων αἰώνιος, οὕ τω τοῖς τὴν ἐναντίαν καὶ μὴ τὴν τῆς τῆς ἀρετῆς ἀτραπὸν ὁδεύουσιν αἰσχύνη μεγάλη καὶ κίνδυνος ἀσύγγνωστος ἐν ἡμέρᾴ κρίσεως ὅτι καὶτοί γν ῶ ό ντες τὴν τῆς ἀληθείας ὀδὸν· ἐναντία ὧν ἔγνωσαν ἔπραξαν.