Renertor ad motum, ut ubique te lubricum ostendam: 
 inconditus et confusus et turbulentus fuit materiae 
 motus.\' sic enim et ollae undique ebullientis similitudinem 
 opponis. et quomodo alibi alius a te adfirmatur? cum enim 
 uis materiam nec bonam nec malam inducere: igitur.) 
 inquis, \'subiacens materia, aequalis momenti habens motum 
 neque ad bonum neque ad malum plurimum uertit.\' 
 si aequalis momenti, iam non turbulentus (motus) nec 
 caccabacius, sed compositus et temperatus, scilicet qui inter 
 bonum et malum suo arbitrio agitatus, in neutram tamen 
 partem pronus et praeceps, mediam, quod aiunt, aginam tenens 
 aequilibrato impetu ferebatur. haec inquies non est, haec

 1 retro NR3, retrum F, tetrum PJB1 2 ut R3, aut PNF ornamenti 
 R, ornamentis PNF 3 inornatae R3, inornata PNFRI 4 praefert 
 PNFR1 OehlerltS, refert R3 reliqui partibus R3, passibus PNFR1 
 5 toto R3, totum PNFRI 6 fabricatum Gel Rig 7 confusum et 
 incompositam R3GN: confugi et incomputum PF non impoti-st F 
 11 et ubique N lubricam P (corr. R) 12 confusus van der Vliet: 
 inconfusus PNF 13 sic enim edis, ollae fort . 14 opponis R, oppones 
 PNP, opponens fort . cum enim-inducere om. N 17 neque ad 
 malum neque ad bonum N uertit PNFR\', uergit JR3 18 motus addidi 
 19 caccabacius PF, caccabatus N 21 mediam scripsi: mediar PRt, 
 inediar NF, mediae R3 uulgo aginam tenens aequilibrato scripsi: 
 aginate nerui librato PNR1, gnaten erui librato F, aginae aequilibrato 
 Ry uulgo 
 
 
 turbulentia et passiuitas non est, sed moderatio et modestia 
 et iustitia motationis neutram (in) partem inclinantis. plane si 
 huc et illuc aut in alterum magis proclinaret, tunc inconcinnitatis 
 et inaequalitatis et turbulentiae denotari mereretur. porro 
 si neque ad bonum neque ad malum pronior erat motus, 
 utique inter bonum et malum agebatur, ut ex hoc quoque 
 materiam determinabilem adpareat, cuius motus nec malo nec 
 bono pronus, eo, quod in neutrum uertebat, inter utrumque 
 ab utroque censebatur et hoc nomine ab utroque determinabatur. 
 sed et bonum et malum in loco facis, cum dicis 
 motum materiae in neutrum eorum fuisse propensum. materia 
 enim, quae in loco erat, neque huc neque illuc deuergens in 
 loca non deuergebat, in quibus erat bonum et malum. dans 
 autem locum bono et malo corporalia ea facis, faciendo localia, 
 quia quae locum habent prius est, ut corporalia sint. denique 
 incorporalia proprium locum non habent, nisi in corpore 
 cum corpori accidunt. (ad) bonum autem et malum non t 
 deuergent materia ut aut corporalia aut localia non deuergebat. 
 bonum ergo et malum erras si (non) substantias esse uis. substantias 
 enim facis quibus loca adsignas; loca autem adsignas, 
 cum materiae motum ab utraque regione suspendis.

 1 tnrbulentia B3, torbulenta PNFR1 2 motationis. R3, mutatiQiiiB 
 PNFR1 <in) partem R3, partem PNFR 3 aut om. F alterum 
 R3, tale rerum PN, talerum F proclinaret R3, proclibarunt PNF, 
 proclinarunt JK1 tunc inconcinnitatia PN, concinnitatis F 4 turbulentiae 
 R, turbulentias PNF 7 materiam R, materia PNF appareat 
 R3, adparet PNFR1 8 uertebat PNFR1, uergebat R3 uulgo inter 
 xcripsi: intra PNF 9 censebatur Eng: censebat PNFR1, pendebat 
 R3 uulgo 16 habent scripsi: haberent PNF 17 accidunt Rig: accedunt 
 PNF Oehlerus <ad) bonum R3, bonum PNFR1 18 deuergent 
 PNFR1, deuergens Oehlerus, deuergente R* reliqui ut aut PNFR1, 
 utat R3 uulgo (quod ego non intellego). fortasse sic erunt restituenda 
 haec uerba: <ad) bonum autem et malum non deuergenB materia, ad 
 corporalia, ut ad localia, non deuergebat = dans autem locum—corpo* 
 ralia sint. nescio igitur, an includenda sint ut prior auctoris mantia . 
 19 erras ai GR3, errasse PNFR1 non addidi - 
 
 
 Dispersisti omnia, ne de proximo quam contraria sibi 
 sint relucerent. at ego colligam singula et conferam. inconditum 
 adseueras motum materiae eamque adicis sectari informitatem; 
 dehinc alibi, desiderare componi a deo. desiderat formationem 
 quae sectatur informitatem? aut sectatur informitatem 
 quae desiderat formationem? non uis uideri deum aequare 
 materiae, et subicis habere illam cum deo communionem. 
 (impossibile enim,\' inquis, \'non habentem illam commune 
 aliquid cum deo ornari eam ab ipso.\' atquin, si commune 
 aliquid habebat cum deo, non desiderabat exornari ab ipso. 
 pars scilicet dei per communionem. aut et deus poterat ornari 
 a materia, habendo cum illa aliquid et ipse commune. etiam 
 in hoc necessitati subicis deum, si fuit aliquid in materia. 
 propter quod eam formaret. commune autem inter illos facis, 
 quod a semetipsis moueantur et semper moueantur. quid 
 minus materiae quam deo adscribis? totum consortium diuinitatis 
 hoc erit: libertas et aeternitas motus. sed deus composite, 
 materia incondite mouetur. tamen diuinum proinde (utrumque), 
 motu proinde libero et aeterno. atquin plus materiae das. 
 cui licuit sic moueri, quomodo deo non licuit. 
 
 De motu et illud notauerim. nam secundum ollae 
 similitudinem: \'sic erat,\' inquis, \'materiae motus antequam 
 disponeretur: concretus, inquietus, inadprehensibilis prae 
 nimietate certaminis.\' dehinc subicis: (stetit autem in dei

 6 aequare F, aequari PNuulgo 7 illam Ji3, illa PNFlil communionem 
 R3, commune PNFR1 8 commune R3, communionem PXFli1 
 9 aliquod F 12 commune, etiam scripsi: commune: etiam PFR1, 
 commune, et iam NB3uulgo, commune? etiam Etig offendo in uerbis: 
 etiam in hoc; nihil enim adhuc attulit auctor, ex quo subiecisse deum 
 necessitati intellegatur Hermogenes 13 subicis deum R3, Bubici dei 
 PNFR1 14 formaret R3, formare PNFR1 15 moneantur scripsi: 
 mouentur PNF moneantur PNE\'Rt, mouentur R3 uulgo 16 quam 
 deo RF, quando PN cousortium om. F 18 materia R, materiae 
 PN, ex materiae F mouetur scripsi: mouentur PNF utrumque add. 
 Eng 22 erat R3, erit PNFR1 
 
 
 compositionem et adprehensibilem habuit inconditum motum 
 pro tarditate inconditi motus.\' supra certamen motui adscribis 
 hic tarditatem. iam de natura materiae quotiens cadas accipe. 
 supra dicis: *si autem esset materia natura mala, non accepisset 
 translationem in melius, nec deus aliquid compositionis 
 accommodasset illi; in uacuum enim laborasset.\' 
 finisti igitur duas sententias: nec materiam natura malam nec 
 naturam eius a deo potuisse conuerti. horum immemor postea 
 infers: \'at ubi accepit compositionem a deo et ornata est, 
 cessauit a natura\'. si in bonum reformata est, utique de malo 
 reformata est, et si per compositionem dei cessauit a natura, 
 .(:1) mali natura cessauit. ergo et mala fuit natura ante 
 compositionem et desinere potuit a natura post reformationem. 
 Sed et qualiter operatum facias deum, sequitur ut 
 ostendam. plane a philosophis recedis; sed tamen et a prophetis. 
 Stoici enim uolunt deum sic per materiam decucurrisse, 
 quomodo mel per fauos. at tu \'non,\' inquis, (pertransiens 
 illam facit mundum, sed solummodo apparens et adpropinquans 
 ei, sicut facit quid acor solummodo apparens et 
 magnes lapis solummodo adpropinquans\'. quid simile deus 
 fabricans mundum et acor uulnerans animum aut magnes 
 attrahens ferrum? nam etsi apparuit deus materiae, sed non 
 uulnerauit illam, quod acor animum, etsi adpropinquauit,

 17] cf. Diog. Laert. VII, 147. 

 1 adprehensibilem scripsi: inadprehensibilem PNF 2 pro scripsir 
 t,rae PNF motui R3, motus PNFR1 adscribis NR, adscribi 
 PF 3 hic NR, sic PF iam scripsi: nam PNF accipe FR3, 
 accipis PN 4 dicis R3, iudices PNFR1 5 deus i23, dei PNFR1 
 s postea om. P (add. 8. u. R ex Hirsaugiensi) N 9 infers R3, inferens 
 PNFRi Oehlervs 10 utique-reformata est om. NF 11 a natura, <a) 
 mali natura eCtisauit. ergo et scripsi: a natura mali, natura cessanit ergo, 
 et PN uulgo cessanit-natara om. F 14 utique de mala reformata. 
 5ed et F icf. supra l. 10 in naiis) 15 recedis. sed R3, recessisse PNFR1 
 16 decurrisse F 19 ei-adpropioquans om. N quid PF Iun Oehlerus: 
 \'łui R3 reliqui acor scripsi (sicut et infra l. 21 et 23); decor 
 PNF apparens-solummodo om. P (add. R in mg. ex Hirsavgie\'luri) 
 
 
 sed non cohaesit illi, quod magnes ferro. puta nunc exempla 
 tua competere: certe si apparendo et adpropinquando materiae 
 fecit ex illa deus mundum, utique ex quo apparuit fecit 
 et ex quo adpropinquauit. ergo quando non \' fecerat retro, 
 nec apparuerat illi nec appropinquauerat. et cui credibile 
 est deum non apparuisse materiae, uel qua consubstantiali 
 suae per aeternitatem? ab ea longe fuisse quem credimus 
 ubique esse et ubique apparere, cui etiam inanimalia 
 et incorporalia laudes canunt apud Danihelem? quantus hic 
 locus, in quo deus a materia tantum distabat, ut neque 
 appareret neque adpropinquaret ante mundi molitionem? credo, 
 peregrinatus est ad illam de longinquo, cum primum ei uoluit 
 apparere et adpropinquare. 
 At enim prophetae et apostoli non ita tradunt mundum 
 a deo factum, apparente solummodo et adpropinquante materiae, 
 quia nec materiam ullam nominauerunt, sed primo sophiam 
 conditam, initium uiarum in opera ipsius, dehinc et sermonem 
 prolatum, per quem omnia facta sunt et sine quo factum 
 est nihil. denique sermone eius caeli confirmati sunt 
 et spiritu ipsius uniuersae uirtutes eorum. haec est dei 
 dextra et manus ambae, per quas operatus est atque molitus 
 est: opera enim manuum tuarum, inquit, caeli, per quas 
 et mensus est: mensus est ** caelum et palmo terram.

 9] cf. Dan. 3, 59-80. 16] cf. Prou. 8, 22. 17] cf. Ioh. 1. 3. 
 19] Ps. 32, 6. 22] Pa. 101, 26. 23] Es. 40, 12. 

 1 cohaesit NFR, conchio essit P (corr. R) 2 tua 223, ut PNFR1 
 4 et om. F 7 quem JS3, quam PNFR1 8 et inanimalia N 9 et mcorporalia 
 PN, incorporalia F 11 appareret-adpropinquaret R, apparere-appropinquarc 
 PNF 12 pergrugatus P (corr. R) longingeo P 
 (corr. R) 15 materia P (corr. R) 16 sophiam conditam FR, sophia 
 condita P, sophia conditam N 17 initium Pam: initiarum PNJ.\', 
 initia R Gel Oehlerus 19 confirmati PN, cum sumati F (id est: consummati) 
 20 haec Eng, hic PNF dei S\'s, deus PNFR1 21 dextra P:łt . 
 deltera F 23 mensus eat mensus est F, mensus est PNuulgo lacunam 
 signavi; inquit, manu intercidisse uidetur . 
 
 
 noli ita deo adulari, ut uelis illum solo uisu et solo accessu 
 tot ac tantas substantias protulisse et non propriis uiribus 
 instituisse. sic enim et Hieremias commendat: deus, faciens 
 terram in ualentia sua, parans orbem in intellegentia 
 sua, et suo sensu extendit caelos. haec sunt uires eius, 
 quibus enixus totum hoc condidit. maior est gloria eius, si 
 laborauit. denique septima die requieuit ab operibus. utrumque 
 suo more. aut si apparens solummodo et adpropinquans 
 fecit hunc mundum, numquid, cum fecerat, desiit rursus 
 apparere et adpropinquare cessauit? atquin magis apparere 
 coepit et ubique conueniri deus, ex quo factus est mundus. 
 uides ergo, quemadmodum operatione dei uniuersa consistunt, 
 ualentia facientis terram, intellegentia parantis orbem et 
 sensu extendentis caelum, non apparentis solummodo nec 
 adpropinquantis sed adhibentis tantos animi sui nisus, sophiam 
 ualentiam sensum sermonem spiritum uirtutem, quae illi non 
 erant necessaria, ut adparendo tantummodo et adpropinquando 
 praefectus fuisset. haec autem, non materiae nescio quae sensualia 
 sed ipsius, sunt inuisibilia eius. quae secundum apostolum 
 ab institutione mundi factis eius conspiciuntur. quis enim cognouit 
 sensum domini? de quo exclamat: (o) profundum diuitiarum 
 et sophiae, ut (in)inuentibilia iudicia eius et

 3] Hier. 28, 15. (51, 15). 19J cf. Rom. 1, 20. 20] cf. Rora. 11, 19. 
 21] Rom. 11, 33. 

 1 noli R3, non PNFR1 5 haec PKFR1, hae R3 6 hoc om. F eius 
 F, cm. P (add. R in mg. ex Hirsaugienni) N 8 apparens solummodo R3, 
 appresFo dummodo PNFR1 9 fecerat scripsi: feceret F, faceret PN, 
 facere R vulgo 12 dei—conaistunt K3, deus-constituit PNFR1 13 parantis 
 R, parentis PNF 14 sensu extendentis R, sensum extenditis 
 JPNF apparentis-adpropinquantis R, apparentes-adpropinquantes 
 PNF 15 adhibentis R, adhibentes F, hibentis PN 17 erant R:I, 
 erant PNFR1 18 praefectus scripsi: profectus PNF, perfectus Lat 
 Oehlerus verba non materiae-ipsius in libris mss. paulo infra post 
 conspiciuntur tradita httc transposui 20 <de> factis Lat (sed c/ . 
 KOETjjiaatv) conspiciuntur non R3 (cf. supra l. 18), conspici unum ne 
 PATfi1 21 o addidi 22 ininuentibilia Pavi: inuentibilia PNF ininuestigabilea 
 Pam: inuestigabiles PNF 
 
 
 (in)inuestigabiles uiae eius! quid haec magis sapiunt quam: 
 ut ex nihilo omnia facta sunt! quo nec inueniri nec inuestigari 
 nisi soli deo possunt, alioquin inuestigabilia, si ex materia. 
 [sunt inuestigata et non inuenta.] igitur in quantum constitit 
 materiam nullam fuisse, ex hoc etiam, quod nec talem competat 
 fuisse, qualis inducitur, in tantum probatur omnia a deo 
 ex nihilo facta.... nisi quod Hermogenes eundem statum 
 describendo materiae, quo est ipse, inconditum, confusum, 
 turbulentum, ancipitis et praecipitis et feruidi motus, documentum 
 artis suae dum ostendit, ipse (se) pinxit.

 1 quid NR, quod PF quam: ut Eng: quam ut uulgo 2 sunt 
 PNP; sint R uulgo quo acripsi: quae PNF 3 soli F, solo PN 
 possunt scripsi: possent PNF 4 sunt-inuenta seclusi: sunt, inuestigata 
 et non inaenta Eng non del. R constitit N, constituit PF 
 6 ducitur F probatur R3, probaretur PNFR1 7 lacunam signaui: 
 in uacuum ergo laborauerunt materiarii isti uel simile aliquid intercidisse 
 puto nisi quod FR (ex Hirsaugienst), nisi PN 8 describendo R:I, 
 describendi PNFBX 9 documentum R, documentia PNF 10 dum 1P, 
 de PNFR1 se add. R3, om. PNFR1 ADVERSVS HERMOGENEM 
 EXPLICIT P, Explicit aduersus hermogenem NF; in F haec inuenitur 
 subscriptio: Iste liber finitus est per fratrem thomam de lypham ordinis 
 minorum In pfortzen feria quarta quattuor temporum ab incarnatione domini 
 MCCCO0 XXVI.\'