. DE SPECTACVLIS. Qui status fidei, quae ratio ueritatis, q uod praescriptum disciplinae inter cetera saecularium er rorum etiam spectaculorum uoluptates adimat, dei s erui, cognos cite, qui cum maxime ad deum acceditis, recognos cite, qui iam accessisse uos testificati et confessi estis, tne aut ignorando, aut dissimulando quis peccet. tanta est enim uolupta tium uis, ut et ignorantiam protelet in occasio nem et consci entiam corrumpat in dissimulationem. ad utrum que adhuc forsan alicui opiniones ethnicorum blandiant ur, qui in ista causa aduersus nos ita argu mentari consuerunt: ni hil obstrepere religioni in animo et in cons cientia tan ta solacia extrinsecus oculorum uel aurium nec uero deum offendi oblectatione hominis, qua saluo erga deum metu et honore suo in tempore et suo in loco frui sce lus non sit. atquin hoc cum maxime para mus demonstrare, quemad modum ista non competant uerae religioni et uero obse quio erga uerum deum. sunt qui existimant Christianos, expeditum morti genus, ad hanc obstinationem abdicatione uoluptatium eru diri, quo facilius uitam contemnant amputatis quasi re tinaculis eius nec desiderent, quam iam superuacuam sibi fecerunt, ut hoc consilio potius et humano prospectu, non diuino praescripto 2 DE CORONA EX | IINCIP DE SPECTj A DE SPECTACVLIS LIBER B 3 qui Gel: quis AB 8 uis uoluptatum B et om. A 9 occansionem A 10 aut utrumque. adhuc B 11 blandiuntur B qui Urs: quae B argumentari Gel: argumenta argumentari (A)B 12 post . in om. B 13 tanta Big: tua tanta B uerbo B 14 quo B 15 atqui in B 17 isthaec B 18 existiment B Christianos, expeditum Urs: Christianum expeditum B, XX sexpeditum A mortis A 19 obstione A uoluptatum B 20 ne B 21 superuacuum B fecerint B 22 definitum ABmg, descriptum B XX. Tert. I. 1 definitum existimetur. pigebat scilicet etiam perseuerantes tantis in uoluptatibus propter dominum mori. quam quam etsi, ita esset tam apto consilio tantum obstinatio discipli nae debebat obsequium. Iam uero nemo est, qui non hoc quo que praetend at: omnia a deo instituta et homini attributa, sicut pra edicamus, et utique bona, ut omnia boni auctoris; inter hae c deputari uniuersa ista, ex quibus spectacula ins truuntur, e quum uerbi gratia et leonem et uires corpo ris et uocis s uauitates; igitur neque alienum uideri posse ne que inimic um deo, quod de conditione constet ipsius, neque cul toribus dei deputandum, quod ei non sit inimicum, quia nec alie num. plane et ipsae extructiones locorum, quod saxa, quod cae menta, qu od marmora, quod columnae dei res sunt, qui ea ad instrumentum terrae dedit; sed et ipsi actus sub caelo dei transiguntur. quam sapiens argumentatrix sibi uidetur ignoran tia humana , praesertim, cum aliquid eiusmodi de gaudiis et de fructibus saeculi metuit amittere. plures denique inuenias, quos, magis periculum uoluptatis quam uitae auocet ab hac secta. nam mortem etiam stultus ut debitam non extim escit, u oluptatem etiam sapiens ut optatam non contemni t, cum alia non sit et stulto et sapienti uitae gratia nisi uoluptas. nemo negat, quia nemo ignorat, quod ultro na tura suggerit, deum esse uniuersitatis conditorem eamque uniuer sitatem tam bonam quam homini mancipatam. sed quia non penitus deum norunt nisi naturali iure, non etiam fam ili ari, de longinquo, non de proximo, necesse est ignorent, qua liter administrari aut iubeat aut 1 perseuerantis A tantis in scripsi: in tantis B; tantis om. A 2 dno A, deum B 3 aperto mauolt E. Klmsmannns tantum scripsi: tantae AB obseruatio C, ad \'obstinationem Leopoldus, obstinationis Hildebrandius 7 bona omnia ut B 8 instruuntur, equum Rig: instruuntur. cum B, in A ins et quum supersunt instruuntur circum Gel 10 dei G 11 dei deputandum Leopoldus: dei putandum B, dei uitandum C, eius deputandum E. Klussmannus 12 ei Klussmannus: dei AB 14 sint B 17 post . de onl. A 18 admittere A 19 auocet Gel: euocet AB 20 existim A 21 optatam Hartelius: tantam AB, datam Oehlerus, utendam lun contempn (sequens littera utrum o an e fuerit incertum) A 27 aut iubeat aut prohibeat Gel: iubeat A, aut iuberet aut prohiberet B prohibeat quae instituit, simu l quae uis sit ae mula ex aduerso adulterandis usibus d iuinae conditio nis, quia neque uoluntatem neque aduersari um noueris eius quem minus noueris. non ergo hoc solum respiciendum est, a quo, omnia sint instituta, sed a quo conuersa. ita en im appare bit, cui usui sint instituta, si appareat, cui non. mul tum interest inter corruptelam et integritatem, quia multum est in ter institu torem et interpolatorem. ceterum omnes species ma lorum , quae etiam ethnici ut indubitata et prohibent et defendunt , ex operibus dei constant. uides homicidium ferro uen eno magicis deuinctionibus perfici: tam ferrum dei res est quam herbae, quam † angeli. numquid tamen in hominis necem auctor ista prouidit? atquin omnem homicidii speciem uno et p rincipali praecepto i nterimit: non occides. proinde aurum aes argentum ebur lignum et quaecumque fabricandis idolis materia captatur quis in saeculo posuit nisi saeculi auctor deus? numquid tamen, ut] haec aduersus ipsum adorentur? atquin summa offensa penes illum idol o latria. quid non dei est quod deum offendit? sed cum offendit , dei esse desiit, et cum desiit, offendit. ipse homo, omnium fla giti orum auctor, non tantum opus dei, uerum etiam imago est; et tamen et corpore et spiritu desciit a suo institutore. ne que enim in oculos ad concupiscentiam sumpsimus et lin guam ad mali loquium et aures ad exceptaculum maliloquii et gulam ad g ulae crimen et uentrem ad gulae societatem et genitalia ad ex cessus impudicitiae et manus ad uim et gressus 14] Exod. 20, 13. 1 quae B, cum A uis add. Ursinus quae uis sit aemula Urs, quis sit aemulus Pam, quae sint aemula Hildebrandius diuerso B 2 qua A 4 a add. Urs 5 cui usui sint Rig: cuius ui sint B, cuiusuis A 6 cuius non sint B 8 ceterum A sic fere semper 9 ut om. B constant. uides Iun: constant. uis B, constatuis A, constant. scis Scal 10 deuotionibus Colvius 11 est om. A angeli] anelli fort . 12 numquid ... prouidit om. A necem auctor ista Gel: nece est auctor. ita B prodidit Meursius 13 homicidiis A interemit B 15 captatur Gel: capiatur B 17 offensio B 18 latria A, idololatria est B dno A 20 actor C 21 desciuit B 22 concupiscentias B sumsimus A neque linguam Gel 24 societatem AC, satietatem B 25 impudicitiae ... gressus om. A 1* ad uagam uitam, aut spiritus ideo insitus corpori, ut insi diarum, ut fraudium, ut iniquitatium cogitatori um fieret . non opinor. nam si omnem malignitatem et si e tiam malitiam exco gitatam deus exactor innocentiae odit, indubitate quaecumque condidit non in exitum operum constat condidisse quae damnat at, licet eadem opera per ea quae condidit ad ministren tur, quando haec sit tota ratio damnationis, pertuersa administratio conditionis a conditis. nos igitur, qui domino cognito etiam ae mulum eius inspeximus, qui institutore comperto et inter polatorem una deprehendimus, nec mirari neque dubitare oportet: cum ipsum hominem, opus et imaginem dei, totius uniuersitatis possessorem, illa uis interpolato ris et aemulatoris angeli ab initio de integritate deiecerit, uniuersam sub stantiam eius pariter cum ipso integritati institutam pariter er cum i pso in peruersitatem demutauit aduersus institutorem, ut, quam dolu erat homini concessam, non sibi, in ea ipsa et ho minem reum deo faceret et suam dominationem collocaret. hac conscientia instructi aduersus opinionem ethnicorum conuertamur magis ad nostrorum detractatus. quorundam eni m fides aut simplicior aut scrupulosior ad hanc abdicatio n em spectaculorum de scripturis auctoritatem exposcit et se in incertum constituit, quod non significanter neque nom i natim denuntietur seruis dei abstinentia eiusmod i. plane nusquam inuenimus, quemadmodum aperte positum est: non oc cides, non idolum coles, non adulterium, non fraudem admitt es, ita exerte definitum: non ibis in circum, non in 24] Exod. 20, 13.4. 14. 15. 1 corpori Gel: ....... A, cum corpore B 2 et fraudum et iniquitatum B 3 etiam «eripsiYtantam (A)B, tantum Urs, omnem E.Klussmannus, cunctam Hartelius 4 gitatam A 5 exitum] uanumBmj operum Gel: operas AB quos damnat B 6 operae A 8 a conditis om. A qui dno A, quid non B 9 inspicimus B et interpolatorem Oehlerus: etiam palatorem B, ....... ploratorem A, etiam interpolatorem Gel 10 nec] neque B dubitari B 12 interplorato ......... ab (om . et aemulatoris) A 13 quin uniuersam Urs pariter ... institutam om. B 15 demutatam Gel, demutarit Urs 17 do dominationem A 18 instructa A opionem A, opiniones B 19 retractatus Urs 20 ab hac abdicatione Bmg 26 exerte] est certe Big in circum ibis B theatrum, agone m , munus non spectabis. sed inuenimus ad hanc quoque speci em pertinere illam primam uocem Dauid: felix uir, inquit, qui non abiit in concilium impiorum et in uia peccatorum non stetit nec in calthe]dra pestium sedit. nam etsi iustum illum uidetur prał\\dicaвse, quod in] concilio et in consessu Iudaeorum de necando domino consul tantium non communicauit, late tamen semper scriptura diuina diui ditur, ubicumque secundum praesentis rei sensu m etiam disciplina m unitur, ut hic quoque non sit aliena uox a spectaculorum interdic tione. si enim pauculos tunc Iudaeos impiorum concilium uocauit, quanto magis tantum conuentum ethnici populi? minus impii eth nici, minus peccatores, minus hostes Christi quam tunc Iudaei? quid quod et cetera congruunt. nam apud spectacula et in cathedra sedetur et in U ia statur; uias enim et cardines uocant balte orum per amb itum et discrimina popularium per procliuum; cathedra quo que nominatur. ipse in anfractu ad consessum situs. itaq ue e co ntrario \'in- f felix qui in quodcumque concilium impiorum abie ri t et in quacumque uia peccatorum steterit et in quacumque cathedra pestium sederit\' generaliter dictum intellegamus. cum qu id aliud, etiam specialiter interpretari capit. nam et specialiter quaedam pronuntiata generaliter sapiunt. cum deus Israh eli tas admonet disciplinae uel obiurgat, utique ad omnes hab et ; cum Aegypto et Aethiopiae exitium comminatur, utique in omnem gentem peccatricem praeiudicat. sic omnis gens peccatr ix Aegyptus et Aethiopia a specie ad genus, quemadmodum etiam omne spectaculum concilium impiorum a genere ad spe ciem o 3] Ps. 1,1. 1 expectabis A 3 uir om. B consilium A 4 nec , et B 5 non sedit B 6 sessu A de necando domino Rig: denegando dBo A, de deo denegando B 9 meunitur B haec Urs 12 minus Rig: imus uel inus ut uidetwr A, om. B ethnici Rig, et iniqui B 13 quid om. B 14 et apud Salm et et sedetur add. E.Klmsmannus in cathedra om. A 15 uocant cardines omisso et B balta eorum A 17 e contrario Urs, contrario B 20 pescium A 21 aliud scripsi: aliter AB, taliter Hartelius, generaliter Wissowa etiam om. A et om. B 22 capiunt Meursius 24 athiopiae A exitu A utique om.B 26 uocatur Aegyptus B athiopia specie A etiam de origine spectaculorum omne B 27 impior~ A, uocat impiorum B genera A Ne quis argutari nos putet, ad principalem auctorita tem conuertar ipsius signaculi nostri. cum aquam in gressi Christianam fidem in legis suae uerba profitemur, renuntiasse nos diabolo et pompae et angelis eius ore nostro contestamur. quid erit summum atque praecipuum, in quo diabolus et pompae et angeli eius censeantur, quam idololatria ? ex qua, omnis immundus et nequam spiritus ut ita dixerim, quia nec diutius, de hoc. igitur si ex idololatria uniuersam spectaculorum para; turam constare constiterit, indubitate praei udicatum erit et iam ad spectacula pertinere renuntiationis nostrae testimoni um in lauacro, quae diabolo et pompae et ang elis eius sint man cipata, scilicet per idololatrian. commemora bimus origines singulorum, quibus in cunabulis in saeculo adoleu erint, exinde ti tulos quorundam, quibus nominibus nuncu pentur, exin de apparatus, quibus superstitionibus instruantur, tum lo ca, quibus praesidibus dicentur, tum artes, quibus au ctoribus deputentur. si quid ex his non ad idolum pertin uerit, id neque ad idololatrian neque ad nostram eierationem pertinebit. De originibus quidem ut secretioribus et ignotis penes plures nostrorum † artis nec aliunde inuestiga ndum fuit quam de instrumentis ethnicalium litterarum. exta ut aucto res multi, qui super ista re commentarios edider unt. ab his ludorum origo sic traditur: Lydos ex Asia trans uenas in Etru ria consedisse Timaeus refert duce Tyrreno, qui fra tri suo cesserat regni contentione. igitur in Etruria inter ceteros ritus supers titionum suarum spectacula quoque religionis nomine instituunt. in de Romani arcessitos artifices mutuantur, tem pus, enuntiatio nem, ut ludii a Lydis uocarentur. sed etsi Varro .1 argutari Iun: argumentari AB 5 ac B pompe A 7 post spiritus et post quia lacunas signauit E. Klmsmawnus 10 specula A 12 idololatriam B sic semper 13 incunabulis B, ab incunabulis Iun 14 quorundam del. 0. Iahnius 16 tum om. A 17 id non fuisse in A uidetwr neque ad idololatrian ovi. A 18 \'deniq; A post pertinebit Jacuna in A: quam expleuit m. s. XVI titulo VNDE LVDI Dicti 19 et] ex E. Klussmanum 20 artis A, non altius Iwn, actis Big, E. Klussmawms 23 ludos A 24 tymeus A Tyrrheno B suo cesserat ex Isidoro Gel: suo successerat B, ...... cesserat A 26 specula A 27 accersitos B 28 ludii a Lydis scripsi: ludi a Lydis B, lulydis A lu dios a ludo id est a lusu interpretatur, sicut et Lupercos ludios appel labant quod lude ndo discurrant tamen eum lusum iuuenum et die,.bus festis et templis et religionibus reputat. nihil iam de caussa uocabuli, cum! rei caussa idololatria sit. nam et cum promiscue ludi Liberali a uocarentur, honorem Liberi patris manifeste sonabant. Li bero enim a rusticis primo fiebant ob beneficium quod ei adscribunt demonstrati gratia uini. exinde ludi Consualia dicti, qui initio Neptunum honorabant. eundem enim et Consum uo cant. | dehinc Ecurria ab equis Marti Romulus dixit; quamquam et Consualia Romulo defendunt, quod ea Conso dicauerit d eo, ut uolunt, consilii, eius scilicet, quo tunc Sabi narum uir ginum rapinam militibus suis in matrimonia excogita uit. prob um plane consilium et nunc quoque inter ipsos Romanos iustum et licitum, ne dixerim penes deum. facit enim et hoc ad ori ginis mac ulam, ne bonum existimes quod initium a malo accepit, ab impu dentia a uiolentia ab odio, a fratricida institu tor e, a filio Martis. et nunc ara Conso illi in circo de mersa est ad primas metas sub terra cum inscriptione eiusmodi: CONSUS CONSILIO MARS DUELLO LARES † COILLO PO tentes. sa crificant apud eam nonis Iuliis sacerdotes publici, XII. Kalend . Septembres flamen Quirinalis et uirgines. de hinc idem RO mulus Ioui Feretrio ludos instituit in Tarpeio, quos Tarpe ios dictos et Capitolinos Piso tradit; post hunc Numa Pom pilius Marti et Robigini fecit (nam et robiginis deam finxerunt); de hinc Tullus Hostilius, dehinc Ancus Martius et ceteri. qui quos quem per ordin em et quibus idolis ludos instituerint, positum um est apud Su etonium Tranquillum 1 ludios scripsi: ludos B Lupercorum E. Klussmannus 2 ludios Oehlerus: ludos AB 4 cum Pam: quin B, dum A Isidorus 5 promiscuae A 7 demonstrati Rig: demonstrata A, pro demonstrata B 8 queis Iun 9 uocabant B Ecurria ab equis Wissowa: ecurria (c ex r) quis A, equiria B 14 inter A apud B 15 enim et hoc A, etenim B ex eis aestimes B 16 a uiolentia Rig: auiolentiae A, yiolentiae B, a uiolentia et E. Klussmannus ab odio Urs: alio deo AB 17 maritis A 18 demersa Hildebrandius, dem ..... A, adfossa B, defossa Gel 19 huiusmodi B COILLO A, CVM ILLO B, COMITIO Gel, COMPITO Heinsius 21 XV. Iun 23 tradidit B 24 et Robigini fecit nam om. A 25 fixerunt A 26 qui add. Urs quos quem scripsi: quoque AB, quotque Urs 27 instituerunt B uel a quibus Tranquillu s accepit. sed haec satis erunt ad originis de idololatria r eatum .