V. DOMINO INSIGNI ET SUMMO MIHI HONORE SPECIALITER EXCOLENDO PAULINO FILIO FAUSTUS. Admiranda mihi semper tuarum pagina litterarum nunc abundantius gemina eloquii ac fidei luce praefulsit, dum super statu animae rogitat et timore sollicito iudicia futura suspirat. ait quodam loco sermo diuinus: recte interroganti sapientia 16] Eccli. 24, 46 r1 10 cf. Auitus in epistula ad Gundobadum p. 20 Iieip.: et quia legistis cousulenti cuidam Paulino Lurdegalensi ab episcopo supradicti nominis (scil. Fausto) fuisse responsum: cuius temporibus Paulinus quidam (deus uiderit, utrum is, quem memoratis, tamen Burdegalensis) uon pauca stilo catholico et inreprehensibili fide conscripsit: praefati haeretici mentionem idcirco praemisi, ne Manichaei ipsius Fausti opus infaustum citeriorem hunc, quem etiam gloria uestra nouerat, ortu Britannum habitaculo Keiensem, titulo nominis accusaret. 2 fronte Hincmar . malis ibi Q 3 falsatur E iufrigeret) Q, infringet Hincmar . 5 die Kruschius, dies (R) Q, diu HinCfnar. probante Mommseno 6 qui Q dominos meos Q excipemus Q, excipiemus Hincmar . peccatores om. R, sed cf. pog. 193, i3 7 magis Q pietate Q 8 dociri R, docere Q ueterano] ueneri Q 9 discipulis Q exopto] explicit add. Q 10 epistulas Y- VII exhibet praeter codicem S cod. Parisinus lat. 1564 (Q) saec. VIIII, qui antecedentem quoque epistulam habet; DOMINO - FAUSTUS] LXXI. incipit epistola sci fausti (faustus Qx) ad benedictum puulinum Q 14 geminae eloqui S ac] et (Q) prefulsit 8 15 rogitut et] rogitat Q, cogitans r iuditia S 16 diuinos Q interroganto Q reputabitur. quaedam enim scientiae portio est scire, quid nescias, et ea, quae ignoranter non intellegas, prudenter inquirere. Primo loco inquirendum putasti, utrum incumbentibus extremae necessitatis angustiis momentanea paenitentia capitales consumere possit offensas. ipse sibi inimica persuasione mentitur, qui maculas longa aetate contractas subitis et iam inutilibus abolendas gemitibus arbitratur. quo tempore confessio esse potest, satisfactio esse non potest. nam quia deus non inridetur, ipse se decepit, qui morti multis temporibus uixit et ad quaerendam uitam iam semiuiuus adsurgit, ut tunc officiosus appareat, quando dominicae seruituti omnia corporis et animae subtrahuntur officia. circa exsequendam interioris hominis sanitatem non sola accipiendi uoluntas, sed agendi expectatur utilitas. ita enim legimus: si, inquit, peccator paenitentiam egerit pro peccatis suis (egerit memorauit, non solum dixit acceperit), in sua iustitia, quam operatus est, uiuet. aduertis, quod huiusmodi medicina sicut ore poscenda, ita opere consummanda est. insultare deo uidetur, qui illo tempore ad medicum noluit ueuire, quo potuit, et illo nunc incipit uelle, quo non potest. opus itaque est, ut, quanta in peccando fuit abruptae et uegetae ad malum mentis intentio, tanta sit in uulnerum curatione deuotio. Secundo quaesisti loco, utrum sola sufficiat ad salutem fides et unitae scientia trinitatis. in rebus diuinis non solum 8] Gal. 6, 7. 14] Ezech. 18, 21. 3 cf. ep. IIII p. 181, 21. 28 cf. ep. IIII p. 181, 22. 1 porcio S quod v 2 nescis v et] ut Kruschius intelligis t, intelleas Q inquirere v, inquiras QSKruschius 3 inquaerendo Q utrum] si (Q) extreme S 4 pęnitentia S capitalis (Q) 5 consumere-sibi om. (Q) 6 etiam S 7 abolenda Q 8 n ridetur S 9 morte Q, mortem v uicit v 10 querendam S uiam v adsurget Q 11 seruitute S corpores Q 12 offitia S interiores Q 18 solum (Q) 14 inquid S 15 egit v 16 sua] inquit add. Q Kruschius 17 uiuet acnpM, uiuit QS 20 tunc QKrmchius quando Q, quam v 21 peccando ex peccato S abrupta et uegeta v uegitae S mentes Q 28 secundum Q quesiati S proficeat Q fides et om. QKruschius coll. Paulini epist. p. 181, 22 24 unitae Q, unitate S, unicae v fides ex unitate sc. t. Canisim, fnrt . fides ex unitae sc. t. scribendum trinitatcs Q diuinis r, dtj S, dei QKmschiw credendi ratio requiritur, sed placendi. fides ergo nuda meritis inanis et uacua est, sicut apostolus dicit: quid prod est, si fidem quis dicat se habere, opera autem non habeat? numquid potest fides seruare eum? sequitur enim et dicit: fides, si non habeat opera, mortua est in semet ipsa. sed dicit quis: tu fidem habes et ego opera habeo, ostende mihi fidem tuam sine operibus et ego ostendam tibi ex operibus fidem meam. secundum haec sufficere per se sola credulitas non probatur. nam deum scire et credere etiam diabolus inuenitur, sicut idem apostolus dicit: tu credis, quoniam unus est deus, benefacis, nam et daemones credunt et contremiscunt. uis autem scire, o homo inanis, quoniam fides sine operibus mortua est? Abraham pater noster nonne ex operibus iustificatus est? et ne spem nostram in sola fidei parte ponamus, ita conclusit: sicut enim corpus sine spiritu mortuum est, ita et fides sine operibus mortua est, sine quibus inanem esse hominem dixit. multum similium testimoniorum studio breuitatis omittimus. apostolus Paulus, de cuius pectore quasi de templo suo dominus loquebatur, numquid solam fidem sibi iudicauit ad superanda mundi mala posse conpetere ita dicens: castigo corpus meum et in seruitutem redigo, ne forte, cum aliis praedicauero, ipse reprobus efficiar? ecce per uitia corporis reprobus fieri metuit, iam probatus per mortifera carnalium contagia passionum uas contumeliae fieri pertimescit, qui iam uas electionis effectus est. 2] lac. 2, 14. 5] Iac. 2, 17. 11] Iac. 2, 19. 16] Iac. 2, 20. 22] 1 Cor. 9, 27. 26] Rom. 9, 21. 1 requiretur Q se S fidei Q 2 prodjjest Q (ras. e) 3 se dicat v 4 fides om. Q et dicit om. v 6 operam QS abeo S 9 solatn credulitatem v deum scripsi, dum QS 10 diabulus S 11 qifi S, quod v et om . S 12 demones S 13 qñl S, quod v mortua—operibus add. in marg. iflf. Qx 14 habraham Q 16 enim om. v 19 braeuitates Q omittemus Q, omittam v 20 pec ;,tore Q (ca in ras.) 22 corpus meum castigo (Q) 23 predicauero S 24 effiar Q corpores Q1 fieri metuit iam] fieri_ma uittam S], corr. 82 lnetuitj pertimescit (Q) 25 mortiferam Q contagilia Q 26 contumiliao S pertimiscit. /?. metuit (Q) quia iam S, quiaam Q plectiones Q Uideamus, si uitae suae prodigum fides sola defendat, et baptizatos, ut dicis, iam perire non posse. agnosco, quomodo mala carnalia alienum a deo faciunt obscenarum mancipium uoluptatum. ad Galatas ait apostolus: manifesta sunt opera carnis, quae sunt fornicatio, inmunditia, luxuria, homicidia, ebrietates, comisationes et his similia, quoniam, qui talia agunt, regnum dei non consequentur, aut ad Ephesios: omnis fornicator aut inmundus aut auarus, quod est idolorum seruitus, non habebit hereditatem in regno Christi et dei. idolis, inquit, seruiens: quando aliquid illa cupiditate diligitur, qua deus diligi debet, affectus huiusmodi idolis conparatur. hic sine dubio exclusus a regno inferno et morti est mancipatus, multos autem baptizatos salua fide diuersis generibus in aeternum perire manifestum est. arguit sermo diuinus non transgressores fidei, non baptismi uiolatores, sed qui misericordes esse neglexerunt, dicens: iudicium sine misericordia ei, qui non fecerit misericordiam, et iterum: esuriui et non dedistis mihi manducare, sitiui et non dedistis mihi bibere, hospes fui et non collegistis me, nudus et non operuistis me. si hic sinistri gregis numerus donum baptismatis ignorasset, infidelitatem eis et impietatem primitus obiecisset, sed baptizatos licet, ab operibus tamen bonis uacuos morti deputat et 1] Act. 9, 15. 4] Gal. 5, 19. 8] Eph. 5, 5. 17] lac. 2, 13. 18] Matth. 25, 42. 1 prodigo Q 2 baptizatus Q Kruschius possit vKruschius agnusce S 3 a deo Q, dm S faciant QKruschius 4 galathas S 5 carnes Q inmundicia S luxoria S homicia Q, homicidium v 6 ebrietatis S comesationes S quoniam om. v 7 aguntur S, faciunt v consequenter Q 8 aut scripsi, ait S Krttschius, item (Q) ephesius omnes fornicatur Q 10 uerba idolis, inquit-collparatur hic om. Q probante Mommseno inquid 8 11 quam S dilegi S 13 morte P mancipaudos Q, mancipandus v multus et baptizatus Q 16 sed] eos add. Q Krwtchim misericordis Q necloxorint Q, neglexerint v 17 inditium S, iudice Q, iudicari v misericordiae Q ei] et Q, eiun r fecit Q Kruschiust 18 misericordia Q In hospis S 20 eram Q Kru- RchiUR me poat collegistis om. Q 21 domum S 22 j>mitus S baptizatus et uacnus Q 23 mote Q flammis perennibus derelinquit et seueritatem sententiae ita concludit: discedite, inquit, a me maledicti in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis eius, et rursum: triticum congregabit in horreum suum, paleas autem conburet igni inextinguibili, similiter: hi, inquit, ibunt in uitam aeternam, illi uero in ignem aeternum. inter haec uideat quisque, ne mendacem arguat deum de pollicitatione praemii, qui dubitat de aeternitate supplicii. non ita est, nam qui nouit honorare merita, nouit punire peccata. tria itaque haec capitalia, sacrilegium adulterium homicidium, nisi hic perfectae paenitentiae fuerint expiata remediis, perennibus illuc concremabuntur incendiis. hos itaque inmisericordes a fide et baptismo non legimus declinasse, sed perpetuam mortem diuina cognoscimus auctoritate meruisse. Et hoc etiam animum tuum prouida in posterum cura sollicitat, utrum animae exutae corpore sentiendi et intellegendi uigorem adfectumque non exuant. interrogemus diuitem illum in euangelio non inter auras, ut poetarum deliramenta asserunt, oberrantem, sed in inferni carcere ex illorum numero, qui inclusi poenam expectant, inter flammas conscientiae ante diem iudicii constitutum, pro fratrum, qui adhuc in hoc mundo positi erant, emendatione sollicitum conloquia cum Abraham per 2] Matth. 25, 41. 4] Matth. 3, 12; Luc. 3, 17. 5] Matth. 25, 46. 15 cf. ep. IIII p. 182, 7. 1 derelinquid S 2 inquid S maledicti a me v 3 quia Q preparatns S, paratus Q Kruschius diabulo 8 4 congregabit scripsi, congregauit QS 5 conburit Q, combussit v igne (Q) inextinguibile Q hi om. Q inquit scripsi, inquam QS Kruschius, qui male cum rell. editt . simi- Uter e loco Matthaei desumptum esse opinatur 6 ignem] supplicio Q, supplicium Krmchius 8 quid Q 9 honorare merita nouit om. v ponire Q, ponere S 10 trea 8 12 illi v inmisericordis Q 13 leges Q, legis v 14 cognoscemus Q, cognoscis v auctoritate Q 15 posterum] futurum (Q) 16 sencipndi S 17 illo ex euangeliu Q 18 inter auras Krwtchius ex Paulini epintula p. 182, 4, in tercuras S, in terras auras Q, in terris aureis v deleramenta S, doleramenta Q 19 in om. Q , carcerem S inclausi Q 21 positi om. v 22 einendacione S colloqui v interiectum chaos uast.issiinum sedula obsecratione miscentem et uiuaci germanorum recordatione pulsatum ita pro uiuentibus supplicasse: rogo te, inquam, pater Abraham, ut mittas Lazarum in domum patris mei, habeo enim quinque fratres, ut testetur illis, ne et ipsi ueniant in hunc locum tormentorum et, si quis ex mortuis ierit ad eos, paenitentiam agant. ecce in inferni ergastulo carceratus nullum iam de se habens remedium tamen antiquum circa suos seruat affectum et, dum damnatus pro peccatoribus rogat, magnam intra paradisi nemora respirantibus iustis pro carorum suorum commodis curam esse demonstrat. Quod autem requiris, quid malis post finem aut detur aut adimatur, iniquis, de quibus legitur: desiderium peccatorum peribit, terrenorum cupiditate et honorum ambitione submota solum reddendae rationis pondus et metus intolerandi examinis inminebit nec auferentur sensus, sed ad cogitationem alterius saeculi magis expediti alacresque reddentur. Quod autem de ipsa anima, utrum corporea an incorporea sit, postulas edoceri, itaque, quod temporibus non includitur nec locorum terminis cohercetur, quod soli deo conpetit, hoc tantum incorporeum esse cognosce. sicut unus doctorum eximius disserens cuidam sciscitanti, ubi esset deus, ita respondit: deus non alicubi est: quod alicubi est continetur loco, quod 1] Luc. 16, 27. 28. 30. 13] Psalm. 111, 10. 12 cf. ep. IIII p. 182, 10. 18 cf. ep. IIII p. 182, 11.. 1 sedulam obsecrationem v obsecracionem Q 2 uiuace germenarum Q 3 num inquit scribendum coli. p. 187, 5 ? 4 elazarum S domo Q 5 testitur Q, testificetur v ille Q ipse Q 6 qui (Q) 7 ad eos om. S agent Q Kruschius in superscr. SI, om. Q Kruschius ergastolo carceratus S, angusta damnatus qui Q, angustia damnatus v 8 iam om. S remedium habens v 9 circa suos] in fratribus Q, in L fratres v 10 inter (Q) nemorat Q 12 requires Q malis S audetur S (t suprascr. man. alt.) 13 adimitur S legimus (Q) 14 et bonorum (Q), bonorum et v ambition S 15 reddende S rationes Q metus] coaus S intolleraudi S 16 inmiuib; Q, inminebit om. r ad om. (Q) 17 alacrisque (Q) reddent v 19postula se doceri S edocere Q includetur Q 21 doctor (Q) 22 diserte v respoudit ita v 23 pst: qaod interpunxi, nixi forte est, (quia) quod scrihendum est continetur loco corpus est. quae cum ita sint, omnis caro corpus, non omne corpus et caro est, [et quia non solum anima, sed etiam angelorum inuisibilis caelestisque substantia sicut localibus spatiis continetur, ita auctori suo corporea esse et conprehensibilis adprobatur. quid est enim nisi corporeum, quod de supernis sedibus proturbatum loco cessit? quid est, quod sensit ruinam? quid est, quod aeternae flammae obnoxium praeparatur ad poenam? sed et ipse beatus Lazarus post linguas famulantium canum susceptus manibus angelorum, de quo legimus: factum est, ut moreretur mendicus et portaretur ab angelis in sinus Abrahae, corpoream esse docuit animam suam, dum in sinus Abrahae, id est in remotum beatumque secretum angelicis infertur obsequiis. de anima autem sua sanctus propheta pronuntiat: educ, domine, de carcere animam meam, id est de hospitii corporalis angustiis. unde pro factura eius, quae uel peccatorum iaculis uulneratur uel usque ad diuinae imaginis decus per qualitates mutata prouehitur, absque dubio et deo et angelis, a quibus conprehendi et transferri potest, corporea esse euidenter ostenditur. Requirendum est autem inter ista, quid illud sit, quod, cum uterque homo, id est anima et corpus, adhuc in paradisi regione diabolo persuadente deliquerit, sola caro per conditionem mortis multam transgressionis exceperit et circa unius poenam remanserit culpa communis. sciendum ergo est, quia ideo mors ad animam non peruenit, quia in eam dominus imaginem suam 10] Luc. 16, 22. 14] Psalm. 141, 8. 1 ita om. S omnes Q 2 et caro est] caro est (Q), est caro v et uncis inclusi quidem Kruschius 4 auctore (Q) 6 quo S łPturbatum S, perturbatum (Q) 8 preparatur S peua S elazarus Q 10 mendicu Q 11 sinu S 18 beatumqui Q 14 sua Q domine om. (Q) Krwchiux 15 anima mea Q eoryorales Q 16 unde pro] ideo (Q)Kruschius eius] corporis add. in marg. S, sed eras . que S maculis S 17 diuini Q qualitatis Q 18 prouehetur (Q) et ante angelis om. S 19 transferre Q ostendetur (Q) 21 id om. S paradysi S 22 diabulo S cudicionem Q 23 transgressiones Q ezciperit S unus S 24 quod Q Kruschius 25 anima S perueoerit v ea v et similitudinem conlocauit. nam sicut deus inmortalis, misericors, iustus, patiens est, ita harum dona uirtutum in faciem nostri interioris infundit, ut, quanto quisque magis patiens, magis iustus, magis misericors existeret, tanto magis diuinae participationis munere praeditus appareret, sicut, apostolus dicit: in interiore homine habitare Christum per fidem. Interrogas etiam, cur animae cum carne sua aliquid pro corporali errore commune sit. sicut originale peccatum pro unitate corporalis hospitii utrumque conplectitur, pari uterque (homo) modo in peccatorum societate constringitur, ita eis in criminum participatione una causa est, sicut in uirtutum remuneratione par gloria est. numquam enim exterior in baratrum luxuriae caderet, nisi ei consensum praeberet interior. nos ipsos interrogemus et intra nos poterimus agnoscere, quod mens domina exercet imperium et caro subiuncta famulatum, ista exhibet ministerium, illa consilium. oboedientia a seruiente cessaret, nisi uoluntas a iubente praecederet. et similem 6] Eph. 3,16. 8 cf. ep. IIII p. 182, 13. 1 inmortales S 2 iustus] et add. (Q) paciens S 3 interiores Q infudit (Q) nostram interiorem infudit v magis patiens om. (Q) 4 iustus] et add . v existerit S, exstetisset Q, exstitisset r tantū Q 5 participacionis S apparerit Q sicut - dicit om. Q appareret-dicit om. v 6 interiorem hominem Krmchtus, qui haud recte Uulg. lectiomm: uirtute corroborari per spiritum eius in interiorem hominem in swm usum conuertit, cum sequatur: Christum habitare per fidem in cordibus uestris homine S, appareret add. hoc loco v 9 corporale S 10 corporales Q hospicii S conplectetur Q pari uterque (an uteruis?) homo modo scripsi, pari uterui modo S, par uterque modo Q, par, modo uterque t\', pari uterque modo Kruschim 11 in eupraacr. 81 constringetur Q, constringatur v eis] enim (Q) 12 unaremuneratione om. S 13 gloriosa Q 14 luzoriae S ei consensum J enl sensum S prberet S interior om . S 15 et] ut S inter c 16 dominica (Q) exercit S subiecta (Q) 17 ista] haec v exibit S ministerio et Q seruitute (Q) 18 precederit S, prociderit Q, procederet v et om. (Qj necesse est condicionem in damnatione cognoscant, quae contra simul in retributione gaudebunt. Dicis adhuc, quae est inmortalis, quomodo pro mortalibus uitiis torqueatur. mortalia quidem mala sunt, sed inmortalis erit cruciatus malorum et delictorum cruces uitiis deficientibus permanebunt. meliorem materiam ita inferior secum traditura iudicio est, sicut conflari aurum plumbi conpellit admixtio. homo ergo pro mortalibus malis moriturus est deo et uicturus inferno. haec erit ibi mors, ut mori in dolore non liceat. Extendis in hoc quoque sollicitudinem tuam, utrum anima et spiritus idem sint aut quomodo segregentur. duas tantum in homine, id est animae et corporis nouerimus esse substantias. spiritus autem nunc naturalis probatur, nunc accidens inuenitur. aliquando enim spiritus pro anima ponitur, aliquando uirtutis intellegitur appetitus et spiritalis affectus. hoc genere unus atque idem homo nunc carnalis, nunc animalis, nunc etiam spiritalis est. carnales sunt, de quibus ait dominus: non permanebit spiritus meus in hominibus istis, quia caro sunt, et apostolus: qui autem in carne sunt, deo placere non possunt. carnalis est, qui uentri et gutturi edendi et bibendi nimietate deseruit et uitae bonum in gulae ingluuie et uoracitate constituit. at uero animalis efficitur, quando adhuc parum deum cogitans secundum animam 18] Gen. 6, 3. 19] Rom. 8, 8. .3 cf. ep. IIII p. 182, 15. 10 cf. ep. IIII p. 182, 16. 1 cognoscant v, cognuscat S, cognuscet Q que S, qui v 3 que S inmortales Q 5 dilectorum Q crucis QS, cicatrices Mommsen, cruciatus r uiciis S 60secum om. (Q) 7 iuditio S conflari aurum] flaria ru S conpellet Q 9 hec S ibi scripsi, tibi S, illius Q Kruschitis mori] ei add. Q Kruschius dolori S 11 spiritum Q 12 id est om. (Q) corpores Q 13 spiritus] lips S naturales Q accedens (Q) 14 aliquando-ponitur om. (Q) 15 uirtute (Q) spiritales Q 16 carnales Q nunc animalis om. (Q) 17 etiam] et add. Q Kruschius spiritales Q 19 apostolos Q 20 carnales QS guttori S, et add. v 21 deseruet Q 22 ingluuiae S uracitate Q constituit] quando manducandi et bibendi nimietate uitam conpotat, quando ei uentris domenatur iugluuius add. Q ad Q efficetur Q 23 purum (Q) saeculare Q, singulari S saeculari prudentia ad aliquarum rerum prouidentiam permouetur, quando aut inuestigaudis pro curiosa uanitate rerum latentium causis aut philosophicis studiis delectatur, unde apostolus disserit: animalis homo non percipit, quae sunt spiritus dei. spiritalis autem esse incipit, quando honesta, sancta, spiritalia concupiscit, quando ad diuini timoris cultum uigore cordis ascendit, quando ad se spiritum sanctum per munditiam corporis, per custodiam castitatis inuitat, ut de ea illud apostolicum dici possit: uos estis templum dei et spiritus dei habitat in uobis. quae homini non insita per naturam, sed ita sunt adiuncta per gratiam, ut separari possint desidia intercedente per culpam. unde idem apostolus dicit: qui autem templum dei uiolauerit, disperdet illum deus. ecce per fidem non solum baptizatus, sed et dei esse templum uidetur et tamen per diuersa flagitia dei seueritate disperdetur. hoc loco perditionis uocabulum aeternum perditae animae esse nouerimus interitum. in baptizatorum numero absque dubitatione censentur, qui membra Christi esse dicuntur, et uide, quomodo perditis conparantur, quomodo a generositate filiorum flagitio operante degenerant dicente apostolo: tollam ergo membra Christi et faciam membra meretricis. et illi quoque manifestissime dona secundae natiuitatis acceperant, qui etiam charismatum diuersitate pollebant, de quibus dominus in euangelio dicit: multi dicent mihi in illa die: 4] 1 Cor. 2, 14. 9] 1 Cor. 3, 16. 12] 1 Cor. 3, 17. 20] 1 Cor. 6, 15. 24] Matth. 7, 22. 1 puidentia S, scientia Q 2 aut om. (Q) procuriosa S pro—rerum] prosperu Q pro curiosa uanitate om . v laetantium S 3 au phylosophi eis dilectatur studiis Q philosophiae delectatur studiis r unde] et add. Q Kruschius dicit Q Kruschius 5 autem om. (Q) sancta] et (Q) 6 timores Q 7 sanctum om. (Q) 8 corpores Q per] quando S, et per v castetates Q ut de] und S apostoli (Qj 9 posset Q 10 homine Q natura Q 11 separare Q possit S, posset Q 18 disperdit QS eum (Q) 14 et om. S templum esse (Q) 15 dei om. S disperditur S 16 perdiciones Q 17 nouerimus esse r 18 qui] et (Q) uide v, uidi Q, ideo S Kruschius 22 manifestissimae S natiuitates acciperat Q 23 dominus om. S domine, domine, nonne in nomine tuo prophetauimus et in nomine tuo daemonia eiecimus et in nomine tuo uirtutes multas fecimus? et tunc confitebor illis, quia numquam noui uos, discedite a me, qui operamini iniquitatem. quis abdicatos non intellegat a salute, qui a conspectu patris iubentur abscedere? in sortem eos suam mors indubitanter accipiet, quos uita, quae Christus est, ignorauit. baptizatos perditioni tradi pro iniquitatibus suis dubitas, cum baptisma ipsum per multimoda scelera perire cognoscas? Quod autem, sicut pagina continet, sermo tuus de poeta mutuatus ignem animae simplicis aestimauit, de sola hoc diuinitatis substantia dici conuenit, cui nihil adpositum, nihil a superiore conlatum, nihil constat - adiunctum. iustus pariter et iustitia, uiuens et uita, sapiens atque sapientia est, uirtus et origo uirtutum. in principalibus enim bonis suis hoc est ipse, quod possidet. homo uero duplex intellegi potest, qui uiuens et iustus et sapiens dici potest, uita autem et iustitia et sapientia dici non potest, quia ita his induitur, ut aliquotiens exuatur. quod homini datum est, deo insitum est. homo uerbi gratia deauratus est, deus aurum est, in quo hoc est potentia et gratia quod natura. nam quod subtiliter indicasti: si omnia haec, quae domnus Marinus interminatur, excipiunt peccatores, quid maius impii mereantur, ignoro, habent sub perennibus malis et supplicia gradus suos, ut grauium 10 cf. ep. IIII p. 183, 4. 15 hoc—poasidet = ep. VIII p. 209, 6. 19 homo-aurum est = ep. VIII p. 209, 6. 21 cf. ep. IIII p. 183, 5. 2 tuo nomine demonia S eicimus S, deiecemus Q 3 confltebor] dicit Q, dicet v 4 numquam] non (Q) 5 abdicatus Q ab salute Q 6 abscidere Q suas Q, sua v 7 mons S uitae S ignorabit Q Kruichius 8 baptizatus perdicione Q 9 multa moda Q cognuscat Q 10 tuos Q propheta mutatus Q 12 dicere v 16 possedit Q 17 sapiens] et add. S uita S et iustitia] iustitiae S et sapientia om. CQ) 18 qui S 19 homine Q 21 gratia] gloria (Q), quod defendit Kruschius coU. Paralip. I 29, 11; mihi grauius corruptus esse locus videtur et sanandus est sine dubio secundum uerba epistulae VIII p. 209, 7: quod in homine gratia est, in deo natura est 22 que S 23 magis (Q) 24 grados Q ut] et (Q) grauibus o. peccatis v XXI. Fawt. 13 obnoxius peccatorum infinitis licet tamen utcumque tolerandis, impius uero inauditis cruciatibus torqueatur. tunc autem baptismi gratia ab aeterna morte posset hominem uindicare, si in aliquibus eius integritas et dignitas non periret. graue crimen est, quod haereticus accipere noluit, sed non minus illud graue est, quod Christianus et accepit et perdidit. nam et ille, qui fiducia baptismi nuptiale conuiuium sacri concilii temerator inruperat, nitore puritatis amisso de inlustri iustorum conuentu expellitur et in exteriores tenebras proturbatur. numquid credendus est niueum sanctae regenerationis possidere candorem, qui incestus, ueneficus et cruentus uel qui praecipitio aut suspendio uitam praecidens in partem transit impiorum?- Legimus inextinguibiles flammas factis capitalibus praeparatas, hominem uero in malis suis uiuentem per solum baptismum saluatum esse non legimus. periculose sibi, quod caelestis scriptura non loquitur, inimica securitas pollicetur, multo periculosius illa non credit, quae ueritas conminatur. aliqua, ut dicitis, beatissimus uir Marinus cum interminatione disseruit, sed sicut illud, quod promisit dominus diligentibus se, etiam testimonio apostoli pro rei magnitudine in cor hominis non ascendit, ita futurorum inmensitas cruciatuum angustias humanae 7] Matth. 22, 11. 20] 1 Cor. 2, 9. 18 cf. ep. TITT p. 183, 5. 1 tollerandis S 2 impios QS torquetur v 3 gratiam v ab aeterna] habetis nec Q possit S hominem] aliquem v nisi v 4 integras S 5 hereticus S sed om. (Q) 6 est om. Q et accepit] accipit (Q) perdit v 7 quis S fidutia S 8 temerator v, timeratur Q, teneatur S puritates Q 9 expelletur Q exterioris S j>turbatur 8, perturbatur (Q) numquid] non Q, nam v 10 generationis v generaciones possedire Q 11 qui] inter add. Q incertus S incestos, uenefecos et cruentos Q qui Mommsen, que S, om. Q praecepitio S 12 praecidens v, praecedens QS transiet Q, transiit v 14 inexstinguibilis Q preparatas S 15 per] non Q solo baptismate v baptisma Q 16 periculosae QS, periculosa v caelestes Q, coelesti v 17 legitur (Q) periculosior (Q) 18 credere (Q) 19 dicetis Q 22 cruciatum S mentis excedit, quae mala momentaneae paenitentiae umbra non remouet, quae fides sine operibus non repellit, quibus terminum saeculorum labentium cursus in flammas inextinguibiles statuere non ualebit, inter quos inexhaustos uapores tarde se anima corpoream et sentiet et uidebit. et ideo iustis, piis, castis operibus diem ultimum praecurramus et hic timendo ea, quae illuc timere non proderit, declinemus. hic finem infinitis contritionibus inponamus et intoleranda incendia nunc salubriter cogitando ex ipsis ignibus aeterna nobis refrigeria conparemus.. Certus autem sum de fide uestra, quod falerati conposito nitore sermonis acceptiora uobis erunt salutifera sincerae testimonia ueritatis. filium meum Eminentium, dulce decus nostrum, paterno sospitamus affectu. dominus noster admirandam mihi magnificentiam tuam praesentibus repleat bonis et dignam reddat aeternis. VI. DOMINO PIISSIMO ET SPECIALIBUS OFFICIIS EXCOLENDO, UT CONFIDO, IN AETERNUM FRATRI ET PER OMNIA DOMNO FELICI FAUSTUS. Magnum pietatis et fidei testimonium est, quod per tantarum uasta interualla regionum et per tot rerum interiecta discrimina ad nos usque latitudinem uestrae caritatis 18 cf. Gennad. de uir. ill. c. LXXXVI: scripsit postea et ad Felicem praefectum praetorii et patriciae dignitatis uirum, filium Magni consulis, iam religiosam epistulam ad timorem dei hortatoriam, conuenientem personae pleno animo paenitentiam agere disponenti. 1 mentes Q excedet (Q) que S male S momentanea (Q) 2 fidem (Q) repellet (Q) terminum] testimoniu S 3 flammis inextinguibilibus v inextinguibilis Q 4 inexauctos S, inexautos Q 5 anima S corporea v et ante sentiet om. S 6 castis et piis (Q) pcurramus S 7 illic v nihil (Q) proderit] nã add. Q, nos add. r 8 contentionibus v intolleranda S nunc] non Sf, nos 82 10 comparemus] explicit add., epist. desinit Q 12 sincere S 14 suspitamus S 15 suam v presentibus S dignam scripsi, dignum QSKnatchiwt 17 LXXII Q, Fausti Rhegiensis Galliarum episcopi de poenitentia ad Felicem PP. et Patritium add. v 18 officiiciis S 19 eternum S fratre Q 20 pietates Q est om. v 22 caritates extendetis Q .13* extenditis. in hac relegatione nostra artifex dei nostri misericordia gemina exercet officia, nostram excurat paterna sedulitate rubiginem, uestram circa nos dilucidat fidem uestramque adprobat pietatem. nos elimat benigna solertia, uos producit, nos coangustat salubriter, uos dilatat, nos arguimur, uos proficitis. detrimenta nostra in uestra transeunt commoda. cum feneratores nostri sitis, incipitis nostri esse debitores, siquidem causa uestrae deuotionis et mercedis uestrae materia sumus. opera uestra de nobis capiunt lucrum, merita uestra de flagellis nostris mutuantur tuantur augmentum. uestrae sollicitudinis ad nos affectus, ad deum peruenit fructus, ac sic duplici modo et de nostra castigatione et de uestra retributione diuinis beneficiis obligamur. paene autem mihi respondendi silentium perfectio uestrae consolationis indixerat. nam ipsa sollicitudo interrogandi iam forma uiuendi, quam cotidie de domni mei patris uestri sancti episcopi Leontii efficacibus doctrinis et praesentibus documentis sufficienter adtrahitis. non autem miror, si et meum quamlibet ex superfluo requiritis institutum, cuius circa uos singularem nostis affectum. creditis in adiutorium fidei uestrae magisterium meum tam perfectum esse quam uotum est, sed licet sermo meus, quem lentiorem etiam praesens reddit infirmitas, uestro sufficere uix possit ardori, tamen paucis conuersationem uestram non tam instruam quam reuoluam. Magnam sollicitis perhibet eruditionem agnitio peccati, metus iudicii, terror ignis aeterni. itaque ad immolanda orationum sacrificia amica sunt fruentibus nocturna silentia, quibus usque ad horam tertiam lectio moderata succedat, ut exercitium 2 ezercit S excutit v 3 et ante uestram inser. v delucidat S 4 producet Q coangusta Quos 82 in ras . nos nos S 5 arguemur Q proficetis QS detrimenta S1, detrimentjj SJ, detrimentu Q 7 nostrae satis Q uestre S 8 deuociones Q sum v 10 sollicitudines Q 11 castigacione S 12 ollblegam> S 13 pęne S silentio Q uestra consolationes Q 14 uidetur add. loco uocis iam v 15 forma Q, fort. recte, si uerbum prodit uel simile quid intercidit 16 leonti QS 17 sufficient S aeu 8 20 sed] ; S, om. QKruschius 21 redit Q 22 posset ardore Q 24 euitationem v agnito Q 25 teror S ignes Q •r i orationem Q 27 oram QS tertia S moderatas Q excitum S spiritale non desinat desiderari et semper possit augeri. utinam prouideat dominus uel duo fida solacia, cum quibus diurnas et nocturnas exigas functiones et uel biduo in septimana salutantum fruaris officiis. ardua sunt, quae pro interrogantis feruore conloquimur, sed ille laborantum benignus adiutor tam leue tibi faciat iugum suum, quam iucundum erit praemium suum. igitur si trepida parum amplius rudimenta permittunt, alternis hiemales dies ieiuniis transigantur, quae, sicut moderari conuenit, ita necesse est duplicari. Duplicari, inquam. duo enim sunt abstinentiae genera: unum est incontinentiae appetitum a cibo et potu et a diuersis carnalium snauitatum inlecebris coercere et uomere crucis terram subiecti exterioris edomare et necessitati potius quam uoluptati temperata moderatione seruire, epulum, si permittat infirmitas, uel alternis diebus, donec uis longae consuetudinis sensim dissuescatur, accipere. de usu uero indumentorum paulatim se grauitas ad inferiora submittat, ne ipsa nouitas subitae mediocritatis offendat. obseruandum est enim, ne elatio etiam de nimia humilitate generetur et uitium de uirtute nascatur. quae tamen facile superabitur, si confusibilis illa praeteritae conuersationis historia ante oculos adducatur et rea conscientia trepidis sensibus praesentetur. ita fiet, ut, dum per recordationem praeteritorum malorum a diabolo ingesta praesumptio castigatur dumque iactantia ualidis culparum armis 10 duo — p. 199, 14 secunda] cf. ep. VIIII p. 212,17. 1 desiderare (Q) posset augere Q 2 prouidiat S 3 exsigas S rii 3 bidio S septima Q salutantu S (suprascr. man. alt.) 4 fruaris\' scripsi cum Kruschio, foreris S, furoris Q, frueris v interrogantes Q 5 colloquemur Q illi Q laborantium v benignos Q adiutur Q 6 quam om. S 8 hicmalis Q transegantur S que S moderare Q 9 duplicare priore loco Q 10 abstenencia Q . unum est] uniuersi Q 11 poto Q 12 II uomere S (erat t uel r in ras.), mouere Q cruces S 13 exteriori sedomare Q necessitate QS uolupti Q 14 epulum Mommsen, pullum QS, paulum v 15 longe S consuitudinis S 16 sinsum Q adcipere S 18 subite S mediocretates Q enim] etiam v r 19 etiam om. v uirtutu Q 20 que S 21 paeritate S, praeteriti Q 22 conscia Q 23 preteritorum S 24 presumptio S uicta propellitur, crimina, quae generauerant mortem, militare incipiant ad salutem, in remedium delicta proficiant et medicina de uulneribus producatur et, sicut dixit apostolus, de peccato elaboremus damnare peccatum. Alterum abstinentiae genus est multo sublimius multoque pretiosius, motus animi regere, inrationabiles perturbationes et cogitationum inter se conluctantium rebelles tumultus mentis imperio subiugare, malitiae uirus tamquam funestum aliquod maleficium de penetralibus cordis expuere et animam contra diuersarum fluctus temptationum constantiae moderamine gubernare et contra passiones occultas uelut contra domesticos inimicos rixam quandam irascentis fidei auctoritate conserere, inanes curas longe repellere et a noxiis conloquiis ac desideriis, quibus diabolus pascitur, abstinere et per mansuetudinem, patientiam, tranquillitatem imaginem dei in uultu interioris excolere, uirum spiritalia et diuina cogitantem ut tristitia non frangat, laetitia non resoluat, stabilitum in timore dei pectus ostendat magnanimitatis aequalitas, ut et nobis coaptari possit libelli illius insigne principium: erat uir unus abstinens se ab omni re mala. uir, inquit, unus, hoc est semper idem, quia nihil in eo erat dubium, nil duplex, nil accidens, nil uarium, nil diuersum, sed eum in statu uirtutum suarum aequali ordine permanentem tempora non mutabant nec eum, ut marinis fluctibus moris est, in alternas partes diuersa uentorum flabra uersabant. ita et sollicitus dei famulus inconcussa fidei 3] Rom. 8, 3. 19] Iob 1, 1 (cf. 1 Reg. 1, 1). 1 pelletur Q 2 inque v delecta S 3 apostolos Q 4 ac laboremus Q 6 motos S animae Q genere in regere corr . Q 1 inracionabilis Q 7 tumultos S mentes Q 8 uiros S, ueros Q 9 malii. ficium S penetrabilibus S, paenetrabilibus Q cord S 10 teptationum S moderamini Q gobernare S 12 rexam S irascentes Q 14 diabulus S, diabolos Q pascetur Q 15 imaginem om. v exteriore (Q) 16 ut om. Kruschius coll. ep. VIIII p . 213, 3 tristicia Q 17 letitia S 18 et om. v coaptire posset Q 20 omne re Q inquid S 21 erat in eo v nihil Q ubique adcidens S, accedens Q 22 statu Q aequale Q 23 maximis v 24 mos v 25 flagra QS gollitus Q inconcusa S mole fundatus in hoc tantum Christo in se operante mutetur, ut nonis semper uirtutibus induatur. Ante omnia, in quantum adiuuante deo possumus, illas in nobis quinque sensuum expugnemus inlecebras. quicquid enim pulchrescit uisu, quicquid lenocinatur odoratu, quicquid mollescit adtactu, quicquid dulcescit gustu, quicquid blanditur auditu, haec omnia, si his abutamur, intentionem de spiritalibus ad terrena deuoluunt. et ideo sicut pater fidei Abraham quinque illos reges in trecentis decem et octo mysterio intra litteram latente deuicit, ita et nos contra hos principales uitiorum duces in Iesu nomine et crucis signo, hoc enim utraque era exprimit, dimicemus, ut audire mereamur a domino: uincenti dabo coronam uitae, et: qui uicerit non laedetur a morte secunda, et: quia regnum caelorum uim patitur et uiolenti diripiunt illud. uim enim sibi factura est anima, ut carnales affectiones spiritui subdat, ut crucem deliciis praeferat, ut uigilias somnis dulcibus anteponat, ut aduersarium in membris suis uincat, ut ex alio alter effectus ad illam domini praeceptionem idoneus inueniatur: si quis, inquit, uult post me uenire, abneget se ipsum sibi. si quis ex iracundo patiens efficitur, continens ex luxurioso, placidus ex . cruento, benignus ex inuido, largus ex cupido, totiens nos negamus, quotiens nos ad meliora conuertimus. et ideo, ut ad 8] cf.Gen. 14,14. 12] Apoc.2,17. 13] Apoc. 2, I1. 14] Matth. 11,12. 19] Matth. 16, 24. i 1 mutemur S, mutatur Q 2 DOUS S 3 deo adiuuante v possemus Q 4 quinque v, cf. ep. VIIII p. 213,26, quin IIN; S3, qui neq; 8 I, h i quae neque Q sensum QS 5 pulcriscit 8 usu S (i man. rec.), usu Q linocinatur S adoratu Q molliscit S, molescet Q 6 aJltractu v M U dulciscit S, ulciscet Q 7 hec S abutatur S spirilibus 8 ad tarrena] adulter||na Q 9 regis Q decim S 10 latente S, letente Q hos] nos v 11 cruces QS exprimunt v 12 dicimus Q 13 ledetur S, ledatur Q 14 regna Q patetur Q 15 uim enim v, pui mentim 8 nt] & S 16 cruce QS diliciis S preferat S 18 alia QS Kruschim effectos Q effectua] homo add. v 19 idoneuf S, idoneos Q inquid S 20 adnegit Q 21 efficetur QS, efficietur v excluxrioso corr . exclusorioso Q placidos Q 22 benignos Q 23 conuertemus QS hoc adsurgamus, quod esse debemus, prius studeamus odisse, quod fuimus. oportet, ut hic prius mutetur ad uitam, qui illic mutari optat ad gloriam. VII. DOMINO SANCTO ET IN CHRISTO DEUINCTISSIMO FRATRI GRAECO DIACONO FAUSTUS. Honoratus officio tuo, honoratus iudicio, prouocatus affectu loquar tecum in humilitate sincera, in libertate beniuola, in caritate non ficta, in uerbo ueritatis. et licet mihi tacendi causam indicere potueris, dum benigno ac nimis credulo animo tantum paene mihi quantum tibi peritiae et eruditionis indulges, tamen per interrogandi sollicitudinem inposuisti mihi respondendi necessitatem, qua cum absente non sine trepidatione mihi aestimo conloquendum, quia de rebus tam profundis et meas ac tuas uires excedentibus non minus periculi est respondere quam incondito stilo ingentia sacramenta committere, et ideo carum meum in his, quae nimis temere protulit, tacendo magis castigare debuissem. in tantae autem rei consultatione, in qua longe uiam regiam reliquisti, aliquos expertae scientiae uiros eruditione atque aetate seniores, quibus credere facilius possis, interrogare debueras secundum illud propheticum: interroga patrem tuum et indicabit tibi, seniores tuos et dicent 21] Dent. 32, 7. 4 cf. Gennad. de uir. ill. c. LXXXVI: est et eius epistola in modum libelli ad diaconum quendam Graecum nomine edita, qui a fide catholica discedens ad Nestorianam abiit impietatem. in qua epistula admonet eum credere sanctam Mariam uirginem non hominem purum genuisse, qui postea susciperet diuinitatem, sed deum uerum in homine uero. 3 mutare Q gloriam] explicit add. Q 4 LXXITT Q, eiusdem Fausti Rhegiensis Galliarum episcopi contra Nestorium ad G. diaconum add . v 5 fratre Q greco S, grego Q, Grato uel Gregorio uel Graeco v 7 affau S 8 boniuola S 10 ac nimis] acmis S 11 pene S, poenae v quantum] in quan S erudicionis S, eruditiones Q 12 tame S, tam Q 13 que S 15 excidentibus S 16 cSmittere S 19 eIperte S 21 lillilinterrogare S fint eraRum) prophetecum S interroga\' I S (re erasum) tibi. sed absque dubio, qui uel qualemcumque requirit ducem, declinare optat errorem. deinde in his, quae agimus uel quae dicimus atque ad extremum scriptis mandare praesumimus, fructum profectumque operis expectare debemus. in hac autem scripturula, quam ad me dirigere dignatus es, non eloquentia, non scientia, non ratio, non aedificatio aliqua ordinati aut conpuncti sermonis adparet, sed testimonia confusissime pro memoriae facilitate congesta temeritatem incauti cordis adcusant. nouit dominus, quia stupefactus pro studio tuae salutis haec conloquor, sic et te interrogasse et me respondisse ad bonum commune proficiat. In scriptis sancti pontificis Augustini etiamsi quid apud doctissimos uiros putatur esse suspectum, ex his, quae damnanda iudicasti, nihil noueris reprehensum, sed fidei sensum maxime de duabus substantiis uel naturis dei et hominis domini ac redemptoris nostri scito apud catholicam ecclesiam non solum patrum auctoritate susceptum, sed etiam apostolicis oraculis consecratum. proinde uerbum hoc, quod more prophetico ad te factum dicis, ut certum est, non dei spiritu, et apud deum et apud homines ualde damnabile est, nisi prior ipse damnaueris. ergo ut aliis praetermissis hunc duplicem errorem et de haeresi natum et in pericula haeresis pertrahentem breui, quantum absentem possum, sermone constringam, cum sanctae sinceritati tuae multorum, non qualis ego sum, necessaria esset praesentia magistrorum, primo loco ignoranter et satis periculose, non dicam scribitur, sed cogitatur suscipi non debere, ut homo mater dei sit. quod de Nestorianae haeresis noueris 1 requiret Q sed-errorem om . c 2 optet Q, oportet v deinde v, dfie S, domine Q(?)Kruschius que S utroque loco 3 adque S ad om. Q presumimus S, praesumemus Q 5 eloquenti S 7 sermones Q confusissimae Q 8 temeritate Q adcusat S, accusat Q 9 prae (Q) salutes Q hec S 10 num sicut scribendum ? et me] ut me Q 12 agustini S, ajjgustini Q doctissimus Q 13 putatur apud d. u. v que S 14 maximae se Q 15 homines Q 16 redemptores Q eclesiam S, om . v 19 dices Q 20 hominis S 21 praetermissus S 22 heresi et heresis S 23 absens v sSe <5 senteritati S, senciritate Q 24 tue S 25 presentia S pericolosae Q 26 scribetur Q cogitetur QS 27 heresis S noueris om. v impietate descendere, qui profano ausu disputare non timuit beatam Mariam tantum matrem fuisse hominis, non etiam dei, et ideo pro hoc catholicae per omnem mundum ecclesiae districtione damnatus est. non debet, inquit, suscipi, ut homo mater dei sit. at ubi est illud uel propheticum uel euangelicum: ecce uirgo concipiet et pariet filium et uocabunt nomen eius Emmanuel, quod est interpretatum: nobiscum deus, et item in euangelio: quod nascetur ex sanctum, uocabitur filius dei? ubi etiam illud est, quod suscepta per omnes insulas et ecclesias patrum signat auctoritas contra Nestorium loquens: maledictus, inquit, qui filium dei deum uerum de Maria nonne nuper natum pro nostra salute non confitetur? Secutum est, ut diceres dei et hominis unam esse naturam, hoc modo unam dei esse substantiam. recte dixeras, si de sola trinitate dixisses, ubi una atque eadem est sub trium personarum distinctione natura. ceterum cum ad hominis adsumpti incarnationem uenitur, sicut hominis et dei unam confitemur esse personam, ita duplicem scimus esse substantiam. qui autem unius naturae adserit dominum redemptorem, aut hominem in diuinitate aut deum negauit in corpore, cum redemptio nostra non ex alterutro, sed ex utroque perfecta sit. hoc autem loco unam sine alio erroris periculo nostrae fidei 6] Esai. 7, 14; Matth. 1, 23. 8] Luc. 1, 35. 11] cf. symbol. Chalcedon. apud Schaff, the creeds of Christendom II 63. 1 impietate S (post hanc uocem p. 35 in S alia scriptura prorsus diuersa incipit) discendere S, descendit v prophana S auso Q dispotare S 2 fuise S homines Q 3 catholice S eclesiae S 5 at scripsi, ut S, sed QKruschius vel post illud om. v 6 uirgo onl. Q 7 hemanuhel S inest S 8 iterum v nascitur S 11 nesthorium Q 12 nonne S (e dubium), non v 14 diceris Q et-dei om. Q ullnam S (t erasum) 15 post unam rasura quattuor litterarum in S exstat, in qua fortasse esse exaratum erat dixeris Q 16 trinitatem S trinitate-est om. Q dixissis S una S 17 distrinctione Q homnis S 18 incarnatione QS ::sicut S (s erasum) homines Q 20 nature S deum v 21 diuinitate Q an negabit scribendum ? 23 locS Q, loquor Mommsen unam scripsi, unum QSKruschius errores Q nostrae fidei si dicis dei scripsi, nostre 11 dl S, nostrae sed di Q, nostrae fidei v, nosce si dei Kruschius, nos dicere redemptorem, sed errore unam dici Momnuen (si dicis dei) solius dei nostri esse naturam, ergo in substantia maiestatis suae diuinitas crucifixa est, si unam dei solius naturam dicis, in substantia sua maiestas mortua uel sepulta est. quae omnia deus non in se, sed in natura suscepti hominis excepit. nihil enim deus sensit patientis sensu, sed sensit conpatientis affectu, nihil sensit pro diuersitate substantiae, sed sensit pro unitate personae. ** unitate coniunxit et consequenter adiecit: nos unum eundemque uerum hominem et uerum deum intellegimus, et iterauit: nos uerum hominem et uerum deum nullo modo ambigimus confitendum. accipe etiam in hymno sancti antestitis et confessoris Ambrosii, quem in natali dominico catholica per omnes Italiae et Galliae regiones persultat ecclesia: procede de thalamo tuo, geminae gigans substantiae. Refuge ergo inter haec, sancte frater, alterutrae partis errorem. si tantum dei naturam dixeris, inposuisti deo condicionem passionis et mortis, si uero tantum hominis naturam dixeris, subtraxisti deo gloriam redemptionis, subtraxisti auctori potentiam reparatoris. audi, quomodo sacra eloquia per unam personam explicant utramque substantiam. iuxta diuinam naturam loquitur: ego et pater unum sumus, secundum humanam substantiam confitetur: quia pater maior me est, iuxta 13] Ambros. hymn. IIII (XVI 1411 M.) 21] Ioann. 10, 30. 22] Ioann. 14, 28. 5 cf. ep. in p. 171, 9. 1 dei om. v post nostri p . 36 extr. desinit scriptura illa diuersa in S, p. 37 olim uacua nunc adiurationis cuiusdam formulam continet, p. 38 Fausti epistula continuatur esset natura Kruschius 3 dices Q 4 homines Q 5 sensit] cum add. v pacientes Q cum patientis v 6 affectu ep. III p. 171,10, effectu QS 7 sed sensit] sedsit S personae unitae Q hiatum significaui, qui hoc loco an lin . 5 post excepit rectius statuatur dubito coniuncxit 8 8 uerbum hominem S, uerbum in hominem Q 9 uerum deum et nerum hominem v 10 ambigemus QS adcipe S etiam] ergo Q 11 antestetes et confessores Q antistitis S ambrosi S quae in tali Q 12 catholica ex catholico S 13 procedens Ambrosius gygans Q 15 hec S scSe QS partes S 16 sit S 17 homines Q 18 substraxiste Q redemptiones Q subtraxistae auctorae Q 19 reparatores Q 21 loquetur Q 22 substantiam] naturam v caelestem naturam pronuntiat: omnia, quae pater habet, mea sunt, iuxta terrenae naturae infirmitatem dicit: filius autem hominis non habet, ubi caput reclinet. quasi homo indicabat: tristis est anima mea usque ad mortem, quasi deus contestabatur: potestatem habeo ponendi eam et potestatem habeo iterum sumendi eam. secundum carnis naturam in cruce pendebat, secundum diuinitatis substantiam paradisum et regnum caeleste donabat. Hoc Arriani obscurato corde penitus non uidentes, quia praesumptio et elatio suffundit mentis intuitum, ad deum, quae erant hominis, rettulerunt credentes, quod minor loqueretur diuinitas, ubi sola hominis demonstrabatur infirmitas. nullam ponentes inter caelestia et terrena rationem dum naturas in deo et homine duas recipere nolunt, dei substantiam diuiserunt et, dum ad sola hominis uerba respiciunt, deum, qui gloriae plenitudo est, intellectus lumine perdiderunt. ac sic, qui deum filium hominis credendum denegat, Nestorii impietate maculatur, qui duas substantias in redemptore non credit, Arrii laqueo deceptus inuoluitur. nos uero, mi frater carissime, in Christum dominum ita perfecta et inseparabili distinctione credamus, ut dei et hominis simplicem personam et duplicem nouerimus esse substantiam. sicut anima et corpus hominem facit, ita diuinitas et humanitas unus est Christus. Tu autem, quod gemino errore praeuentus scribendum putasti sub duarum naturarum conuentu suscipi non debere, ut deus pater hominis sit, ut homo mater dei sit, nos unam dei hominisque personam fiducialiter et salubriter adserentes in eo, 1] Ioann. 16,15. 2] Matth. 8, 20; Luc. 9, 58..4] Matth. 26, 38; Marc. 14, 34. 5] Ioann. 10, 18. 1 que S 2 naturae otn. Q 4 anima mea Q 7 in-substantiam om. Q 8 celeste SQ 9 penus SQ 10 presumptio S et elatio om. Q que S 11 homines SIQ 12 homines Q 13 inter addito du S celestia S ratione QS 15 homines Q do Q 16 intellectos Q perdederunt S ac-denegat om. Q 18 redemplltore S 19 deceptos inuoluetur Q . kaifi in christo dno Q 20 deum v inseperabile Q 21 homines Q 24 potasti 81 25 conuentu Q deus v, di QS 26 nos] non Q 27 asserentes S qui erat in principio et qui sub redemptionis nostrae tempore factus est in similitudine carnis peccati, id est in ueritate hominis et similitudine peccatoris, nos, inquam, ita deum patrem hominis sub personae unitate testamur, sicut sub eiusdem unitatis amplexu matrem dei hominem confitemur iuxta symboli auctoritatem, ut alia praetermittam, qua dicimus: credo et in filium dei Iesum Christum, qui conceptus est de spiritu sancto natus ex Maria uirgine. qui si talis error est in domino saluatore unam et simplicem credidisse substantiam, qualis error est duplicem adseruisse personam? nam si in societate carnis adsumptae, quam formam famuli deus induit, duae substantiae non fuerunt, ergo in homine deus non fuit et separata a deo persona hominis fuit, ac sic sub tali sensu uidebis subito quartam nescio unde adcreuisse personam et in hoc intellectum prauitatis consequentia praecipitari, ut iam non trinitatem necesse sit confiteri. Audi potius, quemadmodum beatus Esaias distincto ordine couiunctoque discrimine domini nostri ac redemptoris natiuitatem disponat: paruulus, inquit, natus est nobis, filius datus est nobis. accipe filium dei in extrema parte saeculorum ex innupta matre natura ignorante et fide maritante progenitum, ex uoluntate humiliatum, superueniente in uirginem sancto spiritu hominem deo mirabiliter inpletum et deum in hominem misericorditer commutatum nec exinanisse gloriae magnitudinem, sed per susceptam serui conditionem domini 6] cf. symb. apost. apud Schaff, the creeds of Christ. II45. 19] Esai. 9,6. 1 redemptiones Q 2 similitudinem v 3 homines Q peccatores Q 4 persone S ueritate Q unitates amplexum Q 6 pretermittam S quia v 8 maria S qui si 11, que sint S, quae sint Q,, quin Mommsen 9 saluatore Q credidisse - duplicem om. Q 10 asseruisse QS 11 societate Q adsumpti Q quam scripsi, que S, quae QKruschius dei Kruschius 12 due S substantias Q homine Q 13 separata deo Q homines Q si v tale Q 14 uidebit Q 15 hunc v praecipitaberis v, praecipitare Q 16 trinitatem] quaternitatem add. Q, ut iam quaternitatem coni. Kruschius confitere Q 17 isaias S 18 redemptores Q natiuitate QS 19 inquid S 20 adcipe S 21 ex] ea Q 22 ex uoluntate humiliatum ovi. v uirgiue QS 25 magnitudine Q ostendisse pietatem. paruulus natus est nobis, filius datus est nobis. (nobis) natus est qui sibi erat. datus ergo ex diuinitate, natus ex uirgine, natus, qui sentiret occasum, datus, qui nesciret exordium, natus, qui et matre esset iunior, datus, quo nec pater esset antiquior, natus, qui moreretur, datus, per quem uita renasceretur. illic dominatur, hic humiliatur, sibi regnat et mihi militat. paruulus natus est nobis, filius datus est nobis et factus est principatus super humerum eius. manifestum hominem demonstrat humerus, latentem deum loquitur principatus. agnosce duplicem sub personae unitate substantiam. de nostro est quod adpendit, de suo est quod donauit, de nostro habuit unde caderet, de suo unde consurgeret, de nostro unde teneretur, de suo unde misereretur, de nostro habuit unde pro nobis solueret, de suo unde penitus in nullo debitor appareret, de nostro unde crucifigeretur, de suo unde glorificaretur, de nostro dedit peccati hostiam, de suo indulgentiae tribuit gratiam. de nostro itaque humiliatio, de suo esse probatur ascensio, de nostro obtulit sacrificium, de suo contulit praemium. duarum ergo naturarum capax homo infirmitatibus agnoscitur, deus uirtutibus adprobatur. Piget sermonem tam manifestae rei adsertione producere. scio, quod haec ipsa breuiter strictimque memorata temere committo uel epistulis meis uel sensibus tuis. sed dum te ad interrogationis salubritatem sollicita humilitate submittis, multum mihi de erroris huius remedio polliceris. reuoca, quaeso, ab hoc discrimine pedem tuum, priusquam in profundum inreuocabile elationis torrente rapiaris, et rectum animi sensum, 1 natu omisso est nobis S probante Mommaeno 2 nobis addidi, otn . bi Sprobante Mommseno, ante qui inserunt QKruschius si S, del. Motnmsen 4 datus] a add. Q, et add. v 5 moritur Q 10 agnusce S 11 est om. S apprehendit v 13 de nostro unde-misereretur om. S unde misereretur] miseritur Q 14 soluerit Q 15 paenitus S debetur Q crucifigeritur S 16 debit Q 17 indulgencia et tribuit Q 19 premium S, praemio Q 20 agnuscetur Q 22 pegit QS regi Q assertione S 23 atrictimque Q commemorata v timeri Q conmitto S 24 meis epistulis v interrogaciones Q 25 submittitis S, submittetis Q 26 errores Q 27 inreuocabile S 28 elaciones Q rapiatis S animae Q qui multae lectionis pondus non sustinet nec nouit thesaurum scientiae dispensare, magis laboris occupatione castiga. tempera inmoderatum abstinentiae rigorem, qui etiam menti generat infirmitatem, quem puto inde nasci, unde scribendi praesumptionem. regredere ad uiam regiam, nutricem elationis refuge sollicitudinem. et quia legimus: manducare mei multum non est bonum, magis enim inflat parum fundatum sensum scientia quam aedificat, ita caue nimiam lectionem, ut cordi parum capaci tamquam sumpti inmoderatius uini periculosam moueris ebrietatem. numquam cogitationibus tuis credas, sed magis imitanda legas quam legenda conscribas et in mente tua loquaris ad dominum: in corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi. et si euadere pericula non deforis ingruentia, sed intus concepta desideras, nihil tibi utilius scias, quam ut sub aliquo probatissimo abbate uitam tuam munias ac uoluntates tuas senioris legibus tradas et, ut aduersarii insidias possis superare, te timeas. Scripturulam ipsam retinendam, immo subprimendam putaui, ne ultra in alicuius alterius catholici, qui te minus diligeret, manum et conscientiam ueniret. ex hoc autem poteris agnoscere sana esse intima cordis tui, si adhuc quasi liber me cultorem tuum humiliter et amabiliter commonentem sollicite et libenter audieris. ante interrogationem incauta uidebitur fuisse persuasio, post responsionem inexcusabilis apparebit intentio. quodsi inter haec aliquid mihi, qui austeris magis quam dulcibus sanari animam tuam cupio, credideris inputandum, memento osculis male blandis praeponi uulnera caritatis. 6] Prou. 25, 27. 12] Psalm. 118, 11. 1 multa elaciones Q 2 labores Q 3 mente Q 4 presumptionem S 5 uitam S elationes Q 6 qua Q 8 edificat S nemiam S 9 corde Q uini v, uni QS 10 moueris scripsi, noueris QS ebrietatatem S (tdrgula erasa) cogitacione sub Q 15 aliquo] alio quo S, alio quocumque v abbati Q 16 tuam ex tuas S seniores Q 17 te timeas uix sanum timeas om. v 18 supprimendam S potaui S 19 alterius alicuius v catholicae Q 20 aut S poteris agnuscere (sic!) Sbis 22 sollicitae Q 24 persuatio S intentencio Q 25 haec inter Q 26 sanare Q inpotandum S 27 blandientis v preponi S, praepone Q caritatis] finit add. Q