Varie diabolus aemulatus est ueritatem. adfectauit illam 
 aliquando defendendo concutere. unicum deum uindicat, omnipotentem 
 mundi conditorem, ut et de unico haeresim faciat. 
 ipsum dicit patrem descendisse in uirginem, ipsum ex ea 
 natum, ipsum passum; denique ipsum esse legum Christum. 
 excidit sibi coluber, quia legum Christum post baptisma 
 Iohannis temptans ut filium dei adgressus est, certus filium 
 deum habere uel ex ipsis scripturis, de quibus tunc temptationem 
 struebat: si tu es filius dei, dic, ut lapides 
 isti panes fiant; item: si tu es filius dei, deice te 
 hinc; scriptum est enim, quod mandauit angelis 
 suis super te,- utique pater-ut te manibus suis tollant 
 necubi ad lapidem pedem tuum offendas. aut numquid 
 mendacium euangeliis exprobrabit dicens: (uiderit Matheus et 
 Lucas, ceterum ego ad ipsum deum accessi, ipsum omnipotentem 
 cominus temptaui; ideo et accessi, ideo et temptaui. 
 ceterum si filius dei esset, numquam illum temptasse dignarer\'. 
 sedenim ipse potius a primordio mendax est, et si quem hominem 
 de suo subornauerit, ut Praxean. nam iste primus ex

 11] Matth. 4, 3. 12-15] Matth. 4, 6. Luc. 4, 10. 13] cf. Ps. 
 90, 11. 12. 20] cf. I Ioh. 3, 8. 

 2 IXCIP EIUSDE ADVERSVS PRAXEAN P, INCIPIT ADVERSUS 
 PRAXEAM N, Incipit liber aduersus Praxean F 4 deum scripsi: dominum 
 PMF 6 uirginem MFB9, uirgine PBl 8 <sed) excidit fort . 
 11 struebas (s ex t) M 14 suis (alt,) om. F 16 exprobrabit i23t 
 exprobrauit PMF 18 comminue M 19 temptasse Urs; fortaaee PMF 
 21 subornauerit P (del . er R) M, subornauit BF 

 IS. 
 
 
 Asia hoc genus peruersitatis intulit Romanae humo, (homo) et 
 alias inquietus, insuper de iactatione martyrii inflatus ob solum 
 et simplex et breue carceris taedium; quando, et si corpus 
 suum tradidisset exurendum, nihil profecisset, dilectionem dei 
 non habens, cuius charismata quoque expugnauit. nam idem 
 tunc episcopum Romanum, agnoscentem iam prophetias Montani 
 Priscae Maximillae et ex ea agnitione pacem ecclesiis 
 Asiae et Phrygiae inferentem, falsa de ipsis prophetis et 
 ecclesiis eorum adseuerando et praecessorum eius auctoritates 
 defendendo coegit et litteras pacis reuocare iam emissas et 
 a proposito recipiendorum charismatum concessare. ita duo 
 negotia diaboli Praxeas Romae procurauit: prophetiam expulit 
 et haeresim intulit, paracletum fugauit et patrem crucifixit. 
 fruticauerant auenae Praxeanae hic quoque, superseminatae 
 dormientibus multis in simplicitate doctrinae; traductae dehinc 
 per quem deus uoluit etiam euulsae uidebantur. denique cauerat 
 pristinum doctor de emendatione sua, et manet chirographum 
 apud psychicos, apud quos tunc gesta res est. exinde 
 silentium. et nos quidem postea agnitio paracleti atque defensio 
 disiunxit a psychicis. auenae uero illae ubique tunc semen 
 excusserant. id aliquamdiu per hypocrisin subdola uiuacitate 
 latitauit et nunc denuo erupit. sed et denuo eradicabitur, si 
 uoluerit dominus, in isto commeatu; si quo minus, die suo 
 colligentur omnes adulterae fruges et cum ceteris scandalis 
 igni inextinguibili cremabuntur. 
 
 Itaque post tempus pater natus et pater passus, ipse 
 deus dominus omnipotens, Iesus Christus praedicatur. nos

 4] cf. I Cor. 13, 3. 14] cf. Matth. 13,25. 24] cf. Matth. 13, 30. 

 1 Romanae humo, <homo> Eng: romanae humo PM, romano homo F. 
 Romae, homo Urs, Romam homo Oehlerus 3 quando = quamquam 
 8 frigye PMF 11 cessare F 14 fruticauerant MPam: fructificauerant p, 
 fructiferant F 16 denique cauerat etc. intellege: denti der Vertreter der 
 Lehre hatte infolge seiven Widerrufs den status quo ante getoahTleistet 
 20 psychicis Pam: phisicia PMF auenae ]f . hauenae F 21 id scripst: 
 ita PMF 24 adultae F 25 igne F 26 post tempus = nach einer 
 gewissen Zeit, ut uidetur \' 
 
 
 uero et semper et nunc magis, ut instructiores per paracletum, 
 deductorem scilicet omnis ueritatis, unicum quidem 
 deum credimus, sub hac tamen dispensatione, quam oikonomiam 
 dicimus, ut unici dei sit et filius, sermo ipsius, qui 
 ex ipso processerit, per quem omnia facta sunt et sine quo 
 factum est nihil. hunc missum a patre in uirginem et ex ea 
 natum, hominem et deum, filium hominis et filium dei, et 
 cognominatum legum Christum; hunc passum, hunc mortuum 
 et sepultum secundum scripturas et resuscitatum a patre et 
 in caelo resumptum sedere ad dexteram patris, uenturum 
 iudicare uiuos et mortuos; qui exinde miserit secundum 
 promissionem suam a patre spiritum sanctum, paracletum, 
 sanctificatorem fidei eorum, qui credunt in patrem et filium 
 et spiritum sanctum. hanc regulam ab initio euangelii 
 decucurrisse, etiam ante priores quosque haereticos, nedum 
 ante Praxean hesternum, probabit tam ipsa posteritas omnium 
 haereticorum quam ipsa nouellitas Praxeae hesterni. quo peraeque 
 aduersus uniuersas haereses iam hinc praeiudicatum sit 
 id esse uerum, quodcumque primum, id esse adulterum, quodcumque 
 posterius. sed salua ista praescriptione ubique tamen 
 propter instructionem et munitionem quorundam dandus est 
 etiam retractatibus locus, uel ne uideatur unaquaeque peruersitas 
 non examinata, sed praeiudicata damnari, maxime haec, 
 quae se existimat meram ueritatem possidere, dum unicum 
 deum non alias putat credendum, quam si ipsum eundemque 
 et patrem et filium et spiritum dicat; quasi non sic 
 quoque unus sit omnia, dum ex uno omnia, per substantiae 
 scilicet unitatem, et nihilominus custodiatur oikonomiae sacramentum, 
 quae unitatem in trinitatem disponit, tres dirigens

 4] cf. Ioh. 1, 3. 

 3 oikonomiam PMF, oeconomiam Rig, oixovofuav R 6 est om. P 
 10 in coelos Panl 16 Praxean R, praxeam PMF 24 meram in ras. M 
 2»? spiritum MP (add. R s. u . sanctum ex Hirsatigietisi), spiritum sanctum 
 FR uuigo 27 unus sit omnia scil. pater et filius et spiritus sanctus 
 23 oikonomiae PMF, oixovojuois R uulgo 29 dirigens = contendens esse 
 
 
 patrem et filium et spiritum, — tres autem non statu, sed gradu, 
 nec substantia, sed forma, nec potestate, sed specie, — unius 
 autem substantiae et unius status et unius potestatis, quia 
 unus deus, ex quo et gradus isti et formae et species in 
 nomine patris et filii et spiritus sancti deputantur. (qui) quomodo 
 numerum sine diuisione patiuntur, procedentes tractatus 
 demonstrabunt. 
 Simplices enim quique, ne dixerim imprudentes et idiotae. 
 quae maior semper credentium pars est, quoniam et ipsa 
 regula fidei a pluribus diis saeculi ad unicum et uerum 
 deum transfert, non intellegentes unicum quidem sed cum 
 sua oikonomia esse credendum, expauescunt, quod oikonomiam 
 numerum et dispositionem trinitatis diuisionem praesumunt 
 unitatis, quando unitas, ex semetipsa deriuans trinitatem, non 
 destruatur ab illa, sed administretur. itaque duos et tres iam 
 iactitant a nobis praedicari, se uero unius dei cultores praesumunt, 
 quasi non et unitas inrationaliter collecta haeresim 
 faciat et trinitas rationaliter expensa ueritatem constituat. 
 \'monarchiam\', inquiunt, \'tenemus,\' et ita sonum ipsum uocaliter 
 exprimunt etiam Latini et tam opifice, ut putes illos 
 tam bene intellegere monarchiam quam enuntiant. [sed monarchiam 
 sonare student Latini, oikonomiam intellegere nolunt 
 etiam Graeci.] at ego, si quid utriusque linguae praecerpsi. 
 monarchiam nihil aliud significare scio quam singulare et 
 unicum imperium; non tamen praescribere monarchiam ideo.

 1 spiritum PM, spiritum sanctum FRuulgo parenthesin indicaui. 
 sed nudo, an duplex uerborttm recensio hic sit agnoscenda 5 qui 
 addidi: quomodo <aut(\'rn) Urs 6 retractatua Pam 12 oikonomiit 
 PMF, otxovofA-a R uulgo eIpauescunt, quod Eng: expaueBCunt ad 
 PMF ikonomiam PMF, oixovojxiav R uulgo o:*ovojiiav . numerum uulgo, 
 uikonomiam, numerum Eng 13 numerus = plures (cf, supra l. 6 et adu. 
 Mure. cap. 5: post unum enim numerus) 14 quando = icdhrend doch 
 19 inquiunt FR, inquit PM sonum R3, solium PMR1, solmn F isturn 
 fort . 20 et tam opifice (= so meisterlich) PMFRI, etiam Opici 
 R3, etiam modifice Oehlerus 21 sed monarchiam-etiam Graeci seclusi 
 22 oikonomiam PMF, oixovojjL{av R uulgo 23 at ego PM, at nero F 
 
 
 quia unius sit, eum, cuius sit, aut filium non habere aut 
 ipsum se sibi filium fecisse aut monarchiam suam non per 
 quos uelit administrare. atquin nullam dico dominationem ita 
 unius sui esse, ita singularem, ita monarchiam, ut non etiam 
 per alias proximas personas administretur, quas ipsa prospexerit 
 officiales sibi. si uero et filius fuerit ei, cuius monarchia 
 sit, non statim diuidi eam et monarchiam esse desinere, si 
 particeps eius adsumatur et filius, sed proinde illius esse 
 principaliter, a quo communicatur in filium, et dum illius 
 est, proinde monarchiam esse, quae a duobus tam unitis 
 continetur. igitur si et monarchia diuina per tot legiones et 
 exercitus angelorum administratur, sicut scriptum est: milies 
 centies centena milia adsistebant ei, et milies centena 
 milia apparebant ei, nec ideo unius esse desiit, ut desinat 
 monarchia esse, quia per tanta milia uirtutum procuratur: 
 quale est, ut deus diuisionem et dispersionem pati uideatur 
 in filio et in spiritu sancto, secundum et tertium sortitis 
 locum, tam consortibus substantiae patris, quas non patitur in 
 tot angelorum numero, et quidem tam (alienorum) a substantia. 
 tia patris? membra et pignora et instrumenta et ipsam uim 
 ac totum censum monarchiae euersionem deputas eius? non 
 recte. malo te ad sensum rei quam ad sonum uocabuli exerceas. 
 euersio enim monarchiae illa est tibi intellegenda, cum 
 alia dominatio suae condicionis et proprii status ac per hoc 
 aemula superducitur, cum alius deus infertur aduersus creatorem, 
 t tunc male, cum plures, secundum Valentinos et Prodicos: 
 tunc in monarchiae euersionem, cum in creatoris destructionem.

 12] Dan. 7, 10. 

 1 eum Rig: eius PMF non om. P ladd. in mg. m. 1) 3 uelit RF . 
 uenit PM 10 unitis Eng: unicis PMF 15 quia om. F 19 et quidem 
 tam (alienorum) Gel: et quidem tam PMF, et quid? demta Eng, 
 eeqaid nata Oehlerus 20 patris membra Oehlerus Eng 24 alio P 26 tunc 
 male PMF, cum Marcione Oehlerus, tunc mage t= magis) Eng: mihi 
 totwt hic locus inde a uerbis cum alius deus tuqtte in finem capitis 
 interpolatoris esse uidetur; quo remoto quae in initio insequentis capitis 
 leguntur arctisaime se applicant ad uerba euer-sio-superducitur 26 Prodieo. 
 IPmg. (rf. I pag. 178, 29): prodigoa PMFR1, Proclos R] 
 
 
 Ceterum qui filium non aliunde deduco, sed de substantia 
 patris, nihil facientem sine patris uoluntate, omnem a 
 patre consecutum potestatem, quomodo possum de fide destruere 
 monarchiam, quam a patre filio traditam in filio seruo? 
 hoc mihi et in tertium gradum dictum sit, quia spiritum 
 non aliunde (de)puto quam a patre per filium. uide ergo, ne 
 tu potius monarchiam destruas, qui dispositionem et dispensationem 
 eius euertis in tot nominibus constitutam, in quot 
 deus uoluit adeo autem manet in suo statu, licet trinitas 
 inferatur, ut etiam restitui habeat patri a filio, siquidem 
 apostolus scribit de ultimo fine: cum tradiderit regnum 
 deo et patri. oportet enim eum regnare usque 
 dum ponat inimicos eius deus sub pedes ipsius, 
 — scilicet secundum psalmum: sede ad dexteram meam, 
 donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum 
 — cum autem subiecta erunt illi omnia absque eo. 
 qui ei subiecit omnia, tunc et ipse subicietur illi, 
 qui ei subiecit omnia, ut sit deus omnia in omnibus. 
 uidemus igitur non obesse monarchiae, [filium] etsi hodie 
 apud filium est, quia et in suo statu est apud filium et cum 
 suo statu restituetur patri a filio. ita eam nemo hoc nomine 
 destruet, (si) filium admittat, cui et traditam eam a patre et 
 a quo quandoque restituendam patri constat hoc uno capitulo 
 epistolae apostolicae potuimus iam et patrem et filium ostendisse 
 duos esse, praeterquam ex nominibus patris et filii 
 etiam ex eo, quod qui tradidit regnum et cui tradidit. item 
 qui subiecit (et cui subiecit) duo sint necesse est. 
 Sed quia duos unum uolunt esse, ut idem pater et 
 filius habeatur, oportet et totum de filio examinari, an sit et

 11] I Cor. 15, 24. 12] I Cor. 15, 25. 14] Ps. 109, 1. 16] I 
 Cor. 15, 28. 

 6 deputo acripsi: puto PMF 9 in auo statu manet F 11 fine: <(tonc 
 finis,) fort . 16 illi om. F 19 filium seclusi 22 si addidit B3, om. 
 PMFR1 26 qui tradidit et cui tradidit regnum P (inuertit ordinem R 
 sec, Hirsaugiensem) 27 aubicit P (e 8 . u. add. R) et cui subiecit 
 wid. R, om. PMF 28 esse uolunt F 29 oportet in totum fort . 
 
 
 qui sit et quomodo sit, et ita res ipsa formam suam scripturis, 
 et interpretationibus earum patrocinantem, uindicabit. 
 aiunt quidam et Genesim in Hebraico ita incipere: in principio 
 deus fecit sibi filium. hoc ut firmum non sit, 
 alia me argumenta deducunt de ipsa dei dispositione, qua 
 fuit ante mundi constitutionem ad usque filii generationem. 
 ante omnia enim deus erat solus, ipse sibi et mundus et 
 locus et omnia, solus autem, quia nihil aliud extrinsecus 
 praeter illum. ceterum ne tunc quidem solus; habebat enim 
 secum quam habebat in semetipso, rationem suam scilicet. 
 rationalis enim deus, et t ratio in ipsum prius et ita ab ipso 
 omnia. quae ratio sensus ipsius est, hanc Graeci λόγον 
 dicunt, quo uocabulo etiam sermonem appellamus, ideoque 
 iam in usu est nostrorum per simplicitatem interpretationis 
 sermonem dicere in primordio apud deum fuisse, cum magis 
 rationem competat, [antiquiorem haberi] quia non sermonalis 
 a principio sit rationalis deus [etiam ante principium] et quia 
 ipse quoque sermo ratione consistens priorem eam ut substantiam 
 suam ostendat. tamen et sic nihil interest. nam etsi deus 
 nondum sermonem suum miserat, proinde eum cum ipsa et 
 in ipsa ratione intra semetipsum habebat, tacite cogitando 
 et disponendo secum quae per sermonem mox erat dicturus. cum 
 ratione enim sua cogitans atque disponens (sermone,) sermonem 
 eam efficiebat, quam sermone tractabat. id quo facilius intellegas, 
 ex te ipso; amo, recognosce ut ex imagine et

 11] cf. Ioh. 1, 8. 25] cf. Gen. 1, 26. 

 1 ipsa res P (inuertit ordinem R) 2 patrocinantem scripsi: patrocinantibna 
 PMF 3 quidam Ciacconitis: quidem ]\'MF 5 argumejita me 
 F dedncunt = docent, ut deductor (229,1) = doctor de scripsi: ab 
 PMF 8 aliud om. P 10 rationem, suam scilicet Oehlerus 11 ipeum 
 JIP (corr . Q in o R), ipso FRuulgo et ratio in ipsum <ipso) prius et 
 ita ab ipso alia fort . 12 cst. hanc uulgo AOrON M, logon PF 
 16 competat scil . dicere in primordio apud deum fuisse antiquiorem haberi 
 neclusi 17 sit scripsi: sed PMF etiam ante principium seclusi 23 aermone 
 addidi 24 id quo scripsi: id quod MF, idque quo P 25 amo, recoenosce 
 scripsi: amore cognosce MF, a me recognosce P, ante recognosce Urs 
 
 
 similitudine dei, quod habeas et tu in temetipso rationem, qui es 
 animal rationale, a rationali scilicet artifice non tantum factus. 
 sed etiam ex substantia ipsius animatus. uide, cum tacitus 
 tecum ipse congrederis ratione, hoc ipsum agi intra te occurrente 
 ea tibi cum sermone ad omnem cogitatus tui motum, 
 ad omnem sensus tui pulsum. quodcumque cogitaueris, sermo 
 est; quodcumque senseris, (o)ratio est. loquaris illud necesse 
 est in animo, et dum loqueris, conlocutorem pateris sermonem, 
 in quo inest haec ipsa ratio, qua cum. eo cogitans 
 loquaris, per quem loquens cogitas. ita secundus quodammodo 
 in te est sermo. [per quem loqueris cogitando et per quem 
 cogitas loquendo; ipse sermo alius est.] quanto ergo plenius 
 hoc [agitur] in deo, cuius tu quoque imago et similitudo 
 censeris? [quod habeat in se etiam tacendo rationem et in 
 ratione sermonem] possum itaque non temere praestruxisse et 
 tunc deum ante uniuersitatis constitutionem solum non fuisse. 
 habentem in semetipso proinde- rationem et in ratione sermonem, 
 quem secundum a se fecerat agitando intra se.