Eandem adhuc sententiam exequitur remunerationes uexationibus praeferens: scimus enim, inquit, quoniam etsi terrena domus nostri tabernaculi dissoluatur, habemus domum non manu factam aeternam in caelis, id est: pro hoc, quod dissoluetur caro nostra per passiones, domicilium consecuturi sumus in caelis. meminerat euangelicae definitionis: beati, qui persecutionem patiuntur propteriustitiam, quia illorum est regnum caelorum m. non tamen carnis restitutionem negauit, si.. compensationem mercedis opposuit, cum ipsi compensatio debeatur, cui dissolutio reputatur, scilicet carni. sed quia domum dixerat carnem, eleganter uoluit et in mercedis comparatione uocabulo domus uti, ipsi domui, quae dissoluetur per passio-nem, meliorem domum repromittens per resurrectionem. nam et dominus multas mansiones quasi domus apud patrem repromittit. quamquam et de domicilio mundi potest intellegi, quo dissoluto aeterna sedes repromittatur in caelis, quia et quae sequuntur ad carnem manifeste pertinentia ostendunt priora non ad carnem pertinere. diuisionem enim facit apostolus, cum subicit: nam et in hoc gemimus domicilium nostrum, quod de caelo est superindui desiderantes; siquidem exuti non nudi inueniemur, id est: ante uolumus superinduere uirtutem caelestem aeternitatis quam carne exuamur. huius enim gratiae priuilegium illos manet, 4] II Cor. 5, 1. 9J Matth. 5, 10. 17] cf. Ioh. 14, 2. 22] n Cor. 5, 2—3. 2 quoque PMF, etiam Gel 3 adhuc FGel: ad hoc PM 5 nostri PMF, nostri huius C 7 pro hoc quod Gel: quod pro hoc PMRt, quod per hoc F, pro hoc R3G 8 quod domicilium R 10 est F Gel: esset M, om. P (add. R ex Eirsaugienst) 11 lacunam signaui: pro dissolutione eius desidero 13 deputatur C 18 et om. R3 20 secuntur PMF ostenduntur P 21 priora-pertinere om. P (add. R in mg. ex Hirsaugiensi) 22 in hoc C, hoc PMF gemimua PMF, ingemi- scimus C 24 inueniemur MF, inueniamur Puulgo 25 superinducere MF qui ab aduentu domini deprehendentur in carne et propter duritias temporum antichristi merebuntur compendio mortis per demutationem expunctae concurrere cum resurgentibus, sicut Thesalonicensibus scribit: hoc enim dicimus uobis sermone domini, quod nos qui uiuimus, qui remanemus in aduentum domini, non praeueniemus eos, qui dormierunt, quoniam ipse dominus in iussu et uoce tubae dei descendet de caelo, et mortui in Christo resurgent primi; dehinc nos cum ipsis simul rapiemur in nubibus obuiam Christo et ita semper cum domino erimus. Horum demutationem ad (omnes in prima ad) Corinthios reddit dicens: non omnes quidem resurgemus, omnes autem demutabimur, in atomo, in momentaneo motu oculi. in nouissima tuba. [sed illi scilicet soli, qui inuenientur in carne: et mortui, inquit, resurgent, nos demutabimur.] hac ergo prius positione perspecta reliqua reuocabis ad superiorem sensum. nam cum adicit: oportet etenim corruptiuum istud induere incorruptelam et mortale istud induere inmortalitatem, hoc erit illud domicilium de caelo, quod gementes in hac carne superinduere desideramus, utique super carnem in qua deprehendemur, quia \'grauari nos\' ait, \'qui simus in tabernaculo, quod nolimus 4] I Thess. 4, 1»—17. 13] I Cor. 15, 51-52. 18] I Cor. 15, 53. 23] cf. II Cor. 5, 4. 6 aduentum Oehlems: aduentu PMF 7 in iussu et om. Gel 8 uoce tubae MF (sed cf. p. 59, 14), in uoce angeli (archangeli Gel) et in tuba Preliqui descendet M, descendit PF 10 simul om. P (add. R ex Hirsaugiensi) 11 christo PMF, domino in aera C (cf. c. 24) 12 omnes in prima ad addidi 13 (non) omnes scripsi: omnes PMF omnes autem scripsi: non autem omnes PMF 15 sed illi-demutabimur seelusi: totum hunc locum ob eam rem consulto et deprauatum et interpolatum esse, quia quae afferebantur uerba apostoli non concordabant cum Vulgatae recensione, ex eis cognosci licet, quae infra p. 87, 7 sqq. leguntur 16 resurgent (primil et) nos Gel 17 hac P, haec MF positione PMF, dispositione Gel perspecta scripsi: prospecta PMF 19 etenim PMF, enim Ruulgo corruptum R 21 superinduere PMF, Buperindui C 23 nolimus PM, uolumus F exui sed potius superindui, uti deuoretur mortale a uita\\ scilicet dum demutatur superinduendo quod est de caelis. quis enim non desiderabit, dum in carne est, superinduere inmortalitatem et continuare uitam lucrifacta morte per uicariam demutationem, ne inferos experiatur usque nouissimum quadrantem exacturos? ceterum demutationem etiam post resurrectionem consecuturus est inferos iam expertus. abhinc enim definimus carnem omnimodo quidem [resurrecturam atque] illa ex demutatione superuentura habitum angelicum suscepturam. aut si in his solis, qui inuenientur in carne, demutari eam oportebit, ut deuoretur mortale a uita, id est caro ab illo superindumento caelesti aeterno: ergo qui mortui deprehendentur uitam non consequentur, priuati iam materia et, ut ita dixerim, esca uitae, id est carne, aut necesse est recipiant eam et illi, ut et in ipsis mortale deuorari possit a uita, si uitam sunt consecuturi. sed in mortuis, inquis, iam deuoratum erit mortale istud. non utique in omnibus. quantos enim licebit uel pridianos inueniri, tam recentia cadauera. ut nihil in illis deuoratum uideri possit? utique enim deuoratum non aliud existimas quam interceptum, quam abolitum, quam omni sensui ereptum, quod comparere omni genere cessauerit. nec gigantum autem antiquissima cadauera deuorata constabit, quorum crates adhuc uiuunt. diximus iam de isto alibi. sed et proxime in ista ciuitate cum odei fundamenta tot ueterum sepulturarum sacrilega conlocarentur, quingentorum fere annorum ossa adhuc succida et capillos olentes populus exhorruit. constat non tantum ossa durare uerum et 5] cf. Matth. 5, 26; Luc. 12, 59. 15] cf. II Cor. 5, 4. 24J cf. Tert. de anima c. 51. 2 demntatur PM, demutanmr FRmg 4 lucrifacta F, lucrifactam PM, lucrificata C 6 exacturos R, exacturus PMF 8 omni modo quidem PMF, quidem omni modo Gel reliqui resurrecturam atque seclusi 9 illam C 12 aeterno PMF, et aeterno C 15 recipiam M (corr. m. 2) 19 Jo.J illis B, illis PMF 20 existimans P (n del. R) M (corr. m. 2) 21 sensui scripsi: sensu PMF 23 grates P, arates F 24 odei Gel: hodie PMFReo die R3 25 sacrilegio siue (apertura) sacrilega Eng 26 aucida M dentes incorruptos perennare, quae ut semina retinentur fruticaturi corporis in resurrectione. postremo etsi tunc deuoratum inuenietur mortale in omnibus mortuis, certe a morte, certe ab aeuo, certe per aetatem, numquid a uita, numquid a superindumento, numquid ab inmortalitatis ingestu? porro qui ab his ait deuoratuiri mortale, ab aliis negauit. et utique hoc a diuinis uiribus, non a naturalibus legibus perfici praestarique conueniet. ergo cum a uita habeat deuorari quod mortale est, id exhiberi omnifariam necesse est, ut deuoretur, et deuorari, ut demutetur. si ignem dicas accendi oportere, non potes id, per quod accenditur, alibi necessarium adfirmare alibi non. sic et cum infulcit: siquidem exuti non inueniemur nudi, de eis scilicet, qui non in uita nec in carne deprehendentur a die domini, non alias negauit nudos quos praedixit exutos, nisi quia et reuestitos uoluit intellegi eadem substantia, qua fuerant spoliati. ut nudi enim inuenientur carne deposita uel ex parte discissa siue detrita, - et hoc enim nuditas potest dici — dehinc recipient eam, ut redinduti carnem fieri possint etiam superinduti inmortalitatem. superindui enim nisi uestito iam conuenire non poterit. Proinde cum dicit: itaque confisi semper et scientes quod, cum inmoremur in corpore, peregrinemur a domino, per fidem enim incedimus, non per speciem, manifestum est hoc quoque non pertinere ad offuscationem carnis quasi separantis nos a domino. et hic enim exhortatio fastidiendae uitae huius obuertitur, siquidem peregrinamur a domino quamdiu uiuimus, per fidem incedentes, non per 2] cf. II Cor. 5, 4. 12] II Cor. 5, 3. 21] II Cor. 5, 6-7. 1 fruticaturi Iun: fructicaturi F, fructificaturi PM 5 qui ab his F Gel, quia his PM 6 deuoratuiri scripsi (c:!. p . 4-4, 3): deuorat Qiri P, deuoratum* iri M, deuorat non iri F 12 non inueniemur nudi PMF, non nudi inueniamur C 15 et reuestitos C, reaestitos PMF 18 dehinc PMF, et dehinc C 19 carnem Gel: carne PMF 20 potest R3 22 inmoremur PMF, immoramur C peregrinemur PMF, peregrinamur C 25 let hic enim exhortatio fastidiendae uitae huius obuertitur, siquidem peregrinamur a domino, quamdiu B, quamdiu PMF speciem, id est spe, non re. et ideo subiungit: fidentes autem et bonum ducentes magis peregrinari a corpore et inmorari ad dominum, scilicet ut per speciem magis incedamus quam per fidem, per rem potius quam per spem. uides quam et hic corporum contemptum ad martyriorum praestantiam referat. nemo enim peregrinatus a corpore statim inmoratur penes dominum, nisi ex martyrii praerogatiua, paradiso scilicet. non inferis, deuersurus. defecerant autem apostolo uerba ad significandum de corpore excessum? an ratione etiam noue loquitur? temporalem enim absentiam a corpore uolens significare peregrinari nos ab eo dixit, quoniam qui peregrinabitur etiam reuertetur in domicilium. exinde etiam ad omnes: gestimus, inquit, siue peregrinantes siue inmorantes placibiles deo esse: omnes enim manifestari nos oportet pro tribunali Christi Iesu. si omnes, et totos; si totos, et interiores et exteriores, id est tam animas quam et corpora: uti unusquisque, inquit, reportet quae per corpus secundum quae gessit, bonum siue malum. hoc iam quomodo legas quaero. quasi turbate enim per hyperbaton struxit. utrumne quae per corpus \'reportanda erunt\' an [quae per corpus] \'gesta sunt\'? sed et si [quae per corpus] reportanda sunt, corporalis indubitate resurrectio est. et si [quae per corpus] gesta sunt, per corpus utique pensanda sunt, per quod et gesta sunt. ita et totus hic a capite tractatus apostoli tali clausula detextus, qua carnis resurrectio ostenditur, secundum haec erit intellegendus, quae cum clausula consonant. 1] II Cor. 5, 8. 12] II Cor. 5, 9. 10. 17] II Cor. 5, 10. 1 aadentes Gel 2 boni fort . ducentes FR3, dicentes PM (i in u corr. m. 2) 221 5 hic et Gel 7 scilicet paradiso P 11 nos FE5M (s. u. a m. 2), se PR1 peregrinabitur F, peregrinatur PM (syll . bi in mg, a M. jf) peregrinatur-reuertitur JEng 12 gestimus PMF, gestimus Gel 13 placibiles deo esse PMF, placibiles illi esse C, placere illi Gel 15 Iesu om. Gel si totos Gel: si omnes PMF 17 quae F. om. PM 18 sine PF, seu M 19 struxit Gel: instruxit PMF 20 quae per corpus ter seclusi 24 et totus F, totus PM Si enim adhuc ad superiora respectes. unde mentio hominis exterioris et interioris inducta est, nonne et dignitatem et spem carnis integram inuenies? cum enim de lumine. quod inluxerit deus in cordibus nostris ad inluminationem agnitionis gloriae suae in persona Christi, dicit habere nos thesaurum istum in testaceis uasis, scilicet in carne: utrumne, quia testacea est secundum originem in limo, destruetur an. quia diuini thesauri conditorium est. extolletur? atquin si lumen ipsum illud uerum, quod est in persona Christi, uitam in se continet eaque uita cum lumine committitur in carnem, peritura est in quam uita committitur? plane sit. periturus (est> et ipse thesaurus ? perituris enim peritura creduntur, sicut ueteribus utribus nouum uinum. cum item subicit: semper mortificationem Christi Iesu circumferentes in corpore nostro, qualis ista res est, quae post dei templum iam et sepulcrum Christi potest dici? cur autem mortificationem domini circumferimus in corpore? ut et uita, inquit, manifestetur. ubi? in corpore. in quo? in mortali. ergo in carne, plane mortali secundum culpam, sed et uitali secundum gratiam; uide quantam, ut in illa uita Christi manifestetur. in re ergo aliena salutis. in substantia perpetuae dissolutionis manifestabitur uita Christi aeterna iugis incorrupta. iam et dei uita? aut cuius temporis uita domini manifestabitur in corpore nostro? illa quidem. quam uixit usque in passionem, non modo apud Iudaeos in manifesto fuit uerum etiam omnibus nunc gentibus prodita est. adeo eam significat, quae portas adamantinas mortis et aeneas seras inferorum 2] cf. II Cor. 4, 16. 4] II Cor. 4, 6. 6] cf. II Cor. 4, 7. 13] cf. Matth. 9, 17; Marc. 2, 22; Luc. 5, 37. 14] II Cor. 4, 10. 15] cf. 1 Cor. 3, 16. 17] II Cor. 4, 11. 27] cf. Pa. 106, 16. 4 luminationem M 6 scilicet P, scilicet et MF 9 ipsum PMF, ipsum tdeij B 11 plane ait. periturus scripsi: plane si (sic R) periturus PMF 12 thesaurus; perituris uulgo 16 et mortificationem F 17 uita Iesu C 18 in corpore nostro C 21 ergo om. F saluti sed in R, salutis sed in B 22 aeterna otn. F 24 quam FC, qua JPM 25 non modo PM (add. s. u . quae m. 2) Gel: quae non modo FJR (ex Hirsaugienst) in manifesto apud iudaeos F infregit, quae exinde iam nostra est. denique manifestabitur in corpore. quando? post mortem. quomodo? dum resurgimus in corpore, sicut et Christus. ne enim quis argumentetur nunc habere manifestari uitam Iesu in corpore nostro per disciplinam sanctitatis et patientiae et iustitiae et sapientiae, quibus domini uita floruerit, prouidentissima apostoli intentio ingerit: si enim nos. qui uiuimus, in mortem tradimur propter Iesum, et uita eius manifestetur in corpore nostro mortali. adeo defunctis nobis hoc ait futurum in corpore nostro. quodsi tunc, quomodo nisi resuscitato. eo? proinde et in clausula: scientes, ait, quod qui suscitauit Iesum et nos suscitabit cum ipso, quia iam resurrexerit a mortuis, nisi quia cum ipso sicut ipsum sapit; si uero sicut ipsum, non utique sine carne. Sed et rursus alia caecitate in duos homines impingunt. in ueterem et in nouum, monente apostolo deponere nos ueterem hominem, qui corrumpitur per concupiscentiam seductionis, renouari autem spiritu sensus et induere nouum hominem, qui secundum deum conditus est in iustitia et religione ueritatis\', ut et hic ad duas substantias distinguendo, uetustatem ad carnem, nouitatem ad animam, corruptionem perpetuam ueteri defendant, id est carni. porro si secundum substantias, nec anima (ideo) nouus homo, quia posterior, nec caro ideo uetus, quia prior. quantulum enim temporis inter manum dei et adflatum? ausim dicere: etiam si multo prior anima caro, eo ipso, quod anima impleri se expectauit, priorem eam fecit. omnis enim consummatio atque perfectio, etsi ordine postumat, effectu anticipat. magis illud prius est, sine quo 7] II Cor. 4, 11. 11] II Cor. 4, 14. 16] d. Eph. 4. 22-24. 1 nostra eat PM, nostra F 6 dominus F 8 et PMF, ut B uulgo 9 adeo Gel: ideo PMF 12 resurrexerit PM, resurrexit FGel 13 nisi -sapit om. P (add. R in mg. ex Hirsaugiensi) 18 sensu spiritus Bmg 22 defendant Gel: defendat PMF 23 ideo addidi 25 anima Lquam., caro B 28 effectu PMF, effectu tamen C maius F priora non possunt. si caro uetus homo, quando istud? a primordio? atquin Adam nouus totus, et ex nouo uetus nemo. nam et exinde a benedictione geniturae caro atque anima simul fiunt sine calculo temporis, ut quae simul in utero etiam seminantur, quod docuimus in commentario animae. contemporant fetu, coaetant natu. duo isti homines, sane ex substantia duplici, non tamen et aetate, sic unum eduntur, dum prior neuter. rectius est totos nos aut ueteres aut nouos esse; qua enim (unum et) alterum possimus esse, nescimus. sed apostolus ueterem hominem manifeste notat. expone enim, inquit, secundum pristinam conuersationem ueterem hominem, non secundum alicuius substantiae senium. neque enim carnem praecipit deponamus sed quae et alibi carnalia ostendit, opera, non corpora accusans, de quibus et hic subicit: deponentes mendacium loquimini ueritatem unusquisque ad proximum suum, quoniam membra alterutrum sumus. irascimini autem et nolite delinquere. sol non occidat super iracundiam uestram. neque dederitis diabolo locum. qui furabatur, iam non furetur, immo potius laboret operando manibus, uti habeat impertire indigenti. omnis sermo turpis non procedat ex ore uestro, sed qui sit optimus ad aedificationem fidei, ut gratiam audientibus praestet. et nolite contristare spiritum dei sanctum, in quo signati estis in redemptionis die. omnis amaritudo et ira et clamor et blasphemia auferatur a uobis cum omni malitia. estote autem in alterutrum benigni misericordes donantes 3] cf. Gen. 1, 22. 5] cf. Tert. de anima c. 27. 10] Eph. 4, 22. 13] cf. Gal. 5, 19. 15] Eph. 4, 25—32. 1 sit (nunc) caro fort . 2 atqui R 5 contemporant R, contemperant PMF 6 duo isti scripsi: duos istos PMF 7 eduntur scripsi: edunt PMF 8 neuter R3, neutre PMFR1 rectius Oehlerus: citius PMF, scitiua fort . 9 unum et addidi possimus Bmg, possidemus PMF 10 exponens Gel 18 ne dederitis Gel 19 furabatur FGR3, furatur PMR1 locum diabolo F 21 impartire R 22 de ore F qui sit GJR3, quiBPM (corr.in qui sit m.2)F, si quis Gel 26 blasphemia(et indignatio)C inuicem, sicut et deus uobis donauit in Christo. igitur qui carnem ueterem hominem existimant, cur non mortem sibi properant, ut uetere homine deposito praeceptis apostoli occurrant? nos enim, qui totam fidem in carne administrandam credimus, immo et per carnem, cuius est et os ad proferendum optimum quemque sermonem et lingua ad non blasphemandum et cor ad non indignandum et manus ad operandum et largiendum, tam uetustatem hominis quam nouitatem ad moralem, non ad substantialem. differentiam pertinere defendimus. atque ita pariter agnoscimus hominem, qui secundum pristinam conuersationem uetus fuerit, eundem et corrumpi ita dictum secundum concupiscentiam seductionis, quemadmodum et ueterem secundum pristinam conuersationem, non secundum carnem per interitum perpetuum. ceterum carne tam saluum quam eundem, utpote uitiosam disciplinam, non corpulentiam, exutum.