Confiteor ad dominum deum satis temere me, si non etiam impudenter, de patientia componere ausum, cui praestandae idoneus omnino non sim, ut homo nullius boni, quando oporteat demonstrationem et commendationem alicuius rei adortos ipsos prius in administratione eius rei deprehendi et constantiam commonendi propriae conuersationis auctoritate dirigere, ne dicta factis deficientibus erubescant. atque utinam erubescere istud remedium ferat, uti pudor non exhibendi quod aliis suggestum imus exhibendi fiat magisterium, nisi quod bonorum quorundam sicuti et malorum intolerabilis magnitudo est, ut ad capienda et praestanda ea sola gratia diuinae inspirationis operetur. nam quod maxime bonum, id maxime penes deum, nec alius id quam qui possidet dispensat, ut cuique dignatur. itaque uelut solacium erit disputare super eo, quod frui non datur, uice languentium, qui, cum uacent a sanita te, de bonisj eius tacere non norunt. itaj miserrimus ego, semper aeger caloribus impatientiae quam nLon obtineo patientiae sanitatem eLt suspirem et inuocem et perorem necesse est, cum rejcordor et in meae imbecillitatis contemplatione digerLo bonam, fidei ualitudinem et dominicae disciplinae sanitatem non facile cuiquam, nisi patientia adsideat, prouenire. ita praeposita dei rebus est, ut nullum praeceptum 15] cf. I Cor. 12, 11. 2 INCIP DE PACIENTIA MN . INCIP DE PACIENTIA TERTVL- LIANI P, DE PACIENTIA DEI F 5 sim MNF, sum P uulgo 8 commendi F 10 illud F 11 saggeBtum imus R, suggestu minus P, suggestum minus MN . suggestum unus F 14 bonum id maxime om. P (in mg. add. libr. ipse) 17 uice PMN, mee F cum PMN, eum F 18 abhinc usque in finem huius capitis in codice M multa euanuerunt, quae in con- textu indicaui uncinis paruulis Ú. j) 24 praeposita F, proposita PMN XXXXVIr. Tert. III. 1 obire quis, nullum opus domino complacitum perpetrare extraneas a patientia possit. bonum eit.us etiamj qui caeca uiuunt summae u irtutis appellatione honorant. philosophi quidem, qui alicuLius sapientiae animalis deputantu r, tan tum illi subsignant, ut, cum inter sese uariis sectarum libidinibus et sententiarum aemulatio nibus discordent, solius taLmen pajtientiae in commune me mores huic uni studiorum suorum com miserint pacem. in eam conspirant, in eam foede rantur, in illam adfectatio ne uir tutis unanimiter student; omnem sapientiae ostentationem de pati entia praef erunt. grande testi monium eius est, cum etiam uanas saeculi disciplin as ad laudem et gloriam promouet . aut numquid poti us iniu ria, cum diuina res in saecu larib us artibus uolutatur? sed uide rint illi, quos mox sapi entiae su ae cum saeculo destructae ac dedeco ratae pudebit. Nobis ex ercendae patientiae auctorita tem non adfectatio humana cani nae aequ animitatis stupore for mata sed uiuae ac caelestis dis ciplinae diuina dispositio dele gat, de um ipsum ostendens patien tiae exe mplum iam primum, qui florem l ucis huius super iustos et in iustos a equaliter spargit, qui tem porum officia, elementorum seruitia, totius geniturae tributa dignis simul et indignis patiatur occur rere, sustinens \'14] cf. Es. 29, 14 (I Cor. 1, 19). 20] cf. Matth. 5, 45. 1 obire FR, obicere NP (corr . ob in eff m. 2) 2 a patientia F. patientia FN caeca uiuunt (cf. I 353, 12: subterraneum et snbaquaneum niuere) R, caeca uiuat P (uiuant corr. m. 1) MN, ex ea uiuunt F 3 honorant B, honorent P (corr. B) MNB, honorarent F 4 animalis Urs (id est \'ioxwfjs, quae opponitur nveofiattxa sapientiae. id est Christianae. cf. p. 23, 19 sqq.): animalia PMNF 7 in commune om. P (add. B in mg. ex Hirsaugiensi) 8 meam . meam M (corr.) F 9 in illam scripsi: illam in PMNB1, illi in B3B adfectatione PMN . adfectione F unanimiter-sapientiae om. F 12 promoueat (eat ex et a m. 1) P 13 uoluntatur F 15 decoratae F 17 uiuae ac JP, uiua ac MNB, uiua a te F 18 delegat B3, diligat P (in mg.: alias dirigat) MNFB1 deum ipsum deum F 19 quae F 22 patiatur PMN (cf. p. 36, \'10. 11): patitur F Pam Rig Oehlerus occurrere PMNF, (simul) occurrere Gel ingratissimas na tione s ludibria artium et opera manuum suarum adorantes, nomen famili am ipsius persequentes, luxu riam auaritiam iniquitatem ma lignita tem cotidie insolescentem, ut sua sibi patientia detrahat. plures enim dominum idcirco non credunt, quia saeculo iratum tamdiu nesciunt. Et haec quidem diuinae patientiae species, quasi de longinquo, fors ut de supernis aestimetur. quid illa autem, quae inter homines palam in terris quodammodo manu adprehensa est? nasci se deus in utero patitur matris [expectat] et natus adolescere sustinet et adultus non gestit agnosci, sed contumeliosus insuper sibi est et a seruo suo tinguitur et temptatoris congressus solis uerbis repellit. cum de deo fit magister docens hominem euadere mortem, ob salutem scilicet ueniam offensae patientiae eruditum, (non contendit, non reclamauit nec quisquam in plateis uocem eius audiuit; arundinem quassatam non fregit, linum fumigans non restinxit.) nec enim mentitus fuerat propheta, immo ipsius dei contestatio, spiritum suum in filio cum tota patientia collocantis. nullum uolentem sibi adhaerere non suscepit, nullius mensam tectumue despexit; 14] Ioh. 3, 2. 16] cf. Matth. 12, 19-20. cf. Es. 42, 2—3. 2 familiam PMN (in margine editionis principis adnotat Ehenanus: in Hirsaxipiensi quidam hunc locum sic emendarat: nomen cum familia), cum familia -F 3 luxuria, auaritia.... insolescentes fort . 4 sibi PMN, eia F 5 tamdiu FN, tam diuine M (corr. m. I) P (corr. R) 6 nesciuit F 8 sors F extimetur N 11 expectat seclusi (interpretamentum esse videtur olim uocabulo sustinet superscriptum, quod pro expectare ponere solet auctor): expectat F . et expectat PMN 12 gestit P, gestiet MNF cingitur F 13 et om. F 14 deo scripsi: domino PMNF 15 ob salutem F, absolute M, absolute P, absolitam JV, absolutam cod. Diuionensis teste Rigaltio uenire offensa patientia F 16 eruditum scripsi: eruditus PMNF eruditus. non uulgo r 18 lumen F extinxit N (corr. m. 1), resstrinxit F 20 filium N patientia tota N 1* [atquin ipse lauandis discipulorum pedibus ministrauit] non peccatores, non publicanos aspernatus est, non illi saltim ciuitati, quae eum recipere noluerat, iratus est, cum etiam discipuli tam contumelioso oppido caelestes ignes repraesentari uoluissent; ingratos curauit, insidiatoribus cessit. parum hoc, si non etiam proditorem suum secum habuit nec constanter denotauit. cum uero traditur, cum adducitur ut pecus ad uictimam, — sic enim non magis aperit os quam agnus sub tondentis potestate — ille, cui legiones angelorum, si uoluisset, uno dicto de caelis adfuissent, ne unius quidem discentis gladium ultorem probauit. patientia domini in Malcho uulnerata est. itaque et gladii opera maledixit in posterum et sanitatis restitutione ei, quem non ipse uexauerat, satisfecit per patientiam, misericordiae matrem. taceo, quod figitur; in hoc enim uenerat. numquid tamen subiendae morti etiam contumeliis opus fuerat? sed saginari uoluptate patientiae discessurus uolebat: despuitur, uerberatur, deridetur, foedis uestitur, foedioribus coronatur. mira aequanimitatis fides: qui in hominis figura proposuerat latere, nihil de impatientia hominis imitatus est. hinc uel maxime, Pharisaei, dominum agnoscere debuistis; patientiam huiusmodi nemo hominum perpetraret. talia tantaque documenta, quorum magnitudo penes nationes quidem detrectatio fidei est, penes 3] cf. Luc. 9, 52-56. 8] Es. 53, 7. 9] cf. Matth. 26, 53. 11] cf. Matth. 26,51. Ioh. 18,10. 12] cf. Matth. 26, 52. 13] cf. Luc. 22, 51. 21] cf. I Cor. 2, 8. 1 atquin—miniatrauit seclusi (neque enim humiliationis domini sed patientiae eius hic afferuntur exempla [cf. quem supra attulit auctor locum scnptuf\'ael, suscipientis benigne uel sustinentis patienter eos, qui aut indigni sint beneuolentia eius propter malos mores aut ei imidien.tur, id quod de discipulis domini non potest dici) 4 repraesentare F 9 condentis F 10 noluissent N 11 ducentis P (corr. m. 1; R margini adscripsit: Hirs. habet: discentis) 12 et om. F 15 nunquam F 16 subiendae M (ien ex icien) NF, subiciendae P (corr. R), snbigendae Bmg, subeundae BB uulgo 17 uerberatur MNF . flagellatur N 18 foedis oribue P (corr. R) 19 aequanimitas F 20 huic uel F 21 patientiam PF, patientia MN nos uero ratio et structio, satis aperte non sermonibus modo in praecipiendo sed etiam passionibus domini (in) sustinendo probant his, quibus credere datum est, patientiam dei esse naturam, effectum et praestantiam ingenitae cuiusdam proprietatis. Igitur si probos quosque seruos et bonae mentis pro ingenio dominico conuersari uidemus, - siquidem artificium promerendi obsequium est, obsequii uero disciplina morigera subiectio est — quanto magis nos secundum dominum moratos inueniri oportet, seruos scilicet dei uiui, cuius iudicium in suos non in compede aut pilleo uertitur, sed in aeternitate aut poenae aut salutis? cui seueritati declinandae uel liberalitati inuitandae tanta obsequii diligentia opus est, quanta sunt ipsa, quae aut seueritas comminatur aut liberalitas pollicetur. et tamen nos non de hominibus modo seruitute subnexis uel quolibet alio iure debitoribus obsequii, uerum etiam de pecudibus, etiam de bestiis oboedientiam exprimimus, intellegentes usibus nostris eas a domino prouisas traditasque. meliora ergo nobis erunt in obsequii disciplina quae nobis deus subdit? agnoscunt denique fl. quae oboediunt: nos cui soli subditi sumus, domino scilicet, auscultare dubitamus? at quam iniustum est, quam etiam ingratum, quod per alterius indulgentiam de aliis consequaris, idem illi, per quem consequeris, de temetipso non rependere! nec pluribus de obsequii exhibitione debiti a nobis domino deo. satis enim agnitio dei, quid sibi incumbat, intellegit. ne 1 iastractio F et Hvrsaugiensis tate Rhenano aperta F 2 praeciendo F in add. Iun 4 effectam Rig: effectam PMNF 8 pro. merendae F 9 secundum Ldominnmj moratos B, secundum moratos PM2fF 11 pileo F uulgo 16 snbnexis Seal: snbnixis PMNF alio uiro N 19 tractasque F in om. N 20 lacunam signaui: ""pńlDi cniaslibet dominium eidem)que oboediunt fort . 21 asoultare N 22 ac quam N 23 consequatur. F .25 debiti (i in a corr . m. 1) P, debite MNF, debita B uulgo: nec de plurima obsequii exhibitirae non debite a uobia domipo deo gratias non agere F 26 nec tamen F . tamen ut extraneum de obsequio uideamur interfecisse, ipsum quoque obsequium de patientia trahitur. numquis non\' patiens obsequitur aut patiens obluctatur? quam ergo dominus deus, omnium bonorum et demonstrator et acceptator, in semetipso circumtulit, quis de bono eius late retractet? cui item dubium sit omne bonum, quia ad deum pertineat, pertinentibus ad deum tota mente sectandum? per quae in expedito et quasi in praescriptionis compendio [et commendatio et exhortatio] de patientia constitutum est. Verumtamen procudere disputationem de necessariis fidei non est otiosum, quia nec infructuosum. loquacitas in aedificatione nulla turpis, si quando turpis. itaque si de aliquo bono sermo est, res postulat contrarium quoque boni recensere. quid enim sectandum sit, magis inluminabis, si, quid uitandum sit, proinde digesseris. consideremus igitur de impatientia, an sicut patientia in deo, ita aduersaria eius in aduersario nostro nata atque comperta sit, ut ex isto appareat, quam principaliter fidei aduersetur. nam quod ab aemulo dei conceptum est utique non est amicum dei rebus. eadem discordia est rerum quae et auctorum. porro cum deus optimus, diabolus e contrario pessimus, ipsa sui diuersitate testantur neutrum alterius facere, ut nobis non magis a malo aliquid boni quam a bono aliquid mali editum uideri possit. igitur natales impatientiae in ipso diabolo deprehendo, iam tunc, cum dominum deum 2 sic emendauit htAic locum lire Leo: numquam impatiens obseqijitar aut patiens quis non PRlMNF (non om. RIB); duplici forma eadem dicta erant nunc commixta: 1) numquis non patiens? 2) numquam impatiens 3 obluctatnr JR3, oblectatur PMNFR1 4 dominus deus scripsi: dominus PMNF acceptator PM, acceptor NFR 5 in scripsi: deus in PMNF late retractet NRl, latere tractet PMF, latere retractet R3B - 6 quia R, qui MNF, quo P (corr. R) 9 et commendatio et eibortatio del. Rig (in expedito = breuiter cf. Apol. 47: expedite praeecribitur, adu. Herm . 33: expedita summa est) constitutum PMNF . constituta B reliqui 10 procudere Scak procedere PMNF 12 si de P (si 8. u. a m . 1), de MNF 14 illuminabit N quid scripsi: quod PMNF 19 eadem P (in mg. a m. 1): earum MNF 21 alteriua Ew. Bruhn: alteri PMNF 23 editum Bmg: dictum PMNF uniuersa opera, quae fecisset, imagini suae, id est homini, subiecisse impatienter tulit nec enim doluisset, si sustinuisset, -nec inuidisset homini, si non doluisset. adeo decepit eum, quia inuiderat; inuiderat autem, quia doluerat; doluerat (autem,) quia patienter utique non tulerat. quid prius fuerit ille angelus perditionis, malus an impatiens, contemno quaerere, palam cum sit aut impatientiam ab malitia aut malitiam ab impatientia auspicatam deinde inter se conspirasse et indiuiduas in uno patris sinu adoleuisse. at enim quam prius senserat, per quam [primus] delinquere intrauerat, de suo experimento quid ad peccandum adiutaret (in)structus, eandem impingendo in crimen homini aduocauit. conuenta statim illi mulier, non temere dixerim, per conloquium ipsum eius afflata est spiritu impatientia infecto. usque adeo numquam omnino peccasset, si diuino interdicto patientiam perseruasset. quid, quod non sustinuit sola conuenta, sed apud Adam, nondum maritum, nondum aures sibi debentem, impatiens etiam tacendi est ac traducem illum eius, quod a malo hauserat, facit? perit igitur et alius homo per impatientiam alterius, perit(urus) mox et ipse per impatientiam suam utrobique commissam et circa dei praemonitionem et circa diaboli circumscriptionem, illam seruare, hanc refutare non sustinens. hinc prima iudicii, unde delicti, origo; hinc deus 1] cf. Oen. 1, 26. 3 nec B, nec enim PMNF non om. F 4 autem addidi 5 prius scripsi: primum PMNF 7 sit aut N Oehlerus: sit an P (corr . an in aut m. f) MF . sit B reliqui ab scripsi: cum PMNF 9 prius scripsi: primus PMNF 10 primus om. B\'B, praebent reliqui delinquere = das SHndigen cf. 605,17 intrauerat Pam: intrauerit PMNGF 11 adiataret MNR3, adiuuaret P (u ex t a m, 1) FBl inatructus Ura: structus PMNF 14 ipsa F usque adeo noiione rariore = quin etiam cf . p. 323, 17 15