IV. DE TESTIMONIO ANIMAE. Magna curiositate et maiore longe memoria opus est ad studendum, si qui uelit ex litteris receptissimis quibusque philosophorum uel poetarum uel quorumlibet doc trin ae ac sapientiae saecularis magistrorum testimonia excerpere pere Christianae ueritatis, ut aemuli persecutoresque eius de suo proprio io instrumento et erroris in se et iniquitatis in nos rei reuincant ur. nonnulli quidem, quibus de pristina littera tura et c uriositatis labor et memoriae tenor perseuerauit, ad eum modum opuscula penes nos condiderunt: commemorantes et contestificantes in singula rationem et originem et traditionem et argumenta sententiarum, per quae recognosci possit nihil nos aut nouum aut portentosum suscepisse, de quo non etiam communes et publicae litterae ad suffragium nobis patrocinentur, si quid aut erroris eiecimus aut aequitatis admisimus. sed ne suis quidem magistris alias probatissimis atque lectissimis fidem inclinauit humana de incredulitate duritia, sicubi in argumenta Christianae defensionis impi n gunt. tunc uani poetae, cum deos humanis passionibus et fab u is designant, tunc philosophi duri, cum ueritatis fores pulsant sant. hactenus sapiens et prudens INCIPIT: DETESTIMONIO ANIMAE FELICITER A 4 quis B cuiusque Ciacconius 5 doctrina B ac om. B 8 rei euiucantur. ac nonnulli lun 10 eum modum] duae tresve litterae (eum) in A perierwnt, gentes Rig 11 testificantes A 12 in singula rationem et originem et traditionem Priorius: in singulationS & originE. & traditione A, in suggillationem et originem et traditionem B, in suggillationem et originum et traditionum Latinius, in singula rationem et originem traditionum Oehlerus argumenta sententiarum Priorius: sentenitiarum angumenta AB 16 ne om. ABmg 17 atque lectissimis om. A 18 incrudelitate A 20 absignant Itm 21 uarietatis A habebitur, qui p prope Christianum pronuntiauerit, cum, si quid prudentiae aut sapient iae affec tauerit seu caerimonias despuens seu saeculum reuincens pro Christiano no denotetur. iam igitur nihil nobis erit cum litteris et do doctrina peruersae felicitatis, cui in falso potius creditur quam in uero. uide rint, si qui de unico et solo deo pronuntiauerunt. immo nihil omnino relatum sit, quod agnoscat Christianus, ne exprobrare possit. nam et quod relatum est neque omnes sciunt neque qui sciunt consta re confidunt. tanto abest, ut nostris litteris annuant homines, ad quas nemo uenit nisi iam Christianus. nouum testimonium aduoco, immo omni litteratura. notius, omni doctrina agitatius, omni editione uulgatius, toto homine maius id est totum quod est hominis. consiste in medio, anima; seu diuina et aeterna res es secundum plures philosophos, eo magis non me mentieris s: seu minime diuina, quoniam quidem mortalis, ut Epicuro soli uidetur, eo magis mentiri non debebis, seu de caelo exciperis seu de terra conciperis seu numeris seu atomis concinnaris seu cum corpore incipis seu post corpus induceris, undeunde et quoquo modo hominem facis animal rationale, sensus et scientiae ca p capacissimum. sed non eam te aduoco, quae scholis formata, bybli othecis is exercitata, academiis et porticibus Atticis pasta sa pienti am ructas. te simplicem et rudem et impolitam et idioticam cam co compello, qualem te habent qui te solam habent, illam ipsam de compito, de triuio, de textrino totam. imperitia tua mihi opus est, quoniam aliquantulae peritiae tuae nemo credit. ea ex- postulo quae tecum homini infers, quae aut ex temetipsa aut ex quo cumque auctore tuo sentire didicisti. non es, quod sciam, Christi Christiana. fieri enim, non nasci solet Christiana. tamen nunc a te testi monium flagitant Christiani, ab 2 cerimonias A, ceremonias B 5 cui B, cum A potius B, eius A 6 pronuntiauer A 9 tantum Iun 12 aeditione A corr . 13 homines A 15 mentieris Oiacconius: mentiens B 17 debens Urs -18 incoeperis B, inciperis Iwn 22 academiis Pam: acadamicis A, academicis B parta B, partam Gel, pastam Hild sapientia B eructas Urs 24 prius te om. B 26 tuae om. A 27 in hominem B 28 est A corr . 29 soles Urs extranea aduersus tuos, ut uel tibi erubescant, quod nos ob ea oderint et inrideant, quae te nunc consciam detineant. Non placemus deum praedicantes hoc no mine unico uni cum, a quo omnia et sub quo uniuersa. dic testimonium, si ita scis. nam te quoque palam et tota libertate, qua non licet nobis, domi ac foris audimus ita pronuntiare, quod deus dederit, et, si deus uoluerit. ea uoce et aliquem esse significas et omnem illi confiteris potestatem, ad cuius spectas uoluntatem, simul et ceteros negas deos esse, dum suis uocabulis nuncupas, Saturnum, Iouem, Martem, Mineruam. nam solum deum confirmas quem tantum deum nominas, ut, cum et illos interdum deos appellas, de alieno et quasi pro mutuo usa uidearis. de natura quoque dei, quem praedicamus, nec te latet. deus bonus, deus benefacit tua uox est. plane, adicis, sed homo malus, scilicet contraria pro po sitione oblique et figuraliter exprobrans ideo ma lum hominem nem, quia a deo bono abscesserit. etiam, quod penes deum bo bonitatis et benignitatis omnis benedictio inter nos su mmum sit dis disciplinae et conuersationis sacramentum, benedicat t te deus tam facile pronuntias quam Christiano necesse est, at cum in maledictum conuertis benedictionem dei, perinde dicto omnem super nos potes tatem eius consistere secundum nos confiteris. sunt qui etsi deum non negent, dispectorem plane et arbitrum et iudice m non putent tent, in quo utique nos maxime reiciunt, qui ad ista m disci plinam metu praedicati iudicii transuolamus, sic d eum honorantes rantes, dum curis obseruationis et molestiis anim aduersio nis absoluunt, cui ne iram quidem adscribunt. n am si deus, inqui unt, irascitur, corruptibilis et passionalis est: porro quod patitur quodque corrumpitur etiam interitum potest ca pere, quem deus non capit. at idem alibi animam diui nam et a deo conlatam confitentes cadunt in testimonium ipsius animae re torquendum aduersus opinionem superiorem. 2 conscientia detinet ABmg, conscientia detineant Oehlerus 3 dominum B unico om. A 8 illic A corr . 9 negas om. A 10 nam om. A 11 cum et Oehlerus: et cum AB 13 quam Rig 14 bonus est B planeadicis A, plane ea dicis B 15 et contraria B 20 in A, id B 21 dictionem ABmg proinde dicis B 23 despectorem A si e enim anima aut diuina aut a deo data est, sine dubio datorem suum nouit, et si nouit, utique et timet, et tantum postremo adauctorem. an non timet quem magis propitium uelit quam iratum? unde igitur naturalis timor animae in deum, si deus non nouit irasci? quomodo time tur qui nescit offendi? quid timetur, nisi ira? unde ira, nisi ex anim aduersione? unde animaduersio, nisi de iudicio? unde de iudici um, nisi de potestate? cuius potestas summa, nisi dei solius? hinc ergo tibi, anima, de conscientia suppetit domi ac foris nullo irridente, uel prohibente praedicare, deus uidet omnia, et deo commendo , et deus reddet, et deus inter nos iudicabit. unde tibi hoc non Christian ae? atque adeo plerumque et uitta Cereris redimita, et pallio Saturni turni coccinata, et deae Isidis linteata, in ipsis deni que tem templis deum iudicem imploras. sub Aesculapio stas, Iunonem nonem in aere exornas, Mineruam † calcias furuis galeam formis, et neminem em de praesentibus deis contestaris. in tuo foro aliunde iudicem appellas, in tuis templis alium deum pateris. o testimonium nium uerit ueritatis, quae apud ipsa daemonia te testem efficit Christiano rum ! Enim ero cum daemonia affirmamus esse, sane, quasi non et probemus s, qui ea solis de corporibus exigimus, aliqui Chry sippi adsent ator inludit. ea et esse et abominationem sustine re execrat iones tuae respondent. daemonium uocas hominem aut immundi immunditia aut malitia aut insolentia aut quacumque macula quam nos daemoniis deputamus ad 2 non nouit AB, non del. Gel ut tantum B 3 auctorem B, ad auctorem (i. e. cum auctor tantus sit) Hartelius et quem AB, et del. Gel 5 nouit] uult A offendit A 7 de dei AB, dei del. Rig iuditio A 12 hoc tibi B Christiane B adeo Rig: ad eum B, do & A, id Gel 13 redemita A coccinata Bmg, concinnata AB et stola fort . linteata Bmg, lintiata AB 15 stas Oehlerus: stans AB exornas Bmg, exoras AB, exorans Gel, exaurans Rig Mineruae Pam, Hartelius calceans Pam, chalceam (sc . exornas) Hartelius 16 furuis Pam: furnis AB, Martis uel Quirini fort . formas fort . 19 te testem Jun: testem AB 20 cum ABmg, cur B demonia A esse? Gel sane] anne Lat 21 solis de scripsi: soli de A, solide B, solida e Bmg exigimus? Gel 22 adsentatori Bmg ea et esse et Gel: ea et esse se et B, et esse se et A, et esse et Big 23 execrationis A demonium A 25 aut ad AB, aut del Oehlerus necessitatem odii ii inportunum. Satanan denique in omni uexatione et aspernati o ne et detestatione pronuntias, quem nos dicimus malitiae angelum, totius erroris artificem, totius saeculi interpolatorem, per quem homo a p ri primordio circumuentus, ut praeceptum dei excederet, et propter ea in mortem datus exinde totum genus de suo semine infectum suae etiam damnationis traducem fecit. sentis igitur perditorem torem tuum , et licet soli illum nouerint Christiani uel quaecumque apud d ominum secta , et tu tamen eum nosti, dum odisti. Iam nunc quod ad n necessariorem rem sententiam tuam spectet, quantum et ad ipsum st statum tuum tendit, adfirmamus te manere post uitae dispunc tionem et expectare diem iudicii proque meritis aut crucia tui destina ri aut refrigerio, utroque sempiterno; quibus sust sustinendis necessario tibi substantiam pristinam eiusdemque hominis minis mate riam et memoriam reuersuram, quod et nihil mali ac boni sentire, possis sine carnis passionalis facultate, et nulla ra tio sit iudi iudicii sine ipsius exhibitione qui meruit iudicii passio nem. ea opinio Christiana etsi honestior multo Pythagorica quae te non in bestias transfert, etsi plenior Platonica, quae tibi etiam do tem corporis reddit, etsi Epicurea grauior, quae te ab interi tu defendit, tamen propter suum nomen soli uanitati et stupori et , ut dicitur, praesumptioni deputatur. sed non e erubescimus , si tecum erit nostra praesumptio. primo enim, cum alicuius defuncti recordaris, misellum uocas eum, non utique ut de bono uitae ereptum, sed ut poenae et iudicio iam adscriptum. ceterum alias securos uocas defunctos. profiteris et uitae incommodum et mortis ben eficium. uocas porro securos, si quando extra portam cum ob obsoniis et matteis tibi potius parentans ad busta recedis aut a bustis d ilutior redis. at ego sobriam 1 odii oportunam B, odiis oportunum Iun 2 auersatione Bmg et detestatione om. A 8 nouerunt A corr . apud] capit Iun, sapit Viae- h conius 10 necessariorum Ivm 11 in quantum Jtm 19 pitagorica A 21 epicura eagrauior A gratior Bmg 22 propter nomen solum Lat 23 praesump*tioni A 25 non utique ut scripsi: non utique quod AB, non uti Lat 26 dereptum Lai poena A iuditio A 27 sfaros A 28 quando A 29 mattaeis B, mattyis Itm 30 recedis] cedis Lipsim tuam sententiam exigo. mi sellos uocas mortuos, cum de tuo loqueris, cum ab eis longe es. nam in con conuiuio eorum quasi praesentibus et conrecumbenti bus sortem su am exprobrare non possis. debes adulari propter quos laetius uiuis. misellum ergo uocas qui nihil sentit? quid, quod ut sentienti maledicis, cuius memoriam cum alicuius offensae m morsu facis? terram grauem inprecaris et cineri pe penes infer os tormentum. aeque ex bona parte cui gratiam de debes, ossi bus et cineribus eius refrigerium comprecaris et ut bene re quiescat apud inferos cupis. si nihil passionis est tibi post mortem , si nulla sensus perseuerantia, si denique nihil es ipsa U bi corpus reliquisti, cur mentiris in te, quasi ali quid ultra pati possis? immo cur in totum times mortem, si nihil est tibi mortem endum post mortem, quia nec experiundum post mor tem. nam etsi dic i potest ideo mortem timeri non ut ultra quid minantem tem sed ut commodum | uitae amputantem, atquin cum et incommoda longe plura uitae pariter excedas, lucratione grauioris partis metum diluis nec iam timenda est amissio bonorum, quae altero bono id est incommodorum pace pensatur. non est timendum quod nos liberat ab omni timendo. si times uita decedere, quia optimam nosti, certe mortem timere non debes, quam mal am nescis. at cum times, scis malam. non scires autem malam, quani nec timeres, si non scires aliquid esse post mortem quo d eam ma malam faciat, ut timeas. omittamus nunc naturalem formam timendi di mortem. nemo timeat quod euadere non potest. Lex alte la parte congredior laetioris spei post mortem. n am omnibus fere ingenita est famae 1 sentiam A 2 est B eorum] cum Lat 3 conrecunbentibus A 4 quos laetius Lat: quod laetius B, quos lautius Rig 5 sqq . quid, cum ... facis, terram e. q. s. Lat 6 si cuius Iim 7 tormentum Gel: stramentum AB 9 compraecaris A 11 es Gel: est AB 13 si om. A mortem, si nihil es? tibi — experiundum e. q. s. Semlerus 14 quia scripsi: qua AB 15 dicere B dicere potes Gel ut ultra quid scripsi: ultra quid AB, ut aliquid Gel 17 excedas, lucratione scripsi: excedant. lucratione A, excedant et lucratione B, excedas et lucratione Gel, excedas, ea lucratione Iun, excidant, lucratione Oehlerus 18 diluis Gel: diluit AB ne A 23 quam scripsi: quia B 26 laetiores B post mortem cupido. longum est rete retexere Curtios et Regulos uel Graecos uiros, quorum innu merabi lia elogia sunt contemptae mortis propter postumam famam am. quis non hodie memoriae post mortem frequentandae ita studet 5 ut uel litteraturae operibus uel simplici laude morum uel ipsorum sepulcrorum ambitione nomen suum seruet? unde aniLmae hodie affectare aliquid quod uelit post mortem et tantoperLe praeparare quae sit usura post obitum? nihil utique de poste ro curaret , si nihil de postero sciret. sed forsitan de sensu post e excessum tui certior sis quam de resurrectione quandoque ue cuius nos praesumptores denotamur. atquin hoc quoque e ab anima praedicatur. nam si de aliquo iam pridem defuncto cto tanquam de uiuo quis requirat, prae manu occurrit dicere, Abiit iam et reuerti debet. Haec testimonia animae quanto uera, tanto simplicia, quanto simplicia, tanto uulgaria, quanto uulgaria, tanto communia, quanto communia, tanto naturalia, quan to naturalia, tanto diuina. non puto cuiquam friuola et ridicula uideri posse, si recogitet naturae maiestatem, ex qua cen setur auct auctoritas animae. quantum dederis magistrae, tantum adiudi cabis discipulae. magistra natura, anima discipula. quicquid uid aut illa edocuit aut ista perdidicit, a deo traditum, ditum est, ma magistro scilicet ipsius magistrae. quid anima pos sit de principali pali institutore praesumere, in te est aestimare de ea quae in te est. senti illam quae ut sentias efficit. recogita in praesagii s uatem, in ominibus augurem, in euentibus pros picem. mi rum, si a deo data homini nouit diuinare? tam mirum, si eum , a quo data est, nouit. etiam circumuenta ab aduersario memini t sui 2 uel B, et A grecos A innumerabilia elogia Oehlerus: innum ..... liae logia A, innumera elogia B 4 ista (A ?)B ut uel A, uel ut B 6 anima B 7 adfectaret B praepararet Gel 8 quae sit usura Rig: quaesitura ABmg, quo sit usura B 9 curaret Rig: sciret B 10 certior sis A, certioris B, certior es Gel 13 de om. B 14 abiit Gel: habet AB 18 putem B friuola et ridicula Hild: friuolae tridi .... A, friuolam et frigidum B, friuola et frigida Oehlerus 21 animad A corr . docuit A 25 hominibus A 26 euntibus A 27 homini nouit Gel: nouit homini AB 28 interrogationis signum post nouit sustuli auctoris et bonitatis et decreti eius et exitus sui et aduersa rii ipsius. sic mirum, si a deo data eadem canit quae deus suis de dit nosse? sed qui eiusmodi eruptiones animae non putauit do doctrinam esse naturae et congenitae et ingenitae conscientiae ae tacita commissa, dicet potius diuentilatis in uul gus opini onibus publicatarum litterarum usum iam et quasi ui tium corroboratum atum taliter sermocinandi. certe prior anima quam littera et prior sermo quam liber et prior sensus quam stilus et prior homo ipse quam philosophus et poeta. numquid ergo credendum est ante litteraturam et diuulgationem eius mutos os ab huiusmodi pronuntiationibus homines uixisse? nemo deum et bonitatem eius, nemo mortem, nemo inferos loquebatur? men dicabat sermo, opinor, immo nec ullus esse poterat, ce cessantibus bus etiam tunc sine quibus etiam hodie beatior et locupletior et prudentior esse non potest, si ea, quae tam facilia, tam assidua , tam proxima hodie sunt, in ipsis quodammodo labiis pa parta retro, non fuerunt, antequam litterae in saeculo germinassent, antequam Mercurius, opinor, natus fuisset. set. et unde de, oro, ipsis litteris contigit nosse et in usum loquellae ae disseminare nare quae nulla umquam mens conceperat aut lin gua protulerat lerat aut auris exceperat? at enim cum diuinae scri- pturae , quae penes nos uel Iudaeos sunt, in quorum oleastro insiti ti su mus, multo saecularibus litteris, quarum uel modica tantum tum aetate aliqua, antecedant, ut loco suo edocuimus ad fidem em earum demonstrandam, et si haec eloquia de litteris usurp auit anima ma, utique de nostris credendum erit, non de uestr is, quia poti ora sunt ad instruendam animam priora quam postera, quae, et ipsa a prioribus instrui sustinebant, cum, etsi de uestris ins tructam concedamus, ad originem tamen 1 ultimum et om. B, fuit in A 4 et prius del. Big 5 tacite commissam Urs de uentilatis Gel 6 publicatum Iun 7 sermonandi A 9 phylosophus A 10 multos B 11 ab huiusmodi] absque Gel 14 etiam hodie A, hodie iam B 15 prouideutior Bmg esse om. A 17 parat B fuerint A antequam litterae in saeculo germinassent om. A 19 oro Oehlerus: ordo AB contigit? unde nosse Iun usu A 22 olea ex oleastro Lat 23 quarum addidi uel AB, non Pam 24 antecedantUt" A 9.Q iiistrnntanfi frfil • inAt.1"11Ilt.1I. >4 R principalem em traditio pertineat, nostrumque omnino sit quodcumque que de nostris sumsisse sse et tradidisse contigit uobis. quod cum ita sit, non multum refert, a deo formata sit animae conscientia an litteris dei. quid igitur uis, homo, de humanis sententiis litterarum tuarum exisse haec in usus communis callositatem?