Orig o istis de ludorum propinquitate est. inde et ipsi sacri uel funeb res instituti aut deis nationum aut mortuis fiunt. per in de tituli: Olympia Ioui, quae sunt Romae Capitolina, item Herculi Nemea, Neptuno Isthmia, ceteri mortuorum uarii agones. quid ergo mirum , si uel apparatus agonum idololatria +1 oderis Gel: odoris B, odor .. A Christiane ... odisse B, Isidorus, om. ABmg 3 DE ARTIBVS AB quarum Iun, quae eorum E. Klussmannus auctores B, auctorum A 4 nec Gel: ne B, et A 6 et institutis B 7 scilicet daemones del. Meursius 8 honeribus A, oneribus Bmg dica ... se A 9 earum om. A nec om. B non uacare B institores Iwn 10 dii AB ad om. A pertinent A 11 percepisse scripsi: perscripsisse B, praescripsisse A 12 caetera A 13 a deo auocarent B, adomiauocarent A, a domini misericordia auocarent E. Klussmannus 15 procuratum ABmg, praeoccupatum B 18 acturi Rig: acturae AB, facturae E. Klussmannus constituerant C 19 DE AGONI- BVS A 22 perinde scripsi: proinde AB C tituli A C, om. B cui La Cerda capitolia A 23 nemaea B sthmia A mortuorum uarii BmgC, mortuarii uarii B, mortuarii A 24 si uel E. Klussmannus: si ut A, sicut B, si et Oehlerus idololatriae B conpurcat A conspurcat de c oroni s profanis, de sacerdotalibus praesidibus, de collegia riis mi nistris, de ipso postremo boum sanguine? ut de loco suppleam [at de loco] communi, pro collegio artium Musicarum et Mi ner ualium et Apollinarium **, etiam Martialium per duellum, per tubam in stadio circum aemulantur, quod utique templum est et ipsum teius i doli cuius sollemnitates agit. sed et gymnicas artes Cas torum et Herculum et Mercuriorum disciplinae prodiderunt. Superest illius insignissimi spectaculi ac receptissimi recognitio. munus dictum est ab officio, quoniam officium etiam muneris nomen est. officium autem mortuis hoc spectaculo facere se, ueteres arbitrabantur, posteaquam illud humanior e atro citate temperauerunt. nam olim, quoniam animas defun ctorum humanior no sanguine propitiari creditum erat, captiuos uel mali sta tus seruos mercati in exequiis immolabant. postea pl acu it impietatem uoluptate adumbrare. itaque quos para uerant , armis quibus tunc et qualiter poterant eruditos, tantum ut oc cidi discerent, mox edicto die inferiarum apud tumu los ero gabant. ita mortem homicidiis consolabantur. haec tmunep:i origo. sed paulatim prouecti ad tantam gratiam, ad quantam et crudelitatem, quia feriarum uoluptati satis non fiebat nisi et feris humana corpora dissiparentur. quod ergo mortuis litabatur, utique parentationi deputabatur; tquae species, proinde idololatria est, quoniam et idololatria parentationis est species: tam haec quam illa mortuis ministrat. in mo rtu orum autem idolis daemonia consistunt. ut et titulos con side rem, licet transierit hoc genus editionis ab honoribus mortuorum ad honores uiuentium, 3 at de loco seclusit Scal 4 lacunam signavi: theatrum et alia praeterea intercidisse videntur 5 per duellum om. A in stadio Hildebrandius: .. statio A, aut stadio B, ut stadio Gel 6 eius AC, om. B sollempnitates A 9 DE MVNERE AB insignissimis A corr., indignissimi Iwn ac receptissimi Oehlerus: acceptissimi AB, sed acceptissimi Iim, ac septissimi Rig, atque acceptissimi Leopoldus 12 arbitrabantur B, arbitrantur A 15 mali status Rig: ....... tus A malo ingenio B male ingeniatos fort . 16 parauerant armis, quibus vulgo: rectius distinxi, parauerant armis, artibus quibus E. Klussmannus 19 muneris B 21 feriarum E. KluSstnannus: ferarum AB, ferrum C uoluptatis A corr . faciebat C 26 consideremus B quaesturas dico et magis tratus et flaminia et sacerdotia, cum tamen nominis dignitas idololatriae crimine teneatur, necesse est quicquid dig ni tatis nomine administratur communicet etiam maculas eius, a qua habet causas. idem de apparatibus interpretabimur in ipso rum honorum suggestu deputandis, quod purpurae, quod fas ces, quo d uittae, quod coronae, quod denique contiones et edic ta et pu ltes pridianae sine pompa diaboli, sine inuitatione daemonum non sunt. quid ego de horrendo loco perorem, quem nec periuria sustinent? pluribus enim et asperioribus no minibus amphitheatrum consecratur quam Capitolium: omnium daemonum templum est. tot illic immundi spiritus considunt, quot homines capit. ut et de artibus concludam, Martem et Dianam utriu sque ludi praesides nouimus. Satis, opinor, impleuimus ordinem, quot et quibus modis spectacula idololatrian committant, de originibus, de titulis, de apparatibus, de locis, de artificiis, quo certi simus nulla ex parte competere nobis ea, qui bis idolis renuntiamus. non quod idolum sit aliquid, ut apostolus ait, sed quo niam quae faciunt daemoniis faciunt consistentibus scilicet tin consecrationibus idolorum, sine mortuorum siue, ut putant, de orum. propterea igitur, quoniam utraque species idolorum condicionis unius est, dum mortui et dei unum sunt, utraque idololatria abstinemus. nec minus templa quam monumenta despuimus, neutram aram nouimus, neutram effigiem adoramus, non sacrificamus, non parentamus. sed neque de sacrificio et parentato edimus, quia non possumus cenam dei edere et cenam daemoniorum. si ergo gulam et uentrem ab inquinamentis 18] 1 Cor. 8, 4. 10, 19. 20. 27] 1 Cor. 10, 21. 4 interpraetabimur A 5 purae A 6 fasciae Pam 8 ergo B horrido B loco om. A 9 periuria B, iniuria A, quod E. Klmsmanno placuit, sed ita, ut ante lacunam signaret 10 numinibus Lipsius 11 in mg. min: Ite V reliqua iam non apparent 14 satis opinor impleuimus om. A 16 artificiis ltm: sacrificiis AB quo Gel: quod AB sumus B 17 compere A qui bis Urs: quibus B, qui A 18 quoniam quae Hildebrandim: quo ........ A, quod quae B 22 dei ABmg, alii B 23 dispuimus A 24 aram om. A 25 sacrificato B 26 caenam A sic fere semper liberamus, quanto magis augustiora nostra, et aures et oculos, ab idolothytis et necrothytis uoluptatib us abs tinemus, quae non intestinis transiguntur, sed in ipso spiritu et anima digeruntur, qu orum mun ditia magis ad deum pertinet quam intestinorum. Nu nc inter posito nomine idololatriae, quod solum subiectum s ufficere debet ad abdicationem spectaculorum, alia iam ratione tractemus ex abundanti, propter eos maxime qui sibi bla ndium tur quod non nominatim abstinentia ista praescripta sit. quasi parum etiam de spectaculis pronuntietur, cum concupiscentiae saeculi damnantur. nam sicut pecuniae uel d ignit atis uel gulae uel libidinis uel gloriae, ita et uolupta tis concu piscentia est; species autem uoluptatis etiam sp ectacula . opinor, generaliter nominatae concupiscenti ae continent in se et uoluptates, aeque generaliter intellectae uoluptates specialiter et in spectacula disseruntur. Ceterum rettulimus supra de locorum condicione, quod non per semetipsa nos inquinent, sed per ea quae illic geruntur, per quae, simul inquinamentum combiberunt, tunc etiam in alteros respuunt. uiderit ergo, ut diximus, principalis titu lus, idololatria; reliquas ipsarum rerum qualitates contra ut dei omnes feramus. deus praecepit spiritum sanctum, utpote pro naturae suae bono tenerum et delicatum, tranquillitate et leni- tate et quiete et pace tractare, non furore, non bile, non ira, non, dolore inquietare. huic quomodo cum spectaculis poterit 21] Ephes. 4, 30.. 1 magis B, mis A et aures et oculos E. Klussmanntcs : ....... . et oculos A, oculos et aures B 2 uegrothytis A 3 sed ... digeruntur om. A 4 intestimuru A 5 interim seposito (posito) fort . nomine Urs: nosse ne AB, noscimine susp. E. Klussmannus subiectum A, subiici cum B 6 deberet B 9 spectaculisABC, litterisBmg 13 nomina concupiscentiae C 14 et B: utA aeque ... uoluptates om. A 15 differuntur La Cerda, discernuntur fort . 17 semetipsa nos B, sema sanos A 18 combiberint B etiam scripsi: & tantum A, et B, iterum E. Klussmannus, et totum Hartelius in om. A in alteros respuunt B, alter ore spuunt A 19 ergo om. A 20 idololatriae B rerum ipsarum B contra ut dei omnes feramus Klussmannus: contra di oms feramus A, contrarios omnes feramus dei B, contrariis omnes feramus Gel, contrariis conferamus Lat, contrarias omnes feramus dei Oehlerus 22 natare A 24 huic quomodo cum B, huic modicum ABmg, huiusmodi cum E. Klussmannus conuenire? omne enim spectaculum sine concussione spiritus non est. ubi enim U oluptas, ibi et studium, per quod scilicet uoluptas sapit; ubi studium, ibi et aemulatio, per quam studium sapit. porro et ubi aemulatio, ibi et furor et bilis et ira et dolor et cetera ex his, quae cum his non conpetunt disciplinae. nam et si qui modeste et probe spectaculis fruitur pro dignitatis uel aetatis uel etiam naturae suae condicione, non tamen immobilis animi est et sine tacita spiritus passione. nemo ad uoluptatem uenit sine affec tu , nemo affectum sine casibus suis patitur. ipsi casus incitamenta sunt affectus. ceterum si cessat affectus, nulla est uoluptas, et est reus iam ille uanitatis eo conueniens, ubi nihil consequitur. sed pu to , [autem] etiam uanitas extranea est nobis. quid quod et ipse se iudicat inter eos positus, quorum se simul nolens utique detestatorem confitetur? nobis satis non est, si ipsi nihil tale facimus, nisi et talia factitantibus non conferamur. si furem, inquit, uidebas, concurrebas cum eo. utinam ne in saeculo quidem simul cum illis moraremur. sed tamen in saecularibus separamur, quia saeculum dei est, saecularia autem diaboli.