Nunc si temere rationes castigati a deo uictus et castigandi propter deum a nobis ad primordiorum experimenta reuocauimus, conscientiam communem consulamus. ipsa natura enuntiabit, quales nos ante pabulum et potum in uirgine adhuc saliua exhibere consuerit rebus dumtaxat sensu agendis, quo diuina tractantur, si multo pollentioris mentis, si multo uiuacioris cordis, quam cum totum illud domicilium interioris hominis escis stipatum, uinis inundatum, decoquendis iam stercoribus exaestuans praemeditatorium efficitur latrinarum, in quo plane nihil tam in proximo supersit quam ad lasciuiam sapere. manducauit populus et bibit, et surrexerunt ludere. intellege sanctae scripturae uerecundiam: lusum nisi impudicum non denotasset. ceterum quotusquisque meminerit religionis occupatis memoriae locis, impeditis sapientiae membris? nemo ita ut decet, ita ut par est, ita ut utile est, recordabitur dei eo in tempore, quo ipsum sibi hominem excidere sollemne est. omnem disciplinam uictus aut occidit aut uulnerat. mentior, si non dominus ipse obliuionem sui exprobrans Israeli causam plenitudini reputat. incrassatus est dilectus et pinguefactus et dilatatus est, et dereliquit deum, qui fecit eum, et abscessit a domino salutificatore suo. denique in eodem Deuteronomio eandem causam praecaueri iubens, ne, inquit, cum manducaueris et biberis et domos optimas aedificaueris, ouibus et bubus tuis multiplicatis et argento et auro extollatur cor tuum et obliuiscaris domini dei tui. praeposuit corruptelae diuitiarum edacitatis enormitatem, cui ipsae diuitiae procurant. per illam scilicet incrassatum erat cor populi, ne oculis uideret et auribus audiret et corde coniceret adipibus obstructo, quas nominatim esui abstulit dedocens hominem saginae studere. ceterum cui cor erectum potius inueniebatur quam impinguatum, qui 11] Ex. 32, 6. 19] Deut. 32,15. 23] ibid. 8,12 sqq. 1 castigati a Gel: castiganda B 4 enuntiabit Gel: nuntiabit B 5 sensus Pam 6 sic-sic fort . 8 decoquendis Gel: de coquendis B 9 exaestuans C, aestuans B 16 in eo Gel 19 deputat Urs 27 illam scripsi: illa B, illas Gel 31 euectum C qui om. Pam quadraginta diebus totidemque noctibus supra humanae naturae facultatem ieiunium perennauit spiritali fide uirtutem subministrante, et uidit oculis dei gloriam et audiuit auribus dei uocem et corde coniecit dei legem iam tunc docentis non in solo pane uiuere hominem, sed in omni uerbo dei, cum quidem nec ipsum Moysen deo pastum inediamque eius nomine saginatam constanter contemplari ualeret pinguior populus. merito igitur etiam in carne se dominus ei ostendit collegae ieiuniorum suorum, non minus et Heliae. nam et Helias hoc primum, quod famem fuerat imprecatus, satis iam se ieiuniis uouerat. uiuit, inquit, dominus, cui adsisto in conspectu eius, si erit ros istis annis et imber. dehinc minantem Iezabel fugiens post unicum pabulum et potum, quem ab angelo expergefactus inuenerat, et ipse quadraginta diebus et noctibus uacuo uentre, arido ore peruenit in montem Choreb, ubi cum in speluncam deuertisset, quam familiari congressu dei exceptus est! quid tu Helia hic? multo amicior ista uox quam Adam ubi es? illa enim pasto homini minabatur, ista ieiuno blandiebatur. tanta est circumscripti uictus. praerogatiua, ut deum praestet homini contubernalem, parem reuera pari. si enim deus aeternus non esuriet, ut testatur per Esaiam, hoc erit tempus, quo homo deo adaequetur, cum sine pabulo uiuit. Processimus itaque iam ad exempla, uti reuoluamus utilitatis efficacia potestates istius officii, quod etiam iratum deum homini reconciliat. deliquerat Israel in aquatione apud Maspha congregatus a Samuele, sed ita statim delictum ieiunio diluit, ut periculum proelii simul fugerit. cum maxime Samuel offerebat holocaustum (in nullo magis procuratam audimus dei clementiam quam in abstinentia populi) et allophyli proelio admouebant, ibidem dominus intonuit uoce magna super 11] 1 Reg. 17, 1. 17] ibid. 19, 9. 18] Gen. 3, 9. 22] cf. Es. 40,28. 26] cf. 1 Sam. 7, 5 sqq. 6 mediamque Gel: mediamque B numine Urs 16 speluncam Iun: spelunca B 26 Maspha Pam: Masphat B; sic etiam infra 27 sed om. Pam 28 fugerit Harrisius: fuderit B 30 in addidi proelium Lat 31 ibidem BC, ibi demum Gel allophylos, et confusi sunt et corruerunt in conspectu Israelis, et processerunt uiri Israel ex Maspha et persecuti sunt allophylos et usque Bethor ceciderunt, pastos impasti, armatos inermes. hae erunt uires ieiunantium deo. caelum pro eiusmodi militat. habes formam praesidii etiam spiritalibus bellis necessariam. perinde cum rex Assyriorum Sennacherib compluribus iam ciuitatibus captis Israeli per Rapsacen blasphemias et minas intentaret, nihil aliud illum a proposito in Aethiopias auertit. dehinc quid aliud centum et octoginta quatuor milia de exercitu eius per angelum absumpsit quam Ezechiae regis humiliatio? siquidem duritia hostis adnuntiata uestem scidit, saccum induit eodemque habitu seniores sacerdotum ad deum per Esaiam adire iussit utique ieiunio preces prosequente. neque enim cibi tempus in periculo nec saturitatis cultus in sacco. semper inedia maeroris sequela est sicut laetitia accessio saginae. per hanc maeroris sequelam et inediam etiam ciuitas illa peccatrix Niniue de exitio praedicato liberatur. satis enim paenitentia scelerum commendauerat ieiunium triduo functam, etiam pecudibus enectis, quibus iratus deus non erat. Sodoma quoque et Gomorra euasissent, si ieiunassent. hoc remedium agnoscit et Achab. cum illi post transgressionem et idololatriam et necem Nabuthae propter uineam interempti a Iezabel exprobrasset Helias: qualiter occidisti et hereditatem possedisti: in loco quo sanguinem Nabuthae canes delinxerant, tuum quoque delinguent, destituit semetipsum et saccum carni suae imposuit et ieiunauit et dormiuit in sacco. et tunc sermo domini ad Heliam: uidisti ut reueritus sit Achab a facie mea: pro eo, quod reueritus est, non superducam 23] 1 Reg. 21, 19. 28] ibid. 21,29. 3 Bethor Gel: Bethehar B 4 erant susp. Oehlerus 6 perinde scripsi: proinde B compluribus Gel: cum pluribus B 9 denique fort . quid aliud del. Gel et add. Gel 10 absumpsit Gel: assumpsit B 15 semper add. Gel maeroris sequela Gel: sequela maeroris B 17 et] id est fort . 18 commendauerat Urs: commendauerit B 19 functam scripsi: functa B 21 illi Gel: illo B 24 in loco quo BG, in quo loco Gel 26 delinguent Gel: dilingent B saccum add. Gel laesuram in diebus ipsius, sed in diebus filii eius superducam eam, qui non erat ieiunaturus. ita ieiunium in deum reuerentiae opus est, per quod Anna quoque ambiens uxor Helcanae retro sterilis impetrauit facile a deo inanem cibo uentrem filio implere et quidem propheta. sed non modo naturae mutationem aut periculorum auersionem aut delictorum obliterationem, uerum etiam sacramentorum agnitionem ieiunia de deo merebuntur. aspice Danielis exemplum. circa somnium regis Babylonis omnes turbantur sophistae, negant ultra de praestantia humana posse cognosci. solus Daniel deo fidens et sciens, quid ad demerendam dei gratiam faceret, spatium tridui postulat, cum sua fraternitate ieiunat, atque ita orationibus commendatis et ordinem et significationem somnii per omnia instruitur, tyranni sophistis parcitur, deus glorificatur, Daniel honoratur, non minorem dei gratiam et postea quoque relaturus anno primo regis Darii, cum ex recogitatu praedicatorum temporum ab Hieremia dedit faciem suam deo in ieiuniis et sacco et cinere. nam et angelus missus ad eum hanc statim professus est causam diuinae dignationis: ueni, inquit, demonstrare tibi, quatenus miserabilis es, ieiunando scilicet. si deo miserabilis, leonibus in lacu fuerat horribilis, ubi quidem illi sex diebus ieiunanti prandium angelus procurauit. Reddimus et cetera. ad noua enim nunc documenta properamus. in limine euangelii Anna prophetis, filia Phanuelis, quae infantem dominum et agnouit et multa super eo praedicauit expectantibus redemptionem Israelis, post egregium titulum ueteris et uniuirae uiduitatis ieiuniorum quoque testimonio augetur, ostendens, in quibus officiis adsideri ecclesiae debeat, et a nullis magis intellegi Christum quam semel nuptis et saepe ieiunis. ipse mox dominus baptisma suum, et in suo omnium, ieiuniis dedicauit habens efficere panes ex lapidibus, etiam Iordanem uino fortasse manare, si ita uorator et potator fuisset. immo nouum hominem in ueteris sugillationem 19] cf. Dan. 10, 12 sq. 24] cf. Luc. 2,-37 sqq. 9 ultra Iun: ultro B 10 praescientia fort . 11 quod Rig 17 in add. Gd 22 illi Gel: illis B 23 reddidimus uetera Lat, reddemus et cetera. Hartelius 24 prophetes B uirtute fastidiendi cibi initiabat, ut eum diabolo rursus per escam temptare quaerenti fortiorem fame tota ostentaret. prae- - stituit exinde ieiuniis legem sine tristitia transigendis. cur enim triste, quod salutare? docuit etiam aduersus diriora daemonia ieiuniis proeliandum. quid enim mirum, si eadem operatione spiritus iniquus educitur, qua sanctus inducitur? denique, ut in centurionem Cornelium necdum tinctum dignatio spiritus sancti cum charismate insuper prophetiae festinasset, ieiunia eius legimus exaudita. puto autem et apostolus in secunda Corinthiorum inter labores suos et pericula et incommoda post famem ac sitim ieiunia quoque plurima enumerat. Principalis haec species in castigatione uictus potest iam de inferioribus quoque abstinentiae operationibus praeiudicare ut et ipsis pro modo utilibus aut necessariis. nam exceptio eduliorum quorundam portionale ieiunium est. inspiciamus igitur et xerophagiarum nouitatem aut uanitatem, si non et in his tam antiquissimae quam efficacissimae religionis operatio est. redeo ad Danielem et fratres eius leguminum pabulum et aquae potum ferculis et oenophoris regiis praeferentes atque exinde formosiores, ne qui de specie quoque corpusculi metuat, . ceterum spiritu insuper cultos. dedit enim deus adolescentulis scientiam et intellegentiam in omni litteratura et Danieli in omni uerbo et in somniis et in omni sophia, qua hoc ipsum quoque saperet, quibus modis de deo impetraretur agnitio sacramentorum. anno denique tertio Cyri regis Persarum cum in recogitatum incidisset uisionis, aliam formam humiliationis prospexit. in illis, inquit, diebus ego Daniel eram lugens per tres hebdomadas, panem suauem non edi, caro et uinum non introierunt in os meum, oleo unctus non sum, donec consummarentur tres hebdomades, quibus transactis angelus emissus est taliter alloquens: Daniel, homo es miserabilis, ne timueris, quoniam ex die prima, qua dedisti animam tuam recogitatui et humiliationi 7] cf. Act. 10, 4. 10] cf. 2 Cor. 11, 27. 27] Dan. 10, 2 sq. 31] ibid. 10, 1. 12. 20 qui C, quis B 23 somniis Gel: somnis B 25 in recogitatum Gel: regi cogitatum B 27 lugens Gel: legens B coram deo, exauditum est uerbum tuum, et ego introiui uerbo tuo. ita xerophagiarum miseratio et humiliati metum expellunt et aures dei aduertunt et occultorum compotes faciunt. reuertor etiam ad Heliam. cum corui illum pane et carne saturare consuessent, cur postmodum apud Bersabe Iudaeae excitato ei de somno quidam ille angelus sine dubio panem solum et aquam obtulit? defecerant corui, qui eum liberalius pascerent, an difficile angelo fuerat aliquem alicunde de conuiuio regis ministrum cum instructissimo ferculo raptum ad Heliam transferre, sicut Danieli in lacu leonum esurienti prandium metentium exhibitum est? sed constitui oportebat exemplum docens in tempore pressurae et persecutionis et cuiuscunque circumstantiae xerophagiis esse uiuendum. tali uictu Dauid exomologesin suam expressit cinerem quidem edens uelut panem, id est panem uelut cinerem aridum et sordidum, potum uero fletu miscens utique pro uino. habet enim et abstinentia uini suos titulos, quae et Samuelem deo uouerat et Aaronem consecrarat. nam de Samuele mater, et uinum, inquit, et ebriamen non bibet; talis enim et ipsa deum orabat. et dominus ad Aaron: uinum et siceram non bibetis, tu et filius tuus post te, si quandoingrediemini tabernaculum uel ascendetis ad altare, et non moriemini. adeo morientur qui non sobrii in ecclesia ministrauerint. sic et Israeli proximo exprobrat et potum: dabatis sanctificatis meis uinum. et haec autem strictura potus xerophagiae portio est. quamquam ubi abstinentia uini aut a deo exigitur aut ab homine uouetur, illic intellegatur etiam pabuli pressura formam praestruens potui. qualis enim esus, talis et potus. uerisimile non est, ut quis dimidiam gulam deo immolet, aquis sobrius et cibis ebrius. an autem 14] cf. Ps. 101, 10. 19] 1 Reg. 1,15. 20J Leu. 10, 9. 24] Amos 2,13. 2 humiliati scripsi: humiliatio B, ieiunationis humiliatio Wissowa 5 Bersabe Iudaeae Gel: Bersabae Iuda B 6 illi Urs 10 Danieli Lat: Daniel B lacu Lat: lacum B 19 bibet Gel: bibi B 21 filii tui Pam 26 potus Gel: potius B 27 est uini B, ista uini Hartelius; est om. Gel alterum aut add. Gel et apostolus xerophagias norit, qui maiora celebrauerat, sitim et famem et multa ieiunia, qui ebrietates et comessationes recusauerat, uel de discipulo Timotheo argumenti satis est, quem propter stomachum et adsiduas imbecillitates modico uino monens uti, quo ille non ex institutione, sed ex deuotione abstinebat (ceterum stomacho magis consuetudo prodesset), hoc ipso abstinentiam uini dignam deo suasit, quam ex necessitate dissuasit. Aeque stationes nostras ut indictas, quasdam uero et in serum constitutas nouitatis nomine incusant, hoc quoque munus et ex arbitrio obeundum esse dicentes et non ultra nonam detinendum, de suo scilicet more. sed quod pertineat ad indictionis quaestionem, semel pro omnibus causis respondebo. nunc ad proprium huius speciei articulum, de modo temporis dico, de ipsis prius expostulandum, unde hanc formam nona i dirimendis stationibus praescribant. si, qua Petrus et qui cum eo ad horam nonam orationis templum introgressi leguntur, quis mihi probabit illos ea die statione functos, ut horam nonam ad clausulam et expunctionem stationis interpretetur? atqui facilius inuenias Petrum hora sexta capiendi cibi causa prius in superiora ad orandum ascendisse, quo magis sexta diei finiri officio huic possit, quae illud absolutura post orationem uidebatur. porro cum in eodem commentario Lucae et tertia hora orationis demonstretur, sub qua spiritu sancto initiati pro ebriis habebantur, et sexta, qua Petrus ascendit in superiora, et nona, qua templum sunt introgressi, cur non intellegamus salua plane indifferentia semper et ubique et omni tempore orandi tamen tres istas horas ut insigniores in rebus humanis, quae diem distribuunt, quae negotia distinguunt, quae 3] cf.1 Tim. 5, 23. 16] cf. Act. 3, 1. 20] cf. Act.10, 9. 23] cf. Act.2,15. 5 monens Gel: monet B ex institutione sed ex deuotione Gel: ex intimatione B 6 ceterum Gel: quod B consuetudo add. Gel 7 quum Lat ex necessitate Gel: nec B 9 indictas Rig: indignas B quidam Oehlerus 12 indictionis Rig: interdictionis B 15 nona Gel: non a B, nouam Bmg 16 qua Gel: quia B 17 leguntur Gel: aguntur B 18 probabit C, probat B, probet Iun 22 fungi fort . quae] qua mauolt Oehlerus 24 demonstretur Gel: demonstret B 28 orandi Urs: orandum B publice resonant, ita et sollemniores fuisse in orationibus di-. uinis? quod etiam suadet Danielis quoque argumentum ter. die orantis, utique per aliquarum horarum exceptionem, non aliarum autem quam insigniorum, exinde apostolicarum, tertiae, sextae, nonae. hinc itaque et Petrum dicam ex uetere potius usu nonam obseruasse tertio orantem supremae orationis munere. haec autem propter illos qui se putant ex forma Petri agere, quam ignorant; non quasi respuamus nonam, cui et quarta sabbati et sexta plurimum fungimur, sed quia eorum quae ex traditione obseruantur tanto magis dignam rationem adferre debemus, quanto carent scripturae auctoritate, donec aliquo caelesti charismate aut confirmentur aut corrigantur. et si qua, inquit, ignoratis, dominus uobis reuelabit. itaque seposito confirmatore omnium istorum paracleto, duce uniuersae ueritatis, an dignior apud nos ratio adferatur nonam obseruandi require, ut etiam Petro ea ratio deputanda sit, si statione tunc functus est. uenit enim de exitu domini, quem etsi semper commemorari oportet sine differentia horarum, impressius tamen tum ei secundum ipsum stationis uocabulum addicimur. nam et milites numquam immemores sacramenti magis stationibus parent. itaque in eam usque horam celebranda pressura est, in qua a sexta contenebratus orbis defuncto domino lugubre fecit officium, ut tunc et nos reuertamur ad iucunditatem, cum et mundus recepit claritatem. hoc si magis ad religionem sapit Christianam, dum magis Christi gloriam celebrat, possum aeque serae stationis ex eodem rei ordine statum figere, ut ieiunemus ad serum expectantes tempus dominicae sepulturae, cum Ioseph postulatum detulit corpus et condidit. inde et irreligiosum est ante famulorum carnem refrigerari quam domini. sed hactenus haec ex argumentationum 13] Phil. 8, 15. 22] cf. Matth. 27, 45. 28] cf. ibid. 27, 57. 3 aliquarum BC, aliarum Gel 4 insigniorum Gel: insigniorem B 8 cui] qua Urs 14 seposito Gel: si posito B 15 an add. Gel uos Urs ratio adferatur Gel: ratione feratur B nonam scripsi: in nonam B 16 requiro Lat 19 tum ei Iun: cum eis B 20 addicimur Urs: addiscimus B 24 iocunditatem B 30 refrigerari Urs: refrigerare B sed hactenus haec B, ut haec Gel, sed hoc Pam prouocatione commiserim coniecturas coniecturis et tamen puto fidelioribus repercutiens. uideamus, an aliquid tale nobis de uetustatibus quoque patrocinetur. in Exodo habitus ille Moysis aduersus Amalech orationibus proeliantis usque in occasum perseuerans nonne statio fuit sera? legum Naue debellantem Amorrhaeos prandisse illa die existimamus qua ipsis elementis stationem imperauit? stetit sol in Gabaon et luna in Aialon, stetit sol et luna in statione, donec ultus est populus de inimicis suis, et stetit sol medio caelo. ut autem accedebat in occasum et finem diei unius, non fuit dies talis retro et in nouissimo, utique tam prolixus, ut, inquit, exaudiret deus hominem, parem scilicet solis, instantem tam diu in officio, stationem etiam sera longiorem. certe Saul et ipse in proelio constitutus manifeste munus istud indixit: maledictus homo, qui ederit panem ad uesperam usque, dum ulciscar de inimico meo, et non gustauit totus populus eius, et tota terra prandebat. tantam autem deus praestitit auctoritatem edicto stationis illius, ut Ionathan, filius Saulis, quamquam ignarus ieiunationis in serum definitae gustum mellis admiserat, et forte mox de delicto sit traductus et uix per precem populi periculo exemptus. gulae enim licet simplicis reus fuerat. sed et Daniel anno primo regis Darii, cum ieiunus in sacco et cinere exomologesin deo ageret, et adhuc, inquit, loquente me in oratione, ecce uir, quem uideram in somnis initio, uelociter uolans appropinquauit mihi quasi hora uespertini sacrificii. haec erit statio sera quae ad uesperam ieiunans pinguiorem orationem deo immolat.