Dicit saluum deo esse, ut et solus sit et primus et omnium 
 auctor et omnium dominus et nemini comparandus: per quae 
 haec est, materiae quoque adscribit. ille quidem deus contestabitur 
 deos et iurabit nonnumquam per semetipsum, quod alius 
 non sit qualis ipse, sed mendacem eum faciet Hermogenes. 
 erit enim et materia qualis deus, infecta, innata, initium non 
 habens nec finem. dicet deus : ego primus, sed quomodo primus, 
 cuius materia coaetanea est? inter coaetaneos enim et contemporales 
 ordo. non est. aut et materia prima est. extendi 
 inquit, caelum solus. atquin non solus; cum ea enim

 8] Ps. 81, 6. 18] cf. Exod. 20, S. 19J cf. Ea. 45, 20. 22] Ea. 
 41, 9; 44, 6; 48, 12. cf. Apoc. 1, 17. 24] Es. 44, 24. 

 1 et auctor scripsi (cf. infra l. 16): auctor est PF, auctorem N, auctor 
 <omnium) Eng 2 defendendo PN, defendo F intellege: ueritas autem 
 unum deum defendendo sic exigit 4 quia addidi 6 aliquid. immo 
 uulgo ei ab ipso F 9 ex gratia P, et gratia NF 10 deo facit 
 F materiae N, materia PF 13 illa non esse F esse? quale Eng: 
 esse. quale uulgo 14 ille <illam) Eng: ille PNF, illam van der Vliet 
 17 per quae haec est scripsi: per quae nec est PNFE\\ quae moi Rzuulgo 
 18 ille PNF, ego Pam 19 deos Eng: deus PNF (contestari = detestarit ut 
 uiilelur) iurabit scripsi: iurauit PNF 22 sed scripsi: et PNF 23 eaini 
 scripsi: autem PNF cuius NF, cui P 25 enim PNF, etiam Oehlems 
 
 
 extendit, de qua et extendit. cum proponit saluo dei statu 
 fuisse materiam, uide ne reddatur a nobis proinde saluo statu 
 materiae fuisse deum. communis tamen status amborum. saluum 
 ergo erit et materiae, ut et ipsa (sola) tuerit, sed cum 
 deo, quia et deus solus, sed cum illa, et ipsa prima cum 
 deo, quia et deus primus cum illa, sed et ipsa incomparabilis 
 cum deo, quia et deus incomparabilis cum illa, et auctrix 
 cum deo et domina cum deo. sic aliquid et non totum materiae 
 habere ** ita illi nihil reliquit Hermogenes, quod non 
 et materiae contulisset, ut non materia deo, sed deus potius 
 materiae comparetur. atque adeo cum ea, (quae) propria dei 
 uindicamus: semper fuisse, sine initio sine fine, et primum 
 fuisse, et solum, et omnium auctorem, materiae quoque competant, 
 quaero, quid diuersum et alienum a deo ac per hoc 
 priuatum materia possederit, per quod deo non compararetur? 
 in qua (si) omnia dei propria recensentur, satis praeiudicant 
 de reliqua comparatione. 
 Si minorem et inferiorem materiam deo et idcirco diuersam 
 ab eo et idcirco incomparabilem illi contendit, ut maiori, 
 ut superiori, praescribo non capere ullam diminutionem et 
 humiliationem quod sit aeternum et innatum, quia hoc et 
 deum faciat tantum quantus est, nullo minorem neque subiectiorem, 
 immo omnibus maiorem et sublimiorem. sicut enim 
 cetera, quae nascuntur aut fiunt et idcirco aeterna non sunt, 
 semel opposita fini, qua et initio, admittunt ea, quae deus non 
 capit, diminutionem dico interim et subiectionem, quia nata

 2 reddatur Urs: irrideatur P, rideatur N, rudeat et F 3 deum Urs: 
 deus PNF communis NF, communi Puulgo status scripsi: statu 
 PNj statum F 4 sola addidi 5 illa. et uulgo et ipsa—cum illa 
 om. P (add. R in mg. ex Hirsaugiensi) N 6 ipsa incomparabilis NF, 
 illa incomparabilia Puulgo 7 quia et auctrix F 8 et domina cum deo 
 ORI. N sic(ut) Eng 9 lacunam signaui: deum contenderes? uel simile 
 gwid intercidisse puto, concessit deo mente supplendum putat Eng qui 
 non et F 10 ut P, et NF 11 quae add. R3, om. PNFR1 13 desideratvr: 
 et omnium dominum competant R3, competat PNFR1 16 si 
 addidi 18 diuersum a deo F 22 deum R, deus PNF 24 fiunt 
 scripsi: finiunt PNF 25 qua Oehlerus: quae PNF, quia Iun 
 
 
 et facta sunt, ita et deus ideo ea non capit, quia nec natus 
 omnino nec factus est. et materiae autem status talis est. 
 igitur ex duobus aeternis, ut innatis, ut infectis, deo atque 
 materia, ob eandem rationem communis status ei aequo habentibus 
 id, quod neque diminui nec subici admittit, id est aeternitatem, 
 neutrum dicimus altero esse minorem siue maiorem, 
 neutrum altero humiliorem siue superiorem, sed stare ambo 
 ex pari magna, ex pari sublimia, ex pari solidae et perfectae 
 felicitatis, quae censetur aeternitas. neque enim proximi erimus 
 opinionis nationum, quae, si quando coguntur deum confiteri, 
 tamen et alios infra illum uolunt. diuinitas autem gradum 
 non habet, utpote unica. quae si et in materia erit, ut proinde 
 innata et infecta et aeterna, aderit (tota) utrobique, quia minor 
 se nusquam poterit esse. quomodo ergo discernere audebit 
 Hermogenes atque ita subicere deo materiam, aeternam aeterno, 
 innatam innato, auctricem auctori, dicere habentem: \'et ego 
 prima, et ego ante omnia, et ego a qua omnia; pares fuimus, 
 simul fuimus, ambo sine initio, sine fine, ambo sine auctore, 
 sine domino. quis me deo subicit contemporali coaetaneo? 
 si quia deus dicitur, habeo et ego meum nomen. aut ego 
 sum deus aut ille materia, quia ambo sumus quod alter est 
 . nostrum\'? 
 . Putans itaque materiam deo non comparasse. quam 
 scilicet subiciat illi, atquin etiam praeponit illam deo et deum 
 potius subicit materiae, cum uult eum de materia cuncta 
 fecisse. si enim ex illa usus est ad opera mundi, iam et 
 materia superior inuenitur, quae illi copiam operandi

 2 et om. F et }tJateriap.-talis est om. N 3 et duobus innatis et 
 aeternis N 4 materia F, materiae PN .5 nec subici om. F, neque 
 subici N 10 opinionis scripsi (cf. 1 p. 176, 16): opinionibus PNF 
 13 aeterna R, aeternae PNF aderit P, aderint F, aderunt N tota 
 add. Eng 16 habentem F, audentem PMuulgo 18 ambo sine fiDe. 
 F 19 sine domino scripsi: sine deo PNF me PN, ille F deo 
 Iun: deus.PNF Oehlerus 23 uerba: putans (putas PNF) itaque-subiciat 
 illi, quae in libris mss. in fine capitis antecedentis leguntur, hic 
 inserui comparare se Eng 25 cuncta om. F 
 
 
 subministrauit, et deus subiectus materiae uidetur, cuius substantiae 
 eguit. nemo enim non eget eo, de cuius utitur; nemo non 
 subicitur ei, de cuius eget ut possit uti; sic et nemo de 
 alieno utendo non minor est eo, de cuius utitur, et nemo, 
 qui praestat de suo uti, non in hoc superior est eo, cui, 
 praestat uti. itaque materia ipsa quidem deo non eguit, sed 
 eguisse (se) deo praestitit, diuite et locuplete et liberali minori, 
 opinor, et inualido et minus idoneo de nihilo facere quae 
 uelit. grande reuera beneficium deo contulit, »»# ut haberet 
 hodie per quem deus cognosceretur et omnipotens uocaretur, 
 nisi quod iam non omnipotens, si non et hoc potens, ex nihilo 
 omnia proferre. sane et sibi praestitit aliquid materia, ut et 
 ipsa cum deo possit agnosci coaequalis deo, immo et adiutrix, 
 nisi quod solus eam Hermogenes cognouit et haereticorum 
 patriarchae, philosophi. prophetas enim et apostolos usque 
 adhuc latuit, puto et Christum. 
 Non potest dicere deum ut dominum materia usum ad 
 opera mundi; dominus enim non potuit esse substantiae coaequalis. 
 sed precario forsitan usus est, et adeo precario, non 
 dominio, ut, cum eam malam nosset, de mala tamen sustinuerit 
 uti, scilicet ex necessitate mediocritatis suae, qua non 
 ualebat ex nihilo t uti, non ex potestate, quoniam si habuisset 
 omnino ut dominus in materiam, quam malam norat, ante 
 eam in bonum conuertisset, ut dominus et bonus, ut ita de 
 bono, non de malo uteretur. sed quia bonus quidem, dominus

 3 de ctiius eget scripsi: de cuius ut eget F cuius eget PNuulgo 
 •*> superior NFGB.s, non superior PBl 7 eguisae <l:Ie) Lat: eguissc 
 PNFj egenti se Urs diuite et locuplete et liberali PN, diuitem 
 et locupletem et liberalem F 9 lacunam statuit Ew. Bruhn (cum 
 ad hominem procreandum se ei obtulit) 10 hodie PNF, hominem 
 Rng (nort probans lacunam supra indicatam) 15 prophetas-apostolos 
 lun: prophetis-apostolis PNF 18 dominus NR, deus PF 19 adeo 
 EID. Bruhn: ideo PNF 20 eam malam nosset scripsi: eam malam non esset 
 F, ea mala non esset PN 22 facere uel operari rescribendum puto 
 quoniam scripsi: quam PNF si R, sibi PNF 23 ut dominus scripsi: 
 ut dens PNF 24 bonum R, bono PNF \' 25 dominus R, deum PNF 
 
 
 autem non, ideo qualem habuit tali usus necessitatem suam 
 ostendit cedentem condicioni materiae, quam si dominus fuisset. 
 emendasset. sic enim Hermogeni respondendum est, cum ex 
 dominio defendit deum materia usum, et de re non sua, scilicet 
 non facta ab ipso. iam ergo malum ab ipso, qui est 
 mali, si non auctor, quia non effector, certe permissor, quia 
 dominator. si uero materia non est ipsius, qua malum dei 
 non erit, de alieno ergo usus aut precario usus est, qua 
 egens eius, aut et iniuria, qua praeualens eius. his enim tribus 
 modis aliena sumuntur: iure beneficio impetu, id est dominio 
 precario ui. dominio non suppetente eligat Hermogenes, quid 
 deo congruat, precario an ui de materia cuncta fecisse. non 
 ergo melius censuisset deus nihil omnino faciendum quam 
 precario aut ui faciendum, et quidem de malo? nonne etiam 
 si materia optima fuisset, aeque indecorum sibi existimasset 
 de alieno, licet bono, t factae satis itaque gloriae suae causa 
 molitus est mundum, ut debitorem se alienae substantiae 
 ostenderet, et quidem non bonae. 
 Ergo, inquit, ex nihilo faceret, ut mala quoque arbitrio 
 eius imputarentur? magna, bona fide, caecitas haereticorum 
 pro huiusmodi argumentatione, cum ideo aut alium deum 
 bonum et optimum uolunt credi, quia mali auctorem existiment 
 creatorem, aut materiam cum creatore proponunt, ut 
 malum a materia, non a creatore deducant, quando nullus 
 omnino deus liberetur ista quaestione, ut non auctor mali 
 uideri proinde possit quisquis ille est, qui malum, etsi non 
 ipse fecit. tamen a quocumque et undeunde passus est fieri.

 1 tali R . talia PNF 2 cedens fort. (Etig) 4 dominio P, domino AT 
 non om. F 6 mali de ei si F 8 est scripsi: et PNF, erit Efag 
 14 uulgo a uerbix nonne etiam incipit cap. X 15 aeque R3, quae 
 PNFR1 si sibi F 16 bona F bono factae satis. itaque PNFR\' . 
 bono? fatue satis: ita JR3, bono? fatue satis itaque Iun Rig Oehltrus . 
 bono facere? satis itaque gloriae suae <procurauit, ai ea) causa fort . 
 18 et quidem P, quidem F, quidem est N 20 caecitatis F 23 aut 
 R, et PNF 24 malum R3, alium PNFB1 27 undeunde P, unde 2FF 
 
 
 audiat igitur et Hermogenes, dum alibi de mali ratione distinguemus, 
 interim quoque se nihil egisse hac sua iniectione. 
 ecce enim, etsi non auctor, sed adsentator mali inuenitur 
 deus, qui malum materiae tanto sustinuit aeone ante mundi 
 constitutionem, quam ut bonus et mali aemulus emendasse 
 debuerat. aut enim potuit emendare, sed noluit, aut 
 noluit quidem. uerum non potuit. infirmus deus, *«* si 
 potuit et noluit, malus et ipse, quia malo fauit, et sic iam 
 habetur (auctor) eius, quod licet non instituerit, quia tamen, si 
 noluisset illud esse, non esset, ipse iam fecit esse, quod non 
 noluit esse. quod quidem turpius: si id uoluit esse, quod 
 ipse noluit fecisse, aduersum semetipsum egit, cum et uoluit 
 esse quod noluit fecisse et noluit fecisse quod uoluit esse. 
 quasi bonum uoluit esse et quasi malum noluit fecisse. quod 
 non faciendo malum iudicauit, id sustinendo bonum pronuntiauit. 
 malum pro bono sustinendo et non potius eradicando 
 adsertor eius inuentus est, male, si per uoluntatem, turpiter, 
 si per necessitatem. aut famulus erit mali deus aut amicus, 
 cum materiae malo conuersatus, nedum etiam de malo eius 
 operatus.