ἰησοῦς ἰς · χριστὸς χς 
 ἡ μὲν περὶ τῆς θεοσεβείας καὶ τῆς τῶν ὄλων ἀληθείας γνῶσις, οὐ τοσοῦτον τῆς παρὰ τῶν ἀνθρώπων ἀνων διδασκαλίας δεῖται, ὅσον ἀφ’ ἑαυτῆς ἔχει τὸ γνώριμον· μονουχὶ γὰρ καθ’ ἡμέραν τοῖς ἔργοις κέκραγε, καὶ ἡλίου λαμπρότερον ἑαυτὴν, διὰ τῆς χριστοῦ χυ διδασ καλίας, ἐπιδείκνυται· ποθοῦντι δέ σοι ὅμως τὰ περὶ ταύτης ἀκοῦσαι, φέρε ὦ μακάριε ὡς ἂν οἷοί τε ὦμεν ὀλίγα τῆς κατὰ 
 χριστὸν χν πίστεως ἐκθώμεθα· δυναμένῳ μέν σοι καὶ ἀπὸ τῶν θείων λο γίων ταύτην εὑρεῖν· φιλοκάλως δὲ ὅμως καὶ παρ’ ἑτέρων, ἀ κούοντι· αὐτάρκεις μὲν γάρ εἰσιν αἱ ἅγιαι καὶ θεόπνευστοι γραφαί, πρὸς τὴν τῆς ἀληθείας ἐπαγγελίαν· εἰσὶ δὲ πολλοὶ τῶν μακαρίων ἡμῶν διδασκάλων, εἰς ταῦτα συνταχθέντες λόγοι· οἷς ἐάν τις 
 ἐντύχοι , εἴσεται μέν πως τὴν τῶν γραφῶν ἑρμηνείαν· ἧς δὲ ὅρα ὀρέ γεται γνώσεως, τυχεῖν δυνήσεται· ἀλλ’ ἐπειδὴ τὰς τῶν διδασκά λων συντάξεις ἐν χερσὶ νῦν οὐκ ἔχομεν, ἀναγκαῖόν ἐστιν, ἅπερ ἐκείνων ἐμάθομεν, ταῦτα καὶ ἀπαγγέλ λ ειν καὶ γράφειν σοι· λέ γω δή, τὴν κατὰ τὸν σωτῆρα σρα 
 χριστὸν χν πίστιν· ἵνα μήτε εὐτελῆ τίς τὴν τοῦ καθ’ ἡμᾶς λόγου διδασκαλίαν ἡγήσεται, μήτε ἄλογον τὴν εἰς 
 χριστὸν χν πίστιν ὑπολάβοι· ὁποῖα διαβάλλοντες ἕλληνες χλευά ζουσι καὶ πλατὺ γελῶσι καθ’ ἡμῶν· οὐδὲν ἕτερον, ἢ τὸν σταυρὸν στρον τοῦ 
 χριστοῦ χῦ προφέροντες· ἐφ’ ὧ μάλιστα καὶ τὴν ἀναισθησίαν αὐτῶν οἰκ τειρήσειεν ἄν τις, ὅτι τὸν σταυρὸν στρον διαβάλλοντες, οὐχ ὁρῶσι τὴν τού του δύναμιν, πᾶσαν τὴν οἰκουμένην πεπληρωκυῖαν, καὶ ὅτι δι’ αὐτοῦ τὰ τῆς θεογνωσίας ἔργα πᾶσι πεφανέρωται· οὐκ ἂν γὰρ εἴπερ ἦσαν καὶ αὐτοὶ γνησίως ἐπιστήσαντες αὐτοῦ τῇ θεότητι τὸν νοῦν, ἐχλεύαζον τὸ τηλικοῦτον· 
 
 ἀ λλὰ μᾶλλον καὶ αὐτοὶ τοῦτον ἐπεγίνωσκον σωτῆρα σρα τοῦ παν τὸς· καὶ τὸν σταυρὸν στρον , μὴ βλάβην, ἀλλὰ θεραπείαν τῆς κτίσεως γεγονέναι· εἰ γὰρ τοῦ σταυροῦ στρου γενομένου, πᾶσα μὲν εἰδωλολα τρ ει ί α καθηρέθη, πᾶσα δὲ δαιμόνων φαντασία τῷ σημείῳ τούτου ἀπελαύνεται, καὶ μόνος ὁ χριστὸς χς προσκυνεῖται, καὶ δι’ αὐτοῦ γινώσκεται ὁ πατήρ πὴρ , καὶ οἱ μὲν ἀντιλέγοντες, κα ταισχύνονται· ὁ δὲ, τῶν ἀντιλεγόντων λεγόντων ὡσειμέραι τὰς ψυ χὰς ἀφανῶς, μεταπείθει πως, εἰκότως γὰρ ἄν τις εἴποι πρὸς αὐτοὺς, ἔτι ἀνθρώπινός ἐστιν ἐπινοεῖν τό πρᾶγμα, καὶ οὐ μᾶλλον ὁμολογεῖν θεοῦ θυ λόγον καὶ σωτῆρα σρα εἶναι τοῦ παντὸς, τὸν ἐπὶ τοῦ 
 σταυροῦ στροῦ 
 ἀναβάντα, πάσχειν δὲ καὶ οὗτοι δοκοῦσιν ὅμοιον, ὡς εἴ τις τὸν μὲν ἥλιον ὑπὸ νεφῶν σκεπόμενον, διαβάλλοι· τὸ δὲ τούτου φῶς θαυμάζοι, βλέπων ὅτι πᾶσα ἡ κτίσις ὑπὸ τούτου κα ταλάμπεται· ὡς γὰρ καλὸν τὸ φῶς, καὶ καλλίων ὁ τοῦ φωτὸς ἀρχηγὸς ἥλιος, οὕτως θείου πράγματος ὄντος τὸ τὴν οἰκου μένην πᾶσαν τῆς ἑαυτοῦ γνώσεως πεπληρῶσθαι, ἀνάγκη τὸν ἀρχηγὸν καὶ ἡγεμόνα τοῦ τοιούτου κατορθώματος, εἶναι
 
 θεὸν θν καὶ θεοῦ θυ λόγον· λέγομεν οὖν ὡς ἐφικτὸν ἡμῖν, πρότερον διε λέγξαντες τὴν τῶν ἀπίστων ἀμαθίαν· ἵνα τῶν ψευδῶν διελεγχθέντων, λοιπὸν ἡ ἀλήθεια δι’ ἑαυτῆς ἐπιλάμψη· καὶ θαρρῆς καὶ αὐτός ὦ ἄνθρωπε ἄνε , ὅτι ἀληθεία πεπίστευκας· καὶ τὸν
 χριστὸν χν γινώσκων, οὐκ ἠπατήθης· πρέπειν δέ σοι ἡγοῦ μαι φιλοχρίστῳ ὄντι, τὰ περὶ χριστοῦ χυ διαλέγεσθαι· ἐπεὶ καὶ πάντων τιμιωτέραν τὴν περὶ τούτου γνῶσιν καὶ πίστιν, ἠγεῖ σθαί σε πεπίστευκα· ἐξ ἀρχῆς μὲν, οὐκ ἦν κακία· οὐδὲ γὰρ οὐ δὲ νῦν ἐν τοῖς ἁγίοις ἐστὶν· οὐδ’ ὅλως κατ’ αὐτοὺς ὑπάρχει αὕτη· 
 ἄνθρωποι ἄ νοι δὲ ταύτην ὕστερον ἐπινοεῖν ἤρξαντο καὶ καθ’ ἑαυτῶν 
 ἀνα ἀντι τυποῦσθαι· ὅθεν δὴ καὶ τὴν τῶν εἰδώλων ἐπίνοιαν, ἑαυ τοῖς ἀνεπλάσαντο, τὰ οὐκ ὄντα, ὡς ὄντα λογιζόμενοι· ὁ μὲν γὰρ τοῦ παντὸς δημιουργὸς καὶ παμβασιλεὺς θεὸς θς , ὁ ὑπερέ κεινα πάσης οὐσίας ἀνθρωπίνης ἀνίνης καὶ ἐπινοίας ὑπάρχων, ἅτε δὴ ἀγαθὸς καὶ ὑπέρκαλος ὢν, διὰ τοῦ ἰδίου λόγου τοῦ σωτῆρος σρς 
 ἡμῶν ἰησοῦ ιυ 
 χριστοῦ χυ τὸ ἀνθρώπινον ἀνίνον γένος, κατ’ ἰδίαν εἰκόνα πεποίηκε· καὶ τῶν ὄντων αὐτὸν θεωρητὴν καὶ ἐπιστήμονα, διὰ τῆς πρὸς αὐτὸν ὁμοιὀτητος κατεσκεύασε· δοὺς αὐτῷ καὶ τῆς ἰδίας ἀϊδιό τητος, ἔννοιαν καὶ γνῶσιν· ἵνα τὴν ταυτότητα σώζων, μήτε τῆς περὶ θεοῦ φαντασίας ποτὲ ἀποστῆ, μήτε τῆς τῶν ἁγίων ζητήσεως ἀποδήση αποδηση ἀποπηδήση · ἀλλ’ ἔχων τὴν τοῦ δεδωκότος χάριν, ἔχων καὶ τὴν ἰδίαν ἐκ τοῦ πατρι πρι κοῦ λόγου δύναμιν, ἀλλάγε ἀγάλλεται καὶ συνομιλεῖ τῷ θεῷ θῷ ζῶν τὸν ἀπήμονα καὶ μακάριον ὄντως ἀθάνατον βίον· οὐδὲν γὰρ ἔχων ἐμπόδιον εἰς τὴν περὶ τοῦ 
 χριστοῦ χῦ θεοῦ θῦ γνῶσιν· θεωρεῖ μὲν ἀεὶ , διὰ τῆς αὐτοῦ καθαρότητος, τὴν τοῦ πνεύματος πνς 
 εἰκόνα, τὸν θεὸν θν λόγον· οὗ κατ’ εἰκόνα γέγονεν· ὑπὲρ ἐκπλήτ τεται δὲ κατανοῶν, τὴν δι’ αὐτοῦ εἰς τὸ πᾶν πρόνοιαν· ὑπὲρ ἄ νω μὲν τῶν αἰσθητῶν καὶ πάσης σωματικῆς φαντασίας γινόμεννος· πρὸς δὲ τὰ ἐν οὐρανοῖς οὐνοῖς θεῖα καὶ νοητὰ, τῇ δυνάμει τοῦ νοῦ συναπ τόμενος· ὅ τε γὰρ οὐ συνομιλεῖ τοῖς σώμασιν ὁ νοῦς ὁ τῶν ἀνθρώπων ἀνων , οὐδέ, τι τῆς ἐκ τούτων ἐπιθυμίας μεμιγμένον ἔξωθεν ἔχει, ἀλλ’ ὅ λος ἐστίν ἑαυτῷ συνὼν ὡς γέγονεν ἐξ ἀρχῆς, τότε δή τὰ ἐσθητὰ αἰσθητὰ 
 καὶ πάντα τὰ ἀνθρώπινα ἀνινα διαβὰς, ἄνω μετάρσιος γίνεται· καὶ τὸν λόγον ἰδὼν, ὁρᾶ ἐν αὐτῷ, καὶ τὸν τοῦ λόγου πατέρα πρα , ἡδόμενος ἐπὶ τῆ τούτου θεωρία· καὶ ἀνακαινούμενος ἐπὶ τῷ πρὸς τοῦτον πόθω· ὥσπερ οὖν τὸν πρῶτον τῶν ἀνθρώπων ἀνων γενόμενον, ὃς καὶ κατὰ τὴν τῶν ἑβραίων γλώτταν, ἀδὰμ ὀνομάσθη, λέγουσιν αἱ ἱεραὶ γραφαὶ κατὰ τὴν ἀρχὴν ἀνεπαισχύντῳ παρρησία τὸν νοῦν ἐσχηκέναι πρὸς τὸν θεὸν θν , καὶ συνδιαιτᾶσθαι τοῖς ἁγίοις ἐν τῇ τῶν νοητῶν θεωρία ἣν εἶχεν ἐν ἐκείνῳ τῷ τόπῳ· ὃν καὶ ὁ ἅγιος μωϋσῆς τροπικῶς παράδεισον ὠνόμασεν, ἱκανὴ δὲ καὶ ἡ τῆς ψυχῆς καθαρότης ἐστὶ, καὶ τὸν θεὸν θν δι’ αὐτῆς κατοπτρίζεσθαι, καθάπερ καὶ ὁ κύριος κς φησὶ, μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδία ὅτι αὐτοὶ τὸν θεὸν θν ὄψονται, οὕτω μὲν οὖν ὁ δημιουργὸς ὥσπερ εἴρηται, τὸ τῶν ἀνθρώπων ἀνών γένος κατεσκεύασε, καὶ μένειν ἠθέ λησεν· 
 ο ἱ δὲ ἄνθρωποι ἄνοι κατολιγωρήσαντες τῶν κρειττόνων, καὶ ὀκνήσαντες περὶ τὴν τούτων κατά ληψιν, τὰ ἐγγυτέρῳ μᾶλλον ἑαυτῶν ἐζήτησαν· ἐγγύτερα δὲ τούτοις ἦν, τὸ σῶμα καὶ αἱ τούτου αἰσθήσεις· ὅθεν τῶν μὲν νοητῶν, ἀπέστησαν ἑαυτῶν τὸν νοῦν· ἑαυτοὺς δὲ κατα νοῦντες καὶ τοῦ τε σώματος καὶ τῶν ἄλλων αἰσθητῶν ἀντι λαμβανόμενοι, καὶ ὡς ἐν ἰδίοις ἀπατώμενοι, εἰς ἑαυτῶν ἐ πιθυμίαν ἔπεσον· τὰ ἴδια προτιμήσαντες, τῆς πρὸς τὰ θεῖα θεωρίας· ἐνδιατρίψαντες δὲ τούτοις, καὶ τῶν ἐγυτέρω ἐγγυτέρω 
 μὴ ἀποστῆναι θέλοντες, ταῖς μὲν τοῦ σώματος ἡδοναῖς, συ νέκλεισαν ἑαυτῷν τὴν ψυχὴν τεταραγμένην καὶ πεφυρμέ νην πάσαις ἐπιθυμίαις· τέλεον δὲ ἐπελάθοντο τῆς ἐξ ἀρ χῆς αὐτῶν παρὰ θεοῦ θῦ δυνάμεως· τοῦτο δ’ ἄν τις ἴδοι, καὶ ἐκ τοῦ πρώτου πλασθέντος ἀληθὲς, ὡς αἱ ἱεραὶ περὶ αὐτοῦ λέγουσι γραφαί· κἀκεῖνος γὰρ, ἕως μὲν τὸν νοῦν εἶχε πρὸς τὸν θεὸν θν , καὶ τὴν τούτου θεωρίαν, ἀπεστρέφετο τὴν πρὸς τὸ σῶμα θεωρίαν· ὅτε δὲ συμβουλία τοῦ ὄφεως, ἀπέστη μὲν, τῆς πρὸς τὸν θεὸν θν διανοίας, ἑαυτὸν δὲ κατανοεῖν ἤρξατο, τηνι καῦτα καὶ εἰς ἐπιθυμίαν τοῦ σώματος ἔπεσον· καὶ ἔγνωσαν, ὄτι γυμνοὶ ἦσαν· καὶ γνόντες, ἠσχύνθησαν· ἔγνωσαν δὲ ἑαυτοὺς γυμνοὺς, οὐ τοσοῦτον ἀπὸ ἐνδυμάτων, ἀλλ’ ὅτι γυ μνοὶ τῆς τῶν θείων θεωρίας γεγόνασι· καὶ πρὸς τὰ ἐναντία, τὴν διάνοιαν μετήνεγκαν· ἀποστάντες γὰρ τῆς πρὸς τὸν ἕνα καὶ ὄντα θεὸν θν λέγω κατανοήσεως, καὶ τοῦ πρὸς αὐτὸν πόθου, λοιπὸν εἰς διαφόρους καὶ εἰς τὰς κατὰ μέρος ἐπιθυμίας, ἀ νέβησαν τοῦ σώματος· εἶτα οἷα φιλεῖ γίνεσθαι, ἑκάστου καὶ πολλῶν ἐπιθυμίαν λαμβάνοντες, ἤρξαντο καὶ τὴν πρὸς αὐτὰς σχέσιν ἔχειν· ὥστε καὶ φοβεῖσθαι ταύτας κατα λεῖψαι· ὅθεν δὴ, καὶ δειλίαι· καὶ φόβοι· καὶ ἡδοναὶ· καὶ θνητὰ φρονεῖν τῇ ψυχῆ προσγέγονεν· οὐ θέλουσα γὰρ ἀπο στῆναι τῶν ἐπιθυμιῶν, φοβεῖται τὸν θάνατον· καὶ τὸν χω ρισμὸν τοῦ σώματος· ἐπιθυμοῦσα δὲ πάλιν καὶ μὴ τυγχά νουσα τῶν ὁμοίων, ἔμαθε φονεύειν καὶ ἀδικεῖν· πῶς δὲ ταῦτα ποιεῖ, εὔλογον κατὰ δύναμιν σημᾶναι. 
 
 ἀ ποστᾶσα τῆς τῶν νοητῶν θεωρίας, καὶ ταῖς κατὰ μέρος τοῦ σώματος ἐνεργείαις καταχρωμένη, καὶ ἡσθεῖσα τῇ τοῦ σώ ματος θεωρία, καὶ ἰδοῦσα καλὸν ἑαυτῇ εἶναι τὴν ἡδονὴν, πλανηθεῖσα, κατεχρήσατο τῷ τοῦ καλοῦ ὀνόματι· καὶ ἐνό μισεν εἶναι τὴν ἡδονὴν, αὐτὸ τὸ ὄντως καλὸν· ὥσπερ εἴ τις τὴν διάνοιαν παραπληγεὶς καὶ ἀπαιτῶν ξίφος κατὰ τῶν ἀπαντώντων, νομίζει τοῦτο εἶναι τὸ σωφρονεῖν· ἐρασθεῖ σα δὲ τῆς ἡδονῆς, ποικίλως αὐτὴν ἐνεργεῖν ἤρξατο· οὖσα γὰρ τὴν φύσιν εὐκίνητος, εἰ καὶ τὰ καλὰ ἀπεστράφη, ἀλλὰ τοῦ κινεῖσθαι, οὐ παύεται· κινεῖται οὖν, οὐκ ἔτι μὲν κατ’ ἀρε τὴν· οὐδὲ ὥστε τὸν θεὸν θν ὁρᾶν· ἀλλὰ τὰ μὴ ὄντα λογιζομένη, τὸ ἑαυτῆς δυνατὸν, μετὰ ποιεῖ· καταχρωμένη τοῦτο, εἰς ἃς ἐπενόησεν ἐπιθυμίας· ἐπεὶ καὶ αὐτεξούσιος γέγονεν· δύνα ται γὰρ ὥσπερ πρὸς τὰ καλὰ νεύειν, οὕτω καὶ τὰ καλὰ ἀπο στρέφεσθαι· ἀποστρεφομένη δὲ τὸ καλὸν, πάντως τὰ ἐναντία λογίζεται· παύσασθαι γὰρ καθόλου τοῦ κινεῖσθαι, οὐ δύναται, τὴν φύσιν οὖσα ὡς προεῖπον εὐκίνητος· καὶ γινώσκουσα τὸ αὐτε ξούσιον ἑαυτῆς, ὁρᾶ ἑαυτὴν δύνασθαι κατ’ ἀμφότερα τοῖς τοῦ σώματος μέλεσι χρᾶσθαι· εἴς τε τὰ ὄντα καὶ τὰ μὴ ὄντα· ὄντα δέ ἐστι, τὰ καλά· καθότι ἐκ τοῦ ὄντος θεοῦ θῦ τὰ παραδείγ ματα ἔχει· οὐκ ὄντα δὲ τὰ κακὰ λέγω, καθότι ἐπινοίαις 
 ἀνθρώπων ἀνων οὐκ ὄντα ἀναπέπλασται· ἔχοντος γὰρ τοῦ σώματος ὀφθαλμοὺς εἰς τὸ τὴν κτίσιν ὁρᾶν, καὶ διὰ τῆς παναρμονίου ταύτης συντάξεως, γινώσκειν τὸν δημιουργὸν, ἔχοντος δὲ καὶ ἀκοὴν εἰς ἐπακρόασιν τῶν θείων λογίων, καὶ τῶν τοῦ θεοῦ θῦ 
 νόμων, ἔχοντος δὲ καὶ χεῖρας, εἰς τὴν τῶν ἀναγκαίων ἐνέρ γειαν, καὶ ἔκτασιν τῆς πρὸς τὸν θεὸν θν εὐχῆς, ἡ ψυχὴ ἀποστᾶσα τῆς πρὸς τὰ καλὰ θεωρίας καὶ τοῖς ἐν αὐτοῖς κινήσεως λοι πὸν πλανωμένη, κινεῖται εἰς τὰ ἐναντία· εἶτα τὸ δυνατὸν ἑαυτῆς ὡς προεῖπον ὁρῶσα, καὶ τοῦτο καταχρωμένη, ἐνε νόησεν ὅτι καὶ εἰς τὰ ἐναντία δύναται κινεῖν τὰ τοῦ σώματος μέλη· καὶ διατοῦτο ἀντὶ τοῦ τὴν κτίσιν ὁρᾶν, εἰς ἐπιθυμίας τὸν ὀφθαλμὸν ἀποστρέφει· δεικνύουσα, ὅτι καὶ τοῦτο δύνα ται· καὶ νομίζουσα ὅτι ἅπαξ κινουμένη, σώζει τὴν ἑαυτῆς ἀξίαν· καὶ οὐχ ἁμαρτάνει ποιοῦσα ὃ δύναται· καὶ οὐκ εἰδυῖα ὅτι οὐχ ἁπλῶς κινεῖσθαι, ἀλλ’ εἰς ἃ δεῖ κινεῖσθαι γέγονε· τούτου γὰρ χάριν, καὶ ἀποστολῆ στολικὴ φωνή παρεγγυᾶ· πάντα ἔξεστιν, ἀλ λ’ οὐ πάντα συμφέρει· ἀλλὰ τῶν ἀνθρώπων ἀνων ἡ τόλμα, οὐκ εἰς τὸ συμφέρον καὶ πρέπον· ἀλλ’ εἰς τὸ δυνατὸν κοπιάσασα, τὰ ἐναντία ποιεῖν ἤρξατο· ὅθεν καὶ τὰς χεῖρας εἰς τὸ ἐναντίον κινουμένη, φονεύειν πεποίηκε· καὶ τὴν ἀκοήν, εἰς παρακοὴν παρήγαγε· καὶ τὰ ἄλλα μέλη εἰς τὸ μοιχεύειν, ἀντι νομίμης τεκνογονίας· καὶ τὴν μὲν γλῶτταν ἀντὶ εὐφημίας, εἰς βλασ φημίας· καὶ λοιδορίας· καὶ ἐπιορκείας· τὰς δὲ χεῖρας αὖ πά λιν, εἰς τὸ κλέπτειν καὶ τύπτειν τοὺς ὁμοίους ἀνθρώπους ἀνους · καὶ τὴν μὲν ὄσ φρησιν, εἰς ὀδμῶν ἐρωτικῶν ποικιλίας· τοὺς δὲ πόδας, εἰς ὀξύτητα τοῦ ἐκχέαι αἷμα· καὶ τὴν μὲν γὰρ γαστέρα, εἰς μέθην καὶ κόρον ἀπλήρωτον· ἅπερ πάντα, κακία καὶ ἁμαρτία ψυχῆς ἐστιν· αἰτία δὲ τούτων οὐδεμία· ἀλλ’ ἡ τῶν κρειττόνων ἀ ποστροφὴ· ὡς γὰρ ἐὰν ἠνίοχος ἐπιβὰς ἵπποις ἐν σταδίῳ, καταφρονήση μὲν τοῦ σκοποῦ εἰς ὃν ἐλαύνειν αὐτὸν προσή κει, ἀποστραφεὶς δὲ τοῦτον ἁπλῶς ἐλαύνειν τὸν ἵππον ὡς σἂν δύνηται, δύναται δὲ, ὡς βούλεται, καὶ πολλάκις μὲν, εἰς τοὺς ἀπαντῶντας ὁρμᾶ, πολλάκις δὲ καὶ κατακρη μνῶν ἐλαύνειν φερόμενος ὅπου δ’ ἂν ἑαυτὸν τῇ ὀξύτητι τῶν ἵππων φέροι, νομίζων ὅτι οὕτως τρέχων, οὐκ ἐσφάλη τοῦ σκοποῦ, 
 π ρὸς γὰρ μόνον τὸν δρόμον ἀ ποβλέπει καὶ οὐχ ὁρᾶ ὅτι ἔξω τοῦ σκοποῦ γέγονεν, οὕτως καὶ ἡ ψυχὴ ἀποστραφεῖσα τὴν πρὸς τὸν θεὸν θν ὁδὸν καὶ ἐλαύνου σα παρὰ τὸ πρέπον τὰ τοῦ σώματος μέλη, μᾶλλον δὲ καὶ αὐ τὴ μετ’ αὐτῶν ὑφ’ ἑαυτῆς ἐλαυνομένη, ἁμαρτάνει καὶ τὸ κακὸν ἑαυτῇ πλάττει· οὐχ ὁρῶσα ὅτι πεπλάνηται τῆς ὁδοῦ, καὶ ἔξω γέγονε τοῦ τῆς ἀληθείας σκοποῦ, εἰς ὃν ὁ χριστοφόρος ἀνὴρ ὁ μακάριος παῦλος ἀποβλέπων ἔλεγε· κατασκοπὸν διώ κω εἰς τὸ βραβεῖον τῆς ἄνω κλήσεως ἰησοῦ ἰῦ 
 χριστοῦ χῦ · σκοπῶν οὖν τὸ καλὸν ὁ ἅγιος, ο ὐδέ ποτε τὸ κακὸν ἐποίει· ἑλλήνων μὲν οὖν τινὲς πλανηθέντες τῆς ὁδοῦ, καὶ τὸν χριστὸν χν οὐκ ἐγνωκότες, ἐν ὑποστάσει καὶ καθ’ ἑαυτὴν εἶναι τὴν κακίαν ἀπεφήναντο· ἁμαρτάνοντες κατὰ δύο ταῦτα, ἢ τὸν δημιουργὸν ἀποστεροῦν τες τοῦ εἶναι ποιητὴν τῶν ὄντων, οὐκ ἂν γὰρ εἴη τῶν ὄντων 
 κύριος κς · εἴ γε κατ’ αὐτοὺς ἡ κακία ὑπόστασιν ἔχει καθ’ ἑαυτὴν καὶ οὐ σίαν, ἢ πάλιν θέλοντες αὐτὸν ποιητὴν εἶναι τῶν ὅλων, ἐξ ἀνάγκης καὶ τοῦ κακοῦ δώσουσιν εἶναι· ἐν γὰρ τοῖς οὖσι, καὶ τὸ κακὸν κατ’ αὐτούς ἐστι· τοῦτο δὲ, ἄτοπον καὶ ἀδύνατον ἂν φανείη· οὐ γὰρ ἐκ τοῦ καλοῦ τὸ κακὸν· οὐδὲ ἐν αὐτῷ ἐστιν· οὐδὲ δι’ αὐτοῦ· ἐπεὶ οὐκέτι καλὸν ἂν εἴη, μεμιγμένην ἔ χων τὴν φύσιν· ἢ αἰτίου αἴτιον γινόμενον κακοῦ· οἱ δὲ ἀπὸ τῶν αἱ ρέσεων ἐκπεσόντες τῆς ἐκκλησιαστικῆς διδασκαλίας, καὶ περὶ τὴν πίστιν ναυαγίσαντες, καὶ οὗτοι μὲν ὑπόστασιν τοῦ κα κοῦ παραφρονοῦσιν εἶναι· ἀναπλάττονται δὲ ἑαυτοῖς παρὰ τὸν ἀληθινὸν τοῦ χριστοῦ χῦ 
 πατέρα πρα 
 , 
 θεὸν θν ἕτερον , καὶ τοῦτο ν ἀγέννητον, τοῦ κακοῦ ποιητὴν, καὶ τῆς κακίας ἀρχηγὸν· τὸν καὶ τῆς κτίσεως δημιουργὸν· τούτους δὲ, εὐχερῶς ἄν τὶς ἐλέγξειεν ἔκ τε τῶν θείων γραφῶν, καὶ ἐξ αὐτῆς τῆς ἀνθρωπίνης ἀνίνης ἐν ἀνθρώποις ἀνοίς διανοίας, ἀφ’ ἧς καὶ ταῦτα ἀναπλασάμενοι μαίνονται· ὁ μὲν οὖν κύριος κς 
 καὶ σωτὴρ σVhρ ἡμῶν ἰησοῦς ἰ ς 
 χριστὸς χς , ἐν τοῖς ἑαυτοῦ εὐαγγελίοις φησὶ βεβαι ῶν τὰ μ ω ϋσέως ῥήματα, ὅτι κύριος κς ὁ θεὸς θς εἷς ἐστι καί ἐξομο λογοῦμαί σοι πάτερ περ 
 κύριε κε τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ τῆς γῆς· εἰ δὲ εἷς ἐστιν ὁ θεὸς θς , καὶ οὗτος οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς κύριος κς , πῶς ἄλλος ἂν εἴη θεὸς θς παρὰ τοῦτον· ποῦ δὲ καὶ ἔσται ὁ κατ’ αὐτοὺς θεὸς θς , τὰ πάντα τοῦ μόνου καὶ ἀληθινοῦ θεοῦ θῦ πληροῦντος, κατὰ τὴν τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς περίλη ψιν· πῶς δὲ καὶ ἄλλος ἂν εἴη ποιητὴς, ὧν αὐτὸς ὁ θεὸς θς καὶ πατὴρ πηρ 
 τοῦ χριστοῦ χῦ ἔστι κύριος κς κατὰ τὴν τοῦ σωτῆρος σρς φωνὴν, εἰ μὴ ἄρα ὡς ἐνισο στασίῳ τοῦ ἀγαθοῦ θεοῦ θῦ , τὸν φαῦλον δύνασθαι γενέσθαι κύριον κν 
 εἴποιεν· 
 ἀ λλ’ ἐὰν τοῦτο λέγωσιν, ὅρα εἰς ὅσην ἀ σέβειαν ἐκπίπτουσιν· ἐν γὰρ τοῖς τὰ ἶσα δυναμένοις, τὸ ὑ περέχον καὶ κρεῖττον, οὐκ ἂν εὑρεθείη· καὶ γὰρ εἰ μὴ θέλον τος τοῦ ἑτέρου τὸ ἕτερόν ἐστι, ἴση ἀμφοτέρων ἡ δύναμις καὶ ἡ ἀσθένειά εστιν· ἴση μὲν, ὅτι νικῶσιν ἀλλήλων τὴν βού λησιν ἐν τῷ εἶναι· ἀσθένεια δὲ ἀμφοτέρων ἐστὶν, ὅτι μὴ βου λομένοις αὐτοῖς, παραγνώμην ἀποβαίνει τὰ πράγματα· ἔστι γὰρ καὶ ὁ ἀγαθὸς παρὰ γνώμην τοῦ φαύλου· ἔστι καὶ ὁ φαῦ λος παρὰ βούλησιν τοῦ ἀγαθοῦ, ἄλλως τε, καὶ τοῦτο γὰρ ἄν τις αὐτοῖς εἴποι· εἰ τὰ φαινόμενα ἔργα τοῦ φαύλου ἐστί, τί τὸ ἔργον τοῦ ἀγαθοῦ· φαίνεται γὰρ οὐδὲν, πλὴν μόνης τῆς τοῦ δημιουργοῦ κτίσεως· τί δὲ καὶ τοῦ εἶναι τὸ ἀγαθὸν γνώρισμα, οὐκ ὄντων αὐτοῦ ἔργων, δι’ ὧν ἂν γνωσθείη· 
 
 ἐ κ γὰρ τῶν ἔργων ὁ δημιουργὸς γινώσκεται· πῶς δὲ ὅλως καὶ δύο ἂν εἴη ἐναντία ἀλλήλων· ἢ τί τὸ διαιροῦν ἐστι ταῦτα, ἵνα χωρὶς ἀλλήλων γένωνται· εἶναι γὰρ αὐτὰ ἅμα ἀδύνα τον, διὰ τὸ ἀναιρετικὰ ἀλλήλων εἶναι· ἀλλ’ οὐδὲ ἕτερον ἐν ἑτέρῳ δυνηθείη ἂν εἶναι, διὰ τὸ ἄμικτον καὶ ἀνόμοιον αὐτῶν τῆς φύσεως· οὐκοῦν ἐκ τρίτου τὸ διαιροῦν, φανή σεται καὶ αὐτὸ θεὸς θς · ἀλλὰ ποίας ἂν εἴη καὶ τὸ τρίτον φύσεως· πότερον τῆς τοῦ καλοῦ, ἢ τοῦ φαύλου ἄδηλον φανήσεται· τῆς γὰρ ἀμφοτέρων εἶναι αὐτὸ ἀδύνατον· σαθρᾶς δὴ τοίνυν τῆς τοιαύτης αὐτῶν διανοίας φαινομένης, ἀνάγκη τὴν ἀλήθειαν διαλάμπειν τῆς ἐκκλησιαστικῆς γνώσεως· ὅτι τὸ 
 καλὸν κακὸν 
 , οὐ παρὰ θεοῦ θῦ · οὐδὲ ἐν θεῷ θῷ · οὔτε ἐξαρχῆς γέγονεν, οὔτε οὐσία τίς ἐστιν αὐτοῦ· ἀλλὰ ἄνθρωποι ἄνοι καταστέρησιν τῆς τοῦ καλοῦ φαντασίας, ἑαυτοῖς ἐπινοεῖν ἤρξαντο, καὶ ἀναπλάττειν τὰ οὐκ ὄντα καὶ ἅπερ βούλονται· ὡς γὰρ ἄν τις ἡλίου φαίνοντος, 
 καὶ πάσης τῆς γῆς τῷ φωτὶ τούτου καταλαμπομένης, καμμύων τοὺς ὀφθαλμοὺς, σκότος ἑαυτῷ τῷ ἐπινοεῖ, οὐκ ὄντος σκότους, καὶ λοιπὸν ὡς ἐν σκότει πλανώμενος περιπατεῖ πολλάκις πίπ των καὶ κατακρημνῶν ὑπάγων, νομίζων οὐκ εἶναι φῶς, ἀλ λὰ σκότος, δοκῶν γὰρ βλέπειν, οὐδ’ ὅλως ὁρᾶ, οὕτω καὶ ἡ ψυχὴ τῶν ἀνθρώπων ἀνων · καμμύσασα τὸν ὀφθαλμὸν, δι’ οὗ τὸν θεὸν θν ὁρᾶν δύ ναται, ἑαυτῇ τὰ κακὰ ἐπενόησεν· ἐν οἷς κινουμένη, οὐκ οἶδεν ὅτι δοκοῦσα ποιεῖν τί, οὐδὲν ποιεῖ· τὰ οὐκ ὄντα γὰρ ἀναπλάτ τεται· καὶ οὐχ ὁποία γέγονε, τοιαύτη καὶ ἔμεινεν· 
 ἀ λ λ’ ὁποῖαν ἑαυτὴν ἐνέφυρε, τοιαύτη καὶ φαίνεται· γέγονε μὲν γὰρ εἰς τὸ ὁρᾶν τὸν θεὸν θν καὶ ὑπ’ αὐτοῦ φωτίζεσθαι· αὕτη δὲ ἀντὶ τοῦ θεοῦ θῦ , τὰ φθαρτὰ καὶ τὸ σκότος ἐζήτησεν· ὥς που καὶ τὸ πνεῦμα πνα , ἐγγράφως φησίν, ὁ θεὸς θς τὸν ἄνθρωπον ἄνον ἐποίησεν εὐθῆ· αὐτοὶ δὲ ἐζήτησαν, λογισμοὺς πολλοὺς· κακίας δὴ οὖν, εὕρε σις καὶ ἐπίνοια τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις ἐξαρχῆς, οὔπω γέγονε καὶ πέπλα σται· πῶς δὲ καὶ εἰς τὴν τῶν εἰδώλων μανίαν καταβεβήκα σιν, ἤδη λέγειν ἀναγκαῖον, ἵνα γινώσκης, ὅτι ὅλως ἡ τῶν εἰ δώλων εὕρεσις, οὐκ ἀπὸ ἀγαθοῦ· ἀλλ’ ἀπὸ κακίας γέγονε· τὸ δὲ τὴν ἀρχὴν ἔχον κακὴν, ἐν οὐδενί ποτε καλὸν κριθείη, ὅλον ὂν φαῦλον· οὐκ ἀρκεσθεῖσα δὲ τῆ τῆς κακίας ἐπινοία τῶν ἀνθρώπων ἀνων ἡ ψυχὴ· κατ’ ὀλίγον καὶ εἰς τὰ χείρονα ἑαυτὴν ἐξάγειν ἤρξατο μαθοῦσα γὰρ διαφορὰς ἡδονῶν, καὶ ζωσαμένη τὴν τῶν θείων λήθην, ἡδομένη δὲ καὶ πρὸς τὰ τοῦ σώμα τος πάθη, καὶ πρὸς μόνα τὰ παρόντα καὶ τὰς τούτων δόξας ἀποβλέπουσα, ἐνόμισε, μηδὲν ἔτι πλέον εἶναι τῶν βλε πομένων· ἀλλὰ μόνα τὰ πρόσκαιρα, καὶ τὰ σωματικὰ εἶναι τὰ καλὰ· ἀποστραφεῖσα δὲ καὶ ἐπιλαθομένη ἑαυτὴν εἶναι κατ’ εἰκόνα τοῦ ἀληθινοῦ γρ(άφε) ἀγαθοῦ 
 θεοῦ θῦ , οὐκ ἔτι μὲν διὰ τῆς ἐν αὐτῆ δυνάμεως τὸν θεὸν θν λόγον καθ’ ὃν καὶ γέγονεν ὁρᾶ· ἔξω δὲ ἑαυτῆς γενομένη, τὰ οὐκ ὄντα λογίζεται, καὶ ἀνα τυποῦται· ἐπικρύψασα γὰρ ταῖς ἐπιπλοκαῖς τῶν σωματι κῶν ἐπιθυμιῶν, τὸ ὡς ἐν αὐτῆ κάτοπτρον δι’ οὗ μόνον ὁρᾶν ἠδύνατο τὴν εἰκόνα τοῦ πατρὸς πρς , οὐκ ἔτι μὲν ὁρᾶ ἃ δεῖ ψυχὴν νοεῖν· παντὶ δὲ περιφέρεται· καὶ μόνα ἐκεῖνα ὁρᾶ, τὰ τῆ αἰσθήσει πρὸς πίπτοντα· 
 ὅ θεν δὴ πάσης σαρκικῆς ἐπιθυμίας γέμουσα, καὶ ἐν ταῖς τούτων δόξαις ταραττομένη, λοιπὸν ὃν ἐπελάθετο τῆ διανοία θεὸν θν , τοῦτον ἐν σωματικοῖς καὶ αἰσθητοῖς ἀναπλάττεται· τοῖς φαινομένοις, τὴν τοῦ θεοῦ θῦ προ σηγορίαν ἀνατιθεῖσα καὶ μόνα ταῦτα δοξάζουσα, ἅπερ αὐ τῇ βούλεται καὶ ὡς ἡδέα ὁρᾶ· προ ει η γεῖται τοίνυν αἰτία τῆς εἰδωλολατρ ει ί ας, ἡ κακία· μαθόντες γὰ ἄνθρωποι ἄνοι τὴν οὐκ οὖσαν κακίαν ἑαυτοῖς ἐπινοεῖν, οὕτως καὶ τοὺς οὐκ ὄντας θεοὺς, ἑ αυτοῖς ἀνεπλάσαντο· οἷον δὲ εἴ τις εἰς βυθὸν καταδὺς, μ ὴ η κέτι μὲν βλέπει τὸ φῶς, μὴ δὲ τὰ ἐν τῷ φωτὶ φαινόμενα, διὰ τὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ πρὸς τὸ κάτω νεῦμα, καὶ τὴν τοῦ ὕδατος ἐπικειμένην ἐπίχυσιν αὐτῷ, μόνα δὲ τὰ ἐν τῷ βυθῷ αἰσθόμενος, νομίζοι μ ὴ η δὲν πλέον ἐκείνων εἶναι, ἀλλ’ αὐτὰ τὰ φαινόμενα αὐτῷ τῶν ὄντων εἶναι τὰ κύρια, οὕ τως καὶ οἱ πάλαι τῶν ἀνθρώπων ἀνων παράφρονες, καταδύναντες εἰς τὰς τῶν σαρκῶν ἐπιθυμίας καὶ φαντασίας, καὶ ἐπιλαθόμενοι τῆς περὶ θεοῦ θῦ ἐννοίας καὶ δόξης, ἀμυδρῶς τῷ λογισμῷ, μᾶλ λον δὲ ἀλογία χρησάμενοι, τὰ φαινόμενα θεοὺς ἀνετυπώ σαντο· τὴν κτίσιν παρὰ τὸν κτίσαντα δοξάζοντες· καὶ τὰ ἔργα μᾶλλον ἐκθειάζοντες, ἤπερ τὸν τούτων αἴτιον καὶ δη μιουργὸν δεσπότην θεὸν θν · ὥσπερ δὲ κατὰ τὸ προλεχθὲν πα ράδειγμα, οἱ εἰς τὸν βυθὸν καταδυόμενοι, ὅσω μᾶλλον ἐ πικαταβαίνουσι, τοσοῦτον εἰς τὰ σκοτεινότερα καὶ βαθύτερα ὁρμῶσιν, οὕτω καὶ τὸ τῶν ἀνθρώπων ἀνων πέπονθεν γένος· οὐ γὰρ ἁπλῆν ἔσχον τὴν εἰδωλολατρίαν· 
 ο ὐδὲ ἀφ’ ὧν ἤρξαντο ἐν τούτοις καὶ διέμειναν· ἀλλ’ ὅσον τοῖς πρώτοις ἐχρόνιζον, το σοῦτον ἑαυτοῖς καινοτέρας ἐφεύρισκον δεισιδαιμονίας· καὶ 
 κόρο νοῦ λαμβάνοντες κόρον οὐ λαμβάνοντες τῶν πρώτων, ἄλλοις πάλιν ἐνεπίμπλαν το κακοῖς· προκόπτοντες ἐν τοῖς αἰσχίστοις, καὶ πλεῖον ἑαυτῶν ἐπεκτείνοντες τὴν ἀσέβειαν· τοῦτο δὲ καὶ ἡ θε ῖ ί α γραφὴ μαρ τύρεται λέγουσα· ὅταν ἔλθη ἀσεβὴς εἰς βάθος κακῶν, κατα φρονεῖ· ἄρτι γὰρ ἀπεπήδησεν ἡ διάνοια τῶν ἀνθρώπων ἀνων ἀπὸ θεοῦ θῦ · καὶ καταβαίνοντες ταῖς ἐννοίαις καὶ τοῖς λογισμοῖς οἱ ἄνθρωποι ἄνοι , πρώ τοις οὐρανῷ οὐνῷ καὶ ἡλίῳ καὶ σελίνη καὶ τοῖς ἄστροις, τὴν τοῦ θεοῦ θῦ τι μὴν ἀνέθηκαν· ἐκείνους οὐ μόνον θεοὺς εἶναι νομίζοντες, ἀλ λὰ καὶ τῶν ἄλλων τῶν μετ’ αὐτοὺς αἰτίους τυγχάνειν· εἶτ’ ἐπικα ταβαίνοντες τοῖς σκοτεινοῖς λογισμοῖς, αἰθέρα καὶ τὸν ἀέρα· καὶ τὰ ἐν τῷ ἀέρι, προσηγόρευσαν θεοὺς· προβαίνοντες δὲ τοῖς κακοῖς, ἤδη καὶ τὰ στοιχεῖα, καὶ τὰς ἀρχὰς τῆς τῶν σωμάτων συστάσεως, τὴν θερμὴν καὶ τὴν ψυχρὰν, καὶ τὴν ξηρὰν, καὶ τὴν ὑγρὰν οὐσίαν, θεοὺς ἀνύμνησαν· ὡς δὲ οἱ τέλεον πεσόντες, περὶ τὴν γῆν ἰλυσπῶνται, δίκην τῶν ἐν τῇ χέρσω κοχλιῶν, οὕ τως οἱ ἀσεβέστατοι τῶν ἀνθρώπων ἀνων πεσόντεςκαὶ καταπεσόντες ἀ πὸ τῆς περὶ θεοῦ θῦ φαντασίας, λοιπὸν καὶ ἀνθρώπους ἀνους καὶ ἀνθρώπων ἀνων μορφάς· 
 τ ῶν μὲν, ἔτι ζώντων, τῶν δὲ, καὶ μετὰ θάνατον, εἰς θεοὺς ἀνέ θηκαν· ἔτι δὲ καὶ χείρονα λογιζόμενοι καὶ βουλευόμενοι, ἤδη καὶ εἰς λίθους, καὶ ξύλα· καὶ ἑρπετὰ· ἐνυδρά τε καὶ χερσαῖα· καὶ εἰς τὰ τῶν ἀλόγων ἀνήμερα ζῶα, τὴν θείαν καὶ ὑπερκόσμιον τοῦ θεοῦ θῦ προσηγορίαν μετήνεγκαν· πᾶσαν τιμὴν θεοῦ θῦ αὐ τοῖς ἀπονέμοντες, καὶ τὸν ἀληθινὸν καὶ ὄντως ὄντα θεόν θν τὸν τοῦ χριστοῦ χῦ 
 πατέρα πρα 
 ἀ ποστρεφόμενοι ἀποστρεφόμενοι · εἴθε δὲ κἂν μέχρι τούτων εἰστήκει τῶν ἀφρόνων ἡ τόλμα, καὶ μὴ περαιτέρῳ βαίνοντες, ἑαυτοὺς ταῖς ἀσεβείαις ἐνέφυρον· τοσοῦτον γὰρ τινες καταπεπτώ κασι τῇ διανοία, καὶ ἐσκοτίσθησαν τὸν νοῦν, ὥστε καὶ τὰ μ ὴ η δόλως μηδαμῶς ὑπάρχοντα μὴ δὲ ἐν τοῖς γενομένοις φαινό μενα, ὅμως ἑαυτοῖς ἐπινοῆσαι καὶ θεοποιῆσαι· λογικὰ γὰρ ἀλόγοις ἐπιμίξαντες, καὶ ἀνόμοια τῆ φύσει ἐνείραντες, ὡς θεοὺς θρησκεύουσιν· οἷοι εἰσὶν, οἱ παρ’ αἰγυπτίοις κυνοκέ φαλοι· καὶ ὁφιοκέφαλοι· καὶ ὁνοκέφαλοι· καὶ ὁ παρὰ λίβυ σι κριοκέφαλος ἄμμων· ἄλλοι δὲ τὰ μέρη τῶν σωμάτων, κεφαλὴν καὶ ὦμον· καὶ χεῖρα, καὶ πόδα· καθ’ ἑαυτὰ διελόντες ἕκαστον εἰς θεοὺς ἀνέθηκαν καὶ ἐξεθείασαν· 
 ὥ σπερ οὐκ ἀρ κούμενοι ἐξολοκλήρου τοῦ ὅλου σώματος ἔχειν τὴν θρησκεί αν, ἐπιτείνοντες δὲ τὴν ἀσέβειαν ἕτεροι, τὴν πρόφασιν τῆς τούτων εὑρέσεως, καὶ τῆς ἑαυτῶν κακίας τὴν ἡδονὴν καὶ τὴν ἐπιθυμίαν θεοποιήσαντες, προσκυνοῦσιν· οἷός ἐστιν ὁ παρ’ αὐτοῖς ἔρως, καὶ ἡ ἐν πάφω ἀφροδίτη· οἱ δὲ αὐτῶν, ὥσπερ φιλοτιμούμενοι τοῖς χείροσιν, ἐτόλμησαν τοὺς παρ’ αὐτῶν ἄρχον τας, ἢ καὶ τοὺς τούτων παῖδας, εἰς θεοὺς ἀναθεῖναι· ἢ διὰ τι μὴν τῶν ἀρξάντων, ἢ διὰ φόβον τῆς αὐτῶν τυραννίδος· ὡς ὁ ἐν κρήτη παρ’ αὐτοῖς περιβόητος ζ εύ ς· καὶ ἐν ἀρκαδία, ἑρ ε μ ῆς· καὶ παρὰ μὲν ἰνδοῖς, διόνυσος· παραδὲ αἰγυπτίοις, ἴ σις καὶ ὄσιρις· καὶ ὦρος· καὶ ὁ νῦν ἀδριανοῦ τοῦ ῥωμαίων βασιλέως παιδικὸς ἀντίνοος· ὃν καίπερ εἰδότες ἄνθρωπον ἄνον , καὶ 
 ἄνθρωπον ἄνον οὐ σεμνὸν, ἀλλ ὰ ’ ἀ σελγείας ἔμπλεων, διὰ φό ρ β ον τοῦ προσ τάξαντος σέβουσιν· ἐπιδημήσας γὰρ ἀδριανὸς τῇ χώρα τῶν αἰγυπτίων, τελευτήσαντα τὸν τῆς ἡδονῆς αὐτοῦ ὑπηρέ την ἀντίνοον, ἐκέλευσε θρη σ κεύεσθαι· αὐτὸς μὲν, καὶ μετὰ θάνατον ἐρῶν τοῦ παιδὸς· ἔλεγχον δὲ ὅμως καθ’ ἑαυτοῦ καὶ γνώρισμα, μετὰ κατὰ πάσης εἰδωλολατρίας παρέχων· ὅτι οὐκ ἄλλως εὑρέθη παρὰ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις αὕτη, ἢ δι’ ἐπιθυμίαν τῶν πλασαμένων· καθὼς καὶ ἡ σοφία τοῦ θεοῦ θῦ 
 πρ ὸ ο 
 μαρτύρεται λέ γουσα, ἀρχὴ πορνείας, 
 ἐ πίνοια εἰδώλων· καὶ μήτοι θαυμάσης μὴ δὲ μακρὰν πίστεως νομίσης εἶναι τὸ λεγόμενον· ὅπου γε καὶ οὐ πολλῷ πρότερον ἢ τάχα καὶ μέχρινυν ἡ ῥωμαίων σύγκλητος, τοὺς πώποτε αὐτῶν ἐξαρχῆς ἄρξαντας βασιλέ ας, ἢ πάντας, ἢ οὓς ἂν αὐτοὶ βούλονται καὶ κρίνωσι, δογματί ζουσιν ἐν θεοῖς εἶναι καὶ θρησκεύεσθαι θεοὺς γράφουσιν· οἷς μὲν γὰρ ἀπεχθάνονται, τούτους ὡς πολεμίους τὴν φύσιν ὁμολογοῦσι· καὶ ἀνθρώπους ἀνους 
 ὀνομάζουσι· οὓς δὲ καταθυμίους ἔχουσι, τούτους δι’ ἀνδραγαθίας, θρησκεύεσθαι προστάττουσιν· ὥσπερ ἐπ’ ἐ ξουσίας ἔχοντες τοῦ θεοποιεῖν, αὐτοὶ ἄνθρωποι ἄνοι τυγχάνοντες, καὶ εἶναι θνητοὶ, μὴ διαρνούμενοι· ἔδει δὲ θεοποιοῦντας αὐτοὺς, μᾶλλον αὐτοὺς εἶναι θεούς· τὸ γὰρ ποιοῦν, τοῦ ποιουμένου κρεῖττον εἶναι δεῖ· καὶ ὁ κρίνων, τοῦ κρινομένου ἐξ ἀνάγκης ἄρ χει· καὶ ὁ διδοὺς, πάντως ὃ ἔχει χαρίζεται· ὥσπερ ἀμέλει καὶ πᾶς βασιλεὺς, ὃ μὲν ἔχει χαρίζεται· τῶν δὲ λαμβανόντων, κρείττων καὶ μείζων ἐστίν· εἴπερ οὖν οὓς θέλουσιν αὐτοὶ τούτους θεοὺς δογματίζουσιν εἶναι, ἔδει καὶ αὐτοὺς πρῶτον εἶναι θεούς· ἀλλὰ τὸ θαυμαστόν ἐστι τοῦτο· ὅτι αὐτοὶ ἀποθνήσκοντες ὡς 
 ἄνθρωποι ἄνοι , ἐλέγχουσι τὴν ἑαυτῶν περὶ τῶν θεοποιηθέντων ὑπ’ αὐ τῶν ψῆφον εἶναι ψευδῆ· 
 τ οῦτο δὲ τὸ ἔθος, οὐ καινὸν· οὐδὲ ἀπὸ τῆς ῥωμαίων ἤρξατο βουλῆς· ἀλλ’ ἦν ἄ νωθεν προγιγνόμενον καὶ προμελετώμενον, ἐπὶ τὴν τῶν εἰδώ λων ἔννοιαν· καὶ γὰρ οἱ πάλαι παρ’ ἕλλησι διαβεβοημένοι, θεοὶ ζε ὺ ς, καὶ ποσειδῶν, καὶ ἀπόλλων, καὶ ἤφαιστος, καὶ ἑρμῆς, καὶ ἐν θηλείαις, ἥρα, καὶ δήμητρα, καὶ ἀθηνᾶ, καὶ ἄρτεμις, ταῖς θησέως τοῦ παρὰ τοῖς ἕλλησιν ἱστορουμένου διαταγαῖς, ἐκρίθη σαν λέγεσθαι θεοὶ· καὶ οἱ μὲν διαταξάμενοι, ὡς ἄνθρωποι ἄνοι ἀπο θνήσκοντες, θρηνοῦνται· οὓς δὲ διετάξαντο, οὗτοι ὡς θεοὶ προσκυνοῦνται· ὢ πολλῆς ἐναντιότητος καὶ μανίας· τὸν διαταξάμενον εἰδότες, οὓς διετάξατο προτιμῶσι· καὶ εἴθε μέχρις ἀρρένων εἰστήκει τούτων ἡ εἰδωλομανία, καὶ μὴ εἰς θήλειας κατέφερον τὴν θείαν προσηγορίαν· καὶ γὰρ καὶ γυναῖ κας ἃς οὐδὲ εἰς κοινὴν περὶ πραγμάτων συμβουλίαν λαμβά νειν ἀσφαλὲς, ταύτας τῇ τοῦ θεοῦ θῦ τιμῆ θρησκεύουσι καὶ σέβου σιν· ὡς αἱ μὲν παρὰ θ η σέως διαταγεῖσαι ὡς προειρήκαμεν· πα ρὰ δὲ αἰγυπτίοις, ἴσις κόρη καὶ νεωτέρα, καὶ παρ’ ἄλλοις ἀφρο δίτη· τὰ γὰρ τῶν ἄλλων ὀνόματα, οὐδὲ λέγειν εὐαγὲς ἠγοῦμαι πάσης χλεύης ὄντα μεστὰ· πολλοὶ γὰρ οὐ μόνον ἐν τοῖς πάλαι· ἀλλὰ καὶ ἐν τοῖς καθ’ ἡμᾶς χρόνοις, 
 ἀ ποβαλόντες φίλτατα καὶ ἀδελφοὺς καὶ συγγενεῖς καὶ γυναῖκας, πολλαὶ δὲ καὶ ἄνδρας ἀποβαλοῦσαι, οὓς πάντας ἡ φύσις ἤλεγξεν ἀνθρώπους ἀνους εἶναι θνη τοὺς, τούτους καὶ ταύτας διὰ τὸ πολὺ περὶ αὐτῶν πένθος, ἀ ναζωγραφήσαντες καὶ θυσίας ἀναπλάσαντες, ἀνέθηκαν· οὓς οἱ μετὰ ταῦτα διὰ τὴν πλάσιν καὶ τὴν τοῦ τεχνίτου φιλο τιμίαν, θεοὺς ἐθρήσκευσαν· πρᾶγμα πάσχοντες, οὐ κατὰ φύσιν· οὓς γὰρ οἱ γονεῖς ὡς μὴ ὄντας θεοὺς ἐθρήνησαν, οὐκ ἂν γὰρ εἴπερ ἤδεισαν αὐτοὺς θεοὺς ὡς ἀπολωμένους ἐκόψαντο, τούτου γὰρ χάριν, οὐ μόνον οὐ νομίζοντες εἶναι θεοὺς, ἀλλὰ μηδ’ ὅλως ὑπάρχειν, ἐν εἰκόνι τούτους ἐτυπώσαντο, ἵνα μηκέ τι εἶναι τὴν διὰ τῆς εἰκόνος δόκησιν ὁρῶντες παραμυθῶνται, τούτοις ὅμως οἱ ἄφρονες, ὡς θεοῖς εὔχονται· καὶ τὴν τοῦ τοῦ ἀ ληθινοῦ θεοῦ θῦ τιμὴν, τούτοις περιτιθέασιν· ἐν γοῦν αἰγύπτῳ εἰς ἔτι καὶ νῦν, ὁ περὶ ὀσίρεως· καὶ ὥρου καὶ τύφωνος· καὶ τῶν ἄλλων, θρῆνος τῆς ἀπωλείας ἐπιτελεῖται· καὶ τὰ ἐν δωδώ νη χαλκεῖα· 
 κ καὶ οἱ ἐν κρήτη κορύβαντες, τὸν δί α 
 μὴ εἶναι θεὸν ἐλέγχουσιν· ἀλλ’ ἄνθρωπον ἄνον καὶ τοῦτον, ἐκ πατρὸς πρς ὡμοβό ρου γενόμενον· καὶ τό γε θαυμαστὸν, ὅτι καὶ ὁ πάνυ παρ’ ἕλλησι σοφὸς καὶ πολλὰ καυχησάμενος ὡς περὶ θεοῦ θῦ διανοηθεὶς, ὁ πλάτων, εἰς τὸν πειρεᾶ μετὰ σωκράτους μετέρχεται κατέρχεται · τὴν 
 ἀνθρώπου ἀνου τέχνη πλασθεῖσαν ἄρτεμιν προσκυνήσων· ταύτας δὲ καὶ τὰς τοιαύτας τῆς εἰδωλομανίας εὑρέσεις, ἄνωθεν καὶ πρὸ πολ λοῦ, ἐδίδασκεν ἡ γραφὴ λέγουσα· ἀρχὴ πορνείας, εἰδώλων ἐ πίνοια· εὕρεσις δὲ αὐτῶν, φθορὰ ζωῆς· οὔτε γὰρ ἦν ἀπαρχῆς, οὔτε εἰς τὸν αἰῶνα ἔσται· κενοδοξία γὰρ ἀνθρώπων ἀνων ἦλθεν εἰς τὸν κόσ μον· καὶ διὰ τοῦτο σύντομον αὐτῶν τέλος ἐπενοήθη· ἀώρῳ γὰρ πένθει τρυχόμενος πατὴρ πὴρ , τοῦ ταχέως ἀφαιρεθέντος τέκνου εἰκόνα ποιήσας, τὸν τότε νεκρὸν ἄνθρωπον ἄνον , νῦν ὡς ζῶντα ἐτίμη σαν· καὶ παρέδωκε τοῖς ὑποχειρίοις, μυστήρια καὶ τελετὰς· 
 εἶ τῆς ἐν εἶτ’ ἐν χρόνω κρατηθὲν τὸ ἀσεβὲς ἔθος, ὡς νόμος ἐφυλάχθη· 
 κ αὶ τυράννων ἐπιταγαῖς, ἐθρησκεύετο τὰ γλυπτὰ· οὓς ἐν ὄ ψει μὴ δυνάμενοι τιμᾶν οἱ ἄνθρωποι ἄνοι διὰ τὸ μακρὰν οἰκεῖν, τὴν πόρ ρωθεν ὄψιν ἀνατυπωσάμενοι, ἐμφανῆ εἰκόνα τοῦ τετιμημέ νου βασιλέως ἐποίησαν· ἵνα τὸν ἀπόντα, ὡς παρόντα κολακε ύωσι διὰ τῆς σπουδῆς· εἰς ἐπίτασιν δὲ θρησκείας καὶ τοὺς ἀ γνοοῦντας, ἡ τοῦ τεχνίτου προετρέψατο φιλοτιμία· ὁ μὲν γὰρ ἴσως τῷ κρατοῦντι βουλόμενος ἀρέσαι, ἐξεβιάσατο τῆ τέχνη τὴν ὁμοιότητα ἐπὶ τὸ κάλλιον· τὸ δὲ πλῆθος ἐφελκόμενος διὰ τὸ εὔχαρι τῆς ἐργασίας, τὸν πρὸ ὀλίγου τιμηθέντα ἄνθρωπον ἄνον , νῦν σέβασμα ἐλογίσατο· καὶ τοῦτο ἐγεγόνει τῷ βίῳ εἰς ἔνε δρον ὅτι ἡ συμφορᾶ ἢ τυραννίδι δουλεύσαντες ἄνθρωποι ἄνοι , τὸ ἀκοινώνητον ὄνομα, λίθοις καὶ ξύλοις περιέθηκαν· τοιαύτης τοίνυν τῶν εἰδώ λων εὑρέσεως, ἐπὶ μάρτυρι τῇ γραφῆ, παρὰ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις ἀρξαμέ νης καὶ ἀναπλασθείσης, ὅρα λοιπόν σοι καὶ τὸν κ’ αὐτοῖς ἔλεγχον ἀποδεῖξαι· οὐ τοσοῦτον ἔξωθεν, ὅσων ὅσον 
 ἀφ’ ὧν οὗτοι περὶ αὐτῶν φρονοῦσι, τὰ τεκμήρια λαμβάνοντες· εἰ γάρ τις τῶν παρ’ αὐτοῖς λεγομένων θεῶν, ἵνα πρῶτον ἀπὸ τούτων τῶν κάτωθεν ἄρξω μαι λάβοι τὰς πράξεις, 
 ε ὑρήσει, μὴ μόνον οὐκ εἶναι αὐτοὺς θεοὺς, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀνθρώπων ἀνων τοὺς αἰσχίστους γεγονότας· οἶον γὰρ οἷόν ἐστιν ἰδεῖν τοὺς παρὰ παρὰ ποιηταῖς τοῦ δ ιὸ ς ἔρωτας καὶ τὰς ἀσελγείας· οἷόν ἐστιν αὐτῶν ἀκούειν, ἁρπάζοντα μὲν τὸν γανυμήδην, καὶ τὰς κλ ο πιμαίους ἐργαζόμενον μοιχείας, δεδιότα δὲ καὶ δειλιῶντα μὴ παρὰ γνώμην αὐτοῦ τὰ τῶν τρώ ων ἀπώληται τείχει· οἷον ἐστιν ἰδεῖν αὐτὸν ἀχθόμενον ἐπὶ τῷ θανάτῳ τοῦ υἱέος αὐτοῦ σαρπηδόνος καὶ βουλόμενον αὐ τῷ βοηθῆται, καὶ μὴ δυνάμενον· ἐπιβουλευόμενον μὲν, ὑ πὸ τῶν ἄλλων θεῶν· ἀθ ην ᾶς δὴ λέγω καὶ ἤρας· καὶ ποσειδῶ νος· βοηθούμενον δὲ ὑπὸ θέτιδος γυναικὸς· καὶ τοῦ ἑκατον ταχείρου αἰγαίωνος· καὶ νικώμενον ὑπὸ ἡδονῶν· δουλεύον τα δὲ γυναιξὶ· καὶ δι’ αὐτὰς ἐν ἀλόγοις ζώοις τετράποσι τὲ καὶ πτηνοῖς, ταῖς φαντασίαις παρακινδυνεύοντα· καὶ πάλιν αὐτὸν μὲν κρυπτόμενον, διὰ τ ὸ ὴ ν τοῦ πατρὸς πρς ἐπιβουλὴν· τὸν δὲ κρόνον, ὑπ’ αὐτοῦ δεσμούμενον· 
 κ ἀκεῖνον ἀποτέμνον τα τὸν πατέρα πρα · ἆρ’ οὖν ἄξιον τοῦτον ὑπονοεῖν θεὸν θν τοσαῦτα δρά σαντα καὶ διαβληθέντα, ἃ μὴ οἱ κοινοὶ τῶν ῥωμαίων νόμοι καὶ τοὺς ἁπλῶς ἀνθρώπους ἀνους ἐπιτρέπουσι ποιεῖν; ἵνα γὰρ ἐκ πολ λῶν ὀλίγα μνημονεύσω διὰ τὸ πλῆθος, τίς ἰδὼν αὐτοῦ τῆς εἰς σεμ έλην· καὶ λήδαν· καὶ ἀλκμήνην· καὶ ἄρτεμιν· καὶ λη τῶ· καὶ μαίαν· καὶ εὑρώπην· καὶ δα νά ην· καὶ ἀντιόπην, παρανομίαν καὶ φθορὰν· ἢ τίς ἰδὼν τὴν εἰς τὴν ἰδίαν αὐτοῦ ἀδελφὴν ἐπιχείρησιν καὶ τόλμαν, ὅτι τὴν αὐτὴν ἀδελφὴν εἶχε καὶ γυναῖκα, οὐκ ἂν χλευάσειεν καὶ ζημιώσειεν θανάτω· ὅτι μὴ μόνον ἐμοίχευσεν, ἄλλὰ καὶ τοὺς ἐκ τῆς μοιχείας γενομένους αὐτῷ παῖδας, θεοποιήσας ἀνέθηκεν· ἐπικάλυμ μα τῆς παρανομίας αὐτοῦ, τὴν τῆς θεοποιίας φαντασίαν κα τασκευάζων· ὧν εἰσι, διόνυσος καὶ ἡρα κλ ῆς· διόσκ ορ οι· καὶ ἑρμ ῆς · καὶ π ερσ εῦς· καὶ σώτ ει ρα· τίς ἰδὼν τὴν τῶν λεγο μένων θεῶν ἀκατάλακτον πρὸς ἑαυτοὺς ἔριν ἐν ἰλίω, τῶν ἑλλήνων καὶ τῶν τρώων χάριν, οὐ καταγνώσεται τῆς ἀσθενείας αὐτῶν· ὅτι διὰ τὴν πρὸς ἀλλήλους φιλονεικίαν, καὶ τοὺς ἀνθρώπους ἀνους 
 παρώξυναν· τίς ἰδὼν ὑπὸ μὲν διομήδους τιτρωσκομένους ἄρεα καὶ ἀφροδίτην· ὑπὸ δὲ ἡρα κλ έος, τὴν ἥραν, καὶ τὸν ὑποχθόνιον ὃν καλοῦσι θεὸν θν ἀϊδωνέα, καὶ διόνυσον μὲν, ὑπὸ περσέως, ἀθηνὰν δὲ, ὑπὸ ἀρκάδος, καὶ τὸν ἥφαιστον ῥιπτό μενον καὶ χω λαίνον λευον τα, οὐ καταγνώσεται τῆς φύσεως, καὶ ἀπο στραφήσεται μὴ μὲν τοῦ λέγειν αὐτοὺς εἶναι ἔτι θεοὺς, φθαρτοὺς δὲ καὶ παθητοὺς αὐτοὺς ἀκούων, οὐδὲν ἄλλο, ἢ ἀνθρώπους ἀνους αὐτοὺς καὶ 
 ἀνθρώπους ἀνους ἀσθενεῖς ἐπιγνώσεται, καὶ μᾶλλον, τοὺς τρώσαντας ἢ τοὺς τρωθέντας θαυμά σεται σειεν · ἢ τίς ἰδὼν τὴν ἄρεως πρὸς ἀφροδίτην μοιχείαν, καὶ τὸν ἠφαίστου κατ’ ἀμφοτέρων κατασκε υαζόμενον δόλον, καὶ τοὺς ἄλλους λεγομένους θεοὺς, ἐπιθέαν τῆς μοιχείας ὑπὸ τοῦ ἠφαίστου καλουμένους, καὶ αὐτοὺς ἐρχομένους καὶ ὁρῶντας τὴν ἀσέλγειαν αὐτῶν, οὐκ ἂν γελάσει καὶ καταγνώ σεται τῆς φαυλότητος αὐτῶν, ἢ τίς οὐκ ἂν γελάσειεν ὁρῶν τὴν ἡρακλέους πρὸς τὴν ὀμφάλην ἐκ μέθης παραφροσύνην καὶ ἀσωτίαν· 
 τ ὰς γὰρ καθ’ ἡδονὴν αὐτῶν πράξεις, καὶ τοὺς παραλόγους αὐτῶν ἔρωτας, καὶ τὰς ἐν χρυσῷ καὶ ἀργύ ρῳ καὶ χαλκῷ, καὶ σιδήρῳ, καὶ λίθοις, καὶ ξύλοις, θεοπλασ τ ίας, οὐ δεῖ διελέγχειν μετὰ σπουδῆς· τῶν πραγμάτων καὶ ἀφ’ ἑαυτῶν ἐχόντων τὸ μῖσος, καὶ δι’ ἑαυτῶν ἐπιδεικνυμένων, τὸ τῆς πλά νης γνώρισμα· ἐφ’ οἷς μάλιστα καὶ οἰκτειρήσειεν ἄν τις, τοὺς ἀ πατωμένους ἐν αὐτοῖς· τῇ γὰρ ἑαυτῶν γυναικὶ μισοῦντες, τὸν ἐπιβαίνοντα μοιχὸν, τοὺς τῆς μοιχείας διδασκάλους θεο ποιοῦντες, οὐκ αἰσχύνονται· καὶ ταῖς ἀδελφαῖς αὐτοὶ οὐκ ἐπι μιγνύμενοι, τοὺς τοῦτο ποιήσαντας, προσκυνοῦσι· καὶ ὁμολο γοῦντες εἶναι κακὸν τὴν παιδοφθορίαν, τοὺς ἐπὶ ταύτη δια βαλ λ ομένους θρησκεύουσι· καὶ ἃ μὴ δὲ ἐν ἀνθρώποις ἀνοις εἶναι ἐπιτρέ πουσιν οἱ νόμοι, ταῦτα τοῖς παρ’ αὐτῶν ὀνομαζομένοις εἶναι θεοῖς περιτιθέντες οὐκ ἐρυθριῶσιν· εἶτα προσκυνοῦν τες λίθοις, καὶ ξύλοις, οὐχ ὁρῶσιν ὅτι τὰ μὲν ὅμοια τοῖς ποσὶ πατοῦσι καὶ καίουσι· τὰ δὲ τούτων μέρη, θεοὺς προσαγορεύ ουσι· καὶ ἃ πρὸ ὀλίγον εἰς χρῆσιν εἶχον, ταῦτα διὰ παραφρο σύνην γλύψαντες, σέβουσιν· οὐχ ὁρῶντες οὐδὲ λογιζόμενοι τὸ σύνολον, ὅτι οὐ θεοὺς, ἀλλὰ τὴν τέχνην τοῦ γλύψαντος προσκυνοῦσιν· ἕως μὲν γὰρ ἄξυστός ἐστιν ὁ λίθος καὶ ἡ ὕ λη ἀρχὴ ἀργὴ , ἐπὶ τοσοῦτον πατοῦσι, καὶ τούτοις εἰς ὑπηρεσίας τὰς ἑαυτῶν πολλάκις καὶ τὰς ἀτιμωτέρας χρῶνται· ἐπ ι ει 
 δὰν δὲ ὁ τεχνίτης εἰς αὐτὰ τῆς ἰδίας ἐπιστήμης ἐπιβάλη τὰς συμμετρίας, καὶ ἀνδρὸς ἢ γυναικὸς εἰς τὴν ὕλην σχῆμα τυπώση, τότε δὴ χάριν ὁμολογήσαντες τῷ τεχνίτη, λοιπὸν ὡς θεοὺς προσκυνοῦσι· μισθοῦ παρὰ τοῦ γλύψαντος αὐτοὺς ἀγοράσαντες· πολλάκις δὲ καὶ αὐτὸς ὁ ἀγαλματοποι ὸς, ὥσπερ ἐπιλαθόμενος ὧν αὐτὸς εἰργάσατο, τοῖς ἰδίοις ἔργοις προσεύχεται· καὶ ἃ πρὸ ὀλίγου κατέξεε καὶ κατέ κοπτε, ταῦτα μετὰ τὴν τέχνην θεοὺς προσαγορεύει· ἔδει δὲ εἴπερ ἦν θαυμάζειν ταῦτα, τὴν τοῦ ἐπιστήμονος τέχνην ἀποδέχεσθαι· καὶ μὴ τὰ ὑπ’ αὐτοῦ πλασθέντα, τοῦ πεποιη κότος προτιμᾶν· οὐ γὰρ ἡ ὕλη τὴν τέχνην· ἀλλ’ ἡ τέχνη τὴν ὕλην ἐκόσμ ι η σε καὶ ἐθεοποίησε· πολλῷ οὖν μᾶλλον δικαιό τερον ἦν, τὸν τεχνίτην αὐτοὺς προσκυνεῖν, ἥπερ τὰ ὑπ’ αὐτοῦ πεποιημένα, ὅτι καὶ προυπῆρχε τῶν ἐν ἐκ τέχνης θεῶν, καὶ ὅτι ὡς ἐβουλήθη, οὕτω γεγόνασι· 
 ν ῦν δὲ παραγ κωνισάμενοι τὸ δίκαιον, καὶ τὴν ἐπιστήμην καὶ τὴν τέχνην ἀτιμάσαντες, τὰ μετ’ ἐπιστήμης καὶ τέχνης γεγονότα, προσ κυνοῦσι· καὶ τοῦ ποιήσαντος ἀνθρώπου ἀνου ἀποθνήσκοντος, τὰ ὑπ’ αὐτοῦ γενόμενα, ὡς ἀθάνατα τιμῶσιν· ἃ εἰ μὴ τύχειεν τῆς καθ’ ἡμέραν ἐπιμελείας, πάντως τῷ χρόνω διὰ τὴν φύσιν ἀφανίζονται· πῶς δὲ οὐκ ἄν τις αὐτοὺς οἰκτ η ει ρήσειε καὶ κατὰ τοῦτο, ὅτι βλέποντες αὐτοὶ, τοὺς μὴ βλέποντας προσκυ νοῦσι· καὶ ἀκούοντες αὐτοὴ αὐτοὶ , τοῖς μὴ ἀκούουσι προσεύχονται· καὶ ἔμψυχοι καὶ λογικοὶ κατὰ φύσιν ὄντες οἱ ἄνθρωποι ἄνοι , τοὺς μη δ’ ὅλως κινουμένους ἀλλὰ ἀψύχους ὄντας, ὡς θεοὺς προσαγο ρεύουσι· καὶ τό γε θαυμαστὸν, ὅτι οὓς αὐτοὶ φυλάσσουσιν ὑπ’ ἐ ξουσίαν ἔχοντες, τούτοις ὡς δεσπόταις δουλεύουσι· καὶ μή τοι νομίσης ταῦτά με λέγειν ἁπλῶς ἢ ψεύδεσθαι κατ’ αὐτῶν· ἔστι μὲν γὰρ καὶ τοῖς ὀφθαλμοῖς ἡ πίστις ἀπαντῶσα τούτων· καὶ πάρεστι τοῖς βουλομένοις ὁρᾶν τὰ τοιαῦτα· κρείττων δὲ μαρτυρία περὶ τούτων ἐστὶ, καὶ παρὰ τῆς θείας γραφῆς προ διδασκούσης ἄνωθεν καὶ λεγούσης· τ ὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν ἀργύριον καὶ χρυσίον ἔργα χειρῶν ἀνθρώπων ἀνων · ὀφθαλμοὺς ἔχου σι καὶ οὐκ ὄψονται· στόμα ἔχουσι καὶ οὐ λαλήσουσιν· ὦτα ἔχουσι, καὶ οὐκ ἀκούσονται· ῥίνας ἔχουσι, καὶ οὐκ ὀσφρα ν 
 θήσονται· χεῖρας ἔχουσι καὶ οὐ ψηλαφήσουσι· πόδας ἔχου σι, καὶ οὐ περιπατήσουσιν· οὐ φωνήσουσι ἐν τῷ λάρυγγι αὐτῶν· ὅμοιοι αὐτοῖς γένοιντο οἱ ποιοῦντες αὐτὰ· οὐδὲ προ φητικὴ τούτων ἀπέστη μέμψις· ἀλλ’ ἔστι καὶ ἐν τούτοις, ὁ κατ’ αὐτῶν ἔλεγχος· λέγοντος τοῦ πνεύματος πνς , αἰσχύνθητε οἱ πλάσ σοντες θεόν θν · καὶ γλύφοντες πάντα μάταια· καὶ πάντες ὅθεν ἐγένοντο, ἐξηράνθησαν· καὶ κωφοὶ ἀπὸ ἀνθρώπων ἀνων · συναχθή τωσαν πάντες, καὶ στήτωσαν ἅμα, καὶ ἐντραπήτωσαν καὶ αἰσχυνθήτωσαν ἅμα, ὅτι ὤξυνε τέκτων σίδηρον καὶ σκε πάρνω εἰργάσατο αὐτό· καὶ ἔστησεν αὐτὸ τῷ βραχίονι τῆς ἰσχύος αὐτοῦ, καὶ πεινάσει· καὶ ἀσθενήσει· καὶ οὐ μὴ πίη ὕδωρ· ξύλον γὰρ ἐκλεξάμενος τέκτων, ἔστησεν αὐτὸ ἐν μέτρω· καὶ ἐν κόλη ἐρρύθμισεν αὐτὸ· καὶ ἐποίησεν αὐ τὸ, ὡς μορφὴν ἀνδρὸς, καὶ ὡς ὡραιότητα ἀνθρώπου ἀνου , ἔστησεν αὐτὸ ἐν οἴκω· καὶ ὃ ἔκοψε ξύλον ἐκ τοῦ δρυμοῦ, καὶ ὃ ἐφύτευσεν ὁ κύριος κς · καὶ ὑετὸς ἐμήκυνεν ἵνα ἦ ἀνθρώποις ἀνοις εἰς καῦσιν, καὶ λαβὼν ἀπ’ αὐτοῦ θερμανθῆ, καὶ καύσαντες, ἔπεμψαν ἄρτους ἐπ’ αὐτῶ· τὸ δὲ λοιπὸν, εἰργάσαντο εἰς θεοὺς, καὶ προσεκύνησαν αὐτοῖς· οὗ τὸ ἥμισυ αὐτοῦ, κα τέκαυσαν πυρὶ· καὶ ἐπὶ τοῦ ἡμίσεως αὐτοῦ, κρέας ὀπ τήσας, ἔφαγε καὶ ἐνεπλήσθη· καὶ θερμανθεὶς, εἶπεν, ἡδύ μοι ὅτι ἐθερμάνθην καὶ εἶδον πῦρ· τὸ δὲ λοιπὸν προ σεκύνει λέγων· ἐξέλοῦμαι ὅτι θεός θς μου εἶ σὺ· 
 ο ὐκ ἔ γνωσαν φρονῆσαι, ὅτι ἀπημαυρώθησαν τοῦ βλέπειν τοῖς ὀφθαλμοῖς αὐτῶν, καὶ τοῦ νοῆσαι τῇ καρδία αὐτοῦ· καὶ οὐκ ἀνελογίσατο ἐν τῆ καρδία αὐτοῦ· οὐδὲ ἀνελογίσατο ἐν τῇ ψυχῆ αὐτοῦ· οὐδὲ ἔγνω τῇ φρονήσει, ὅτι τὸ ἥμισυ αὐτοῦ κατέκαυσεν ἐν πυρὶ, καὶ ἔπεμψεν ἐπὶ τῶν ἀνθράκων αὐτοῦ ἄρτους, καὶ ὀπτήσας κρέα ἔφαγε· καὶ τὸ λοιπὸν αὐ τοῦ, εἰς κ δέλυμα βδέλυμα , ἐποίησε, καὶ προσκυνοῦσιν αὐτὸ, γνῶτε ὅτι σποδὸς ἡ καρδία αὐτῶν καὶ πλανῶνται, καὶ οὐ δεὶς δύναται ἐξελέσθαι τὴν ψυχὴν αὐτῶν· ἴδετε καὶ οὐκ ἐρεῖτε ὅτι ψεῦδος ἐν τῇ δεξιᾶ μου· πῶς οὖν οὐκ ἄ θεοι παρὰ πᾶσι κριθεῖεν οἱ καὶ παρὰ τῆς θείας γραφῆς ἀσεβείας κατηγορούμενοι· ἢ πῶς οὐκ ἂν εἶεν κακοδαί μονες, οἱ οὕτω φανερῶς ἐλεγχόμενοι, τὰ ἄψυχα θρησκε ύοντες ἀντὶ τῆς ἀληθείας· ποία δὲ τούτοις ἐλπὶς, ἢ τίς ἂν αὐτοῖς γένοιτο συγγνώμη, πεποιθόσιν ἐπὶ τὰ ἄλογα καὶ ἀκίνητα, ἃ ἀντὶ τοῦ ἀληθινοῦ θεοῦ θῦ σέ βουσιν· εἴθε γὰρ εἴθε κἂν χωρὶς σχήματος αὐτοῖς, τοὺς θεοὺς ἔπλαττεν ὁ τεχνίτης, ἵνα μὴ τῆς ἀναισθησίας φα νερὸν ἔχωσι τὸν ἔλεγχον· ὑπέκλεψαν γὰρ ἂν τὴν ὑπό νοιαν τῶν ἀκεραίων, ὡς αἰσθανομένων τῶν εἰδώλων, εἰ μὴ τὰ σύμβολα τῶν αἰσθήσεων· οἱ οἷον ὀφθαλμοὺς· καὶ ῥῖνας· καὶ ὦτα· καὶ χεῖρας· καὶ στόμα εἶχον ἀκινήτως κείμενα al(ii). κινούμενα 
 πρὸς τὴν τῆς αἰσθήσεως χρῆσιν, καὶ τὴν τῶν αἰσθητῶν ἀντίληψιν· νῦν δὲ ἔχοντες, οὐκ ἔχουσι· καὶ στήκοντες, οὐ στήκουσι· καὶ καθεζόμενοι, οὐ καθέζονται· οὐ γὰρ ἔχουσι τούτων τὴν ἐνέρ γειαν· ἀλλ’ ὡς ὁ πλάσας ἠθέλησεν, οὕτω καὶ μένουσι κείμενοι· 
 θεοῦ θῦ μὲν γνώρισμα μ ὴ η δὲν παρέχοντες· ἄψυχοι δὲ καθόλου· μόνον ἀνθρώπου ἀνου τέχνη, φαινόμενοι τεθέντες· εἴθε δὲ καὶ οἱ τῶν τοιούτων ψευδοθέων κήρυκες καὶ μάντεις, ποιηταὶ λέγω καὶ συγγραφεῖς, ἁπλῶς θεοὺς αὐτοὺς εἶναι γεγραφήκεισαν, ἀλλὰ μὴ καὶ τὰς πράξεις αὐτῶν πρὸς ἔλεγχον ἀθεότητος καὶ αἰσχροποιοῦ πολιτείας ἀναγεγραφήκεισαν· ἠδύναντο γὰρ καὶ μόνῳ τῷ τῆς θεότητος ὀνόματι τὴν ἀλήθειαν ὑφαρπᾶ σαι· μᾶλλον δὲ τοὺς πολλοὺς ἀπὸ τῆς ἀληθείας πλανῆσαι· 
 ν ῦν δὲ ἔρωτας καὶ ἀσελγείας διηγούμενοι τοῦ δ ιὸ ς, καὶ παι δοφθορίας τῶν ἄλλων, καὶ ζηλοτυπίας πρὸς ἡδονὴν τῶν θηλειῶν, καὶ φόνους, καὶ δειλίας, καὶ τὰς ἄλλας κακίας, οὐδὲν ἄλλο, ἢ ἑαυτοὺς ἐλέγχουσιν· ὅτι οὐ μόνον οὐ περὶ θεῶν διηγοῦνται, ἀλλ’ οὐδὲ περὶ ἀνθρώπων ἀνων σεμνῶν· περὶ δὲ αἰσχρῶν, καὶ τοῦ καλοῦ μακρὰν ὄντων, μυθολογοῦσιν· ἀλλ’ ἴσως περὶ τού των οἱ δυσσεβεῖς ἐπὶ τὴν ἰδιό τητα τῶν ποιητῶν καταφεύξονται· λέγοντες τῶν ποιητῶν ἴδιον εἶναι χαρακτῆρα, τὰ μὴ ὄντα πλάττεσθαι· καὶ ψεύ δεσθαι περὶ μύθων, εἰς ἡδονὴν τῶν ἀκουόντων· οὗ χάριν, καὶ τὰ περὶ θεῶν, αὐτοὺς πεποιηκέναι φήσουσιν· ἀλλ’ αὕτη καὶ πάντων μᾶλλον ἡ πρόφασις αὐτοῖς, ἕωλος διχθήσεται· ἀφ’ ὧν αὐτοὶ περὶ τούτων ἔχουσι δόξαν καὶ προτίθενται· εἰ γὰρ τὰ παρὰ ποιηταῖς ἐστι πλάσματα καὶ ψευδῆ, ψευδὴς ἂν 
 ε ἴη καὶ αὐτὴ ἡ περὶ τοῦ διὸς· καὶ κρόνου· καὶ ἥρας· καὶ ἄ ρεως· καὶ τῶν ἄλλων ὀνομασία· ἴσως γὰρ ὡς αὐτοί φασι, καὶ τὰ ὀνόματα πέπλασται· καὶ οὐκ ἔστι μὲν ὅλως ζεὺς· οὐ δὲ κρόνος· οὐδὲ ἄρης· πλάττονται δὲ τούτους ὡς ὄντας οἱ ποιη ταὶ, πρὸς ἀπάτην τῶν ἀκουόντων· πλαττόντων δὲ τῶν ποιη τῶν τὰ μὴ ὄντα, πῶς ὄντας αὐτοὺς θρησκεύουσιν· ἢ ἴσως γὰρ ἂν πάλιν, φήσουσιν· τὰ μὲν ὀνόματα οὐ πλάττονται· τὰς δὲ πράξεις, ψεύδονται κατ’ αὐτῶν· ἀλλὰ καὶ τοῦτο, οὐδὲν ἦττον πρὸς ἀπολογίαν αὐτῶν ἀσφαλές· εἰ γὰρ τὰς πράξεις ἐψεύσαντο, ἐψεύσαντο πάντως καὶ τὰ ὀνόματα, ὧν τὰς πρά ξεις, διηγήσαντ αι ο · ἢ εἰ ἀληθεύουσι περὶ τὰ ὀνόματα, ἀ ληθεύουσι καὶ περὶ τὰς πράξεις ἐξ ἀνάγκης· ἄλλως τε· εἰ εἶναι τούτους θεοὺς μυθολογήσαντες, ἴσασιν ἀληθῶς, καὶ ἃ δεῖ θεοὺς πράττειν, καὶ οὐκ ἄν ποτε τὰς ἀνθρώπων ἀνων θεοῖς προσά ψοι ἐννοίας· ὥσπερ οὐδὲ τὸ τοῦ πυρὸς ἔργον, τῷ ὕδατι τίς ἀναθήσει· τὸ μὲν γὰρ καίει· τὸ δὲ ἔμπαλιν τὴν οὐσίαν ἔχει ψυχρὰν· εἰ μὲν οὖν αἱ πράξεις εἰσὶ θεῶν ἄξιαι, θεοὶ ἂν εἶεν καὶ οἱ τούτων ἐργάται· εἰ δὲ ἀνθρώπων ἀνων εἰσὶ, καὶ ἀνθρώπων ἀνων 
 οὐ καλῶν τὸ μοιχεύειν, καὶ τὰ προειρημένα ἔργα, ἄνθρωποι ἄνοι ἂν εἶεν οἱ ταῦτα πράξαντες καὶ οὐ θεοί· καταλλήλους γὰρ ταῖς οὐσίαις καὶ τὰς πράξεις εἶναι χρή· 
 ἵ να καὶ ἐκ τῆς ἐνεργείας ὁ πράξας μαρτυρηθῆ, καὶ ἐκ τῆς οὐσίας, ἡ πράξις γνωσθῆναι δυνηθῆ· ὥσπερ οὖν· εἴ τις διαλεγό μενος περὶ ὕδατος καὶ πυρός, καὶ τὰς τούτων ἐνεργείας ἀ παγγέλλων, οὐκ ἂν εἶπε τὸ μὲν ὕδωρ καίειν· τὸ δὲ πῦρ ψύχειν, οὐδ’ εἴ τις περὶ ἡλίου καὶ γῆς διηγεῖτο, ἔλεγεν ἂν τὴν μὲν γῆν φωτίζειν, τὸν δὲ ἥλιον βοτάναις καὶ καρποῖς σπείρε σθαι· ἀλλὰ καὶ λέγων, πᾶσαν παραπληξίαν ὑπερέ βαλεν, οὕτως οὐκ ἂν οἱ παρ’ αὐτοῖς συγγραφεῖς, καὶ μάλι στα μᾶλλον ὁ πάντων ἐξοχώτατος ποιητὴς εἴπερ ἤδεισαν θεοὺς εἶναι τὸν δῖα καὶ τοὺς ἄλλους, τοιαῦτας αὐτοῖς περιέθη καν πράξεις, αἳ μὴ εἶναι θεοὺς αὐτοὺς ἐλέγχουσιν· ἀλλὰ μᾶλλον ἀνθρώπους ἀνους 
 εἶναι καὶ ἀνθρώπους ἀνους , οὐ σώφρονας· ἢ εἰ ἐψεύσαντο ὡς ποιηταὶ, καὶ σὺ τούτων καταψεύδη, διὰ τί μὴ καὶ ἐπὶ τῆς ἀνδρείας τῶν ἡρώων ἐψεύσαντο· καὶ ἀντὶ μὲν ἀνδρείας, ἀσθένειαν· ἀντὶ δὲ ἀσθενείας, ἀνδρείαν ἐπλάσαντο· ἔ δει γὰρ ὥσπερ ἐπὶ τοῦ διὸς καὶ τῆς ἥρας, οὕτω καὶ τοῦ μὲν ἀχιλλέως ἀνανδρείαν, καταψεύσασθαι· τοῦ δὲ θερσίτου δύ ναμιν θαυμάσαι· καὶ τοῦ μὲν ὁδυσσέως ἀσυνεσίαν δια βαλεῖν· τοῦ δὲ νέστωρος, παραφροσύνην πλάσασθαι, καὶ τοῦ μὲν διομήδους καὶ ἔκτορος, γυναικείας πράξεις, τῆς δὲ ἐκκά βης ἑκάβης , ἀνδρίαν μυθολογῆσαι· ἐπὶ πάντων γὰρ ὡς αὐτοὶ λέγου σιν, ἔδει τοὺς ποιητὰς πλάττεσθαι καὶ ψεύδεσθαι· νῦν δὲ τοῖς μὲν ἀνθρώποις ἀνοις , τὴν ἀλήθειαν ἐφύλαξαν· τῶν δὲ λεγομένων θεῶν, οὐκ ἐφοβήθησαν καταψεύσασθαι. κ αὶ τοῦτο γὰρ ἄν 
 τι δ’ τις αὐτῶν εἴποι, ἐν μὲν ταῖς περὶ ἀσελγείας αὐτῶν πράξε σι, ψεύδονται· ἐν δὲ τοῖς ἐπαίνοις ὅτἂν πατέρα πρα θεῶν, καὶ ὕπατον, καὶ ὀλύμπιον, καὶ ἐν οὐρανῷ οὐνῷ βασιλεύοντα λέγωσι τὸν δῖα, οὐ πλάττονται ἀλλ’ ἀληθεύοντες λέγου σι· τούτων τοῦτον δὲ, οὐ μόνος ἐγὼ, ἀλλὰ καὶ πᾶς ὅστις ἐλέγ ξειεν κατ’ αὐτῶν εἶναι τὸν λόγον, πάλιν γὰρ ταῖς πρώταις ἀποδείξεσιν, ἡ ἀλήθεια κατ’ αὐτῶν φανήσεται· αἱ μὲν γὰρ πράξεις, ἀνθρώπους ἀνους αὐτοὺς εἶναι ἐλέγχουσι· τὰ δὲ ἐγκώ μια, ὑπὲρ τὴν ἀνθρώπων ἀνων ἐστὶ φύσιν· ἑκάτερον δὲ τούτων, ἀκατάλληλόν ἐστι καθ’ πρὸς ἑαυτό· οὔτε γὰρ τῶν ἐν οὐρανοῖς οὐνοῖς ἀνθρώποις 
 ἴδιόν ἐστι τοιαῦτα πράττειν, οὔτε τοὺς τὰ τοιαῦτα πράττον τας ὑπονοεῖν τις δύναται θεοὺς· τί οὖν ὑπολείπεται νοεῖν· ὅτι τὰ μὲν ἐγκώμια, ψευδῆ καὶ κεχαρισμένα τυγχάνει· αἱ δὲ πράξεις, ἀληθεύουσαι κατ’ αὐτῶν· καὶ τοῦτο ἀληθὲς, ἐκ τῆς συνηθείας ἄν τις ἐπιγνώσεται· οὐδεὶς γὰρ ἐγκωμιά ζων τινὰς, καὶ κατηγορεῖ τῆς τούτων πολιτείας· 
 ἀ λλὰ μᾶλλον οἷς εἰσιν αἱ πράξεις αἰσχραί, τούτους διὰ τὸν ἐκ τού των ψόγον, ἐπαίρουσι τοῖς ἐγκωμίοις· ἵνα τῇ τούτων ὑπερ βολῆ τοὺς ἀκούοντας ἀπατήσαντες, ἐπικρύψωσι τὴν ἐ κείνων παρανομίαν· ὥσπερ οὖν εἴ τις ἐγκωμιάσαι τινὰ προθέμενος, μὴ εὑρίσκοι μὲν, ἐκ πολιτείας μὴ δὲ ἐξ ἀρε τῆς τῆς ψυχῆς τὴν πρόφασιν τῶν ἐγκωμίων, διὰ τὴν ἐν τούτοις αἰσχύνην, ἄλλως δὲ αὐτοὺς ἐπαίροι, τὰ ὑπὲρ αὐτοὺς αὐ τοῖς χαριζόμενος, οὕτως καὶ οἱ παρ’ αὐτοῖς θαυμαστοὶ ποιη ταὶ, δυσωπούμενοι ἐπὶ ταῖς αἰσχραῖς πράξεσι τῶν λεγομένων παρ’ αὐτοῖς θεῶν, τὸ ὑπὲρ ἄνθρωπον ἄνον 
 τοῖς αὐτοῖς προσῆψαν ὄνομα· οὐκ εἰδότες, ὅτι οὐ ταῖς ὑπὲρ ἄνθρωπον ἄνον ὑπονοίαις ἐπισκιάζουσιν αὐτῶν τὰ ἀνθρώπινα ἀνινα · ἀλλὰ μᾶλλον τοῖς ἀνθρωπίνοις ἀνίνοις αὐτῶν ἐλατ τώμασι τὰς θεοῦ θῦ ἐννοίας, διελέγξουσι μὴ ἁρμόζειν αὐτοῖς· καὶ ἔγωγε νομίζω, καὶ παρ α ὰ γνώμην αὐτοῖς εἰρῆσθαι τὰ τού των πάθη, καὶ τὰς τούτων πράξεις· ἐπειδὴ γὰρ τὴν τοῦ θεοῦ θῦ 
 ἀκοινώνητον ὡς εἶπεν ἡ γραφὴ προσηγορίαν καὶ τιμὴν τοῖς οὐκ οὖσι θεοῖς ἀλλ’ ἀνθρώποις ἀνοις θνητοῖς ἐσπούδαζον ἀναθῆναι, καὶ μέγα καὶ δυσσ ασε εβὲς ἦν τὸ ὑπ’ αὐτῶν τολμώμενον, τούτου ἕνεκεν, καὶ ἄκοντες ὑπὸ τῆς ἀληθείας ἠναγκάσθησαν, τὰ τούτων θέσθαι πάθη· 
 ἵ να τοῖς μετὰ ταῦτα τὰ τούτων πάθη πρὸς ἔλεγχον, τοῦ μὴ εἶναι τούτους θεοὺς ἐν ταῖς περὶ αὐτῶν γραφαῖς κείμενα, πᾶσι φαίνηται· τίς οὖν ἀπο λογία· τίς ἀπόδειξις περὶ τοῦ εἶναι τούτους θεοὺς γένοιτ ἂν, τοῖς ἐν τούτοις δεισιδαιμονοῦσιν· ἐκ μέν γὰρ τῶν λεχθέντων μικρῷ πρότερον, ἀνθρώπους ἀνους αὐτοὺς· καὶ ἀνθρώπους ἀνους οὐ σεμνοὺς ὄντας ὁ λό γος ἀπέδειξεν· εἰς ἐκεῖνο δὲ τάχα τραπήσονται καὶ μέγα φρονήσουσιν ἐπὶ τοῖς ὑπ’ αὐτῶν εὑρεθεῖσι, τῷ βίω χρησίμοις· λέγοντες διὰ ταῦτα αὐτοὺς καὶ θεοὺς ἡγεῖσθαι, ὅτι τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις 
 χρήσιμοι γεγόνασι· ζεὺς μὲν γὰρ λέγεται, πλαστικὴν τέχνην ἐσχηκέναι· ποσειδὼν δὲ, τὴν τοῦ κυβερνήτου· καὶ ἤφαι στος μὲν, χαλκευτικὴν· ἀθηνᾶ δὲ, τὴν ὑφαντικὴν· καὶ ἀπόλλων μὲν, τὴν μουσικὴν· ἄρτεμις δὲ, τὴν κυνηγετικήν· καὶ ἥρα, στολισμὸν· δήμητρα γεωργίαν· καὶ ἄλλοι, ἄλλως ὡς ἱστοροῦντες περὶ αὐτῶν, ἐξηγήσαντο· ἀλλὰ ταύτας καὶ τὰς τοιαύτας ἐπιστήμας, οὐκ αὐτοῖς μόνοις ἔδει τοὺς ἀνθρώπους ἀνους 
 ἀναθῆναι· ἀλλὰ τῇ κοινὴ τῶν ἀνθρώπων ἀνων φύσει· εἰς ἣν ἀτενί ζοντες ἄνθρωποι ἄνοι , τὰς τέχνας ἐφευρίσκουσι· τὴν γὰρ τέχνην καὶ οἱ πολλοὶ λέγουσι, φύσεως αὐτὴν εἶναι νόμημα μίμημα . 
 ε ἰ τοί νυν ἐπιστήμονες περὶ ἃς ἐσπούδασαν τέχνας γεγόνασιν, οὐ διὰ τοῦτο καὶ καὶ θεοὺς αὐτοὺς νομίζειν ἀνάγκη· ἀλλὰ μᾶλλον 
 ἀνθρώπους ἀνους · οὐ γὰρ ἐξ αὐτῶν αἱ τέχναι· ἀλλ’ ἐν ταύταις, καὶ αὐτοὶ τὴν 
 φύσιν τέχνην ἐμιμήσαντο· ὄντες γὰρ ἄνθρωποι ἄνοι κατὰ φύσιν δεκτικοὶ ἐπιστήμης, κατὰ τὸν περὶ αὐτῶν τεθέντα ὅρον, οὐδὲν θαυμα στὸν εἰ τῇ ἀνθρωπίνη ἀνίνη διανοία, καὶ αὐτοὶ εἰς τὴν ἑαυτῶν φύσιν ἀ ποβλέποντες, καὶ ταύτης ἐπιστήμην λαβόντες, τὰς τέ χνας ἐπενόησαν· ἢ εἰ διὰ τὰς τῶν τεχνῶν εὑρέσεις θεοὺς αὐ τοὺς ἄξιον ἀναγορεύεσθαι λέγουσιν, ὥρα καὶ τοὺς τῶν ἄλλων τεχνῶν εὑρε τὰς, θεοὺς ἀναγορεύειν· καθ’ ὃν λόγον κἀκεῖνοι, τῆς τοιαύτης ὀνομασίας ἠξιώθησαν· γράμματα μὲν γὰρ, ἐφεῦρον φοίνι κες· ποίησιν δὲ ἡρωϊκὴν, ὅμηρος· καὶ διαλεκτικὴν μὲν, ζήνων ὁ ἐλεάτης· ρητορικὴν δὲ τέχνην, κόραξ ὁ συρακού σιος· καὶ καρπὸν μὲν μελισσῶν, ἀρισταῖος· σίτου δὲ σπορὰν, τριπτολέμιος· καὶ νόμους μὲν λυκοῦργος ὁ σπαρτιάτης, καὶ σόλων ὁ ἀθηναῖος· 
 τ ῶν δὲ γραμμάτων τὴν σύντα ξιν, καὶ ἀριθμούς, καὶ μέτρα, καὶ στάθμια, παλαμήδης ἐ φεῦρε· καὶ ἄλλοι ἄλλα· καὶ διάφορα τῷ βίω τῶν ἀνθρώπων ἀνων ἀ πήγγειλαν χρήσιμα, κατὰ τὴν τῶν ἀνθρώπων ἀνων μαρτυρίαν· εἴπερ οὖν αἱ ἐπιστῆμαι θεοποιοῦσι, καὶ διὰ ταύτας εἰσὶ θεοὶ γλυπ τοὶ, ἀνάγκη καὶ τοὺς ὕστερον ἐκείνων, ἐφευρετὰς τῶν ἄλλων γενομένους, εἶναι κατ’ αὐτοὺς θεοὺς· ἢ εἰ μὴ τούτους ἀξιοῦσι τῆς τοῦ θεοῦ θῦ τιμῆς, ἀλλ’ ἀνθρώπους ἀνους ἐπιγινώσκουσιν, ἀκολουθεῖ καὶ τὸν δῖα· καὶ τὴν ἥραν καὶ τοὺς ἄλλους, μὴ δὲ ὀνομάζεσθαι θεοὺς· ἀλλὰ καὶ αὐτοὺς ἀνθρώπους ἀνους γεγενῆσθαι πιστεύειν, καὶ κατὰ πε ριττὸν, ὅτι μὴ δὲ σεμνοὶ γεγόνασιν, ὡς καὶ ἀπ’ αὐτῆς τῆς τῶν ἀγαλμάτων γλυφῆς, οὐδὲν ἕτερον ἢ ἀνθρώπους ἀνους αὐτοὺς ἐ λέγχουσι· τίνα γὰρ ἄλλην αὐτοῖς γλύφοντες ἐπιβάλλουσι μορφὴν, ἢ τῶν τὴν ἀρρένων καὶ γυναικῶν, καὶ τῶν ἐπι κατωτέ ρῳ τούτων, καὶ ἀλόγων ὄντων τὴν φύσιν· πετεινῶν παντοί ων· τετραπόδων· ἡμέρων τὲ καὶ ἀγρίων καὶ ἑρπετῶν, ὅσα γῆ καὶ θάλασσα καὶ πᾶσα τῶν ὑδάτων ἡ φύσις φέρει· εἰς γὰρ τὴν τῶν παθῶν καὶ ἡδονῶν ἀλογίαν πεσόντες οἱ 
 ἄνθρωποι ἄνοι , καὶ πλέον οὐδὲν ὁρῶντες ἢ ἡδονὰς, καὶ σαρκὸς ἐ πιθυμίας, ὡς ἐν τούτοις τοῖς ἀλόγοις τὴν διάνοιαν ἔχοντες, ἐν ἀλόγοις καὶ τὸ θεῖον ἀνεπλάσαντο· κατὰ τὴν ποικιλίαν τῶν παθῶν ἑαυτῶν, καὶ θεοὺς τοσούτους γλύψαντες· τετρα πόδων γὰρ εἰκόνες καὶ ἑρπετῶν καὶ πετεινῶν εἰσὶ παρ’ αὐ τοῖς· καθὼς καὶ ὁ τῆς ἀληθείας καὶ ἀληθοῦς εὐσεβείας ἑρμη νεὺς φησιν· ἐματαιώθησαν ἐν τοῖς διαλογισμοῖς αὐτῶν· καὶ ἐσκοτίσθη ἡ ἀ σύνετος αὐτῶν καρδία· φάσκοντες εἶναι σοφοί, ἐμωράνθησαν· καὶ ἠλάξαντο τὴν δόξαν τοῦ ἀφθάρτου ἀοράτου 
 θεοῦ θῦ 
 ἐν ὁμοιώματι εἰκόνος φθαρτοῦ ἀνθρώπου ἀνου · καὶ πετεινῶν καὶ τε τραπόδων καὶ ἑρπετῶν· 
 δ ιὸ καὶ παρέδωκεν αὐ τοὺς ὁ θεὸς θς , εἰς πάθη ἀτιμίας· προπαθ προπασθ όντες γὰρ τὴν ψυχὴν ταῖς τῶν ἡδονῶν ἀλογίαις ὡς προεῖπον, ἐπὶ τὴν τοιαύτην θεοπλαστίαν κατέπεσον· καὶ πεσόντες λοιπὸν, ὡς παρω φθέντες ἐν τῷ ἀποστραφῆναι τὸν θεὸν θν αὐτοὺς, οὕτως ἐν αὐτοῖς κυλίονται· καὶ ἐν ἀλόγοις, τὸν τοῦ λόγου πατέρα πρα 
 θεὸν θν ἀπεικά ζουσι· περὶ ὧν οἱ παρ’ ἕλλησι λεγόμενοι φιλόσοφοι καὶ ἐπι στήμονες, ἐλεγχόμενοι μὲν, 
 ο ὐκ ἀρνοῦνται ἀνθρώπων ἀνων εἶναι καὶ ἀλόγων μορφὰς καὶ τύπους, τοὺς φαινομένους αὐτῶν θεούς· ἀπολογούμενοι δὲ λέγουσι διὰ τοῦτο αὐτοὺς ἔχειν, ἵνα δια τούτων, τὸ θεῖον αὐτοῖς ἀποκρίνηται, καὶ φαίνηται· οὐκ ἄλ λως γὰρ αὐτὸν ἀόρατον δύνασθαι γνῶναι, ἢ διὰ τῶν τοιού των ἀγαλμάτων καὶ τελετῶν· οἱ δὲ ἔτι τούτων φιλοσοφώ τεροι καὶ βαθύτερα λέγειν νομίζοντες, φασί· διατοῦ το ταῦτα κατεσκεύασθαι καὶ τετυπῶσθαι, πρὸς ἐπίκλησιν καὶ ἐπιφάνειαν θείων ἀγγέλων καὶ δυνάμεων· ἵνα διὰ τού των ἐπιφαινόμενοι, γνωρίζωσιν αὐτοῖς περὶ τῆς τοῦ θεοῦ θῦ γνώ σεως· καὶ εἶναι τούτους, ὥσ περ γράμματα τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις · οἷς ἐν τυγχάνοντες, δύνανται γινώσκειν περὶ τῆς τοῦ θεοῦ θῦ καταλή ψεως· ἀπὸ τῆς δι’ αὐτῶν γινομένης τῶν θείων ἀγγέλων ἐπιφα νείας· ταῦτα μὲν οὕτως ἐκεῖνοι μυθολογοῦσι· οὐ γὰρ θεολογοῦ σι, μὴ γένοιτο· ἐὰν δέ τις ἐξετάση τὸν λόγον μετ’ ἐπιμελείας, εὑρήσει τοῦτον οὐκ ἔλατον ἔλαττον τῶν πρότερον δειχθέντων, τὴν δόξαν εἶναι ψευδῆ· εἴποι γὰρ ἄν τις πρὸς αὐτοὺς παρελθὼν, ἐπ’ ἀλη θεία κρινούση, πῶς ἀποκρίνεται ἢ γνωρίζεται θεὸς θς διὰ τού των· πότερον διὰ τὴν περικειμένην αὐτοῖς ὕλην, ἢ διὰ τὴν ἐν αὐτοῖς μορφὴν· εἰ μὲν γὰρ διὰ τὴν ὕλην, τίς ἡ χρεία τῆς μορφῆς, καὶ μὴ πρὶν πλασθῆναι ταῦτα, διὰ πάσης ἁ πλῶς ὕλης ἐπιφαίνεσθαι τὸν θεὸν θν , μάτην δὲ καὶ τοὺς ναοὺς οὗτοι περιετείχισαν συγκλείοντες ἕνα λίθον ἢ ξύλον· ἢ χρυ σοῦ μέρος, πάσης τῆς γῆς πεπληρωμένης τῆς τούτων οὐσίας· εἰ δὲ ἡ ἐπικειμένη μορφὴ αἰτία γίνεται τῆς θείας ἐπιφα νείας, τίς ἡ χρεία τῆς ὕλης, τοῦ χρυσοῦ καὶ τῶν ἄλλων, καὶ μὴ μᾶλλον δι’ αὐτῶν τῶν φύσει ζώων, ὧν εἰσὶ μορφαὶ τὰ γλύμ ματα, τὸν θεὸν θν ἐπιφαίνεσθαι· καλλίων γὰρ ἂν ἡ περὶ τοῦ 
 θεοῦ θῦ δόξα κατὰ τῶν αὐτῶν ἐννοιῶν λόγον ἐγεγόνει, εἰ διὰ ζώων ἐμψύχων λογικῶν τέ καὶ ἀλόγων ἐπεφαίνετο, 
 κ αὶ μὴ ἐν ἀψύχοις καὶ ἀκινήτοις προ σεδοκᾶ το· ἐφ’ οἷς μάλιστα, καθ’ αυτῶν, ἀσέβειαν ἐργάζονται· τὰ γὰρ φύσει ζῶα τετράπο δά τε καὶ πετεινὰ καὶ ἑρπετὰ βδελυττόμενοι καὶ ἀποστρε φόμενοι, ἢ διὰ τὴν ἀγριότητα, ἢ διὰ τὴν ῥυπαρίαν, ὅμως τοὺς τούτων τύπους, ἐν λίθοις καὶ ξύλοις καὶ χρυσῶ γλύψαντες, θεοποιοῦσιν· ἔδει δὲ αὐτὰ μᾶλλον τὰ ζῶα θρησκεύειν αὐτοὺς, ἢ τοὺς τούτων τύπους, ἐν τούτοις τύποις προσκυνεῖσθαι ἢ τάχα τούτων μὲν, οὐδὲν οὔτε ἡ μορφὴ οὔτε ἡ ὕλη αἰτία τῆς θεοῦ θῦ πα ρουσίας ἐστί· 
 νόη μόνη δὲ ἡ μετ’ ἐπιστήμης τέχνη, τὸ θεῖον ἐκ καλεῖται, ἅτε δὴ, μίμημα τῆς φύσεως αὕτη τυγχάνουσα· ἀλλ’ εἰ διὰ τὴν ἐπιστήμην ἐπιφοιτᾶ τὸ θεῖον τοῖς γλύμμα σι, τίς πάλιν ἡ χρεία τῆς ὕλης, οὔσης τῆς ἐπιστήμης ἐν τοῖς 
 ἀνθρώποις ἀνοις · εἰ γὰρ ὅλως διὰ τὴν τέχνην ἐπιφαίνεται ὁ θεὸς θς , καὶ διὰ τοῦτο θρησκεύονται ὡς θεοὶ τὰ γλύμματα, ἔδει τοὺς ἀνθρώπους ἀνους τῆς τέχνης ὄντας ἀρχηγοὺς, προσκυνεῖσθαι καὶ θρησκεύεσθαι· ὅσω καὶ λογικοὶ καὶ τὴν ἐπιστήμην ἔχουσιν ἐν ἑαυτοῖς· περὶ δὲ τῆς δευτέρας αὐτῶν καὶ βαθυτέρας δῆθεν ἀπολογίας, καὶ ταῦτα ἄν τις ἀκολούθως εἴποι· εἰ οὐ διὰ τὴν αὐτοῦ τοῦ θεοῦ ἐπιφάνειαν ταῦτα ὑμῖν πεποίη ται ὦ ἕλληνες, ἀλλὰ διὰ τὴν ἀγγέλων ἐκεῖ παρουσίαν, διὰ τί τὰ ἀγάλματα, δι’ ὧν ἐπικαλεῖσθ αι ε τὰς δυνάμεις, κρείττονα καὶ ὑπὲρ αὐτάς ἐπικληθεῖσας δυνάμεις ποιεῖτε· χάριν γὰρ τῆς περὶ θεοῦ θῦ καταλήψεως γλύφοντες τὰς μορφὰς ὡς φατὲ, αὐτοῦ τοῦ θεοῦ τὴν τιμὴν καὶ προσηγορίαν, αὐτοῖς τοῖς γλύμμασι περιτίθετε, πρᾶγμα πάσχοντες οὐκ εὐαγές· ὁμολογοῦντες γὰρ ὑπεραίρειν, τὴν τοῦ θεοῦ δύναμιν τῆς τῶν ἀγαλμάτων σμικρότητος, καὶ διὰ τοῦτο μὴ τολμῶντες τὸν 
 θεὸν θν δι’ ἑαυτῶν, τὰς δὲ ἐλάττω δυνάμεις ἐπικαλεῖσθε, αὐ τοὶ ταύτας ὑπερβάντες, οὗ τὴν παρουσίαν ἐφοβήθητε, τούτου τὴν προσηγορίαν, τοῖς λίθοις καὶ ξύλοις ἀνεθήκατε· καὶ θεοὺς ἀντὶ λίθων καὶ τέχνης ἀνθρώπων ἀνων ὀνομάζετε καὶ προσ κυνεῖτε· 
 ε ἰ γὰρ καὶ ὡς γράμματα εἰσὶν ὑμῖν ταῦτα, ὡς ψεύδεσθε, τῆς ἐπὶ θεῶν θεωρίας, οὐ δίκαιον τὰ σημαί νοντα, τοῦ σημαινομένου προτιμᾶν· οὐδὲ γὰρ εἰ γράφει τίς τὸ βασιλέως ὄνομα, ἀκινδύνως ἔχeι· τὸ γράμμα προτιμῶν τοῦ βασιλέως· ἀλλ’ ὁ τοιοῦτος, θανάτους θάνατον μὲν ἔχει τὴν ζημίαν· τὸ δὲ γράμμα, τῆ τοῦ γράψαντος ἐπιστήμη τετύ πωται· οὕτω καὶ ὑμεῖς· εἴπερ ἐρρωμένον ἔχετε τὸν λογισμὸν, οὐκ ἂν τὸ τηλικοῦτον τῆς θειότητος γνώρισμα, εἰς ὕλην κα τεφέρετε· ἀλλὰ καὶ τὸ γλύμμα, οὐκ ἂν προετιμήσατε τοῦ γλύψαντος ἀνθρώπου ἀνου · εἰ γὰρ καὶ ὅλως ὡς γράμματα σημαίνουσι τὴν τοῦ θεοῦ ἐπιφάνειαν, καὶ διατοῦτο ὡς θεὸν σημαίνοντες, θεο ποιίας εἰσὶν ἄξια, ἀλλὰ γοῦν τὸν ταῦτα γλύψαντα καὶ χα ράξαντα, φημὶ δὴ πάλιν τὸν τεχνίτην, πολλῷ πλέον ἔ δει θεοποιεῖσθαι θεοποιηθῆναι · ὡς μᾶλλον ἐκείνων, δυνατώτερον καὶ θειότερον ὑπάρχοντα· ὅσω κἀκεῖνα κατὰ τὴν αὐτοῦ βούλησιν, ἐξέ σθη καὶ τετύπωται· εἰ τοίνυν τὰ γράμματα θαύματος εἰσὶν ἄ ξια, πολλῶ πλέον ὁ γράψας ὑπεραίρει τῷ θαύματι, διὰ τὴν τέχνην καὶ τὴν τῆς ψυχῆς ἐπιστήμην· οὐκοῦν εἰ μὴ δια τοῦτο θεοὺς αὐτοὺς ἄξιον νομίζειν, πάλιν αὐτοὺς ἄν τις ἔροι το, περὶ τῆς τῶν εἰδώλων μανίας, τὴν αἰτίαν τῆς τοιαύτης αὐτῶν μορφῆς, παρ’ αὐτῶν ἀξιῶν μαθεῖν· εἰ μὲν γὰρ ὅτι ἀν θρωπόμορφόν ἐστι τὸ θεῖον διατοῦτο οὕτως τετύπωται, διὰ τί καὶ ἀλό ἀλόγων αὐτῷ τύπους περιτιθέασιν· εἰ δὲ ζώων ἀλόγων ἐστὶν ὁ τούτου τύπος, διὰ τί καὶ λογικῶν αὐτῷ περιτιθέα σι γλυφάς· εἰ δὲ τὸ συναμφότερόν ἐστι, καὶ ἐξ ἀμφοτέρων κατειλήφασι τὸν θεόν θν , ὅτι τὲ ἀλόγων καὶ λογικῶν ἔχει τοὺς τύ πους, τί διαιροῦσι τὰ συνημμένα, καὶ χωρίζουσι τὴν ἀλόγων καὶ ἀνθρώπων ἀνων γλυφὴν, 
 κ αὶ οὐ πάντοτε ἐξ ἀμφοτέρων αὐτὸν γλύφουσιν· ὁποῖα τὰ παρὰ τοῖς μύθοις ἐστὶ πλάσμα τα· ἡ σκύλ λ α καὶ ἡ χάρυβδις· καὶ ὁ ἱπποκένταυρος· καὶ ὁ παρ’ αἰγυπτίοις κυνοκέφαλος ἄννουβις· ἔδει γάρ, ἢ μόνους αὐτοὺς οὕτω γράφεσθαι διφυεῖς, ἢ μίαν αὐτῶν ἐχόν των μορφὴν, μὴ καὶ τὴν ἄλλην ἀναπλάτ τ εσθαι κατ’ αὐτῶν· καὶ πάλιν, εἰ ἀρρενικαὶ τούτων εἰσὶν αἱ μορφαί, διατί καὶ θηλειῶν αὐτοῖς περιτιθέασι τύπους· εἰ δὲ καὶ θηλυκῶν εἰσὶ, διατί καὶ ἀρρενικῶν κατ’ αὐτῶν ψεύδονται τὰς μορφάς· εἰ δὲ πάλιν τὸ συναμφότερόν εἰσιν, ἔδει μὴ διαιρεῖσθαι, ἀλ λ’ ἀμφότερα συνάπτεσθαι· καὶ γίνεσθαι κατὰ τοὺς λε γομένους ἑρμαφροδίτους· ἵνα μὴ μόνον ἀσέβειαν καὶ συ κοφαντίαν· ἀλλὰ καὶ γέλωτας αὐτῶν ἡ δεισιδαιμονία τοῖς ὁρῶσι παράσχη· καὶ ὅλως εἰ σωματοειδὲς τὸ θεῖον ὑπολαμ βάνουσιν· ὥστε καὶ γαστέρα, καὶ χεῖρας, καὶ πόδας, καὶ πά λιν αὐχένα, καὶ στήθη, καὶ τὰ ἄλλα τὰ πρὸς γένεσιν ἀνθρώπων ἀνων 
 μέλη ἐπινοεῖν αὐτῷ, καὶ ἀναπλάττει, ὅρα εἰς ὅσην ἀ σέβειαν καὶ ἀθεότητα καταπέπτωκε τούτων ὁ νοῦς, ὥσ τε τοιαῦτα ἐπινοεῖν περὶ τοῦ θείου· ἀκολουθεῖ γὰρ αὐτῷ καὶ τὰ ἄλλα τοῦ σώματος πάντως πάσχειν· ὥστε, καὶ τέ μνεσθαι, καὶ διαιρεῖσθαι· 
 κ αὶ πάλιν ἐξόλου φθεί ρε σ θαι. ταῦτα δὲ καὶ τὰ τοιαῦτα, οὐκ ἴδια θεοῦ θῦ · ἀλλὰ μᾶλλον 
 τῶν ἐπὶ γῆς σωμάτων ἐστίν· ὁ μὲν γὰρ θεὸς θς , ἀσώματός ἐ στι· καὶ ἄφθαρτος· καὶ ἀθάνατος· οὐδενὸς εἰσὁτιοῦν δεό μενος· ταῦτα δὲ καὶ φθαρτὰ· καὶ σωμάτων εἰσὶ τύποι· καὶ τῆς παρ’ αὐτῶν ἐπιδεόμενα χρείας ὥσπερ καὶ πρότε ρον εἴρηται· πολλάκις γοῦν ὁρῶμεν ἀνακαινομένους τοὺς παλαι σθέντας ωθέντας · καὶ οὓς χρόνος ἢ ὑετὸς ἢ ἄλλό τι τῶν ἐπὶ γῆς ζώων ἠφάνισε, τούτους ἀναπλαττομένους· ἐφ’ ὧ ἄν τις αὐτῶν καταγνώσεται τῆς παραφροσύνης, ὅτι ὧν αὐτοὶ ποιηταὶ τυγχάνουσι, τούτους θεοὺς ἀναγορεύουσι, καὶ οὓς αὐτοὶ τέχναις περικοσμοῦσιν ἕνεκα τοῦ μὴ φθαρ εῖ ῆ 
 ναι, παρὰ τούτων αὐτοὶ, σωτηρίαν σρίαν αἰτοῦσι, καὶ οὓς οὐκ ἀ γνοοῦσι δεομένους τῆς αὐτῶν ἐπιμελείας, παρὰ τούτων αὐτοί τὰς ἑαυτῶν χρείας, ἀξιοῦσιν ἀναπληροῦσθαι, καὶ οὓς ἐν μικροῖς οἰκίσκοις κατακλείουσι, τούτους οὐρανοῦ οὐνοῦ 
 καὶ γῆς ἁπάσης δεσπότας, οὐκ αἰσσχύνονται καλοῦντες, οὐ μόνον δὲ ἐκ τούτων ἄν τις αὐτῶν τὴν α θεότητα καταμά θοι, ἀλλὰ καὶ ἀφ’ ὧν ἐν αὐτοῖς τοῖς εἰδώλοις αὐτῶν ἐστιν ἀσύμφωνος ἡ δόξα· εἰ γὰρ αὐτοὶ θεοί εἰσιν ὡς λέγουσι καὶ περὶ αὐτῶν φιλοσοφοῦσι, τίνι τίς πρόσ θηται τούτων· 
 κ αὶ ποίους ἂν αὐτῶν κρίνη κυριωτέρους· ἵνα ἢ τὸν θεὸν θαρρήση προσκυνῶν, ἤ ὥς φασιν ἐν αὐτοῖς, μὴ διστάζη γι νώσκων τὸ θεῖον· οὐ γὰρ οἱ αὐτοὶ παρὰ πᾶσιν ὀνομάζονται θεοὶ· ἀλλ’ ὅσα κατὰ τὸ πλεῖστόν ἐστιν ἔθνη, τοσοῦτον καὶ θεοὶ ἀναπλάττονται· ἔστι δὲ ὅπου καὶ μία χώρα καὶ μία πόλις, πρὸς ἑαυτὰς στασιάζουσι, περὶ τῆς τῶν εἰδώλων δεισιδαιμο νίας· φοίνικες γὰρ οὐκ ἴσασι τοὺς παρ’ αἰγυπτίοις λεγομένους θεοὺς· οὐδὲ αἰγύπτιοι τὰ αὐτὰ τοῖς παρα φοίνιξι προσκυνοῦσιν εἴ δωλα· καὶ σκύθαι μὲν τοὺς περσῶν· πέρσαι δὲ τοὺς σύρω σύρων , 
 οὐ παραδέχονται θεοὺς· ἀλλὰ καὶ πελασγοὶ μὲν, τοὺς ἐν θρά κη θεοὺς διαβάλλουσι· θράκες δὲ, τοὺς παρὰ θηβαίοις οὐ γινώσκουσιν· ἰνδοὶ δὲ, κατὰ ἀράβων· καὶ ἄραβες, κατ’ αἰθιόπων· καὶ αἰθίοπες κατ’ αὐτῶν, ἐν τοῖς εἰδώλοις διαφέρονται· καὶ σύροι μὲν, τὰ κιλίκων οὐ σέβουσι· καπ παδοκῶν δὲ τὸ γένος, ἄλλους παρὰ τούτους ὀνομάζουσι θεούς· καὶ βιθυνοὶ μὲν, ἑτέρους· ἀρμένιοι δὲ, ἄλλους ἑ αυτοῖς ἀνεπλάσαντο· καὶ τί μοι πολλῶν· ἠπειρῶται παρὰ τοὺς ἐν ταῖν ἐν ταῖς νήσοις, ἄλλους θεούς προσκυνοῦσι· καὶ νησιῶ ται, παρὰ τοὺς ἐν ταῖς ἠπείροις θρησκεύουσι· καὶ ὅλως ἑκάστη πόλις καὶ κώμη, τοὺς ἐκ γειτόνων οὐκ εἰδυῖα θεοὺς, τοὺς ἑαυτῆς προκρίνει· καὶ μόνους τούτους εἶναι νομίζει θεούς· περί γὰρ τῶν ἐν αἰγύπτῳ μυσαρῶν, οὐδὲ λέγειν ἐστὶ, πᾶσιν ἀπ’ ἐπ’ ὀφθαλμῶν ὄντων· ὅτι ἐναντίας καὶ μαχομένας ἀλλήλαις ἔχουσι τὰς θρησκείας αἱ πόλεις· καὶ οἱ ἐκ γειτόνων ἀεὶ σπουδάζουσι κατὰ τῶν πλησίων, τὰ ἐναντία σέβειν· ὁ γοῦν παρ’ ἑκατέροις προσκυνούμενος ὡς θεὸς κροκόδειλος, 
 ο ὗτος παρὰ τοῖς πλησίον, βδέ λυγμα νομίζεται· καὶ ὁ παρ’ ἑτέροις λέων ὡς θεὸς θρησ κευόμενος, τοῦτον οἱ ἀστυγείτονες, οὐ μόνον οὐ θρησκεύουσιν, ἀλλὰ καὶ εὑρόντες, ἀποκτένουσιν ὡς θηρίον· καὶ ὁ παρ’ ἄλ λοις ἀνατεθεὶς ἰχθῦς, οὗτος ἄλλων ἀλήθεται τροφὴ· ὅθεν δὴ πόλεμοι καὶ στάσεις καὶ πᾶσα φόνων πρόφασις· καὶ πᾶ σα τῶν παθῶν ἡδονὴ, παρ’ αὐτοῖς ἐστιν· καὶ τό γε θαυμα στὸν, ὅτι ὡς οἱ ἱστορήσαντες ἐξηγοῦνται, παρ’ αἰγυπτίων οἱ πελασγοὶ μαθόντες τὰ ὀνόματα τῶν θεῶν, οὐκ ἴσασιν οὗ τοι τοὺς παρ’ αἰγυπτίοις θεοὺς· ἀλλὰ καὶ ἄλλους παρ’ ἐκεί νους θρησκεύουσι· καὶ ὅλως πάντων τῶν ἐν εἰδώλων εἰδώλοις 
 μανέντων ἐθνῶν, διάφορός ἐστιν ἡ δόξα καὶ θρησκεία· καὶ οὐ τὰ αὐτὰ παρὰ τοῖς αὐτοῖς εὑρίσκεται· καὶ εἰκότως γε τοῦτο πάσχου σιν· ἐκπεσόντες γὰρ ἀπὸ τῆς πρὸς τὸν ἕνα θεὸν θν κατανοήσεως, εἰς πολλὰ καὶ διάφορα καταπεπτώκασι· καὶ ἀποστρα φέντες τὸν ἀληθῶς τοῦ πατρὸς πρς λόγον, τὸν πάντων σωτῆρα σρα χριστὸν, εἰς πολλὰ τὴν διάνοιαν ἔχουσι ῥεμβομένην· 
 κ αὶ ὥσ περ οἱ τὸν ἥλιον ἀποστραφέντες, καὶ ἐν σκοτεινοῖς γενόμενοι τόποις, πολλὰς ἀνόδους κυκλεύουσιν ὁδοὺς, καὶ τοὺς μὲν παρόντας οὐχ ὁρῶσι, τοὺς δὲ μὴ ὄντας φαντάζονται ὡς πα ρόντας, καὶ βλέποντες οὐ βλέπουσι, τὸν αὐτὸν τρόπον οἱ τὸν θεὸν θν ἀποστραφέντες, καὶ σκοτισθέντες τὴν ψυχὴν, ῥεμβόμενον ἔχουσι τὸν νοῦν· καὶ τὰ οὐκ ὄντα ὡς μεθύον τες καὶ μὴ ὁρῶντες, φαντάζονται· ταῦτα δὲ, οὐ μικρὸς ἔλεγχος ἐστὶ τῆς ἀληθῶς ἀθεότητος αὐτῶν· διαφόρων γὰρ ὄντων καὶ πολλῶν κατὰ πόλιν καὶ χώραν θεῶν, καὶ τοῦ ἑ τέρου τὸν τοῦ ἑτέρου ἀναιροῦντος θεόν, οἱ πάντες παρὰ πάντων ἀναιροῦνται· καὶ γὰρ οἱ παρ’ ἄλλοις νομιζόμενοι θεοὶ, τῶν παρ’ ἄλλοις λεγομένων θεῶν, γίνον ται θυσίαι καὶ σπονδαὶ· καὶ ἄλλων αἱ θυσίαι, ἄλλων ἔμ παλιν εἰσὶ θεοὶ· αἰγύπτιοι δὲ, τὸν βοῦν καὶ τὸν ἄ πιν μόσχον ὄντα σέβουσι· καὶ τούτους ἄλλοι τῷ διὶ θύ ουσι· κἂν γὰρ μὴ αὐτοὺς ἐκείνους οὓς ἀνατεθείκασι θύ σασιν, ἀλλὰ τὰ ὅμοι α θύοντες τὰ αὐτὰ προσάγειν δοκοῦσι· λίβυες πρόβατον ὃ καλοῦσιν ἄμμων , θεὸν θν ἔχουσι· καὶ τοῦ του τοῦ το πολλοῖς παρ’ ἑτέρων, εἰς θυσίαν σφάζεται· ἰνδοὶ, τὸν διόνυσον θρησκεύουσι, συμβολικῶς, οἷον αὐτὸν ὀνομάζον τες· καὶ τοῦτον, τοῖς ἄλλοις σπένδουσιν ἕτεροι, 
 ἄ λλοι, ποταμοὺς καὶ κρήνας· καὶ πάντων μάλιστα αἰγύπτιοι, τὸ ὕδωρ προτετιμήκασι· καὶ θεοὺς ἀναγορεύουσι· καὶ ὅμως ἄλλοι· καὶ αὐτοὶ δὲ οἱ ταῦτα θρησκεύουσιν αἰγύπτιοι, τοὺς τῶν ἄλλων ῥύπους καὶ τοὺς ἑαυτῶν ἀπονίττονται τοῖς ὕδασι, καὶ τὸ λείψανον, μετὰ ἀτιμίας ἐκρίπτουσι· σχεδὸν δὲ πᾶσα ἡ τῶν αἰγυπτίων εἰδωλοποιία, τῶν παρ’ ἄλλοις θεῶν ἐστι θυσία· ὥστ’ ἂν αὐτοὺς, καὶ παρ’ αὐτῶν ἐκείνων χλευάζεσθαι· ὅτι μὴ θεοὺς, ἀλλὰ τὰ τῶν ἄλλων· ἔτι τὲ καὶ παρ’ αὐτοῖς ἀπο τροπιάσματα, καὶ θυσίας ὄντα, θεοποιοῦσι· ἤδη δέ τινες εἰς τοσαύτην ἀσέβειαν καὶ παραφροσύνην ἐξηνέχθησαν, ὡς καὶ αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους ἀνους ὧν εἰσι τύποι, καὶ μορφαὶ, τοῖς παρ’ αὐ τοῖς ψευδοθέοις, κατασφάττειν καὶ θυσίας προσάγειν· καὶ οὐχ ὁρῶσιν οἱ κακοδαίμονες, ὅτι τὰ σφαγιαζόμενα θύματα, ἀρχέτυπά εἰσι τῶν ὑπ’ αὐτῶν πλασθέντων καὶ προσκυνου μένων θεῶν· καὶ οἷς προσάγουσι τοὺς ἀνθρώπους ἀνους · σχεδὸν γὰρ τὰ ὅμοια τοῖς ὁμοίοις· ἢ μᾶλλον τὰ κρείττονα τοῖς ἐλάττοσι προσάγουσιν· ἔμψυχα γάρ, ἀψύχοις θύουσι· 
 κ αὶ λογικὰ, τοῖς ἀκινή τοις προσάγουσι· σκύθαι γὰρ οἱ καλούμενοι ταῦρ ο ι, καὶ τῇ παρ’ αὐτοῖς παρθένω καλουμένη, τοὺς ἀπὸ ναυαγίων καὶ ὅσους ἂν λάβωσι τῶν ἑλλήνων, εἰς θυσίαν ἀναφέρουσι· τοσοῦτον ἀ σεβοῦντες κατὰ τῶν ὁμογενῶν ἀνθρώπων ἀνων , καὶ οὕτως ἐλέγχοντες τῶν θεῶν αὐτῶν τὴν ὠμότητα, ὅτι οὓς ἡ πρόνοια ἀπὸ θαλάσ σης ἐκ κινδύνων διέσωσε, τούτους αὐτοὶ κατασφάττουσι· μονονουχὶ, κατὰ τῆς προνοίας γινόμενοι· ὅτι τὴν ἐκείνην εὐεργεσίαν, τῇ ἑαυτῶν θηριώδη ψυχῆ κατακρίπτουσιν· ἄλλοι δὲ τῷ ἄρρει ἐπειδὰν ἐκ πολέμων ἐπανέλθωσι, καὶ νίκας φέρωσι, το τηνικαῦτα εἰς ἑκατοντάδας διελόντες τοὺς ληφθέντας, καὶ ἀφ’ ἑκάστης, ἕνα λαμβάνοντες, τοσού τους κατασφάττουσιν· ὅσους ἂν κατὰ μίαν ἑκατοντά δα ἐκλέξωνται· οὐ μόν ον οι 
 δὲ σκύθαι διὰ τὴν ἐν βαρβά ροις ἔμφυτον αὐτοῖς ἀγριότητα, τὰ τοιαῦτα μυσαρὰ δρῶσιν· ἀλλ’ ἴδιόν ἐστι τῆς τῶν εἰδώλων καὶ δαιμόνων κα κίας τοῦτο τὸ δράμα· καὶ γὰρ αἰγύπτιοι, ἔθυον μὲν πά λαι τῇ ἥρα τοιαῦτα σφάγια· φοίνικες δὲ καὶ κρῆτες, τὸν κρόνον ἐν ταῖς τεκνο θυσίας θυσίαις ἑαυτῶν, ἱλάσκοντο· 
 
 κ αὶ οἱ πάλαι δὲ ῥωμαῖοι, τὸν καλούμενον λατιάριον λατηάριον δῖα, ἀνθρωποθυσίαις ἐθρήσκευον· καὶ ἄλλοι, ἄλλως· καὶ πάντες ἁπλῶς, ἐμίαινον καὶ ἐμιαίνοντο· ἐμιαίνον το μὲν αὐτοὶ, δρῶντες τὰ φονικὰ· ἐμίαινον δὲ τοὺς ἑαυ τῶν ναοὺς, τοιαύταις καπνίζοντες θυσίαις· ἀπὸ δὲ τούτων, τὰ κακὰ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις , εἰς πλῆθος ἔφθασεν· ὁρῶντες γὰρ ἐν τούτοις τοὺς παρ’ αὐτοῖς ἡδομένους δαίμονας, εὐθέως καὶ αὐτοὶ τοῖς τοιούτοις πλημμελήμασι, τοὺς ἑαυτῶν θε οὺς ἐμιμήσαντο· ἴδιον ἠγούμενοι κατόρθωμα, τὴν πρὸς τὰ κρείττονα ὡς αὐτοὶ νομίζουσι μίμησιν· ἔνθεν ἀνδροφο νίαις καὶ τεκνοκτονίαις· καὶ πάσαις ἀσελγείαις ἠτ τήθησαν οἱ ἄνθρωποι ἄνοι · καὶ γὰρ σχεδὸν πᾶσα πόλις, πάσης ἀσελγείας ἐστὶ μεστὴ· δι’ ὁμοιότητα τρόπων τῶν παρ’ αὐ τοῖς θεῶν γινομένη· καὶ οὐκ ἔστι σώφρων ἐν τοῖς εἰδώλοις, εἰ μὴ μόνος ὁ παρ’ αὐτοῖς ἐπ’ ἀσελγεία μαρτυρούμενος· γυναῖκας ἐν εἰδωλείοις τῆς φοινίκης, πάλαι προεκα θέζοντο· παρεχόμεναι τοῖς ἐκεῖ θεοῖς αὐτῶν, τὴν τοῦ σώ ματος ἑαυτῶν μισθαρνίαν· νομίζουσαι τῇ πορνεία, τὸν 
 θεὸν θν ἑαυτῶν ἱλάσκεσθαι· καὶ εἰς εὐμένειαν ἄγειν αὐτῶν διὰ τούτων· ἄνδρες δὲ τὴν φύσιν ἀρνούμενοι· καὶ μ ὴ η κέτ’ εἶναι θέλοντες ἄρρενες, τῶν γυναικῶν πλάττονται φύσιν· ὡς 
 
 ὡ ς ἐκ τούτων καταθύμια καὶ τιμὴν, τῇ μητρὶ μρι τῶν παρ’ αὐτοῖς λεγομένων θεῶν ποιοῦντες· πάντες δὲ ὁμοῦ, τοῖς αἰσχίστοις βιοῦσι καὶ τοῖς χείροσιν ἑαυτοῖς ἀμιλλῶνται· καὶ ὡς εἶπεν ὁ ἅγιος τοῦ χριστοῦ χῦ διάκονος παῦλος, αἵ τε γὰρ θήλειαι αὐτῶν, με τήλλαξαν τὴν φυσικὴν χρῆσιν εἰς τὴν παρὰ φύσιν· ὁμοίως δὲ καὶ οἱ ἄρρενες, ἀφέντες τὴν φυσικὴν χρῆσιν τῆς θηλείας, ἐξεκαύθησαν, ἐν τῇ ὀρέξει αὐτῶν εἰς ἀλλήλους· ἄρρενες ἐν ἄρρεσι, τὴν ἀσχημοσύνην αὐτῶν κατεργαζόμενοι· ταῦτα δὲ καὶ τὰ τοιαῦτα πράσσοντες, ὁμολογοῦσι καὶ ἐλέγχου σι καὶ τοὺς λεγομένους αὐτῶν θεοὺς, τοιοῦτον ἐσχηκέναι τὸν βίον· ἐκ μὲν γὰρ διὸς, τὴν παιδοφθορίαν καὶ τὴν μοιχείαν· ἐκ δὲ ἀφροδίτης, τὴν πορνείαν· καὶ ἐκ μὲν ῥέας, τὴν ἀσέλγειαν· ἐκ δὲ ἄρεος, τοὺς φόνους· 
 κ αὶ ἐξ ἄλ λων, ἄλλα τοιαῦτα μεμαθήκασι· ἃ οἱ νόμοι μὲν, κολάζου σι· πᾶς δὲ σώφρων ἀνὴρ, ἀποστρέφεται· ἆρ’ οὖν τούτοις ἄξιόν ἐστι τούτους νομίζειν εἶναι θεοὺς, τοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας, καὶ μὴ μᾶλλον ἀλογωτέρους, καὶ τῶν ἀ ψύψων ψύχων ἀψυχωτέρους οἰκτείρειν; εἰ γὰρ ἐλογίζοντο τῆς ἑαυτῶν ψυχῆς τὸν νοῦν, οὐκ ἂν ἐν τούτοις καταπεπτώκεισαν 
 ὅλλοι πρηνεῖς, καὶ τὸν ἀληθινὸν ἠρνοῦντο τοῦ χριστοῦ χυ 
 πατέρα πρα 
 θεόν θν · ἄλ λ’ ἴσως οἱ ἐπαναβεβηκότες τούτων καὶ περὶ τὴν κτίσιν ἐπ τοημένοι, δυσωπούμενοι τοῖς περὶ τῶν βδελυγμάτων ἐλέγ χοις (εἰ)δώλοις , εὐκατάγνωστα μὲν καὶ εὐέλε γ κτα παρὰ πᾶσιν ὄντα ταῦτα, οὐκ ἀρνήσονται καὶ αὐτοὶ· ἐκείνην δὲ αὐτοῖς ἀσφαλῆ τὴν δόξαν· καὶ ἀναντίρρητον εἶναι οἰ ι ή σονται, τὴν πρὸς τὸν κόσμον καὶ τὰ τοῦ κόσμου μέρη θρησκείαν· καυ χήσονται γὰρ, οὐχ ὡς λίθους καὶ ξύλα· καὶ μορφὰς ἀ νθρώπων καὶ ἀλόγων· πτηνῶν τὲ καὶ ἑρπετῶν, καὶ τετραπόδων ἁπλῶς, ἀλλ’ ἥλιον καὶ σελήνην· καὶ πάντα τὸν κατ’ οὐ ρανὸν κόσμον· καὶ γῆν αὖ πάλιν· καὶ σύμπασαν τοῦ ἀ γροῦ τὴν φύσιν σέβοντες καὶ θρησκεύοντες· καὶ φήσου σι μὴ δύνασθαί τινας ἀποδεῖξαι, καὶ τούτους μὴ εἶναι φύσει θεοὺς· πᾶσιν ὄντος φανεροῦ, ὅτι οὔτε ἄψυχα οὔτε ἄλογα τυγχάνει· ἀλλὰ καὶ τῶν ἀνθρώπων ἀνων ὑπεραίρει φύσιν· 
 τὸ τῷ τὰ μὲν, ἐν οὐρανοῖς οὐνοῖς · τὰ δὲ, ἐπὶ τῆς γῆς κατοικεῖν· ἄξιον δὲ καὶ περὶ τούτων ἰδεῖν καὶ διερευνῆσαι· πάντως γὰρ καὶ ἐν τούτοις εὑρήσει ὁ λόγος τὸν ἔλεγχον, ἀληθῆ κατ’ αὐτῶν. 
 π ρὶν δὲ ἰδεῖν ἡμᾶς, καὶ τῆς ἀποδείξεως ἄρξασθαι, ἀρ κεῖ τὴν κτίσιν αὐτὴν ἡ κτίσις αὐτὴ , κατ’ αὐτῶν μονονουχὶ βοῆσαι καὶ δεῖξαι τὸν αὐτῆς ποιητὴν καὶ δεσπότην· καὶ δημιουργὸν θεὸν θν , τὸν καὶ ταύτης καὶ τοῦ παντὸς βασιλεύοντα· τὸν πατέρα πρα τοῦ κυρίου κυ 
 ἡμῶν ἰησοῦ ἰῦ 
 χριστοῦ χῦ · ὃν ἀποστρέφονται μὲν, οἱ δοκησίσοφοι· τὴν δὲ παρ’ αὐτοῦ γενομένην κτίσιν, προσκυνοῦσι καὶ θεοποι οῦσι· καίτοι, προσκυνοῦσαν, καὶ αὐτὴν καὶ ὁμολογοῦσαν, ὃν ἐκεῖνοι δι’ αὐτὴν ἀρνοῦνται κύριον κν · οὕτω γὰρ τοὺς ἀνθρώπους ἀνους εἰς τὰ ταύτης μέρη κεχηνότας καὶ θεοὺς νομίζοντας τ τ αῦτα, δυσωπήση ἂν καλῶς αὐτοὺς ἡ τῶν μερῶν προσάλληλα χρεία ι · γνωρίζει δὲ καὶ σημαίνει τὸν καὶ αὐτῶν ὄντα κύριον κν καὶ ποιητὴν, τὴν τὸν τοῦ λόγου πατέρα πρα , τῆ ἀναντιρρήτω προστά ξει τῆς εἰς αὐτὸν ὑπακοῆς· ἧ φησιν ἡ θεία νομοθεσία, οἱ 
 οὐρανοὶ οὐνοὶ διηγοῦνται δόξαν θεοῦ θῦ · ποίησιν δὲ χειρῶν αὐτοῦ, ἀ ναγγέλλει τὸ στερέωμα· πίστις δὲ τούτων, οὐκ ἀφανὴς· ἀλ λὰ καὶ λίαν ἐναργής ἐστι, τοῖς τὸν ὀφθαλμὸν τῆς διανοίας, μὴ πάντη πεπληρωμένον πεπηρωμένον ἔχουσιν· εἰ γάρ τις καθ’ ἑαυτὰ μέρη τῆς κτίσεως λάβοι καὶ ἕκαστον ἰδία νοήσοι, οἷον ἥλιον καθ’ ἑαυτὸν μόνον, καὶ σελήνην χωρὶς καὶ γῆν αὖ καὶ ἀέρα, καὶ τὴν θερμὴν, καὶ ψυχρὰν καὶ ξηρὰν, καὶ ὑ γρὰν οὐσίαν διελὼν ἀπὸ τῆς πρὸς ἄλληλα συναφῆς, ἕκαστον ἐκλάβοι καθ’ ἑαυτὸ καὶ ἰδία θεωρήσειεν, εὑρήσει πάντως μηδὲν ἱκανούμενον ἑαυτῶ· ἀλλὰ πάντα τῆς τῶν ἄλλων χρείας δεόμενα, καὶ ταῖς παρ’ ἀλλή παρ’ ἀλλήλων ἐπικουρία ι ς συνιστάμενα· ἥλιος μὲν γὰρ, τῷ σύμπαντι οὐρανῷ οὐνῷ περιφέρεται καὶ ἐμπεριέχεται· καὶ ἐκτὸς τῆς ἐκείνου κυκλὸφορίας, οὐκ ἄν ποτε γένοιτο· σελήνη δὲ καὶ τὰ ἄλλα ἄστρα, μαρτυροῦσι τὴν παρὰ ἡλίου γινομένην αὐτοῖς ἐπικουρίαν· γῆ δὲ πάλιν, οὐκ ἄνευ ἄνευ ὑετῶν τοὺς καρποὺς ἀποδιδοῦσα φαίνεται· οἱ δὲ ὑετοὶ χωρὶς τῆς τῶν νεφελῶν χρείας, οὐκ ἂν καταβαῖεν ἐπὶ γῆς· ἀλλ’ οὐδὲ 
 νεφέλη νέφη χωρὶς τοῦ ἀέρος καθ’ ἑαυτὰ ἂν φανείη καὶ συσταίη ποτὲ· ὅτε ἀὴρ, οὐχ ὑφ’ ἑαυτοῦ· ἀλλ’ ὑπὸ μὲν τοῦ αἰθέρος διακαίεται· ὑπὸ δὲ τοῦ ἡλίου καταλαμπόμενος, λαμπρύ νεται· 
 κ αὶ πηγαὶ μὲν καὶ ποταμοὶ, οὐκ ἄνευ τῆς γῆς συ στήσονταί ποτε· γῆ δὲ, οὐκ ἐφ’ ἑαυτῆς ἐρηρεῖσθαι · ἀλλ’ ἐπὶ μὲν τὴν τῶν ὑδάτων οὐσίαν συνέστηκεν· ἐμπεριέχεται δὲ καὶ αὕτη, κατὰ τὸ μέσον συνδεθεῖσα τοῦ παντὸς· ἥ τε θάλασσα καὶ ὁ ἔξωθεν περὶῥρέων τὴν σύμπασαν γῆν μέ γας ὠκεανὸς, ὑπὸ ἀνέμων κινεῖται καὶ φέρεται, ὅποι δ’ ἂν αὐτὸν ἡ τῶν ἀνέμων προσ ῤ ρήση βία· καὶ αὐτοὶ δὲ οἱ ἄνεμοι, οὐκ ἐν ἑαυτοῖς, ἀλλὰ κατὰ τοὺς περὶ τούτων εἰπόντας, ἐκ τῆς πρὸς τ ὸν ἀέρα τοῦ αἰθέρος διακαύσεως καὶ θερμότη τος, ἐν αὐτῷ τῷ ἀέρι συνίστανται καὶ δι’ αὐτοῦ πανταχοῦ πνέ ουσι· περὶ γὰρ τῶν τεσσάρων στοιχείων ἐξ ὧν καὶ συνέστηκεν ἡ τῶν σωμάτων φύσις, τὴν θερμὴν λέγω, καὶ τὴν ψυχρὰν, ξηράν τε καὶ ὑγρὰν οὐσίαν, τίς τοσοῦτον ἀπέστραπται τὴν διάνοιαν, ὥστε μὴ εἰδέναι ὅτι ὁμοῦ μὲν συνημμένα ταῦτα συνίστανται, διαιρούμενα δὲ καὶ καθ’ ἑαυτὰ γινόμενα, λοιπὸν καὶ ἀλλήλων εἰσὶν ἀναιρετικὰ ταῦτα, κατὰ τὴν τοῦ πλεονά ζοντος ἐν αὐτοῖς ἐπικράτειαν· θερμόν τε γάρ, ὑπὸ ψυχροῦ πλεο νάσαντος, ἀναιρεῖται· καὶ ψυχρὸν πάλιν, ὑπὸ τῆς θερμῆς ἀφανίζεται δυνάμεως· ξηρόν τε αὖ ὑπὸ τοῦ ὑγροῦ δι υγραίνεται· καὶ τοῦτο, ὑπὸ τοῦ ἑτέρου ξηραίνεται· πῶς οὖν ταῦτα ἂν εἶεν θεοί, δεόμενα τῆς παρ’ ἑ κα τέρων ἐπ ε ι κουρείας· ἢ πῶς παρὰ τούτων αἰτεῖσθαί τι προσῆκεν, καὶ αὐτῶν ἀπαιτούντων παρ’ ἀλλήλων τὴν εἰς ἑαυτὰ χρείαν· εἰ γὰρ περὶ θεοῦ θῦ λόγος ἐστὶ μηδενὸς αὐτὸν ἐπιδεᾶ εἶναι, ἀλλ’ αὐτάρ κη, καὶ πλήρη ἑαυτοῦ καὶ ἐν αὐτῷ τὰ πάντα συστήκειν , καὶ μᾶλλον αὐτὸν τοῖς πᾶσιν ἐπιδιδόναι, πῶς ἥλιον καὶ σελήνην καὶ τὰ ἄλλα μέρη τῆς κτίσεως οὐκ ὄντα τοιαῦτα, ἀλλὰ καὶ λειπό μενα τῆς ἀλλήλων χρείας, 
 ἀ α ναγορεύειν 
 ἄξιον ἄξιον θεοὺς· ἀλλ’ ἴσως διαιρούμενα μὲν καὶ καθ’ ἑαυτὰ λαμβανόμενα, ἐπιδεῆ εἶναι αὐτὰ· καὶ αὐτοὶ συνολογο συνομολο 
 
 γοῦσι τῆς ἀποδείξεως πρὸ ἐπ’ 
 ὀφθαλμῶν οὔσης· ὁμοῦ δὲ πάντα συνάπτοντες καὶ ὡς ἓν ἀποτελοῦντες μέγα σῶ μα, τὸ ὅλον θεὸν εἶναι φήσουσι· συστάντος γὰρ τοῦ ὅλου, οὐκ ἔτι μὲν ἔξωθεν αὐτοῖς χρεία γενήσεται· ἑαυτῷ δὲ τὸ ὅλον ἱκανὸν καὶ αὔταρκες γενήσεται πρὸς πάντα, λέξουσιν οἱ δο κησίσοφοι, ἵνα καὶ ἐντεῦθεν ἐλεγχθῶσιν· οὗτος δὲ ὁ λό γος, καὶ μᾶλλον αὐτῶν τὴν ἀσέβειαν μετὰ μεγάλης ἀπαι δευσίας, οὐκ ἔλαττον τῶν πρόσθεν ἀποδείξει· εἰ γὰρ τὸ καθ’ ἕ καστον συναφθὲν τὸ ὅλον ἀναπληροῖ, καὶ τὸ ὅλον ἐκ τῶν καθ’ ἓν συνίστανται, τὸ ὅλον ἄρα, ἐκ μερῶν συνέστη· καὶ ἕκαστον τοῦ ὅλου μέρος τυγχάνει· τοῦτο δὲ τῶν περὶ θεοῦ θῦ ἐννοιῶν, πολ λὺ πόρρωθεν καθέστηκεν· ὁ γὰρ θεὸς θς , ὅλον ἐστὶ, καὶ οὐ μέρη· καὶ οὐκ ἐκ διαφόρων συνέστηκεν· ἀλλ’ αὐτὸς τῆς πάντων συ στάσεως ἐστὶ ποιητὴς· θέα γὰρ ὅσην ἀσέβειαν κατὰ τοῦ θείου ταῦτα λέγοντες ἐξηγοῦνται· εἰ γὰρ ἐκ μερῶν συνέ στηκε, πάντως αὐτὸς ἑαυτοῦ ἀνόμοιος φανήσεται· καὶ ἐξ ἀνομοίων ἔχων τὴν συμπλήρωσιν· εἰ γὰρ ἥλιος ἐστίν, οὐκ ἔστι σελήνη· καὶ εἰ σελήνη ἐστὶν, οὐκ ἔστι γῆ· καὶ εἰ γῆ τυγχάνει, οὐκ ἂν εἴη θάλασσα· καὶ οὕτως ἀφ’ ἑκάστου λαμβά νων ἄν τις, εὑρήσει τὴν ἀτοπίαν τοῦ τοιούτου αὐτῶν λόγου· τοῦτο δ’ ἄν τις καὶ ἐκ τοῦ καθ’ ἡμᾶς ἀνθρωπίου σώματος ἰδὼν, καταγνοίη τούτων· 
 ὡ ς γὰρ ὁ ὀφθαλμὸς, οὐκ ἔστιν ἀκοὴ, οὐδὲ ἀκοὴ χείρ, οὐδὲ ἡ γαστὴρ ἐστὶ στέρνα, οὐδ’ αὖ πάλιν ὁ αὐχήν ἐστι ποὺς, ἀλλ’ ἕκαστον τούτων ἰδίαν ἔχει τὴν ἐνέργειαν, καὶ ἐκ τούτων διαφόρων ὄντων, ἓν συνίσταται σῶμα, συνημμένα μὲν ἔχων τὰ μέρη κατὰ τὴν χρείαν, διαιρούμενα δέ, κατὰ τὴν τοῦ χρόνου παρουσίαν, ὅταν ἡ φύσις ἡ συνάξασα ταῦτα διέ λη, ὡς ὁ προστάξας θεὸς θς βούλεται, οὕτως, συγγνώμην δὲ ὁ λό γος ἐχέτω, παρ’ αὐτοῦ κρείττονος· εἰ τὰ μέρη τῆς κτίσεως συνάπ τοντες εἰς ἓν σῶμα, θεοὺς θεὸν ἀναγορεύσουσιν, ἀνάγκη, αὐτὸν μὲν καθ’ ἑαυτὸν, ἀνόμοιον ἑαυτῷ εἶναι ὥσπερ ἐδείχθη· διαιρεῖ σθαι δὲ πάλιν κατὰ τὴν τῶν μερῶν εἰς τὸ μερίζεσθαι γενομένην φύσιν· καὶ ἄλλως ὅλως δ’ ἄν τις αὐτῶν ἐλέγξειε τὴν ἀθεότητα κατὰ τὴν τῆς ἀληθείας θεωρίαν· εἰ γὰρ ὁ θεὸς ἀσώματός ἐστι καὶ ἀό ρατος καὶ ἄψαυστος τῇ φύσει, πῶς σῶμα τὸν θεὸν ἐπινοοῦσι· καὶ τὰ φαινόμενα τοῖς ὀφθαλμοῖς, καὶ ὧν ψαύομεν τῇ χειρί, θρησ κεύουσι τῆ θεοῦ τιμῆ· καὶ πάλιν· εἰ ὁ περὶ θεοῦ κρατεῖ λόγος, δυνατὸν αὐτὸν εἶναι κατὰ πάντα· 
 κ αὶ μ ὴ η δὲν μὲν αὐ τοῦ κρατεῖν αὐτὸν δὲ τῶν πάντων κρατεῖν καὶ δεσπόζειν, πῶς οἱ τὴν κτίσιν θεοποιοῦντες, οὐχ ὁρῶσιν αὐτὴν ἐκτὸς οὖσαν τοῦ τοι ούτου περὶ θεοῦ ὅρου· ἡλίου μὲν γὰρ ὑπὸ γῆν γενομένου, τὸ φῶς ἡ γῆ σκιάζει μὴ ὁρᾶσθαι· σε λ ήνη δὲ μεθ’ ἡμέραν, ὁ ἥλιος ἐπι κρύπτει τῇ τοῦ φωτὸς λαμπηδόνι· καὶ γῆς μὲν τοὺς καρποὺς, πολλάκις χάλαζα β λ άπτει· τὸ πῦρ δὲ δὲ πῦρ εἰ γένοιτό τις ὑδάτων πλημμύρα, σβέννυται· καὶ χειμῶνα μὲν, ἔαρ παραγκωνίζε ται· θέρος δὲ, τὸ ἔαρ ὑπερβῆναι τοὺς ὅρους, οὐκ ἐπιτρέπει· καὶ αὐτὸ πάλιν ὑπὸ τοῦ μετοπώρου κωλυόμενον, τὰς ἰδίας ὥρας ἐξέρ χεται χεσθαι · εἴπερ οὖν ἦσαν θεοὶ, ἔδει τούτους, μὴ ἀπ’ ἀλ 
 ἀπ’ ἀλλήλων ἡττᾶσθαι καὶ περι ὑπο κρύπτεσθαι, ἀλλὰ πάντοτε ἀλλήλοις συνεῖναι· 
 κ αὶ κοινὰς ἅμα τὰς ἐνεργείας ἐπιτελεῖν· ἔδει μεθ’ ἡμέραν καὶ μετὰ νύκτα, ἥλιον ὁμοῦ καὶ σελήνην καὶ τὸν ἄλλον τῶν ἀστέρων χορὸν, ἴσως ἔχειν τὸ φῶς· καὶ τοῦτο πᾶσι λάμπειν καὶ παρ’ αὐτῶν καταυγάζεσθαι· ἔδει θέρος ὁμοῦ καὶ χειμῶνα καὶ ἔαρ, καὶ μετώπωρον ἀπαραλάκτως καὶ κατὰ τὸ αὐτὸ συνίστασθαι· ἔδει τὴν θάλασσαν, ταῖς πη γαῖς ἐπιμίγνυσθαι, καὶ κοινὸν ἀνθρώποις ἀνοις τὸ πόμα παρέχειν· ἔδει νηνεμίας καὶ τῶν ἀνέμων τὰς πνοὰς ἐν ταυτῷ γίνεσθαι· ἔ δει τὸ πῦρ ὁμοῦ καὶ τὸ ὕδωρ, κοινὴν καὶ μίαν ἀνθρώποις ἀνοις παρέ χειν τὴν χρείαν· οὐδὲ γὰρ οὐδὲ βλάβην ἄν τις ἐξ αὐτῶν ὑ πέμεινεν θεῶν ὄντων κατ’ αὐτοὺς· καὶ μηδὲν ἐπὶ βλάβη, ἐπ’ ὠφελεία δὲ μᾶλλον πάν των τα ποιούντων· εἰ δὲ ταῦτα γί νεσθαι ἀδύνατον, διὰ τὴν πρὸς ἄλληλα ἐναντιότητα, πῶς οἷόν τε ταῦτα ἀλλήλοις ἐναντία καὶ μαχόμενα, καὶ μὴ δυνά μενα ἀλλήλοις συστῆναι, ἔτι θεοὺς ὀνομάζειν ἢ θεοῦ θῦ θρησ κεύεσθαι τιμαῖς· 
 τ ὰ δὲ πρὸς ἑαυτὰ ἀσύμφωνον τὴν φύσιν ἔχοντα, πῶς ἂν ἄλλοις εὐχομένοις, εἰρήνην παρέχοιεν, καὶ ὁμονοίας αὐτοῖς γένοιντο πρυτάνεις· οὔτε οὖν ἥλιος εἰκό τως, οὔτε σελήνη οὔτε ἄλλό τι μέρος, τῆς κτίσεως· πολλῶ δὲ πλέον, οὐδὲ τὰ ἐν λίθοις καὶ χρυσῶ, καὶ ταῖς ἄλλαις ὕ λαις ἀγάλματα· οὐδὲ οἱ παρὰ ποιηταῖς μυθευόμενοι ζεὺς καὶ ἀπόλλων, καὶ οἱ ἄλλοι εἶεν ἀληθῶς θεοί, ὡς ὁ λόγος ἀπέδει ξεν· ἀλλὰ τὰ μὲν αὐτῶν, μέρη τῆς κτίσεως ἐστί· τὰ δὲ αὐτῶν, ἄψυχα τυγχάνει· τὰ δὲ, μόνον ἄνθρωποι ἄνοι θνητοὶ γεγόνασι· διὸ καὶ ἡ περὶ ταῦτα θρησκεία καὶ θεοποιία, οὐκ εὐσεβείας· ἀλλ’ ἀ θεότητος καὶ πάσης ἀσεβείας ἐστὶν εἰσήγησις καὶ μεγάλης πλάνης ἔλεγχος, ἀπὸ τῆς πρὸς τὸν ἕνα καὶ μόνον ἀληθι νὸν θεὸν θν γνώσεως λέγω δὴ, τὸν τοῦ χριστοῦ χῦ 
 πατέρα πρα · ὅτε τοίνυν ταῦθ’ οὕτως ἐλέγχεται καὶ δέδεικται ἡ παρὰ τοῖς ἕλλησιν εἰδωλω λατρία, πάσης ἀθεότητος οὖσα μεστὴ, καὶ οὐκ ἐπ’ ὠφελεία ἀλλ’ ἐπ’ ἀπωλεία τῷ βίῳ τῶν ἀνθρώπων ἀνων εἰσαχθεῖσα, φέρε λοιπὸν ὡς ἐξαρ χῆς ὁ λόγος ἐπηγγείλατο τῆς πλάνης διελεγχείσης, τὴν τῆς ἀ ληθείας ὁδὸν ὁδεύσωμεν καὶ θεωρήσωμεν τὸν ἡγεμόνα καὶ δη μιουργὸν, τὸν τοῦ πατρὸς πρς λόγον· ἵνα δι’ αὐτοῦ καὶ τὸν τούτου πατέρα πρα 
 
 θεὸν θν κατανοήσωμεν· καὶ γνῶσιν ἕλληνες, ὅσον τῆς ἀληθείας ἑαυτοὺς ἀπεσχοίνισαν· 
 τ ὰ μὲν προειρημένα, οὐδὲν ἕτερον, ἢ π λ άνη τῷ βίῳ διηλέγχθη· ἡ δὲ τῆς ἀληθείας ὁδὸς, πρὸς τὸν ὄντως ὄντα θεὸν θν ἕξει τὸν σκοπόν· πρὸς δὲ τὴν ταύ της γνῶσιν καὶ ἀκριβῆ κατάληψιν, οὐκ ἄλλων öeστὶν ἡμῖν χρεία· ἀλλ’ ἡμῶν αὐτῶν· οὐδ’ ὥσπερ ἐστὶν αὐτὸς ὁ θεὸς θς ὑπεράνῳ πάντων, οὕτῳ καὶ ἡ πρὸς τοῦτ ω ο ν ὁδὸς, πόρρωθεν ἢ ἔξωθεν ἡμῶν ἐστιν· ἀλλ’ ἐν ἡμῖν ἐστι καὶ ἀφ’ ἡμῶν εὑρεῖν τὴν ἀρχὴν δυνατὸν· καθὼς καὶ μωϋσῆς ἐδίδασκε λέγων, τὸ ῥῆμα τῆς πίστεως, ἐντὸς τῆς καρδίας σου ἐστὶν· ὅπερ σημαίνων καὶ ὁ σωτὴρ σηρ καὶ βεβαιῶν, ἔ λεγεν· ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ θῦ ἐντὸς ὑμῶν ἐστιν· ἔνδον γὰρ ἐν ἑ αυτοῖς ἔχοντες τὴν πίστιν καὶ τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ θῦ , δυνάμε θα ταχέως θεωρῆσαι, καὶ νοῆσαι, τὸν τοῦ παντὸς βασιλέα τοῦ πατρὸς πρς 
 σωτήριον σρίον λόγον· καὶ μὴ προφασιζέσθωσαν ἕλληνες οἱ τοῖς εἰδώλοις λατρεύοντες· μὴ δὲ ἄλλός τις ἑαυτὸν ἀπατάτῳ, ὡς τὴν τοιαύτην ὁδὸν οὐκ ἔχων, καὶ διὰ τοῦτο τῆς ἀθεότητος αὐ τοῦ πρόφασιν εὑρίσκων· πάντες γὰρ, εἰς αὐτὴν ἐπιβεβήκα μεν καὶ ἔχομεν · εἰ καὶ μὴ πάντες αὐτὴν ὁδεύειν, ἀλλὰ παροδεύειν ἐκ βαίνοντες θέλουσιν διὰ τὰς ἔξωθεν αὐτοὺς ἐλκούσας ἡ δονὰς τοῦ βίου· καὶ εἴ τις ἂν ἔροιτο, τίς ἂν εἴη αὕτη φημὶ δὴ τὴν ἑκάστου ψυχὴν εἶναι, καὶ τὸν ἐν αὐτῇ νοῦν· δι’ αὐτοῦ γὰρ μόνου δύναται θεὸς θς θεωρεῖσθαι καινοεῖσθαι· 
 ἐ κ τὸς εἰ μὴ ὥσπερ τὸν θεὸν θν ἠρνήσαντο, οὕτως καὶ ψυχὴν ἔχει ν παραι τήσονται οἱ ἀσεβεῖς· εἰκότως τοῦτο πρὸ τῶν ἄλλων λέγοντες, οὐ γὰρ ἐχόντων ἐστί νοῦν, ἀρνεῖσθαι τὸν τούτου ποιητὴν καὶ δη μιουργὸν θεὸν θν · ὅτι μὲν οὖν ψυχὴν ἕκαστος ἀνθρώπων ἀνων ἔχει, καὶ ταύτην λογικὴν, καὶ τοῦτο ἀναγκαῖον ἐστὶ δεῖξαι δι’ ὀλίγων διὰ τοὺς ἀκεραίους· ἐπεὶ μάλιστα τινὲς τῶν αἱρέσεων ἀρνοῦνται καὶ τοῦτον οἰόμενοι, μὴ δὲν πλέον εἶναι τὸν ἄνθρωπον ἄνον , ἢ τὸ φαινόμενον εἶδος τοῦ σώματος· ἵνα ταύτης δειχθείσης, φα νερώτερον δι’ ἑαυτῶν, τὸν κατὰ τῶν εἰδώλων ἔλεγχον ἔχειν· δυνηθῶσι· πρῶτον μὲν, οὖν οὐ μικρὸν γνώρισμα τοῦ λογικὴν εἶ ναι τὴν τῶν ἀνθρώπων ἀνων ψυχὴν ἐκ τοῦ πρὸς τὰ ἄλογα διαλάττειν αὐτὴν· 
 δ ιὰ τοῦτο γὰρ ἐκεῖνα μὲν ἄλογα καλεῖν ἡ φύσις εἴωθεν, ἐπειδὴ τῶν ἀνθρώπων ἀνων τὸ γένος ἐστὶ λογικὸν· ἔπειτα δὲ καὶ τοῦτο πρὸς ἀ πόδειξιν, οὐ τὸ τυχὸν ἂν εἴη, ἐκ τοῦ μόνον τὸν ἄνθρωπον ἄνον τὰ ἔξωθεν ἑαυτοῦ λογίζεσθαι, καὶ ἐνθυμεῖσθαι τὰ μὴ παρόντα· καὶ πάλιν ἐπιλογίζεσθαι·, καὶ κρίσει, τὸ κρεῖττον τῶν λογισμῶν αἰρεῖσθαι· τὰ μὲν γὰρ ἄλογα, μόνα τὰ παρόντα βλέπει· καὶ πρὸς μόνα τὰ ἐν ὀφθαλμοῖς ὁρμᾶ, κἂν μετὰ ταῦτα τὴν βλάβην ἔχη· ὁ δὲ ἄνθρωπος ἄνος , οὐ πρὸς τὰ βλεπόμενα ὁρμᾶ, ἀλλὰ τῷ λογισμῶ, τὰ διὰ τῶν ὀφθαλμῶν ὁρώμενα κρίνει· πολλάκις γοῦν ὁρ μήσας, κεκράτηκε τῷ λογισμῷ· καὶ λογισάμενος, πάλιν ἐ πελογίσατο· καὶ αἰσθάνεται ἕκαστος, εἰ τῆς ἀληθείας γένοι το φίλος, ὅτι ἄλλος παρὰ τὰς σωματικὰς αἰσθήσεις ἐστὶν, ὁ τῶν ἀνθρώπων ἀνων νοῦς· διατοῦτο γοῦν ὡς ἄλλος ὢν, αὐτῶν τῶν αἰ σθήσεων γίνεται κριτὴς· καὶ ὧν αἱ ἐ κεῖναι ἀντιλαμβάνονται, ταῦτα οὗτος διακρίνει· 
 κ αὶ ἀναμιμνήσκει· καὶ δείκνυσιν αὐταῖς, τὸ κρεῖττον· ὀφθαλμοῦ μὲν γάρ ἐστι τὸ ὁρᾶν· καὶ ὤτων, τὸ ἀκούειν· καὶ στόματος γεύεσθαι· καὶ ῥι νὸς· ὁδμῶν ἀντιλαμβάνεσθαι· καὶ χειρῶν τὸ ἅπτεσθαι· ἀλλ’ ἃ δεῖ ὁρᾶν καὶ ἀκούειν· καὶ ὧν ἅπτεσθαι δεῖ καὶ γεύε σθαι καὶ ὁδμᾶσθαι, οὐκέτι τῶν αἰσθήσεών ἐστὶν, ἀλλὰ τῆς ψυχῆς, καὶ τοῦ ταύτης νοῦ διακρῖναι· ἀμέλει καὶ ξί φους λαβέσθαι δύναται ἡ χεὶρ· καὶ δηλητηρίου, γεύσασθαι τὸ στόμα· ἀλλ’ οὐκ εἶδεν ὅτι βλάπτει ταῦτα, εἰ μὴ ὁ νοῦς δια κρίνει· καὶ ἔοικέ γε τὸ τοιοῦτον, ἵνα ἐπὶ εἰκόνος αὐτὸ θεω ρήσωμεν, λύρᾳ καλῶς κατεσκευασμένῃ· καὶ τῷ ταύτην κρατοῦντι, μουσικῷ μετ’ ἐπιστήμης· ὡς γὰρ αἱ ἐν τῇ λύρα νευραὶ, ἑκάστη μὲν ἔχει τὸν ἴδιον φθόγγον, ἡ μὲν, βαρὺν, ἡ δὲ, ὀξύν, ἡ δὲ, μέσον, ἡ δὲ ὀξύτονον, ἡ δὲ, ἄλλον ἀδιά κριτος δὲ ἐστὶν αὐτῶν ἡ ἁρμονία, καὶ ἀδιάγνωστος ἡ σύνθεσις χωρὶς τοῦ ἐπιστήμονος, τότε γὰρ καὶ ἡ ἁρμονία αὐτῶν δείκνυται ὀρθὴ καὶ ἡ σύνταξις, ὅταν ὁ κατέχων πλήξη τὰς νευρὰς καὶ ἁρμονίως ἑκάστης ἅψηται, τοῦτον τὸν τρόπον καὶ τῶν αἰσθήσεων ἐν τῷ σώματι ὡς λύρας ἡρ μοσμένων· ὅταν ὁ ἐπιστήμων νοῦς αὐτῶν ἡγεμονεύη, τότε καὶ διακρίνει ἡ ψυχὴ, 
 κ αὶ οἶδεν ὃ ποιεῖ καὶ πράτ τει· τοῦτο δὲ μόνον ἴδιον ἀνθρώπων ἀνων ἐστὶ, καὶ τοῦτό ἐστι τὸ λογι κὸν τῆς ψυχῆς τῶν ἀνθρώπων ἀνων , ὧ χρωμένη, διαλλάττει τῶν ἀλόγων· καὶ δείκνυσιν ὅτι ἀληθοῦς fort(asse) ἀληθῶς· ἄλλη παρὰ τὸ φαινόμενον ἐν σώ ματι ἐστί· πολλάκις γοῦν κειμένου τοῦ σώματος ἐπὶ γῆς, τὰ ἐν οὐρανοῖς οὐνοῖς φαντάζεται καὶ θεωρεῖ ὁ ἄνθρωπος ἄνος · καὶ πολλά κις τοῦ σώματος ἡρεμοῦντος καὶ ἡσυχάζοντος καὶ καθεύ δοντος, κινεῖται ἔνδον ὁ ἄνθρωπος ἄνος , καὶ τὰ ἔξωθεν αὐτοῦ θεω ρεῖ· χώρας ἀποδημῶν καὶ περιπατῶν, καὶ ἀπαντῶν τοῖς γνωρίμοις, καὶ πολλάκις διὰ τούτων, τὰς καθ’ ἡμέραν πράξεις ἑαυτοῦ μαντευόμενος, καὶ προγινώσκων· τοῦτο δὲ τί ἂν εἴη ἕτερον, ἢ ψυχὴ λογικὴ, ἐν ἧ λογίζεται καὶ νοεῖ τὰ ὑπὲρ ἑαυτὸν ὁ ἄνθρωπος ἄνος · καὶ τοῦτο δ’ ἂν εἴη, πρὸς ἀπόδει ξιν ἀκριβῆ, τοῖς ἔτι πρὸς ἀναίδειαν τῆς ἀλογίας τε τραμμένοις· πῶς τοῦ σώματος θνητοῦ κατὰ φύσιν ὄντος λογίζεται ἄνθρωπος ἄνος τὰ περὶ ἀθανασίας· καὶ πολλάκις ἑαυ τῷ τὸν θάνατον, ὑπὲρ ἀρετῆς προσκαλεῖται· ἢ πῶς προσ καίρου τοῦ σώματος ὄντος τὰ αἰώνια φαντάζεται ὁ ἄνθρωπος ἄνος , ὥστε τῶν μὲν ἐμποδῶν ἐκποδῶν , καταφρονεῖν· εἰς ἐκεῖνα δὲ τὸν πόθον ἔχειν· τὸ μὲν οὖν σῶμα, οὐκ ἂν αὐτὸ ὑπὲρ ἑαυτοῦ τοιαῦτα λογίσηται· καὶ οὐκ ἂν τὰ ἔξωθεν ἑαυτοῦ λογί ζοιτο· θνητὸν γὰρ καὶ πρόσκαιρόν ἐστιν· ἀνάγκη δὲ ἕτε ρον εἶναι, τὸ τὰ ἐναντία καὶ παρὰ τὴν φύσιν τοῦ σώμα τος λογιζόμενον· 
 τ ί ἂν οὖν εἴη τοῦτο πάλιν, 
 εἰ ἢ ψυχὴ λογικὴ καὶ ἀθάνατος· καὶ γὰρ οὐκ ἔξωθεν ἀλλ’ ἔν δοθεν αὕτη τῷ σώματι ὡς ὁ μουσικὸς τῇ λύρα, ἐνηχῆ τὰ κρείττονα· πῶς δὲ πάλιν κατὰ φύσιν ὢν ὁ ὀφθαλμὸς εἰς τὸ ὁρᾶν, καὶ ἡ ἀκοὴ εἰς τὸ ἀκούειν, τὰ μὲν, ἀποστρέ φονται, τὰ δὲ, αἱροῦνται· τίς γὰρ ὁ τὸν ὀφθαλμὸν τοῦ ὁρᾶν ἀποστρέφων· ἢ τίς τὴν ἀκοὴν καταφύσιν οὖσαν ἀ κουστικὴν, ἀποκλείει τοῦ μὴ ἀκούειν, ἢ τίς τὴν γεῦσιν καταφύσιν οὖσαν γευστικὴν, κωλύει πολλάκις τῆς φυσι κῆς ὁρμῆς· τίς δὲ τὴν χεῖρα καταφύσιν οὖσαν εἰς τὸ ἐ νεργεῖν, ἐπέχει τοῦ ψαύειν τινὸς· τίς δὲ τὴν ὄσφρησιν καὶ αὐτὴν εἰς τὸ ὀδμᾶσθαι γενομένην, ἀποστρέφει τοῦ μὴ ἀντιλαμβάνεσθαι· τίς ὁ ταῦτα κατὰ τῶν φυσικῶν τοῦ σώματος ἐνεργῶν· 
 ἢ πῶς τὸ σῶμα τὴν φύ σιν ἀποστραφὲν, ἐπιστρέφεται πρὸς τὰς ἑτέρου συμβου λίας, καὶ πρὸς τὸ ἐκείνου νεῦμα ἡνιοχεῖται· ταῦτα γὰρ οὐδὲν ἕτερον, ἢ ψυχὴν λογικὴν ἀποδείκνυσιν, ἡγεμονεύου σαν τοῦ σώματος· οὐδὲ γὰρ ἑαυτὸ τὸ σῶμα πέφυκεν ἐλαύνειν, ἀλλ’ ὑφ’ ἑτέρου ἄγεται καὶ φέρεται· ὥσπερ οὐ δὲ ἵππος ἑαυτὸν ὑποζεύγνυσιν, ἀλλ’ ὑπὸ τοῦ κρατοῦντος ἐλαύνεται· διὰ τοῦτο γοῦν καὶ νόμοι μὲν ἀνθρώποις ἀνοις , τὰ καλὰ μὲν, πράττειν, τὴν δὲ κακίαν ἀποστρέφεσθαι· τοῖς δὲ ἀλόγοις ἀλόγιστα τὰ κακὰ μένει καὶ ἄκριτα· ἅτε δὴ τῆς λογικότητος καὶ τῆς κατὰ λόγον διανοίας, ἐκτὸς τυγχάνουσιν· εἶναι μὲν οὖν ψυχὴν λογικὴν ἐν ἀνθρώποις ἀνοις ἐκ τῶν προειρημένων νομίζω δεδεῖχθαι· ὅτι δὲ καὶ ἀθάνατος γέγονεν ἡ ψυχὴ, καὶ τοῦτο ἀναγκαῖον εἰδέναι ἐν τῆ ἐκκλησιαστικῆ διδασκαλία, πρὸς ἔλεγχον τῆς τῶν εἰδώλων ἀναιρέσεως· γένοιτο δ’ ἂν οὖν ἡ περὶ τούτων γνῶσις ἐγγυτέρῳ μᾶλλον, ἐκ τῆς περὶ τοῦ σώματος γνώσεως· καὶ ἐκ τοῦ πρὸς τὸ σῶμα διαλ λ άττειν αὐτὴν· εἰ γὰρ ἄλλην ὁ λόγος ἀπέδειξε παρὰ τὸ σῶμα, ἔστι δὲ τὸ σῶμα φύσει θνητὸν, ἀνάγκη τὴν ψυχὴν ἀθάνατον εἶναι, τῷ μὴ εἶναι κατὰ τὸ σῶμα· καὶ πάλιν· εἰ ἡ ψυχὴ τὸ σῶμα κινεῖ ὡς δέδεικται, καὶ οὐχ’ ὑπὸ ἄλλων αὐτὴ κι νεῖται, 
 ἀ κόλουθόν ἐστιν, ὑφ ἑαυτῆς κινουμένην τὴν ψυχὴν, καὶ μετὰ τὴν εἰς γῆν ἀπόθεσιν τοῦ σώματος, κι νεῖσθαι πάλιν αὐτὴν ἀφ’ ἑαυτῆς· οὐ γὰρ ἡ ψυχὴ ἐστιν ἡ ἀπο θνήσκουσα, ἀλλὰ διὰ τὴν ταύτης ἀναχώρησιν, ἀποθνήσ κει τὸ σῶμα· εἰ μὲν οὖν καὶ αὕτη ὑπὸ τοῦ σώματος ἐκινεῖτο, ἀκόλουθον ἦν ἀναχωροῦντος τοῦ κινοῦντος, ἀποθνήσ κειν αὐτὴν· εἰ δὲ ἡ ψυχὴ κινεῖ τὸ σῶμα, ἀνάγκη μᾶλλον αὐτὴν ἑαυτὴν κινεῖν· ἑαυτῆ δὲ κινουμένη, ἐξ ἀνάγκης καὶ μετὰ τὸν τοῦ σώματος θάνατον ζῆ· ἡ γὰρ κίνησις τῆς ψυχῆς, οὐ δὲν ἕτερον ἐστὶν, ἢ ζωὴ αὐτῆς· ὥσπερ ἀμέλει καὶ τὸ σῶμα τότε ζῆν λέγομεν, ὅτε κινεῖται· καὶ τότε θάνατον αὐτοῦ εἶναι, ὅτε τῆς κινήσεως παύεται· τοῦτο δὲ, καὶ ἀπὸ τῆς ἐν σώματι καθάπαξ ἐνεργείας αὐτῆς φανερώτερον ἄν τις ἴδοι· εἰ γὰρ καὶ ὅτε τῷ σώματι ἐπιβέβηκε καὶ συνδέδεται τούτω, οὐ κατὰ τὴν τοῦ σώματος σμικρότητα συστέλλεται καὶ συμμε τρεῖται, ἀλλὰ πολλάκις ἐπὶ κλίνης τούτου κειμένου, οὐ θα νόντος καὶ κινουμένου · ἀλλ’ ὡς ἐν θανάτω κοιμωμένου, αὕτη κατὰ τὴν ἑαυ τῆς δύναμιν γρηγορεῖ, καὶ ὑπερεκβαίνει τὴν τοῦ σώματος φύσιν, καὶ ὥσπερ ἀποδημοῦσα τούτου, μένουσα ἐν τῷ σώ ματι, τὰ ὑπὲρ γῆν φαντάζεται καὶ θεωρεῖ, πολλάκις δὲ καὶ τοῖς ἔξω τῶν γηΐνων σωμάτων ἁγίοις καὶ ἀγγέλοις συναντᾶ, καὶ πρὸς αὐτοὺς ἀφικνεῖται τῇ τοῦ νοῦ θαρροῦσα καθαρότητι, πῶς οὐχὶ μᾶλλον καὶ πολλῷ πλέον ἀπολυθεῖσα τοῦ σώματος, ὅτε ὁ συνδήσας αὐτὴν βούλεται θεὸς θς , φανερωτέραν ἕξει τὴν τῆς ἀθανασίας γνῶσιν· εἰ καὶ γὰρ καὶ συνδεθεῖσα σώματι, τὴν ἐκτὸς τοῦ σώματος ζωὴν ἔζη, πολλῷ πλέον καὶ μετὰ θάνατον τοῦ σώματος ζήσεται, καὶ οὐ παύσεται τὸ ζῆν, διὰ τὸν οὕτως αὐτὴν ποιήσαντα θεὸν θν , διὰ τοῦ λόγου τοῦ κυρίου κυ 
 ἡμῶν ἰησοῦ ἰῦ 
 χριστοῦ χῦ · διὰ τοῦτο γὰρ καὶ ἀθάνατα καὶ αἰώνια λογίζε ται καὶ φρονεῖ, ἐπειδὴ καὶ ἀθάνατός ἐστι· 
 κ αὶ ὥσπερ τοῦ σώματος θνητοῦ τυγχάνοντος, θνητὰ καὶ αἱ τούτου θεωροῦσιν αἰσθήσεις, οὕτως ἀθάνατα θεωροῦσαν καὶ λο γιζομένην τὴν ψυχὴν, ἀνάγκη καὶ αὐτὴν ἀθάνατον εἶναι καὶ ἀεὶ ζῆν· αἱ γὰρ περὶ τῆς ἀθανασίας ἔννοιαι καὶ θεω ρίαι, οὐδέποτε αὐτὴν ἀφιᾶσι, μένουσαι ἐν αὐτῇ· καὶ ὥσ περ ἔκκαυμα ἐν αὐτῇ γινόμεναι πρὸς ἀσφάλειαν τῆς ἀ θανασίας· διὰ τοῦτο γοῦν καὶ τῆς περὶ θεοῦ θῦ θεωρίας ἔχει τὴν ἔννοιαν, καὶ αὐτῇ ἑαυτῆς γίνεται ὁδὸς· οὐκ ἔξωθεν, ἀλλ’ ἐξ ἑαυτῆς λαμβάνουσα τὴν περὶ τοῦ θεοῦ θῦ λόγου γνῶσιν καὶ κατάληψιν· λέγομεν οὖν καθάπερ εἴρηται πρότερον, ὥσπερ τὸν θεὸν θν ἠρνήσαντο καὶ ἄψυχα θρησκεύουσιν, οὕτως καὶ τὴν ψυχὴν οὐκ ἔχειν λογικὴν νομίζοντες, αὐτόθεν ἔχου σι τῆς παραφροσύνης τὴν ἐπιτιμίαν, ἐν ἀλόγοις κατα ριθμούμενοι· καὶ διὰ τοῦτο ὡς ἄψυχοι ἐναψύχοις ἔ χοντες τὴν δεισιδαιμονίαν, ἐλέους καὶ χειραγωγίας εἰσὶν ἄ ξιοι· 
 ε ἰ δὲ ψυχὴν ἀξιοῦσιν ἔχειν, καὶ ἐπὶ τῷ λογικῷ μέγα φρονοῦσιν, εἰκότως τοῦτο φρονοῦντες, διὰ τί ὡς μὴ ἔχοντες ψυχὴν παράλογον τολμῶσι, καὶ οὐχ ἃ δεῖ φρονοῦσιν, ἀλλὰ κρείττονας ἑαυτοὺς τοῦ θείου ποιοῦσι· ψυχὴν γὰρ ἀθάνατον ἔχοντες καὶ μὴ βλεπομένην αὐτοῖς, τὸν θεὸν θν ἐν τοῖς βλεπομένοις καὶ θνητοῖς ἀπεικάζουσιν· ἢ διατί ὥσπερ ἀπέστησαν ἀπὸ τοῦ θεοῦ θῦ , οὕτως οὐ κατα φεύγουσι πάλιν πρὸς αὐτὸν· δύνανται γὰρ ὥσπερ ἀπε στράφησαν τῇ διανοία τὸν θεὸν θν καὶ τὰ οὐκ ὄντα ἀνεπλά σαντο εἰς θεοὺς, οὕτως ἀναβῆναι τῶν τῷ νῷ τῆς ψυχῆς, καὶ πά λιν ἐπιστρέψαι πρὸς τὸν θεὸν θν · ἐπιστρέψαι δὲ δύνανται, ἐὰν ὃν ἐνεδύσαντο ῥῦπον, πάσης ἐπιθυμίας ἀπόθωνται· καὶ τοσοῦτον ἀπονίψωνται, ἕως ἂν ἀπόθωνται πᾶν τὸ συμ βεβηκὸς ἀλλότριον τῇ ψυχῆ, 
 κ αὶ μόνην αὐτὴν ὥσ περ γέγονεν ἀποδείξουσιν· ἵν’ οὕτως ἐν αὐτῆ θεωρῆσαι τὸν τοῦ πατρὸς πρς λόγον· καθ’ ὃν καὶ γεγόνασιν ἐξ ἀρχῆς δυνηθῶσι· κατ’ εἰκόνα γὰρ θεοῦ θῦ πεποίηται, καὶ καθ’ ὁμοίωσιν γέγονεν, ὡς καὶ ἡ θεία γραφὴ σημαίνει, ἐκ προσώπου τοῦ θεοῦ θῦ λέγου σα, ποιήσωμεν ἄνθρωπον ἄνον κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν ἡμε τέραν· ὅθεν καὶ ὅτε πάντα τὸν ἐπιχυθέντα ῥῦπον τῆς ἁμαρτίας ἀφ’ ἑαυτῆς ἀποτίθεται, καὶ μόνον τὸ κατ’ εἰκόνα καθαρὸν φυλάττει, εἰκότως διαλαμπρυνθέντος τούτου, ὡς ἐν κατόπτρῳ θεωρεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ πατρὸς πρς τὸν λόγον· καὶ ἐν ἑαυτῷ τὸν πατέρα πρα , οὗ καὶ ἔστιν εἰκὼν, ὁ σωτὴρ σηρ λογίζεται· εἰ δὲ μὴ αὐτάρκης ἐστίν ἡ παρὰ τῆς ψυχῆς διδασκαλία, διὰ τὰ ἐπιθολοῦντα ταύτης ἔξωθεν τὸν νοῦν, καὶ μὴ ὁρᾶν αὐτὴν τὸ κρεῖττον, ἀλλ’ ἔ στι πάλιν ἀπὸ τῶν φαινομένων, τὴν περὶ τοῦ θεοῦ θῦ γνῶσιν καταλαβεῖν· τῆς κτίσεως ὥσπερ γράμμασι διὰ τῆς τάξεως καὶ ἁρμονίας, τὸν ἑαυτῆς δεσπότην καὶ ποιητὴν, σημαινούσης καὶ βοώσης· ἀγαθὸς γὰρ ὢν καὶ φιλ άνθρωπος άνος ὁ θεὸς θς , καὶ κηδόμενος τῶν ὑπ’ αὐτοῦ γενομένων ψυχῶν, ἐπειδὴ ἀόρατος καὶ ἀκατάληπ τος ἐστί τὴν φύσιν, ἐπέκεινα πάσης γενητῆς οὐσίας ὑπάρχων, καὶ διὰ τοῦτο ἔμελλε τὸ ἀνθρώπινον ἀνινον γένος ἀτυχεῖν τῆς περὶ αὐτοῦ γνώ σεως, τῷ τὸν μὲν ἐξ οὐκ ὄντων εἶναι, τὸν δὲ, ἀγένητον, τούτου ἕνεκεν, τὴν κτίσιν οὕτω διεκόσμησε τῷ ἑαυτοῦ λόγω ὁ θεὸς θς , ἵν’ ἐπειδὴ τὴν φύσιν ἐστὶν ἀόρατος, κἂν ἐκ τῶν ἔργων, γινώσκεσθαι δυνηθὴ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις · 
 ἐ κ γὰρ τῶν ἔργων πολλά κις ὁ τεχνίτης, καὶ μὴ ὁρώμενος γινώσκεται· καὶ οἷόν τι λέ γουσι περὶ τοῦ ἀγαλματοποιοῦ φειδίου, ὡς τὰ τούτου δη μιουργήματα ἐκ τῆς συμμετρίας καὶ τῆς προσάλληλα τῶν μελ λ ῶν ἀναλογίας ἐμφαίνει καὶ μὴ παρόντα φειδίαν τοῖς ὁρῶσιν, οὕτως δεῖ νοεῖν ἐκ τῆς τοῦ κόσμου τάξεως, τὸν τούτου ποιητὴν καὶ δημιουργὸν θεὸν θν · κἂν τοῖς τοῦ σώματος ὀφθαλμοῖς μὴ θεωρεῖται· οὐ γὰρ κατεχρήσατο τῇ ἀοράτῳ φύσει αὐτοῦ ὁ 
 θεὸς θς · μή τις τοῦτο προφασιζέσθω, καὶ παντελῶς ἑαυτὸν ἄ γνωστον τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις ἀφῆκεν· ἀλλ’ ὡς προεῖπον, οὕτως διεκόσ μησε τὴν κτίσιν, ὥστε καὶ μὴ ὁρώμενον αὐτὸν τῇ φύσει, ὅμως ἐκ τῶν ἔργων γινώσκεσθαι· καὶ τοῦτο, οὐ παρ’ ἐμαυτοῦ φημί, ἀλλ’ ἀφ’ ὧν παρὰ τῶν θεολόγων ἀνδρῶν ἔμαθον· ὧν εἷς ἐστιν ὁ παῦλος· ῥωμαίοις μὲν γράφῳν οὕτως· τὰ γὰρ ἀόρατα αὐτοῦ ἀπὸ κτίσεως κόσμου, τοῖς ποιήμασιν νοούμενα καθορᾶται· λυκάοσι δὲ παρρησιαζόμενος καὶ λέγων· καὶ ἡμεῖς ὁμοιοπα θεῖς ἐσμὲν ὑμῖν ἄνθρωποι ἄνοι · εὐαγγελιζόμενοι ὑμᾶς ἀπὸ τῶν ματαίων ἐπιστρέφειν ἐπὶ θεὸν θν ζῶντα, ὃς ἐποίησε τὸν οὐρανὸν οὐνὸν καὶ τὴν γῆν, καὶ τὴν θάλασσαν, καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς· ὃς ἐν ταῖς παρω χημέναις γενεαῖς, εἴασε πάντα τὰ ἔθνη πορεύεσθαι ταῖς ὁδοῖς αὐτῶν· καίτοι οὐκ ἀμάρτυρον ἑαυτὸν ἀφῆκεν ἀ γαθουργῶν· οὐρανό οὐνό θεν ὑμῖν ὑετοὺς διδοὺς καὶ καιροὺς καρποφόρους· 
 ἐ μπιπλῶν τροφῆς καὶ εὐ φροσύνης τὰς καρδίας ὑμῶν· τίς γὰρ ὁρῶν τὸν οὐρανοῦ οὐνοῦ κύκ λον, καὶ τὸν δρόμον ἡλίου καὶ σελήνης καὶ τῶν ἄλλων ἀ στέρων τὰς θέσεις καὶ τὰς περιπολήσεις, ἐναντίας μὲν καὶ διαφόρους γινομένας, ἐν δὲ τῇ διαφορᾶ ὁμοίαν τὴν τάξιν παρὰ πάντων ὁμοῦ σωζομέν ων ην , οὐκ ἐνθυμεῖται, ὅτι οὐκ αυτὰ ἑαυτὰ, ἀλλ’ ἕτερός ἐστιν ὁ διακοσμῶν αὐτὰ ποιητὴς· τίς δὲ ὁρῶν, ἥλιον μὲν ἀνατέλοντα καθ’ ἡμέραν, σελήνην δὲ φαίνουσαν κατανύκτα, καὶ φθίνουσαν, καὶ πλη ρουμένην ἀπαραλλάκτως κατὰ τὸν τῶν ἡμερῶν ἴσον πάντως ἀριθμὸν, καὶ τῶν ἄστρων, τὰ μὲν, διατρέχοντα καὶ ποικίλως ἐναλλάττοντα τοὺς δρόμους, τὰ δὲ, ἀπλανῶς κινούμενα, οὐ κἂν ἔννοιαν λάβοι, ὅτι πάντως ἐστὶν ὁ κυβερνῶν αὐτὰ δημιουρ γὸς· τίς ὁρῶν τὰ ἐναντία τῇ φύσει συνημμένα καὶ σύμφω νον ἔχοντα τὴν ἁρμονίαν, οἷον τίς ἰδὼν πῦρ ψυχρῷ· καὶ ξηρὸν, ὑγρῷ κεκραμένον, καὶ ταῦτα μὴ ἀντιστατοῦντα πρὸς ἄλλη λα, ἀλλ’ ἓν ἀποτελοῦντα ὡς ἐξ ἑνὸς σῶμα, οὐκ ἂν ἐνθυμη θείη ἔξωθεν εἶναι τούτων τὸν ταῦτα συνάψαντα· τίς ἰδὼν χειμῶ να παραχωροῦντα ἔαρι· καὶ ἔαρ θέρει, καὶ θέρος μετωπώ ρῳ, καὶ ὅτι ἐναντία ταῦτα τῇ φύσει, τὸ μὲν, γὰρ ψύχει, τὸ δὲ καίει, τὸ δὲ τρέφει, τὸ δὲ φθίνει, ὅμως τὰ πάντα ἴσην καὶ ἀβλαβῆ τοῖς ἀνθρώποις ἀνοις ἀποτελοῦντα τὴν χρῆσιν, οὐκ ἂν ἐννοή σειεν ὅτι ἔστι τίς κρείττον τούτων ὁ τὴν ἰσότητα παρέχων πᾶσι καὶ κυβερνῶν τὰ πάντα, κἂν μὴ βλέπη τοῦτον· τίς ὁρῶν ἐν ἀέρι τὰς νεφέλας ὑποβασταζομένας, καὶ ἐν νε φέλαις τὴν τῶν ὑδάτων 
 δεθεῖσαν 
 οὐ κ ἔννοιαν λαμ βάνει τοῦ ταῦτα δήσαντος καὶ πράξαντος γενέσθαι· ἢ τίς ὁρῶν αὐτὴν τὴν γῆν βαρυτάτην οὖσαν τῇ φύσει, ἐπὶ τὸ ὕδωρ ἐδρασθεῖσαν καὶ ἀκίνητον μένουσαν ἐπὶ τὸ φύσει κινούμενον, οὐ διανοηθήσεται εἶναί τινα τὸν ταῦτα διαταξάμενον καὶ ποιήσαντα θεόν θν · τίς ἰδὼν τὴν κατὰ καιρὸν τῆς γῆς καρπο φορίαν καὶ οὐρανό οὐνό θεν ὑετοὺς καὶ ποταμῶν ἐπιρροίας, καὶ πηγῶν ἀναβλύσεις, καὶ ζώων ἐξ ἀνομοίων γονὰς, καὶ ταῦτα οὐκ ἀεὶ, ἀλλὰ κατὰ καιροὺς ὁρισμένους γινόμενα· καὶ ὅλως τίς κατανοήσας ἐν ἀνομίοις ἀνομοίοις καὶ ἐναντίοις τὴν ἴσην καὶ ὁ μοίαν παρ’ αὐτῶν ἀποτελουμένην τάξιν, οὐκ ἂν ἐνθυμηθείη, ὅτι ἔστι μία δύναμις ἡ ταῦτα διακοσμήσασα καὶ διέπου σα, ὡς ἂν αὐτῇ δοκῆ, μένουσα καλῶς· αὐτὰ μὲν γὰρ καθ’ ἑαυτὰ, οὐκ ἂν συσταίη καὶ φανῆναί ποτε δυνηθείη, διὰ τὴν πρὸς ἄλληλα τῆς φύσεως ἐναντιότητα· τὸ μὲν γὰρ ὕδωρ, φύσει καὶ βαρὺ καὶ κάτω ῥέον ἐστὶν· αἱ δὲ νεφέλαι, κοῦφαι καὶ τῶν ἐλαφρῶν καὶ τῶν ἀνωφερῶν τυγχάνουσιν· καὶ ὅμως τὸ βα ρύτερον ὕδωρ, ὁρῶμεν ἐν ταῖς νεφέλαις βασταζόμενον· καὶ πάλιν· ἡ μὲν γῆ, βαρυτάτη ἐστί· τὸ δ’ αὖ πάλιν ὕδωρ, κουφότερόν ἐστι ταύτης· καὶ ὅμως ὑπὸ τῶν ἐλαφροτέρων τὸ βαρύτερον βαστάζεται καὶ οὐ καταφέρεται· ἀλλ’ ἕστηκεν ἀκίνητος ἡ γῆ· 
 κ αὶ τὸ μὲν ἄρρεν, οὐ ταυτόν ἐστι τὸ τῷ 
 θήλει· καὶ ὅμως εἰς ἓν συνάγεται καὶ μία παρ’ ἀμφοτέρων ἀποτελεῖται γένεσις τοῦ ὁμοίου ζώου· καὶ συνελόντι φᾶναι, τὸ ψυχρὸν τῷ θερμῷ, ἐναντίον ἐστὶ· καὶ τὸ ὑγρὸν, τῷ ξηρῷ, μάχεται· καὶ ὅμως συνελθόντα, οὐ στασιάζει πρὸς αὐτὰ· ἀλλ’ ἐξ ὁμονοίας, ἓν σῶμα καὶ τὴν πάντων γένεσιν ἀπο τελοῦσιν· οὐκ ἂν οὖν μαχόμενα καὶ ἐναντία ὄντα τῇ φύ σει ἑαυτὰ συνήγαγον, εἰ μὴ κρείττων ἦν καὶ κύριος κς ὁ συνδήσας αὐτὰ· ὧ καὶ αὐτὰ τὰ στοιχεῖα ὥσπερ δοῦλα δεσπότη, ὑπακούοντα εἴκει καὶ πείθεται· καὶ οὐκ εἰς τὴν ἑαυτοῦ φύ σιν ἕκαστον σκοποῦν, ἀντιμάχεται πρὸς τὸ ἕτερον· 
 
 ἀ λλὰ τὸν συνδήσαντα κύριον κν γινώσκοντα, ὁμόνοιαν ἔχουσι πρὸς ἑαυτὰ· φύσει μὲν ὄντα ἐναντία· τῇ δὲ κυβερνῶντος βουλήσει, φιλιάζοντα· ἐπεὶ εἰ μὴ κρείττονι προστάξει ἐ γεγόνει τούτων μία κρᾶσις, πῶς ἂν τὸ βαρὺ τῷ ἐλαφρῷ, ἢ τὸ ξηρὸν τῷ ὑγρῷ, ἢ τὸ περιφερὲς τῷ ὀρθῷ, ἢ τ ω ὸ πῦρ τῷ ψυχρῷ, ἢ ὅλως ἡ θάλασσα τῇ γῇ, ἢ ὁ ἥλιος τῇ σελήνη, ἢ τὰ ἄστρα τῶ οὐρανῷ οὐνῷ , καὶ ὁ ἀὴρ ταῖς νεφέλαις, ἐμίγη καὶ συνῆλθε, ἀνομοίου οὔσης τῆς ἑκάστου πρὸς τὸ ἕτερον φύ σεως· ἔμελλε γὰρ καὶ μεγάλη στάσις γίνεσθαι πρὸς αὐτὰ· τοῦ μὲν, καίοντος· τοῦ δὲ, ψύχοντος· καὶ τοῦ μὲν βαρέως, κάτῳ· τοῦ δὲ κούφου, ἐκ τοῦ ἐναντίων ἄνω ἕλκοντος· καὶ τοῦ μὲν ἡλίου φωτίζοντος· τοῦ δὲ ἀέρος σκοτίζοντος· καὶ γὰρ καὶ τὰ ἄστρα, ἐστασίασαν ἂν πρὸς ἑαυτὰ, ὅτι τὰ μὲν, ἀνωτέρω· τὰ δὲ, κατωτέρῳ τὴν θέσιν ἔχει· καὶ ἡ νὺξ δὲ, οὐκ ἂν παρεχώρησε τῇ ἡμέρα· ἀλλὰ ἔμενεν ἂν πάντως μα χομένη πρὸς αὐτὴν καὶ στασιάζουσα· τούτων δὲ γινομένων· λοι πὸν ἦν ἰδεῖν οὐκ ἔτι κόσμον, ἀλλ’ ἀκοσμίαν· οὐκ ἔτι τάξιν, ἀλλ’ ἀταξίαν· οὐκ ἔτι σύστασιν ἀλλὰ ἀσύστατον τὸ ὅλον· οὐκ ἔτι μέτρα, ἀλλ’ ἀμετρίαν· τῇ γὰρ ἑκάστου στάσει καὶ μά χη, ἢ πάντα ἀνηροῦντο, ἢ τὸν τὸ κρατοῦν μόνον ἐφαίνετο· καὶ τοῦτο πάλιν, τὴν τοῦ παντὸς ἀκοσμίαν ἐδείκνυεν· μό νον γὰρ γενόμενον καὶ λειπόμενον 
 
 τ ῆ τῶν ἄλλων χρεία, ἀνάρμοστον τὸ ὅλον ἐποίει· ὥσπερ εἰ καὶ μόνος ποῦς, καὶ μόνη χεὶρ ἀπο μείνασα, οὐκ ἂν ἔσωσεν ὁλόκληρον τὸ σῶμα· ποῖος γὰρ κόσ μος ἦν, εἰ μόνος ἥλιος ἔφαινεν· ἢ σελήνη μόνη περιεπό λει, ἢ νὺξ μόνη ἦν, ἢ ἡμέρα ἀεὶ ἐτύγχανεν· ποία δὲ πά λιν ἦν ἁρμονία, εἰ μόνος ἦν ὁ οὐρανὸς οὐνὸς χωρὶς τῶν ἄστρων, ἢ τὰ ἄστρα χωρὶς τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ · τί δὲ καὶ χρήσιμον εἰ μόνη θά λασσα ἦν, καὶ εἰ μόνη γ ῇ ῆ χωρὶς ὑδάτων, καὶ τῶν ἄλλων τῆς κτίσεως μερῶν ἔκειτο· πῶς δ’ ἂν καὶ ἄνθρωπος ἄνος ἐφάνη, ἢ ὅλως ζῶν, ἐπὶ γῆς τῶν στοιχείων πρὸς ἑαυτὰ στασιαζόν των, καὶ ἑνὸς ὄντος τοῦ κρατοῦντος, καὶ μὴ δυναμένου, πρὸς τὴν τῶν σωμάτων σύστασιν ἀρκεῖν· οὐκ ἂν γὰρ ἐκ μόνου θερ μοῦ, ἢ μόνου ψυχροῦ, ἢ μόνου ὑγροῦ ἢ ξηροῦ, συνέστη τί τῶν ἄλλων· ἀλλ’ ἦν ἄτακτα πάντα, καὶ ἀσύνθετα καθόλου· ἀλλ’ οὐδ’ ἂν αὐτὸ τὸ δοκοῦν κρατεῖν, ἠδυνήθη ἂν στῆναι χωρὶς τῆς τῶν ἄλλων ἐπικουρείας· 
 ο ὕτω γὰρ καὶ νῦν συνέστηκεν· ἐπεὶ οὖν οὐκ ἀταξία, ἀλλὰ τάξις ἐστὶν ἐν τῷ παντὶ, καὶ οὐκ ἀμετρία, ἀλλὰ συμμετρία, καὶ οὐκ ἀ κοσμία, ἀλλὰ κόσμος, καὶ κόσμου παναρμόνιος σύνταξις, ἀνάγκη λογίζεσθαι καὶ λαμβάνειν ἔννοιαν, τοῦ ταῦτα συνα γαγόντος καὶ συσφίγξαντος· καὶ συμφωνίαν ἐργαζομένου πρὸς αὐτὰ δεσπότου· κἂν γὰρ μὴ τοῖς ὀφθαλμοῖς ὁρᾶται, ἀλ λ’ ἀπὸ τῆς τάξεως καὶ συμφωνίας τῶν ἐναντίων, ἐννοεῖν ἐστι τὸν τούτ ω ο ν ἄρχοντα καὶ κοσμήτορα καὶ βασιλέα· ὥσπερ γὰρ πόλιν ἐκ πολλῶν καὶ διαφόρων ἀνθρώπων ἀνων συνεστῶσαν μικρῶν καὶ μεγάλων καὶ πλουσίων καὶ πενήτων, καὶ πάλιν, γερόν των καὶ νεωτέρων, καὶ ἀρρένων καὶ θηλειῶν, εἰ θεωρήσαι μεν εὐτάκτως οἰκουμένην, καὶ τοὺς ἐν αὐτῇ διαφόρους μὲν ὄντας, ὁμονοοῦντας δὲ πρὸς ἑαυτοὺς, καὶ μήτε τοὺς πλου σίους κατὰ τῶν πενήτων, μήτε τοὺς μεγάλους κατὰ τῶν μι κρῶν, μήτε τοὺς νέους κατὰ τῶν γερόντων γινομένους, ἀλ λὰ πάντας κατὰ τὴν ἰσομοιρίαν εἰρηνεύοντας, εἰ ταῦτα βλέ ποιμεν, πάντως ἐννοοῦμεν ὅτι ἄρχοντος παρουσία τὴν ὁμόνοιαν πρυτανεύει, κἂν μὴ ὁρῶμεν αὐτὸν· ἡ μὲν γὰρ ἀτα ξία, ἀναρχίας ἐστὶ γνώρισμα· ἡ δὲ τάξις τὸν ἡγεμονεύοντα δείκνυσι· καὶ γὰρ τὴν ἐν τῷ σώματι τῶν μελῶν συμφωνίαν ὁρῶντες, ὅτι οὐ μάχεται ὁ ὀφθαλμὸς τῇ ἀκοῆ, οὐδὲ ἡ χεὶρ τῷ ποδὶ στασιάζει, ἀλλ’ ἕκαστον τὴν ἰδίαν ἀποτελεῖ χρείαν ἀστα σιάστως, ἐννοοῦμεν ἐκ τούτου πάντως εἶναι ψυχὴν ἐν τῷ σώ ματι, τὴν τούτων ἡγεμονεύουσαν κἂν μὴ βλέπωμεν αὐτήν· 
 ο ὕτως ἐν τῇ τοῦ παντὸς τάξει καὶ ἁρμονία, τὸν τοῦ παντὸς ἡγεμόνα νοεῖν ἀνάγκη θεόν θν · καὶ τοῦτον, ἕνα καὶ οὐ πολλοὺς· καὶ ἡ τάξις δὲ αὕτη τῆς διακοσμήσεως, καὶ ἡ τῶν πάντων μεθ’ ὁμονοίας ἁρμονία, οὐ πολλοὺς, ἀλλ’ ἕνα τὸν αὐτῆς ἄρ χοντα καὶ ἡγεμόνα δείκνυσι λόγον· οὐκ ἂν γὰρ εἴπερ ἦσαν πολλοὶ τῆς κτίσεως ἄρχοντες, ἐσώζετο τοιαύτη τάξις τῶν πάντων· ἀλλ’ ἦν πάλιν, ἄτακτα πάντα διὰ τοὺς πολ λοὺς· ἕλκοντος ἑκάστου, πρὸς τὴν ἑαυτοῦ βούλησιν τὰ πάντα· καὶ μαχομένου πρὸς τὸν ἕτερον· ὥσπερ γὰρ ἐλέγο μεν τὴν πολυθεότητα ἀθεότητα εἶναι, οὕτως ἀνάγκη τὴν πολυαρχίαν, ἀναρχίαν εἶναι· ἑκάστου γὰρ τὴν τοῦ ἑτέρου ἀρχὴν ἀναιροῦντος, οὐδεὶς ἐφαίνετο λοιπὸν ὁ ἄρχων· ἀλλ’ ἦν ἀναρχία παρὰ πᾶσιν· ἔνθα δὲ μὴ ἔστιν ἄρχων, ἐκεῖ πάντως ἀταξία γίνεται· 
 κ αὶ ἔμπαλιν, ἡ τῶν πολλῶν καὶ διαφόρων μία τάξις καὶ ὁμόνοια, ἕνα καὶ τὸν ἄρχοντα δείκνυσι· καθάπερ εἴ τις πόρρωθεν ἀκούει λύρας ἐκ πο ρ λ λῶν καὶ διαφόρων νευρῶν συγκειμένης, καὶ θαυμάζοι τούτων τὴν ἁρμονίαν τῆς συμφωνίας, ὅτι μὴ μόνον ἡ βαρεῖα τὸν ἦχον ἀποτελεῖ, μὴ δὲ μόνη ἡ ὀξεῖα, μὴ δὲ μόνη ἡ μέση, ἀλλὰ πᾶ σαι κατὰ τὴν ἴσην ἀντίστασιν, ἀλλήλαις συνηχοῦσι, καὶ πάν τως ἐκ τού των· ἐννοεῖ οὐχ ἑαυτὴν κινεῖν τὴν λύραν, ἀλλ’ οὐδὲ ὑπὸ πολλῶν αὐτὴν τύπτεσθαι, ἕνα δὲ εἶναι μουσικὸν, τὸν ἑκάστης νευρᾶς ἦχον, πρὸς τὴν ἐναρμόνιον συμφωνίαν· κεράσαντα τῇ ἐπιστήμη, κἂν μὴ τοῦτον βλέπη, οὕτως πα ναρμονίου οὔσης τῆς τάξεως ἐν τῷ κόσμῳ παντί, καὶ μήτε τῶν ἄνῳ πρὸς τὰ κάτῳ, μήτε τῶν κάτῳ πρὸς τὰ ἄνω στα σιαζόντων, ἀλλὰ μιᾶς τῶν πάντων ἀποτελουμένης τά ξεως, ἕνα καὶ μὴ πολλοὺς νοεῖν ἀκόλουθόν ἐστι τὸν ἄρχοντα καὶ βασιλέα πάσης τῆς κτίσεως· τὸν τῶ ἑαυτοῦ φωτὶ, τὰ πάντα καταλάμποντα καὶ κινοῦντα· οὐδὲ γὰρ πολλοὺς εἶναι δεῖ νομίζειν τοὺς τῆς κτίσεως ἄρχοντας καὶ ποιητὰς, ἀλλὰ πρὸς εὐσέβειαν ἀκριβῆ καὶ ἀλήθειαν, ἕνα τὸν ταύτης δη μιουργὸν πιστεύειν προσήκει· καὶ τοῦτο τῆς κτίσεως αὐτῆς ἐμ φανῶς δεικνυούσης· γνώρισμα γὰρ ἀσφαλὲς τοῦ ἕνα τὸν ποιη τὴν εἶναι τοῦ παντὸς ἐστι τοῦτο, τὸ μὴ πολλοὺς, ἀλλ’ ἕνα τὸν κόσμον εἶναι· ἔδει γὰρ εἴπερ ἦσαν πολλοὶ θεοὶ, πολλοὺς εἶναι καὶ δια φόρους, τοὺς κόσμους· 
 ο ὔτε γὰρ ἔπρεπε τοὺς πολ λοὺς ἕνα κόσμον κατασκευάζειν, οὔτε τὸν ἕνα ὑπὸ πολλῶν ποιεῖσθαι, διὰ τὰ ἐκ τούτων δεικνύμενα ἄτοπα· πρῶτον μὲν, ὅτι εἰ ὑπὸ πολλῶν ὁ εἷς ἐγεγόνει κόσμος, ἀσθένεια τῶν ποιη σάντων ἦν, ὅτι ἐκ πολλῶν, ἓν ἔργον ἀπετελέσθη· καὶ ἐκ τούτου γνώρισμα οὐ τὸ τυχὸν ἦν, τῆς ἀτελοῦς ἑκάστου πρὸς τὸ ποιεῖν ἐπιστήμης· εἰ γὰρ ἤρκει εἷς, οὐκ ἂν οἱ πολλοὶ τὴν ἀλλήλων ἀνεπλήρουν ἔλλειψιν· ἐν θεῷ θῷ δὲ λέγειν εἶναί τι ἐλλιπὲς, οὐ μόνον ἀσεβὲς, ἀλλὰ καὶ πέρα τῶν ἀθεμίτων ἐ στί· καὶ γὰρ καὶ τεχνίτης ἐν ἀνθρώποις ἀνοις , 
 ο ὐκ ἄν τις εἴποι τέλειον ἀλλὰ ἀσθενῇ εἰ μὴ μόνος ἀλλὰ μετὰ πολλῶν ἓν ἀ ποτελοίη τὸ ἔργον· εἰ δὲ ἕκαστος μὲν, ἠδύνατο τὸ ὅλον ἀ ποτελέσαι, οἱ πάντες δὲ εἰργάσαντο διὰ τὴν τοῦ γενομένου κοινωνίαν, γελοῖον μὲν ἂν εἴη τὸ τοιοῦτον εἰ διὰ δόξαν ἕκα στος εἰργάσατο, ἵνα μὴ ὡς ἀδύνατος ὑπονοηθῆ· κενοδοξίαν δὲ πάλιν λέγειν ἐν θεοῖς, τῶν ἀ τοπωτάτων ἐστὶ· ἔπειτα εἰ ἕ καστος ἱκανὸς ἦν πρὸς τὴν τοῦ ὅλου δημιουργίαν, τίς ἡ χρεία τῶν πολλῶν, ἑνὸς αὐτάρκους γινομένου πρὸς τὸ πᾶν· ἄλλως τε, ἀσεβὲς καὶ ἄτοπον ἂν φανείη, εἰ τὸ μὲν ποίημα ἓν τυγ χάνει, οἱ δὲ ποιήσαντες, διάφοροι καὶ πολλοὶ· λόγου ὄντος φυσικοῦ, τὸ ἓν καὶ τέλειον, τῶν διαφόρων κρεῖττον εἶναι· καὶ τοῦτο δὲ, γνωστέον· 
 ὅ τι εἰ ὑπὸ πολλῶν ὁ κόσμος ἐ γεγόνει, διαφόρους εἶχε καὶ τὰς κινήσεις, καὶ ἀνομίους ἑαυ τῶ· πρὸς ἕκαστον γὰρ τῶν ποιησάντων ἀποβλέπων, διαφό ρους εἶχε καὶ τὰς κινήσεις· ἐν δὲ τῇ διαφορᾶ καθάπερ εἴ ρηται πρότερον, πάλιν ἦν ἀκοσμία· καὶ τοῦ παντὸς ἄταξία· ἐπειδὴ οὐδὲ ναῦς ὑπὸ πολλῶν κυβερνωμένη, κατ’ ὀρθὸν πλευ σεῖται, εἰ μὴ εἷς ταύτης τοὺς οἴακας κρατοίη κυβερνήτης· οὐδὲ λύρα ὑπὸ πολλῶν κρουομένη, σύμφωνον ἀποτελέσει ἦχον, εἰ μὴ εἷς ὁ ταύτην πλήττων εἴη τεχνίτης· οὐκοῦν μιᾶς οὔσης τῆς κτίσεως, καὶ ἑνὸς ὄντος κόσμου, καὶ μιᾶς τῆς τούτου τάξεως, ἕνα δεῖ νοεῖν εἶναι καὶ τὸν ταύτης βασιλέα καὶ δημιουργὸν· διὰ τοῦτο γὰρ καὶ αὐτὸς ὁ δημιουργὸς, ἕνα τὸν σύμπαντα κόσμον πεποίηκεν· ἵνα μὴ τῇ τῶν πολλῶν συστάσει, πολλοὶ καὶ οἱ δη μιουργοὶ νομίζον νομίζοιντο 
 νομίζοιντο νομίζωνται (ἤ) νομίζοιντο · ἀλλ’ ἑνὸς ὄντος τοῦ ποιήματος, εἷς καὶ ὁ τούτου ποιητὴς πιστεύηται· καὶ οὐχ ὅτι εἷς ἐστιν ὁ δημιουρ γὸς, διὰ τοῦτο καὶ εἷς ἐστιν ὁ κόσμος· 
 ἀ ἠ δύνατο γὰρ ὁ θεὸς θς καὶ ἄλλους κόσμους ποιῆσαι · ἀλλ’ ὅτι εἷς ἐστιν ὁ κόσμος 44ὁ γενόμενος, ἀνάγκη καὶ τὸν τούτου δημιουργὸν ἕνα πιστεύειν εἶναι· τίς οὖν ἂν εἴη οὗτος, καὶ τοῦτο γὰρ ἀναγκαῖον μάλι στα δηλῶσαι καὶ λέγειν· ἵνα μὴ τῇ περὶ τούτων ἀγνοία πλανη θεὶς τίς, ἕτερον ὑπολάβη, καὶ εἰς τήν αὐτὴν πάλιν τῇ προ τέρα ἀθεότητα ἐμπέση· νομίζω δὲ μηδένα περὶ τούτου τὴν διάνοιαν ἀμφίβολον ἔχειν· εἰ γὰρ δὴ τοὺς παρὰ ποιη ταῖς λεγομένους θεοὺς, οὐκ εἶναι θεοὺς ὁ λόγος ἔδειξε, καὶ τοὺς τὴν κτίσιν θεοποιοῦν τας ἤλεγξε πλανωμένους, καὶ καθό λου τὴν τῶν ἐθνῶν εἰδωλολατρίαν, ἀθεότητα καὶ ἀσέβειαν οὖσαν ἀπέδειξεν, ἀνάγκη πᾶσα τούτων ἀναιρουμένων, λοιπὸν, παρ’ ἡμῖν εἶναι τὴν εὐσεβῆ θρησκείαν, καὶ τὸν παρ’ ἡμῶν προσ κυνούμενον καὶ κηρυττόμενον, τοῦτον μόνον εἶναι θεὸν θν ἀλη θῆ, τὸν καὶ τῆς κτίσεως κύριον κν καὶ πάσης ὑποστάσεως δη μιουργὸν· τίς δὴ οὖν ἐστιν οὗτος, ἀλλ ἢ ὁ πανάγιος καὶ ὑ περ έ κεινα πάσης γενητῆς οὐσίας· ὁ τοῦ χριστοῦ χῦ 
 πατήρ πήρ · ὅστις κα θάπερ ἄριστος κυβερνήτης τῇ ἰδία σοφία καὶ τῷ ἰδίῳ λό γῳ τῷ κυρίω κω ἡμῶν ἰησοῦ ἰῦ 
 χριστῷ χῷ , τὰ πανταχοῦ διακυβερνᾶ σωτηρίως σρίως 
 καὶ διακοσμεῖ· καὶ ποιεῖ ὡς ἂν αὐτῷ καλῶς ἔχειν δοκῆ· ἔχει δὲ καλῶς, ὡς γέγονε καὶ ὁρῶμεν γιγνόμενα· ἐπειδὴ καὶ τοῦτο βούλεται, καὶ τοῦτο οὐκ ἄν τις ἀπιστήσειεν· εἰ μὲν γὰρ ἄλογος ἦν ἡ τῆς κτίσεως κίνησις, καὶ ἁπλῶς ἐφέρετο τὸ πνεῦμα πνα πᾶν, καλῶς ἄν τις καὶ τοῖς λεγομένοις ἠπίστησεν· εἰ δὲ λόγω καὶ σο φία καὶ ἐπιστήμη συνέστηκεκ, καὶ παντὶ κόσμῳ διακεκόσμη ται, ἀνάγκη τὸν ἐπικείμενον καὶ διακοσμήσαντα τοῦτον, οὐκ ἄλλόν τινα, ἢ λόγον εἶναι τοῦ θεοῦ θῦ · λόγον δέ φημι, οὐ τὸν ἐν ἑκάστω τῶν γενομένων συμ πε πεπλεγμένον καὶ συμπεφυκότα, ὃν δὴ καὶ σπερματικόν τινες εἰώθασιν καλεῖν· ἄψυχον ὄντα καὶ μηδὲν λογιζόμενον μή τε νοοῦντα· ἀλλὰ τῇ ἔξωθεν τέχνη μόνον ἐνεργοῦντα, κατὰ τὴν τοῦ ἐπιβάλλοντος αὐτὸν ἐπι στήμην· οὐδὲ οἷον ἔχει τὸ λογικὸν γένος λόγον, τὸν ἐκ συλ λαβῶν κείμενον, καὶ ἐν ἀέρι σημαινόμενον· ἀλλὰ τὸν τοῦ ἀ γαθοῦ καὶ θεὸν θν θεοῦ θῦ τὸν ὅλον ζῶντα καὶ ἐνεργῆ θεὸν θν αὐτολόγον λέγω· ὃς, ἄλλος μέν ἐστὶ τῶν γενητῶν καὶ πάσης κτίσεως· ἴδιος δὲ καὶ μόνος τοῦ ἀγαθοῦ πατρὸς πρς ὑπάρχει λόγος· ὃς, τόδε τὸ πᾶν διεκόσμησε, καὶ φωτίζει τῇ ἑαυτοῦ προνοία· ἀγαθοῦ γὰρ 
 πατρὸς πρς ἀγαθὸς λόγος ὑπάρχων, αὐτὸς τὴν τῶν πάντων διεκόσ μησε διάταξιν· 
 τ ὰ μὲν ἐναντία, τοῖς ἐναντίοις συνάπτων· ἐκ τούτων δὲ, μίαν διακοσμῶν ἁρμονίαν· οὗτος θεοῦ θῦ 
 δύναμις καὶ θεοῦ θῦ σοφία ὢν, οὐρανὸν οὐνὸν μὲν, περιστρέφει· γῆν δὲ ἀναρ τήσας καὶ ἐπὶ μηδενὸς κειμένην, τῷ ἰδίῳ νεύματι ἤδρασε· τούτω φωτιζόμενος ἥλιος, τὴν οἰκουμένην καταυγάζει· καὶ σελήνη μεμετρημένον ἔχει τὸ φῶς· διὰ τοῦτο καὶ τὸ ὕδωρ, ἐ πι νεφελῶν κρέμαται· καὶ ὑετοὶ, τὴν γῆν ἐπικλύζουσι· καὶ ἡ μὲν θάλασσα, περιορίζεται· ἡ δὲ γῆ, παντοίοις φυτοῖς καὶ 
 κομᾶ καὶ χλοηφορεῖ· καὶ εἴ τις ἄπιστος ζητοί η ει περὶ τῶν λεγο μένων εἰ ὅλως ἔστι λόγος θεοῦ θῦ , μαίνοιτο μὲν ὁ τοιοῦτος 
 ἀ μ φιβάλλων περὶ λόγου θεοῦ θῦ · ἔχει δὲ ὅμως, ἐκ τῶν ὁρωμένων τὴν ἀπόδειξιν· ὅτι πάντα λόγῳ θεοῦ θῦ καὶ σοφία συνέστηκε· καὶ οὐκ ἂν ἡδράσθη τί τῶν γινομένων, εἰ μὴ λόγω ἐγεγόνει, καὶ λόγω τῷ θείῳ καθάπερ ἐλέγχθη· λόγος δὲ ὢν, οὐ κατὰ τὴν τῶν ἀνθρώπων ἀνων ὁμοιότητα· ὥσπερ εἶπον ἐστὶ συγκείμενος ἐκ συλ λαβῶν, ἀλλὰ τοῦ ἑαυτοῦ πατρὸς πρς ἐστιν εἰκὼν ἀπαράλλακτος· ἄνθρωποι ἄ νοι 
 μὲν γὰρ ἐκ μερῶν συγκείμενοι, καὶ ἐκ τοῦ μ ει ὴ ὄντος γενόμενοι, συγ κείμενον ἔχουσι καὶ διαλυόμενον, τῶν ἑαυτῶν λόγον· ὁ δὲ 
 θεὸς θς , ὤν ἐστι καὶ οὐ σύνθετος· διὸ καὶ ὁ τούτου λόγος, ὤν ἐστι καὶ οὐ σύνθετος· ἀλλ’ εἷς καὶ μονογενὴς θεὸς θς · ὁ καὶ ἐκ πατρὸς πρς · οἷα πηγῆς ἀγαθῆς, ἀγαθὸς προελθὼν, τὰ πάντα διακοσμεῖ καὶ συνέχει· ἡ δὲ αἰτία δι’ ἣν ὅλως ὁ τοῦ θεοῦ θῦ λόγος τοῖς γε νομένοις ἐπιβέβηκεν, ἔστιν ἀληθῶς θαυμαστὴ, καὶ γνω ρίζουσα, ὅτι οὐκ ἄλλως ἔπρεπεν, ἢ οὕτως γενέσθαι ὥσπερ καὶ ἐστί· τῶν μὲν γὰρ γενητῶν ἐστιν ἡ φύσις, ἅτε δὴ ἐξ οὐκ ὄν των ὑποστᾶσα, ῥευστή τις καὶ ἀσθενὴς· καὶ θνητὴ καθ’ ἑαυτὴν συγκρινομένη τυγχάνει· ὁ δὲ τῶν ὅλων θεός θς , ἀγαθὸς καὶ ὑπέρ καλος τὴν φύσιν ἐστὶν· διὸ καὶ φιλ άνθρωπός άνός ἐστι· ἀγαθῷ γὰρ, περὶ οὐδενὸς ἂν γένοιτο φθόνος· ὅθεν οὐδὲ τὸ εἶναί τινι φθονεῖ· ἀλλὰ πάντας εἶναι βούλεται· ἵνα καὶ φιλανθρω πεύ σασθαι εσθαι δύνηται· ὁρῶν οὖν τὴν γενητὴν πᾶσαν φύσιν, ὅσον κατὰ τοὺς ἰδίους αὐτῆς λόγους, ῥευστὴν οὖσαν καὶ διαλυομένην, ἵνα μὴ τοῦτο πάθη, καὶ πάλιν εἰς τὸ μὴ εἶναι ἀναλυθῆ τὸ ὅλον, τούτου ἕνεκεν τῷ ἑαυτοῦ καὶ ἰ δίῳ λόγῳ ποιήσας τὰ πάντα, καὶ οὐσιώσας τὴν κτίσιν, οὐκ α φῆκεν αὐτὴν τῇ ἑαυτῆς φύσει φέρεσθαι καὶ χειμάζεσθαι· 
 ἵ να μὴ καὶ κινδυνεύση πάλιν εἰς τὸ μὴ εἶναι· ἀλλ’ ὡς ἀ γαθὸς τῶ ἑαυτῷ λόγῳ καὶ α ὑ ὐ τῷ ὄντι θεῷ θῷ , τὴν σύμπασαν διακυβερνᾶ καὶ καθίστησιν· ἵνα τῇ τοῦ λόγου ἡγεμονία καὶ προνοία καὶ διακυβερνήσει φωτιζομένη ἡ κτίσις, βε βαίως διαμένειν δυνηθῆ· ἅτε δὴ τοῦ ὄντως ὄντος ἐκ πατρὸς πρς 
 λόγου μεταλαμβάνουσα, καὶ βοηθουμένη δι’ αὐτοῦ εἰς τὸ εἶναι, μὴ ἄρα πάθη, ὅπερ ἂν ἔπαθεν, εἰ μὴ ὁ λόγος αὐτὴν ἐτήρει· λέγω δὲ, τὸ μὴ εἶναι· ὅς ἐστιν εἰκὼν τοῦ θεοῦ θῦ τοῦ ἀοράτου, πρωτότοκος πάσης κτίσεως· ὅτι δι’ αὐτοῦ καὶ ἐν αὐτῷ συνέστηκε τὰ πάντα τά τε ὁρατὰ καὶ τὰ ἀόρα τα· καὶ αὐτός ἐστιν ἡ κεφαλὴ τῆς ἐκκλησίας· ἡ fortass ἥν τῆς ἀληθείας διάκονοι διδάσκουσιν ἐν ἁγίοις γράμμασιν· αὐτὸς γοῦν ὁ παντοδύναμος καὶ παντέλειος ἅγιος, ὁ τοῦ πατρὸς πρς λόγος, ἐπιβὰς τοῖς πᾶσι, καὶ πανταχοῦ τὰς ἑαυτοῦ δυνάμεις ἐφαπλώσας, καὶ φωτίσας τά τε φαινόμενα καὶ τὰ ἀόρατα, πάντα εἰς ἑαυτὸν συνέχει καὶ συσφίγγει· μὴ δὲν ἔρημον τῆς ἑαυτοῦ δυνάμεως ἀπολελοιπὼς· ἀλ λὰ πάντα καὶ διὰ πάντων, καὶ ἕκαστον ἰδία, καὶ ἀθρόως ὁμοῦ, τὰ ὅλα ζωοποιῶν καὶ διαφυλάττων· τάς τε ἀρ χὰς πάσης αἰσθητῆς οὐσίας, αἵπέρ εἰσιν θερμὴ καὶ ψυ χρὰ· καὶ ὑγρὰ· καὶ ξηρὰ, εἰς ἓν συγκεραννύων ποιεῖ μὴ ἀντιστατεῖν· ἀλλὰ μίαν καὶ σύμφωνον ἀποτελεῖν ἁρμο νίαν· δι’ αὐτὸν καὶ τὴν αὐτοῦ δύναμιν, οὔτε τὸ πῦρ τῷ ψυχρῷ μάχεται, οὔτε τὸ ὑγρὸν τῷ ξηρῷ· ἀλλ’ ὡς φίλα καὶ ἀδελφὰ καθ’ ἑαυτὰ ὄντα ἐναντία, συνελθόντα ὁμοῦ, τά τε φαινόμενα ζωογονεῖ, 
 κ αὶ τοῦ εἶναι τοῖς σώμασιν ἀρχαὶ γίνονται· ταῦτα τῷ θεῶ θῷ λόγω πειθό μενα, τὰ μὲν ἐπὶ γῆς, ζωογονεῖται· τὰ δὲ ἐν τοῖς οὐρανοῖς οὐνοῖς , συνίσταται· καὶ διὰ τοῦτον, θάλαττα μὲν πᾶσα καὶ ὁ μέγας ὠκεανὸς, ὅροις ἰδίοις ἔχουσι τὴν ἑαυτῶν κίνησιν· ἡ δὲ ξηρὰ πᾶσα χλοηφορεῖ, καὶ κομᾶ παντοίοις καὶ δια φόροις φυτοῖς ὡς προεῖπον, καὶ ἵνα μὴ τὸ καθέκαστον ἐ πὶ φανεροῖς ὀνομάζων ἐνδιατρίβῳ, οὐδέν ἐστι τῶν ὄντων καὶ γινομένων, ὃ μὴ ἐν αὐτῷ καὶ δι’ αὐτοῦ γέγονε καὶ ἔστηκεν· ἦ φησὶ καὶ ὁ θεολόγος ἀνὴρ, ἐν ἀρχῆ ἦν ὁ λόγος· καὶ ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν θεὸν θν , καὶ θεὸς θς ἦν ὁ λόγος· πάντα δι’ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἓν· οἷον γὰρ εἴ τις λύραν μουσικὸς ἁρμοσάμενος, καὶ τὰ βαρέα τοῖς ὀξέσι, καὶ τὰ μέσα τοῖς ἄλλοις τῇ τέχνη συναγαγὼν ἓν τὸ ση μαινόμενον μέλος ἀποτελοίη, οὕτω καὶ ἡ τοῦ θεοῦ θῦ σοφία τὸ ὅλον ὡς λύρα ν ἐπέχων, καὶ τὰ ἐν ἀέρι τοῖς ἐπὶ γῆς συναγα γὼν, καὶ τὰ ἐν οὐρανῷ οὐνῷ τοῖς ἐν ἀέρι, καὶ τὰ ὅλα τοῖς κατὰ μέρος συνάπτων, καὶ περιάγων τῷ ἑαυτοῦ νεύματι καὶ θελήματι ἕνα τὸν κόσμον καὶ μίαν τὴν τούτου τάξιν ἀπο τελεῖ καλῶς καὶ ἡρμοσμένως· αὐτὸς μὲν, ἀκίνητος μένων παρὰ τῷ πατρὶ πρὶ · πάντα δὲ κινῶν, τῇ ἑαυτοῦ συστάσει· ὡς ἂν ἕκαστον τῷ ἑαυτοῦ πατρὶ πρὶ δοκῆ· τὸ γὰρ παράδοξον αὐτοῦ τῆς θεόητος, τοῦτό ἐστιν, ὅτι ἑνὶ καὶ τῷ αὐτῶ νεύματι, πάν τα ὁμοῦ καὶ οὐκ ἐκ διαστημάτων· ἀλλ’ ἀθρόως ὅλα τά τε ὀρθὰ καὶ τὰ περιφερῆ· τὰ ἄνω· τὰ μέσα· τὰ κάτω· τὰ ὑγρὰ· τὰ ψυχρὰ· τὰ θερμὰ· τὰ φαινόμενα· καὶ τὰ ἀόρα τα περιάγει· καὶ διακοσμεῖ, κατὰ τὴν ἑκάστου φύσιν· ὁ μοῦ γὰρ τῷ νεύματι αὐτοῦ, τὸ μὲν ὀρθὸν, ὡς ὀρθὸν· τὸ δὲ πε ριφερὲς, περιάγεται· τὸ δὲ μέσον, ὡς ἔστι κ ει ι νεῖται· τὸ θερμὸν, θερμαίνεται· καὶ τὸ ξηρὸν ξηραίνεται· καὶ τὰ ὅλα ὡς ἔχει φύσεως ζωοποιεῖται καὶ συνίσταται παρ’ αὐτοῦ· καὶ θαυμαστή τις καὶ θεία ἀληθῶς ἁρμονία ἀποτελεῖται δι’ αὐτοῦ· καὶ ἵνα ἐκ παραδείγματος τὸ τηλικοῦτον νοηθείη, ἔστω τὸ λεγόμενον, ὡς ἐν εἰκόνι χοροῦ μεγάλου· ὡς τοίνυν τοῦ χοροῦ συνεστῶτος ἐκ διαφόρων ἀνθρώπων ἀνων , παίδων, γυναι κῶν αὖ καὶ γερόντων, καὶ τῶν ἔτι νέων, καὶ ἑνὸς τοῦ κα θηγεμόνος σημαίνοντος, ἕκαστος μὲν κατὰ τὴν φύσιν ἑαυ τοῦ καὶ δύναμιν φωνεῖ· ὁ μὲν ἀνὴρ, ὡς ἀνὴρ, ὁ δὲ παῖς, ὡς παῖς, ὁ δὲ γέρων, ὡς γέρων, καὶ ὁ νέος, ὡς νέος, πάντες δὲ μίαν ἀποτελοῦσιν ἁρμονίαν· ἢ ὡς ἡ καθ’ ἡμᾶς ψυχὴ, ἐν ταὐ τῷ τὰς ἐν ἡμῖν αἰσθήσεις κατὰ τὴν ἑκάστης ἐνέργειαν κινεῖ· ὥστε παρόντος πράγματος ἑνὸς, τὰς πάσας ὁμοῦ κινεῖσθαι, καὶ τὸν μὲν ὀφθαλμὸν, ὁρᾶν· τὴν δὲ ἀκοὴν, ἀκούειν· τὴν δὲ χεῖρα, ἅπτεσθαι· καὶ τὴν ὄσφρησιν ἀντιλαμβάνεσθαι, καὶ τὴν γεῦσιν, γεύεσθαι, πολλάκις δὲ καὶ τὰ ἄλλα μέρη τοῦ σώ ματος· ὥστε καὶ τοὺς πόδας περιπατεῖν, ἢ ἵνα καὶ τρίτῳ παραδείγματι τὸ λεγόμενον σημανθῆ, ἔοικεν οἰκοδομηθείση μάλιστα μεγάλη πόλει, καὶ οἰκονουμένη οἰμόνο οἰκονομουμένη ἐπι παρουσία τοῦ καὶ ταύτην οἰκοδομήσαντος ἄρχοντος καὶ βασιλέως, ἐκείνου γὰρ παρόντος καὶ προστάττοντος, καὶ πρὸς πάντα τὸν ὀφθαλμὸν τείνοντος, ἑπόμενοι πάντες, οἱ μὲν, ἐπὶ τὴν γεωργίαν, οἱ δὲ, ἐπὶ τοὺς ὑδραγωγοὺς ὑδρευσόμενοι σπεύδουσι, ἄλλος δὲ, σι τισόμενος προέρχεται, καὶ ὁ μὲν, ἐπὶ τὴν βουλὴν βαδίζει, ὁ δὲ, ἐπὶ τὴν ἐκκλησίαν εἰσέρχεται, καὶ ὁ μὲν δικαστὴς, ἐ πὶ τὸ δικάζειν, ὁ δὲ ἄρχων ἐπὶ τὸ θεσμοθετεῖν, καθίσταται δὲ εὐθέως, ὁ μὲν τεχνίτης ἐπὶ τὴν ἐργασίαν, 
 ὁ δὲ ναύτης, ἐ πὶ τὴν θάλασσαν κατέρχεται, ὁ τέκτων, ἐπὶ τὸ τεκτονεύει ν , ὁ ἰατρὸς, ἐπὶ τὴν θεραπείαν, ὁ οἰκοδόμος, ἐπὶ τὴν οἰκοδο μὴν, καὶ ὁ μὲν εἰς τὸν ἀγρὸν βαδίζει, ὁ δὲ ἀπὸ τοῦ ἀγροῦ ἀ νέρχεται, καὶ οἱ μὲν, περὶ τὴν πόλιν ἀναστρέφονται, οἱ δὲ, ἀπὸ τῆς πόλεως ἐξέρχονται· καὶ πάλιν εἰς αὐτὴν ἐπανέρ χονται, πάντα δὲ ταῦτα, τῇ παρουσία τοῦ ἑνὸς ἄρχοντος, καὶ τῇ τούτου διατάξει γίνονται καὶ συνίστανται, κατὰ ταῦτα δὴ καὶ ἐπὶ τῆς συμπάσης κτίσεως, κἂν μικρὸν ἦ τὸ παρά δειγμα, ὅμως μείζονι διανοία χρή νοεῖν· ὑπὸ γὰρ μιᾶς ῥι πῆς νεύματός τινος τοῦ θεοῦ θῦ λόγου, ὁμοῦ τὰ πάντα δια κοσμεῖται· καὶ τὰ οἰκεῖα παρ’ ἑκάστου γίνεται· καὶ παρὰ πάντων ὁμοῦ μία τάξις ἀποτελεῖται· νεύμασι γὰρ καὶ ταῖς δυνάμεσι τοῦ ἐπιστατοῦντος καὶ ἡγεμονεύοντος τῶν πάντων θείου καὶ πατρι πρι κοῦ λόγου, οὐρανὸς οὐνὸς μὲν, περιστρέφεται· τὰ δὲ ἄστρα κινεῖται, καὶ ὁ μὲν ἥλιος, φαίνει· ἡ δὲ σελήνη, περιπολεῖ, καὶ ἀὴρ μὲν, ὑπ’ αὐτοῦ φωτίζεται, αἰθὴρ δὲ θερ μαίνεται· ἄνεμοι π λ ν έουσι· τὰ ὄρη εἰς ὕψος ἀνατεταμένα ἴστα ν ται· 
 ἡ θάλασσα κυμαίνει, καὶ τὰ ἐν αὐτῇ ζῶα τρέ φεται, ἡ γῆ ἀκίνητος μαίνουσα γρ(άφε) μένουσα καρποφορεῖ· καὶ ὁ ἄνθρωπος ἄνος πλάτ τεται, καὶ ζῆ πάλιν καὶ θνήσκει, καὶ ἁπλῶς πάντα ψυχοῦται καὶ κινεῖται, τὸ πῦρ καίει· τὸ ὕδωρ ψύχει, πηγαὶ, ἀναβλύζου σι, ποταμοὶ, πλημμυροῦσι, καιροὶ καὶ ὧραι, παραγίνονται, ὑετοί, κατέρχονται· τὰ νέφη πληροῦται χάλαζα γίνεται, χιὼν καὶ κρύσταλλος πήγνυται, πετεινὰ, ἵπταται, ἑρπε τὰ, πορεύεται, ἔνυδρα, νήχεται, θάλαττα, πλέεται, γῆ, σπείρεται, καὶ κατὰ τοὺς ἰδίους καιροὺς χλοηφορεῖ, φυ τὰ αὔξει, καὶ τὰ μὲν, νεάζει, τὰ δὲ, πεπαίνεται, τὰ δὲ αὐξάνονται καὶ γηράσκει καὶ φθίνει, καὶ τὰ μὲν, ἀφανίζε ται, τὰ δὲ, γεννᾶται καὶ φαίνεται, ταῦτα δὲ πάντα καὶ ἔτι πλείῳ τούτων ἃ διὰ τὸ πλῆθος οὐκ ἰσχύομεν ἡμεῖς λέγειν, ὁ παραδοξοποιὸς καὶ θαυματοποιὸς τοῦ θεοῦ θῦ λόγος φωτίζων καὶ θεοποιῶν τῶ ἑαυτοῦ νεύματι 
 νεύματι κινεῖ καὶ διακοσμεῖ ἕνα τὸν κόσμον ἀποτελῶν· οὐκ ἔξωθεν ἑαυτοῦ καὶ τὰς ἀοράτους δυνάμεις ἀφεὶς· καὶ γὰρ καὶ ταύτας οἷα δὴ καὶ αὐτῶν ποιητὴς ὑπάρχων, συμ περι λαμβὼν λαβὼν 
 λαμβὼν λαμβάνων , ἐν τοῖς ὅλοις, συνέχει καὶ ζωοποιεῖ πάλιν τῷ ἑαυτοῦ νεύματι, καὶ τῇ ἑ αυ τοῦ προνοία· καὶ τούτου οὐκ ἄν τι γένοιτο πρὸς ἀπιστίαν ἐφόδιον· ὡς γὰρ τῇ ἑαυτοῦ προνοία καὶ σώματα μὲν, αὔξει· ψ υχὴ δὲ ἡ λογικὴ κινεῖται, καὶ τὸ λογίζεσθαι καὶ τὸ ζῆν ἔχει, καὶ τοῦτο, οὐ πολ λῆς ἀποδείξεως δεῖται, ὁρῶμεν γὰρ τὰ γινόμενα, οὕτω δὴ πάλιν αὐτὸς ὁ τοῦ θεοῦ θῦ λόγος, ἑνὶ καὶ ἁπλῷ νεύματι τῇ ἑαυ τοῦ δυνάμει, τόν τε ὁρατὸν κόσμον, καὶ τὰς ἀοράτους δυνά μεις, κινεῖ καὶ συνέχει ἑκάστω τὴν ἰδίαν ἐνέργειαν ἀποδι δοὺς· ὥστε τὰς μὲν θείας, θειοτέρως κινεῖσθαι· τὰ δὲ ὁρατὰ, ὥσπερ καὶ ὁρᾶται· αὐτὸς δὲ ἐπὶ πάντων, ἡγεμών τε καὶ βασιλεὺς καὶ σύστασις fortasse συστάτης γινόμενος τῶν πάντων, τὰ πάντα πρὸς δόξαν καὶ γνῶσιν τοῦ ἑαυτοῦ πατρὸς πρς ἐργάζεται· μονονου χὶ διὰ τῶν φαινομένων ἔργων αὐτοῦ, διδάσκων καὶ λέγων, ἐκ μεγέθους καὶ καλλονῆς κτισμάτων, ἀναλόγως ὁ γενεσι ουργὸς θεωρεῖται· ὥσπερ γὰρ ἀναβλέψαντας εἰς τὸν οὐρανὸν οὐνὸν καὶ ἰδόντας τὸν κόσμον αὐτοῦ, καὶ τὸ τῶν ἄστρων φῶς, ἔστιν ἐνθυ μεῖσθαι τὸν ταῦτα διακοσμοῦντα λόγον, οὕτως νοοῦντας λόγον 
 θεοῦ θῦ , νοεῖν ἐστιν ἀνάγκη, καὶ τὸν τούτου πατέρα πρα 
 θεόν θν · ἐξ οὗ προϊὼν, εἰκότως τοῦ ἑαυτοῦ πατρὸς πρς 
 ἑρμηνεὺς καὶ ἄγγελος λέγεται· 
 κ αὶ τοῦτο, ἐκ τῶν καθ’ ἡμᾶς τίς ἂν ἴδοι· εἰ γὰρ δὴ λόγου προϊ όντος παρὰ ἀνθρώπων ἀνων , ἐνθυμούμεθα πηγὴν εἶναι τὸν νοῦν, καὶ τῷ λόγῳ ἐπιβάλλοντα τὸν νοῦν σημαινόμενον ὁρῶμεν τῷ λογισμῷ, πολλῷ πλέον μείζονι φαντασία καὶ ἀσυγκρίτῳ ὑπεροχῆ τοῦ λόγου τὴν δύναμιν ὁρῶντες, ἔννοιαν λαμβά νομεν καὶ τοῦ ἀγαθοῦ πατρὸς πρς αὐτοῦ, ὡς αὐτὸς ὁ σωτὴρ σηρ φησιν· ὁ ἐμὲ ἑωρακὼς, ἑώρακε τὸν πατέρα πρα · ταῦτα δὲ καὶ πᾶσα θεόπνευστος γραφὴ, φανερώτερον καὶ κατὰ μεῖζον κη ρύττει· ἀφ ὧν δὴ καὶ ἡμεῖς τεθαρρηκότες, ταῦτα σοι γρά φωμεν· καὶ σὺ ταύταις ἐντυγχάνων, δυνήση τῶν λεγομένων ἔχειν τὴν πίστιν· λόγος γὰρ ἐκ μειζόνων βεβαιούμενος, ἀναν τίρρητον ἔχει τὴν ἀπόδειξιν· ἄνωθεν τοίνυν περὶ τῆς τῶν εἰδώλων ἀναιρέσεως, προησφαλίζετο τὸν ἰουδαίων λαὸν, ὁ θεῖος λόγος λέγων· οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον, οὐδὲ παν τὸς ὁμοίωμα, ὅσα ἐν τῷ οὐρανῷ οὐνῷ ἄνω· καὶ ὅσα ἐπὶ τῆς γῆς κάτω· τὴν δὲ αἰτίαν τῆς τούτων καθαιρέσεως, ἑτέρως σημαίνει· λέγων, τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν ἀργύριον καὶ χρυσίον ἔργα χειρῶν ἀνθρώπων ἀνων · στόμα ἔχουσι, καὶ οὐ λαλήσουσιν· ὀφθαλμοὺς ἔχουσι, καὶ οὐκ ὄψονται· ὦτα ἔχουσι, καὶ οὐκ ἀκούσονται· ῥίνας ἔχουσι, καὶ οὐκ ὀσφρανθήσονται· χεῖρας ἔχουσι καὶ οὐ ψηλαφήσουσι· πόδας ἔχουσι, καὶ οὐ περιπατήσουσιν· οὐ σεσιώπηκε δὲ τὴν περὶ τῆς κτίσεως διδασκαλίαν· ἀλλὰ καὶ μάλα εἰδὼς αὐτῶν τὸ κάλλος, ἵνα μή τινες τῷ κάλλει τού τῳ ἀποβλέψαντες, οὐχ ὡς ἔργα θεοῦ θῦ · ἀλλ’ ὡς θεοὺς θρησκε ύουσι, προασφαλίζεται τοὺς ἀνθρώπους ἀνους λέγων, καὶ μὴ ἀναβλέ ψας τοῖς ὀφθαλμοῖς, καὶ ἰδὼν τὸν ἥλιον καὶ τὴν σελήνην καὶ πάντα τὸν κόσμον τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ , πλανηθεὶς προσκυνήσης αὐ τοῖς· ἃ ἀπένειμε κύριος κς ὁ θεὸς θς σου πᾶσι τοῖς ἔθνεσι τοῖς ὑπο κάτῳ τοῦ οὐρανοῦ οὐνοῦ · ἀπένειμε δὲ, οὐκ εἰς τὸ εἶναι θεοὺς αὐτοῖς αὐτὰ· ἀλλ’ ἵνα τῇ τούτων ἐνεργεία, γινώσκωσιν οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν, τὸν τῶν πάντων δημιουργὸν θεὸν θν , ὥσπερ εἴρηται· ὁ γὰρ ἰουδαίων πάλαι λαὸς, κατὰ πλεῖον εἶχε τὴν διδασκαλίαν· ὅτι μὴ μόνον ἐκ τῶν τῆς κτίσεως ἔργων, ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν θείων γραφῶν εἶχον τὴν περὶ θεοῦ θῦ γνῶσιν· καὶ καθόλου δὲ τοὺς ἀνθρώπους ἀνους ἀ πὸ τῆς περὶ τὰ εἴδωλα πλάνης καὶ ἀλόγου φαντασίας ἀφέλ κων φησίν· οὐκ ἔσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι πλὴν ἐμοῦ· οὐχ ὡς ὄντων δὲ θεῶν ἄλλων, κωλύει τούτους αὐτοὺς ἔχειν· ἀλλ’ ἵνα μή τις τὸν ἀληθινὸν ἀποστραφεὶς θεὸν θν , ἑαυτῷ α μ ὴ ὄντα θεοποιεῖν ἄρξη ται· ὁποῖοί εἰσιν οἱ παρὰ ποιηταῖς καὶ συγγραφεῦσιν ὀνομα σθέντες καὶ δειχθέντες, οὐκ ὄντες θεοὶ· καὶ αὕτη δὲ ἡ λέ ξις, τὸ μὴ εἶναι αὐτοὺς θεοὺς δείκνυσι· 
 δ ι’ ἧς φησίν, οὐκ ἐσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι· ὅπερ ἐπιμέλλοντος σημαῖνον· τὸ δὲ ἐπιμέλλουσι γινόμενον, οὐκ ἔστι τότε, ὅτε ταῦτα λέ γεται· ἆρ’ οὖν ἀνελὼν τὴν ἐθνῶν ἢ εἰδώλων ἀθεότητα, σε σιώπηκεν ἡ ἔνθεος διδασκαλία, καὶ ἁπλῶς ἀφῆκε τὸ τῶν 
 ἀνθρώπων ἀνων γένος ἄμοιρον τῆς τοῦ θείου γνώσεως φέρεσθαι; οὐχί γε· ἀλλὰ καὶ πρ οα παντᾶ τῇ διανοία λέγουσα, ἄκουε ἰσραὴλ ἰήλ · κύριος κς 
 ὁ θεὸς θς σου κύριος κς εἷς ἐστι· καὶ πάλιν ἀγαπήσεις κύριον κν τὸν θεόν θν σου ἐν ὅ λη τῇ καρδία σου καὶ ἐν ὅλη τῇ ἰσχύϊ σου· καὶ πάλιν, κύριον κν τὸν θεόν θν 
 σου προσκυνήσεις, καὶ αὐτῷ μόνω λατρεύσεις, καὶ πρὸς αὐτὸν κολληθήση· ὅτι δὲ καὶ ἡ διὰ πάντων καὶ ἡ εἰς πάντα τοῦ λό γου πρόνοια καὶ διακόσμησις, ἀπὸ πάσης θεοπνεύστου γρα φῆς μαρτυρεῖται, ἀρκεῖ τὰ νῦν λεγόμενα δεῖξαι τοῦ λόγου τὴν πίστιν· ἧ φασιν οἱ θεολόγοι ἄνδρες, ἐθεμελίωσας τὴν γῆν καὶ διαμένει τῇ διατάξει σου· διαμένει ἡ ἡμέρα· καὶ πά λιν ψάλατε τῷ θεῷ θῷ ἡμῶν ἐν κιθάρα· τῷ περιβάλλοντι τὸν 
 οὐρανὸν οὐνὸν ἐν νεφέλαις· τῷ ἑτοιμάζοντι τῇ γῇ ὑετὸν· τῷ ἐξα γαγόντι ἐν ὄρεσι χόρτον, καὶ χλόην τῇ δουλεία τῶν ἀνθρώπων ἀνων · καὶ διδόντι τοῖς κτίνεσι τροφὴν· διὰ τίνος δὲ δίδ ω ο σιν, ἢ δι’ οὗ καὶ τὰ πάντα γέγονε· ο δ ι’ οὗ γὰρ γέγονε, δι’ αὐτοῦ καὶ ἡ τῶν πάντων ἀκολούθως ἐστὶ πρόνοια· τίς οὖν ἂν εἴη οὗτος, ἢ ὁ τοῦ θεοῦ θῦ 
 λόγος, περὶ οὗ καὶ ἐν ἑτέρῳ λέγει, τῷ λόγῳ κυρίου κυ οἱ οὐρανοὶ οὐνοὶ ἐστερεώ θησαν, καὶ τῷ πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ, πᾶσα ἡ δύναμις αὐτῶν· καὶ γὰρ τὰ πάντα ἐν αὐτῷ καὶ δι’ αὐτοῦ γενό μενα, διάγεται· ἀφ’ ὧν καὶ ἡμᾶς πείθει λέγουσα, αὐτὸς εἶ πε καὶ ἐγενήθησαν, αὐτὸς ἐνετείλατο καὶ ἐκτίσθησαν· κα θὼς καὶ ὁ πάντα μέγας μωϋσῆς ἐν ἀρχὴ τῆς κοσμοποιίας, βεβαιοῖ τὸ λεγόμενον· 
 ἐ ξηγούμενος καὶ λέγων, καὶ εἶπεν ὁ θεὸς θς , ποιήσωμεν ἄνθρωπον ἄνον · κατ’ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ’ ὁμοίωσιν· ἐπειδὴ καὶ τὴν οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς καὶ πάντων ὑφιστὰς γένεσιν, αὐτῷ εἶπεν ὁ πατήρ πήρ · γενηθήτῳ οὐρανὸς οὐνὸς · καὶ συναχθή τω τὰ ὕδατα, καὶ ὀφθήτω ἡ ξηρὰ· καὶ ἐξιαγαγέτῳ ἡ γῆ βοτάνην· καὶ πᾶν ζῶον· ἀφ’ ὧν καὶ ἰουδαίους ἄν τις ἐλέγξειεν, οὐ γνησίως ἐφιστάνοντας ταῖς γραφαῖς· τίνι γὰρ ἄν τις εἴποι πρὸς αὐτοὺς ὡμίλει ὁ θεὸς θς , ἵνα καὶ προστάττων, λαλῆ· εἰ μὲν οὖν τοῖς γινομένοις προσέταττε καὶ ὡμίλει, περιττὸς ἦν ὁ λό γος· οὔπω γὰρ ἦν, ἀλλ’ ἔμελλε γίνεσθαι· οὐδεὶς γὰρ τῷ μὴ ὄντι λαλεῖ· οὐδὲ εἰς τὸ γενέσθαι, τῷ μηδέπῳ γινομένῳ προστάτ τει καὶ λαλεῖ· εἰ γὰρ τοῖς ἐσομένοις προσέττατεν ὁ θεὸς θς , ἔδει λέ γειν αὐτὸν, γενοῦ οὐρανὲ οὐνὲ · καὶ γενοῦ γῆ· καὶ ἔξελθε βοτάνη· καὶ ποιήθητι ἄνθρωπε ἄνε · νῦν δὲ τοῦτο μὲν, οὐκ ἐποίησε· προστάτ τει δὲ λέγων, ποιήσωμεν ἄνθρωπον ἄνον · καὶ ἐξελθέτω βοτάνη ἀφ’ ὧν δείκνυται ὁ θεὸς θς , ὡς πλησίον τινὶ διαλεγόμενος περὶ τούτων· οὐκοῦν ἀνάγκη συνεῖναί τινα τούτω· ὦ καὶ ὡμιλῶν, ἐποίει τὰ ὅλα, τίς οὖν ἂν εἴη, εἰ μὴ ὁ τούτου λόγος· τίνι γὰρ ἄν τις φαίη θεόν θν 
 ὁμιλεῖν ἢ τῷ ἑαυτοῦ λόγῳ· ἢ τίς τούτω συνῆν ποιοῦντι τὴν γενητὴν πᾶσαν οὐσίαν, ἢ ἡ τούτου σοφία ἡ λέγουσα, ἡνί κα ἐποίει τὸν οὐρανὸν οὐνὸν καὶ τὴν γῆν, συμπαρήμην αὐτῷ· ἐν δὲ τῇ 
 οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς ὀνομασία, πάντα τὰ ἐν οὐρανῷ οὐνῷ καὶ γῇ γενη τὰ συμπεριλαμβάνει· συνὼν δὲ ὡς σοφία, καὶ ὡς λόγος, τὸν 
 πατέρα πρα βλέπων ἐδημιούργει τὸ πᾶν καὶ συνίστη καὶ διεκόσμει· καὶ δύναμις δὲ ὢν τοῦ πατρὸς πρς , τὰ ὅλα εἰς τὸ εἶναι ἰσχυροποίει· ἣ φησι καὶ ὁ σωτὴρ σήρ , πάντα ὅσα βλέπω τὸν πατέρα πρα ποιοῦντα, κἀγὼ ὁμοίως ποιῶ· καὶ δι’ αὐτοῦ δὲ, καὶ εἰς αὐτὸν τὰ πάντα γεγονέ ναι, οἱ ἱεροὶ τούτοι διδάσκουσι μαθηταὶ· καὶ ὅτι ἀγαθὸς ἐξ ἀ γαθοῦ γέννημα · καὶ ἀληθινὸς θεὸς θς ὑπάρχων, δύναμίς ἐστι τοῦ 
 πατρὸς πρς καὶ σοφία καὶ λόγος, 
 ο ὐ κατὰ μετοχὴν ταῦτα ὢν· οὐδὲ ἔξωθεν ἐπιγενομένων τούτων αὐτῷ, κατὰ τοὺς αὐτοῦ με τέχοντας καὶ σοφιζομένους δι’ αὐτοῦ, καὶ δυνατοὺς καὶ λογι κοὺς ἐν αὐτῷ γινομένους· ἀλλ’ αὐτοσοφία· αὐτολόγος· αὐτοδύ ναμις τοῦ πατρός πρς ἐστιν· αὐτοφῶς· αὐτ οα λήθεια· αὐτοδικαιοσ ν ύ 
 νη· αὐτ οα ρετή· καὶ μὴν καὶ χαρακτὴρ καὶ ἀπαύγασμα· καὶ εἰκὼν· καὶ συνελόντι φράσαι, καρπὸς παντέλειος τοῦ πατρὸς πρς ὑπάρχει· 
 κ αὶ μόνος ἐστὶν υἱὸς, εἰκὼν ἀπαράλλακτος τοῦ πατρὸς πρς · τίς οὖν ἄν τις ἐξαριθμήσειε τὸν πατέρα πρα , ἵνα καὶ τοῦ λόγου τούτου τὰς δυνά μεις ἐξεύροι· ἔστι γὰρ ὥσπερ τοῦ πατρὸς πρς λόγος καὶ σοφία, οὕτως καὶ τοῖς γενητοῖς συγκαταβαίνων, γίνεται πρὸς τὴν τοῦ γεννήτο ρος γνῶσιν καὶ ἔννοιαν· αὐτ οα γιασμός· καὶ αὐτοζωὴ· καὶ θύρα καὶ ποιμὴν· καὶ ὁδὸς καὶ βασιλεὺς, καὶ ἡγεμὼν· καὶ ἐ πὶ πᾶσι σωτήρ σήρ · καὶ ζωοποιὸς· καὶ φῶς· καὶ πρόνοια πάν των· τοιοῦτον ἄρα ἀγαθὸν καὶ δημιουργὸν υἱὸν υν ἔχων ἐξ ἑαυ τοῦ ὁ πατὴρ πήρ , οὐκ ἀφανῆ αὐτὸν τοῖς γενητοῖς ἀπέκρυψεν· ἀλλὰ καὶ ὡς ἡμέραι, τοῦτον ἀποκαλύπτει τοῖς πᾶσι, διὰ τῆς τῶν πάντων δι’ αὐτοῦ συστάσεως καὶ ζωῆς· ἐν αὐτῷ δὲ καὶ δι’ αὐ τοῦ καὶ ἑαυτὸν ἐμφαίνει, καθὼς ὁ σωτὴρ σὴρ φησι· ἐγὼ ἐν τῷ πατρὶ πρὶ , καὶ ὁ πατὴρ πὴρ ἐν ἐμοὶ· ὥστε ἐξ ἀνάγκης εἶναι τὸν λόγον, ἐν τῷ γεν νήσαντι· καὶ τὸν γεννηθέντα, σὺν τῷ πατρὶ πρὶ διαιωνίζειν· τούτων δὲ οὕτως ἐχόντων, καὶ οὐδενὸς ἔξωθεν αὐτοῦ τυγχάνοντος, ἀλλὰ καὶ οὐρανοῦ οὐνοῦ καὶ γῆς, καὶ πάντων τῶν ἐν αὐτοῖς ἐξηρτη μένων αὐτοῦ, ὅμως ἄνθρωποι ἄνοι παράφρονες παραγκωνισάμενοι τὴν πρὸς τοῦτον γνῶσιν καὶ εὐσέβειαν, τὰ οὐκ ὄντα πρὸ τῶν ὄντων ἐτίμησαν· καὶ ἀντὶ τοῦ ὄντως ὄντος θεοῦ θῦ , τὰ μὴ ὄντα ἐθεοποίη σαν· τῇ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα λατρεύοντες· πρᾶγμα πάσχοντες, ἀνόητον καὶ δυσσεβὲς· ὅμοιον γὰρ, ὡς εἴ τις τὰ ἔργα πρὸ τοῦ τεχνίτου θαυμάσειεν, καὶ τὰ ἐν τῇ πόλει δημιουρ γήματα καταπλαγεὶς, τὸν τούτων δημιουργὸν καταπατοίη· ἢ ὡς εἴ τις τὸ μὲν μουσικὸν ὄργανον ἐπαινοίη, τὸν δὲ συνθέντα καὶ ἁρμοσάμενον, ἐκβάλλοι· ἄφρονες καὶ πολὺ τὸν ὀφθαλ μὸν πεπηρωμένοι, πῶς γὰρ ἔγνωσαν ἄλλως οἰκοδομεῖν, ἢ ναῦν, ἢ λύραν, μὴ οὐχὶ τοῦ ναυπηγοῦ ἐργασαμένου καὶ τοῦ ἀρχιτέκτονος οἰκοδομήσαντος, καὶ οὐ τοῦ μουσικοῦ συνθέντος· ὥσπερ οὖν ὁ ταῦτα λογιζόμενος μαίνεται, καὶ ὑπερέ πε κεινα πάσης μανίας ἐστὶν, οὕτως οὔ μοι δοκοῦσιν ὑγιαίνειν τὴν διά νοιαν, 
 ο ἱ τὸν θεὸν θν μὴ γινώσκοντες· καὶ τὸν τούτου λό γον μὴ θρησκεύοντες τὸν σωτῆρα σρα τὸν πάντων, τὸν κύριον κν ἡμῶν ἰησοῦν ἰν 
 
 χριστὸν χν , δι’ οὗ τὰ πάντα ὁ πατὴρ πὴρ διακοσμεῖ καὶ συνέχει καὶ προνοεῖ ται τῶν ὅλων· εἰς ὃν σὺ τὴν πίστιν ἔχων καὶ τὸ θεοσεβὲς ὦ φι λόχριστε, χαῖρε καὶ εὔελπις γίνου· ὅτι τῆς εἰς αὐτὸν πίστεως καὶ εὐσεβείας, ἀθανασία καὶ βασιλεία οὐρανῶν οὐνῶν ἐστιν ὁ καρ πὸς· μόνον ἐὰν κατὰ τοὺς αὐτοῦ νόμους ἡ ψυχὴ κεκοσμημέ νη γένηται· ὥσπερ γὰρ τοῖς κατ’ αὐτὸν πολιτευομένοις ἔστι τὸ ἔπαθλον ζωὴ αἰώνιος, οὕτως τοῖς τὴν ἐναντίαν καὶ μὴ τὴν τῆς ἀρετῆς ἀτραπὸν ὁδεύουσιν αἰσχύνη μεγάλη καὶ κίνδυ νος ἀσύγγνωστος ἐν ἡμέρα κρίσεως· ὅτι καίτοι γνόντες τὴν τῆς ἀ ληθείας ὁδὸν, ἐναν τία ὧν ἔγνω σαν ἔπραξαν.