Videamus nunc, an et Saducaeorum uersutiam elidens 
 nostram magis sententiam erexerit. causa, opinor, quaestionis 
 fuit destructio resurrectionis, siquidem Saducaei neque animae 
 neque carnis admittunt salutem et ideo, ex qua uel maxime

 6] cf. Matth. 10, 29. 10] cf. Matth. 10,31. 11] cf. Matth. 10, 39. 
 13j Ioh. 6, 39. 15] cf. Matth. 8, 12. 181 cf. Mattb. 25, 30. 19] cf. 
 Matth. 22, 11. 23] cf. Apoc. 2, 7. 

 1 habeat PMF, habeat <a dao) Gel reliqui 3 occidetur MF, occidatur 
 Puulgo 5 nos spei PMF, spei nos R 7 alter PMF, unus C 
 16 ex (alt.) om. Gel 18 proprie Bcripsi: propria PMF tormenta 
 sunt PM, sunt tormenta FR 19 opertibus fort. (opertus — evSojia) 
 21 (re)surrelerit scripsi: surrexerit PM, surreiit F 22 ad dexteram tunc 
 PM, tunc ad deiteram FR 25 erexit F 27 ex quo uel maxime spes Gel 
 
 
 specie resurrectionis fides. labefactatur, ex ea argumentum 
 problemati suo accommodauerunt, de carnis scilicet obtentu 
 nupturae necne post resun-ectionem, sub eius mulieris persona, 
 quae septem fratribus nupta in dubio haberetur, cui eorum 
 restitueretur. porro seruentur sensus tam quaestionis quam 
 responsionis, et controuersiae occursum est. si enim Saducaei 
 quidem respuebant resurrectionem, dominus autem eam confirmabat, 
 et scripturarum ignaros increpans, earum scilicet quae 
 resurrectionem praedicassent, et uirtutis dei incredulos, idoneae 
 utique mortuis resuscitandis, postremo subiciens: quoniam 
 autem mortui resurgant, sine dubio et confirmando 
 esse quod negabatur, id est resurrectionem mortuorum apud 
 deum uiuorum, talem quoque eam confirmabat esse, qualis 
 negabatur, utriusque scilicet substantiae humanae. neque enim, 
 si nupturos tunc negauit, ideo nec resurrecturos demonstrauit. 
 atquin filios resurrectionis appellat, ut per eam quodammodo 
 nasci habentes, post quam non nubent, t sed resuscitati. 
 similes enim erunt angelis, qua non nupturi, quia nec 
 morituri, sed (et) qua transituri in statum angelicum per indumentum 
 illud incorruptibilitatis, per substantiae, resuscitatae 
 tamen, demutationem. ceterum nec quaereretur nupturi siue 
 morituri necne rursus essemus, si non eius uel maxime substantiae 
 restitutio in dubium uocaretur, quae proprie et morte 
 et nuptiis fungitur, id est carnis. habes igitur dominum 
 confirmantem aduersus haereticos Iudaeorum, quod et nunc 
 negatur apud Saducaeos Christianorum, solidam resurrectionem. 
 3] cf. Matth. 22, 23-28; Marc. 12, 18—23; Luc. 20, 27-34. 
 10] Luc. 20, 37. 13] cf. Matth. 22, 32. 16] cf. Luc. 20, 36. 18] Luc. 
 20,36. 

 1 ex eo Gel 7 confirmabat C, confirmat PMF 8 ignaros <eos) 
 ł"ort . 10 quoniam B, quam PMF 13 deum C, dominum PMF 
 15 negauit Ra, negabit PMFR1 demonatrauit R3, demonstrabit PMFR1 
 16 atqui R appellat ut PMF, appellauit C 17 scilicet reeuscitati 
 fort . nubent, sed resuscitati similes [enim] erunt angelis Eng 19 et 
 add. Iun 21 nec PMF, ne Gel 23 in dubium R3, in deum PMFRt 
 
 
 Sic et si carnem ait nihil prodesse, ex materia dicti 
 dirigendus est sensus. nam quia durum et intolerabilem existimauerunt 
 sermonem eius, quasi uere carnem suam illis edendam 
 determinasset, ut in spiritum disponeret statum salutis. 
 praemisit: spiritus est qui uiuificat atque ita subiunxit: 
 caro nihil prodest, sed ad uiuificandum scilicet. exequitur 
 etiam, quid uelit intellegi spiritum: uerba. quae locutus 
 sum uobis, spiritus sunt, uita sunt, sicut et supra: qui 
 audit sermones meos et credit in eum, qui me misit, 
 habet uitam aeternam et in iudicium non ueniet sed 
 transiet de morte ad uitam. itaque sermonem constituens 
 uiuificatorem, quia spiritus et uita sermo, eundem etiam carnem 
 suam dixit, quia et sermo caro erat factus, proinde in causam 
 uitae adpetendus et deuorandus auditu et ruminandus intellectu 
 et fide digerendus. nam et paulo ante carnem suam panem quoque 
 caelestem pronuntiarat, urguens usquequaque per allegoriam 
 necessariorum pabulorum memoriam patrum, qui panes 
 et carnes Aegyptiorum praeuerterant diuinae uocationi. igitur 
 conuersus ad recogitatus illorum, quia senserat dispargendos, 
 caro, ait, nihil prodest. quid hoc ad destruendam carnis 
 resurrectionem, quasi non liceat esse aliquid, quod etsi nihil 
 prosit, aliud tamen ei prodesse possit? spiritus prodest; uiuificat 
 enim. caro nihil prodest; mortificatur enim. itaque secundum 
 nos magis collocauit utriusque propositionem. ostendens 
 enim, quid prosit et quid non prosit, pariter inluminauit, quid 
 cui prosit, spiritum scilicet carni, mortificatae uiuificatorem. 
 ueniet enim hora, inquit, cum mortui audient uocem 
 filii dei et qui audierint uiuent. quid mortuum nisi

 1] cf. Ioh. 6, 64. 3] cf. Ioh. 6, 53. 5] Ioh. 6, 64. 7] Ioh. 
 6, 64. 8] Ioh. 5, 24. 15] cf. Ioh. 6, 51. 16] cf. Ioh. 6, 31. 
 20] Ioh. 6, 63. 27] Ioh. 5, 15. 

 1 sic et si Gel: licet si PMF 6 sed ad PMF, ad Gel reliqui 
 10 uenit F 11 transiet PMF, transibit Gel 15 dirigendus P 
 19 dispargendos PM,, dispergendos F 21 etsi PM, si F 26 carni, 
 mortificatae Eng: carni mortificatae uulgo 
 
 
 caro? et quid uox dei nisi sermo? et quid sermo nisi spiritus? 
 merito carnem resuscitaturus, quod factus est ipse, et 
 ex morte, quam passus est ipse, et ex sepulcro, quo inlatus 
 est ipse. denique cum dicit: ne miremini, quod ueniet 
 hora, in qua omnes, qui in monumentis sunt. audient 
 uocem filii dei et procedent qui bona fecerunt in 
 uitae resurrectionem. qui mala in resurrectionem 
 iudicii, nemo iam poterit aliud mortuos interpretari. qui 
 sint in monumentis, nisi corpora et carnem, quia nec ipsa 
 monumenta aliud quam cadauerum stabula. siquidem et 
 ipsi homines ueteres, id est peccatores. id est mortui per 
 ignorantiam dei, quos monumenta intellegendos argumentantur 
 haeretici. de monumentis processuri in iudicium aperte 
 praedicantur. ceterum quomodo de monumentis monumenta 
 procedent? 
 
 Post dicta domini facta etiam eius quid sapere credamus, 
 de capulis de sepulcris mortuos resuscitantis? cui rei 
 istud? si ad simplicem ostentationem potestatis aut ad prae-! 
 sentem gratiam redanimationis, non adeo magnum illi denuo 
 morituros suscitare. enimuero si ad fidem potius sequestrandam 
 futurae resurrectionis. ergo et illa corporalis praescribitur de 
 documenti sui forma. nec sustinebo dicentes idcirco tunc 
 resurrectionem animae soli destinatam in carnem quoque praecucurrisse, 
 quia non potuisset aliter ostendi resurrectio animae 
 inuisibilis nisi per uisibilis substantiae resuscitationem. male 
 deum norunt qui non putant illum posse quod non putant; 
 et tamen sciunt potuisse, si instrumentum Iohannis norunt. 
 qui enim animas adhuc solas martyrum sub altari quiescentes 
 conspectui subdidit, posset utique et resurgentes oculis

 4J Ioh. 5, 28-29. 11] cf. Eph. 4, 22; Col. 3, 9. 28] cf. 
 Apoc. 6, 9. 

 2 factum P 3 est om. F et ex—ipse om. P (add. R ex Hirsaugiensi) 
 5 omnis M 6 filii dei uocem F 16 eius etiam F 17 resuscitantis R. 
 resuacitatis F, resuscitandis 1JM 20 suscitare Pam: sascitari PMF 
 28 procucurrisse fort . 
 
 
 exhibere sine carne. at ego deum malo decipere non posse, de 
 fallacia solummodo infirmum, ne aliter documenta praemisisse 
 quam rem disposuisse uideatur, immo ne, si exemplum resurrectionis 
 sine carne non ualuit inducere, multo magis plenitudinem 
 exempli [in eadem substantia] exhibere non possit. 
 nullum uero exemplum maius est eo, cuius exemplum est. 
 maius est autem, si animae cum corpore resuscitabuntur in 
 documentum sine corpore resurgendi, ut tota hominis salus 
 dimidiae patrocinaretur, quando exemplorum condicio illud 
 potius expeteret, quod minus haberetur, animae dico solius 
 resurrectionm, uelut gustum carnis etiam resurrecturae suo 
 in tempore. atque adeo, secundum nostram uero aestimationem, 
 exempla illa mortuorum a domino suscitatorum commendabant 
 quidem et carnis et animae resurrectionem, ne 
 cui substantiae negaretur hoc donum, qua tamen exempla, eo 
 minus aliquid edebant. non enim in gloriam nec in incorruptibilitatem 
 sed in mortem aliam suscitabantur. 
 Quam Christus ediderit resurrectionem, apostolica quoque 
 instrumenta testantur. nam et apostolis nullum aliud negotium 
 fuit, dumtaxat apud Israhelem. quam ueteris testamenti resignandi 
 et noui consignandi et potius iam dei in Christo contionandi. ita et 
 de resurrectione nihil noui intulerunt, nisi quod et ipsam in 
 gloriam Christi adnuntiabant, de cetero simplici et nota iam 
 fide receptam sine ulla qualitatis quaestione, solis refragantibus 
 Saducaeis. adeo facilius fuit negari in totum mortuorum 
 resurrectionem quam aliter intellegi. habes Paulum apud summos 
 sacerdotes sub tribuno inter Saducaeos et Pharisaeos

 23J cf. Luc. 24, 26. 26] cf. Act. 23, 1-9. 

 5 in eadem substantia seclusi 6 exemplum est om. P (add. R ex 
 HirsGugienn) 12 sic dutinxit Eng (uero = saltem, ut uidetur): ueri 
 aestimationem Leopoldus, ueritatem Bmg; ego olim uolui rescribi: atque 
 adeo (in) uero secundum nostram aestimationem 15 qua Oehlerus: 
 quae PMF 16 in gloriam id est in angelicae naturae splendorem 
 18 aliter distinxi capita: suacitabantur quam ediderit Christus. 39. Resurrectionem 
 uulgo Christus ediderit MF, ediderit Christus P uulgo 
 22 intnlerant C, intulerant PMF 27 tribus Gel 

 XXXXVII. Tert. III. 

 6 
 
 
 fidei suae professorem: uiri, inquit, fratres, ego Pharisaeus 
 sum, filius Pharisaeorum, de spe nunc et de resurrectione 
 iudicor apud uos, utique communi, ne, quia iam 
 transgressor legis uidebatur, de praecipuo fidei totius articulo. 
 id est de resurrectione, ad Saducaeos sapere existimaretur. 
 ita quam nolebat uideri rescindere fidem resurrectionis utique 
 confirmabat secundum Pharisaeos, respuens negatores eius, 
 Saducaeos. proinde et apud Agrippam nihil se ait proferre 
 citra quam prophetae adnuntiassent. ergo seruabat resurrectionem 
 quoque, qualem prophetae adnuntiarant. nam et de 
 resurrectione mortuorum apud Moysen scriptum commemorans 
 corporalem eam norat, in qua scilicet sanguis hominis exquiri 
 habebit. itaque talem praedicabat, qualem et Pharisaei susceperant 
 et dominus ipse defenderat et Saducaei, ne talem quoque 
 crederent, in totum esse noluerant. sed nec Athenienses 
 aliam intellexerant a Paulo portendi. denique inqiserant, non 
 inrisuri omnino, si animae solius restitutionem ab eo audissent; 
 suscepissent enim uernaculae suae philosophiae frequentiorem 
 praesumptionem. at ubi iam nationes praeconium resurrectionis 
 inauditae retro ipsa nouitate concussit et digna incredulitas 
 rei tantae quaestionibus fidem torquere coepit, tunc 
 et apostolus per totum paene instrumentum fidem huius spei 
 corroborare curauit, et esse eam ostendens et nondum transactam 
 et. de quo magis quaerebatur, corporalem et, quod 
 insuper dubitabatur, non aliter corporalem. 
 
 Nihil autem mirum, si et ex ipsius instrumento captantur 
 argumenta, cum oporteat haereses esse; quae esse non 
 possent, si non et perperam scripturae intellegi possent. nactae 
 denique haereses duos homines ab apostolo editos, interiorem,

 1] Act. 23, 6. SJ cf. Act. 26, 22. 11] cf. Act. 26, 22; cf. Gen. 
 9, 5. 16J cf. Act. 17, 32. 27J cf. I Cor. 11, 19. 29J cf. II Cor. 4, 16. 

 3 communi, ne quia Gel: communi quia PMF, communione qua Bmg 
 15 nec om. P (add. R ex Hirsaugiensi) 19 ubi iam MF, ubi Pitulgo 
 20 digne (= iure, begreiflicherweise) susp. Eng 21 torquere MFGel: 
 extorquere P 26 captantur lJIF, captentur P uulgo 28 nactae Gel: 
 natae PMF 
 
 
 id est animam, et exteriorem, id est carnem, salutem quidem 
 animae, id est interiori homini, exitium uero carni, id est 
 exteriori adiudicauerunt, quia scriptum sit Corinthiis: nam 
 etsi homo noster exterior corrumpitur, sed interior 
 renouatur die et die. porro nec anima per semetipsam 
 homo, quae figmento iam homini appellato postea inserta est, 
 nec caro sine anima homo, quae post exilium animae cadauer 
 inscribitur. ita uocabulum homo consertarum substantiarum 
 duarum quodammodo fibula est, sub quo uocabulo non possunt 
 esse nisi cohaerentes. porro apostolus interiorem hominem 
 non tam animam quam mentem atque animum intellegi 
 mauult, id est non substantiam ipsam, sed substantiae saporem. 
 siquidem Ephesiis scribens in interiorem hominem 
 habitare Christum, sensibus utique intimandum dominum 
 significauit. denique adiunxit: per fidem et in cordibus 
 uestris et in dilectione, fidem quidem et dilectionem non 
 substantiua animae ponens sed conceptiua, in cordibus autem 
 dicens, quae substantiua sunt carnis, iam et ipsum interiorem 
 hominem carni deputauit, quem in corde constituit. 
 inspice nunc, quomodo exteriorem quidem hominem corrumpi 
 allegarit, interiorem uero renouari die ac die, ne illam 
 corruptelam carnis adfirmes, quam ex die mortis in perpetuum 
 defectura patiatur, sed quam in istius uitae spatio ante mortem 
 et usque ad mortem uexationibus et pressuris, tormentis atque 
 suppliciis nominis causa experitur. nam et homo interior hic 
 utique renouari habebit, per suggestum spiritus proficiens fide 
 et disciplina die ac die, non illic, id est non post resurrectionem, 
 ubi non utique die ac die renouari habemus, sed 
 semel ad summam. de sequentibus disce: quod enim ad

 3] II Cor. 4, 16. 6] cf. Gen. 2, 7. 13] Eph. 3, 16. 17. 15] Eph. 
 3,17. 29] n Cor. 4, 17-18. 

 5 die et Jtf, de die et P, de die in F 6 homini Gel: homine PMF 
 7 homo om. Gel 9 fibula R3, fabula PMFR1 10 nisi om. PBl 
 17 ponens om. P (add. R ex Hirsaugiemi) 20. hominem quidem P 
 21 allegarit Gel: allegaret PMF die, ne scripsi: die. nec PMF 
 25 eiperitur scripsi: experietur PMF 

 6* 
 
 
 praesens est, inquit, temporale et leue pressurae nostrae, 
 per supergressum in supergressum aeternum 
 gloriae pondus perficit nobis, non intuentibus quae 
 uidentur, id est passiones, sed quae non uidentur, id 
 est mercedes. quae enim uidentur temporalia sunt, 
 quae uero non uidentur aeterna sunt. pressuras enim 
 et laesuras, quibus corrumpitur homo exterior, ut leues et 
 temporales, idcirco contemnendas adfirmat, praeferens mercedum 
 aeternarum inuisibilium et gloriae pondus in compensationem 
 laborum, quos hic caro patiendo corrumpitur. adeo 
 non illa est corruptio, quam in perpetuum carnis interitum 
 ad resurrectionem expellendam exteriori homini adscribunt. 
 sic et alibi: siquidem, ait, compatimur uti et conglorificemur: 
 reputo enim non dignas esse passiones 
 huius temporis ad futuram gloriam, quae in nos 
 habet reuelari. et hic minora ostendit incommoda praemiis 
 suis. porro si per carnem compatimur, cuius est proprie 
 passionibus corrumpi, eiusdem erit et quod pro compassione 
 promittitur. atque adeo, carni adscripturus pressurarum proprietatem, 
 ut et supra, dicit: cum uenissemus autem in 
 Macedoniam, nullam remissionem habuit caro nostra; 
 dehinc, ut et animae det compassionem: in omnibus, 
 inquit, compressi: extrinsecus pugnae, debellantes scilicet 
 carnem, intrinsecus timor, adflictans scilicet animam. 
 adeo etsi corrumpitur homo exterior, non ut amittens resurrectionem 
 sed ut sustinens uexationem corrumpi intellegitur, 
 et hoc non sine interiore. ita amborum erit etiam

 5] II Cor. 4, 18. 13] Rora. 8, 17-18. 20-24] II Cor. 7, 5. 

 2 in supergressum om. Gel 3 perficit nobis scripsi (cr. coZ. Ip. 176, 6): 
 perfici a nobis PMF, perficiet nobis Gel intuentibus FR, ut tuentibus 
 M, tuentibus P 6 sunt om. Rig 10 patiendo caro fort . 13 uti 
 et R, uti ut PMF glorificamur F 19 adscripturus Oehlerw: adscribitur 
 ut PMFB1, adscribit 2?3 20 ut et R, mutet PMF dicit PMFy 
 dicat R 22 det scripsi: daret PM, om. F 25 ut om. P 26 intellegitur 
 R3, intellegeretur PMFRintellegetur C 27 et PMF, ex 
 Oehlerus erit om. F 
 
 
 conglorificari sicut et compati. secundum collegia laborum consortia 
 quoque decurrant necesse est praemiorum.