PRAEFATIO. Duodecim abusiua sunt saeculi. hoc est: sapiens sine operibus, senex sine religione, adulescens sine oboedientia, diues sine eleemosyna, femina sine pudicitia, dominus sine uirtute, christianus contentiosus, pauper superbus, rex iniquus, episcopus neglegens, plebs sine disciplina, populus sine lege. sic suffocatur iustitia: haec sunt duodecim abusina saeculi per quae saeculi rota, si in illo fuerint, decipitur et ad tartari tenebras nullo impediente iustitiae suffragio per iustum Dei iudicium rotatur. SAPIENS SINE OPERIBVS. Primo sine bonis operibus sapiens et praedicator si fuerit, qui quod sermone docet, actibus explere neglegit. auditores enim doctrinae dicta contemnunt, cum praedicatoris opera a praedicationis uerbis discrepare conspiciunt: numquam enim fit efficax praedicantis auctoritas, nisi eam effectu operis cordi adfixerit audientis, praesertim cum et ipse doctor, si in uitiorum amorem delapsus fuerit, alterius doctoris medicamentum suis uulneribus adhibere paruipendat. unde et ipse Dominus in euangelio de doctrina pariter et bono opere discipulos Incipit de duodecim abusiuis saeculi G, Incipit epistula sancti Cypriani martyris V, Incipit libellus sancti Cipriani episcopi de duodecim abusiuis saeculi X . — 7 sic] quibus V haec] enim add. G s. l. m. 2 8 per quae saeculi om. X fuerit V 9 suflragio om. V 11 s. s. operibus bonis G, s. s. bonis operibus X; om. hanc et reliquas inscrip- tiones Vx 12 primo] primus abusionis gradus est si v si om. e 14 dicta facere v 15 fit] fit tam V praedicantisl constituentis v 16 eam] etiam V affectu G1V1X 17 si G 8. l . m. 2; si in om. V amore X dilapsus GX 18 adhiberi V paruipendit Xx 19 de] cum de V , instruere uolens qualem in his cautelam haberent ammonebat dicens: si sal euanuerit, in quo salietur? hoc est, si doctor errauerit, a quo iterum doctore emendabitur? et si lumen quod in te est tenebrae sunt; ipsae tenebrae quantae erunt? si namque oculus a uidendi officio desiuerit, quis a manu aut pede uel reliquo corpore illud ministerium exiget? quapropter doctores cogitent ne ampliori uindictae subiaceant, si plurimorum perditionis occasionem abundantius praestent. nam et Salomon dum multae sapientiae transgressionem incurrit, totius Israeliticae plebis regni dispersionem solo suo merito praestitit. quibus ergo committuntur multa, maiora perdunt, si non recte dispensauerint rectoris sui munera, quae perceperunt. cui enim plus committitur, plus ab eo exigitur. et seruus qui domini sui uoluntatem intellegens non facit, acrioribus et grauioribus flagris uindictae uapulabit. SENEX SINE RELIGIONE. Secundus abusionis gradus est, si sine religione senex esse inueniatur, cui cum membra exterioris hominis ueterescunt, uires animi id est interioris hominis membra incrementa roboris non capiunt. plus enim omnibus religioni operam dare senibus conuenit quos praesentis saeculi florida aetas transacta deserit. sicut namque in lignis ipsa reproba arbor\'conparet quae post flores fructus optimos cultori suo non exhibet, sic et in hominibus ipse reprobus est quem flos iuuentutis deserit et tamen in sui corporis senectute bonorum operum maturos fructus proferre paruipendit. quid enim stolidius fieri potest, si mens \\ 2 Katth. 5, 13. 3 Matth. 6, 23. 12 Lnc. 12, 47. 1 instruere uolens discipulos v admoneret V 2 si] quod si Xv hoc] id X 3 quo] quo enim V I 5 desierit v aut] vel X, uel a v 6 a reliquo v doctores om. X 7 plurimis v perditioni X 8 ipse salomon v 9 solo suo G, solio F, solius sui v 10 meriti. X et maiora X 11 percipenmt N 12 cui...!. 14 uapulabit om . X ab eo plus v 14 artioribus QV flagellis v napulauit G 17 ueterascunt Vv 19 conuenit] conpetit Xv praesentis G is in ras., praesenti X1 20 deseruit Vv sicut] licet GXV; cf. p. 158, 1 21 arbor reproba X 22 ipse] ille V 23 deBeruit v 24 potest fieri V si GIV, si tunc GsX ad perfectionem festinare non contendat, quando totius corporis habitus senectute confectus ad interitum properat? dum oculi caliginant, auris grauiter audit, capilli fluunt, facies in palore mutatur, dentes lassi numero minuuntur, cutis arescit, flatus non suauiter olet, pectus suffocatur, tussis cachinnat, genua trepidant, talos et pedes tumor inflat : homo interior qui non senescit his omnibus adgrauatur. et haec omnia ruituram iam iamque domum corporis cito praenuntiant. quid ergo superest, nisi at, dum huius uitae defectus adpropiat, nihil aliud cogitare quam quomodo futurae aditus prospere conprehendatur quisque senex appetat ? iuuenibus enim incertus huius uitae terminus instat, senibus uero cunctis maturior ex hac luce recessus [breuiter concordat]. cauendae sunt ergo homini duae particulae, quae in illius carne non ueterescunt et totum hominem ad peccandum pertrahunt, cor uidelicet et lingua: quia cor nonas semper cogitationes machinari non desinit, lingua inpigre loquitur quodcumque cor machinari senserit. caueat ergo senilis aetas, ne istae iuuenescentes particulae totam sibi harmoniam decipiant et per res ineptas reliqui corporis grauitatem inludant. unicuique namque considerandum est quid aetate eminenti iam dignum est, ut hoc agat quod nec uitam nec aetatem nec ministerium uile reddat.. ADVLESCENS SINE OBOEDIENTIA. Tertius deinde gradus est adulescens sine oboedientia, quo mundus a recto rationis ordine deprauatur. qualiter namque in senectute 1 totius uidetur corr. ex citius 0 2 caliginant G, caligant XVv 3 aures g. audiunt G2 Χυ pallorem Vx 4 lassi] lapai v 5 cacinnat X, cac.innat G 6 homo] etiam homo v 7 omnia om. X 8 ut om. Y dum om. X adpropiat GX, adpropinquant Vv 9 f. aditus] futura habitatio v conprehendat V 10 enim om. V, autem X 11 maturus X recessus om. X, exitus e breuiter concordat om. G V 13 ueterascent V, ueteraaount v hominem secum ad peccatum v 14 semper nonas V 15 machinare X machinari cor Vv 16 ergo om. X sibi] sui v armoniam GX 17 grauitati X 18 namque] autem X, enim v aetate«et X, aetati et Y eminenti iam scripsi, eminentia GIX, eminenciae V, eminenti G2 υ 19 est] sit e 20 uilem G\' 22 deinde] abusionis Xv aboedigentia 91 ministrari sibi ille sperabit, qui in adulescentia senioribus oboedientiam exhibere contemnit? unde et in prouerbio apud ueteres habetur, quod seruiri nequeat qui prius alicui seruitutem praebere denegat. propter quod et Dominus Iesus in temporibus suae carnis, dum adhuc ad legitimam aetatem doctoris non peruenit, oboedienter ministrationem parentibus suis exhibuit. sicut ergo in senibus sobrietas et morum per fectio requiritur, ita in adulescentibus obsequium et subiectio et oboedientia rite debetur. quapropter et in mandatis legis primum in his quae ad homines pertinent patris et matris honor imperatur, quia quamuis carnalis pater non superuixerit aut indignus fuerit, alicui tamen patri digno et uiuenti paternus honor usque ad dignam aetatem a filiis praebendus esse ostenditur. quattuor etenim modis per scripturas diuinas patres uocantur, hoc est natura gente admonitione aetate. de patre namque naturali Iacob ad Laban loquitur : nisi timor patris mei Isaac adfuisset, tulisses omnia quae mea sunt. gente uero pater dicitur, quando Dominus ad Moysen de rubo loquebatur, ego sum, inquiens, Deus patrum tuorum, Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Iacob. aetate autem pariter et admonitione pater dicitur, cum Moyses in cantico Deuteronomii loquitur: interroga patrem , tuum, et adnuntiabit tibi [maiores tuos, et dicent tibi]. quod si ergo naturalis pater superstes non fuerit aut indignus fuerit, admonenti tamen aut seniori ab adulescentibus oboedientia praebenda erit. quomodo enim honoratus in senectute 14 Gen. 81, 42, 17 Ex. 3, 6. 20 Deut. 32, 7. 1 ministrari sibi (sibi om. GlV) ille (illi V) GY, obsequi sibi ille X, aliis ministerium v aperat G sed at in ras., imperabit v se senioribus Xv oboedientem Vx 8 seruire V, dominari v denegat] nequeat V 4 dum om. X 5 p**uenit X, pernenerat Vx 6 suis om. X exhibuit] praestitit v 7 ita] ita etiam v 8 et in] in V 13 admonitione] adoptione X e aetate v 14 naturali.. V, natnraliter GX; fort . naturali per 16 de rnbo ad moysen v 18 pariter et monitione X, pater dicitur et adm. V, ******* et ammonitione G eed am 8. l. m. 2, et adm. pariter v 20 adnnntianit G1 X1 maiores t. e. d. tibi om. G XV 21 quod om. V, unde X ergo om. X pater om. X 22 ab aduliscentibus GV, adulescenti X, adolescentis v 23 enim om. V, ergo v.. apparebit, qui disciplinae laborem in adulescentia non sustinuerit? quodcumque etenim homo laborauerit, hoc et metet. omnia namque disciplina in praesenti non uidetur esse gaudii sedmaeroris: postea autem fructum pacatissimum exercitatio per eam reddit iustitiae. sicut ergo fructus non inuenitur in arbore in qua pampinus aut flos prius non apparuerit, sic et in senectute honorem legitimum consequi non poterit qui in adulescentia disciplinae alicuius exercitationibus non laborauerit. disciplina igitur absque oboedientia qualiter fieri potest? adulescens ergo sine oboedientia adulescens sine disciplina est: quoniam et ipsa oboedientia quae omnium disciplinarum mater est magna exercitatione indiget, ut sui normam studii Christo Domino exhibeat qui oboediens patri usque ad mortem crucis ignominiam libenter sustinuit. DIVES SINE ELEEMOSVNA. Quartus abusionis gradus est diues sine eleemosyna, qui superflua usus sui quae custodienda in posterum recondit indigentibus et nihil habentibus non distribuit: per quod efficitur, ut dum in terra quaesita diligenti cura custodit, caelestis patriae perennem thesaurum amittat. ad quem thesaurum Dominus Iesus adulescentem diuitem qui eum de perfectione interrogauerat ita respondens inuitauit: si si perfectus esse, uade uende omnia quae habes et da pauperibus, et ueni sequere me, et habebis thesaurum caelo. quem thesaurum nullus umquam. hominum habere potest, nisi qui pauperibus solacia praestat aut per semet ipsum pauper est. non 2 Hebr. 12, 11. 20 Matth. 19, 21. . 2 et G 8. I. m. 3 - 3 esse om . X 4 autem] uero v eurcitatis X 5 reddet Vx ergo om. X, enim V 6 et om. X 7 asseqm v 8 eiercitatione a 10 oboedientia aduliscens (igitar add- Y) s. disciplina OY, disciplina a. s. oboedientia Xx 11 est G 8. I. m. 2 ut] etenim X, quae v 12 a christo X, in christo v exhibeat] suscipit X, sumpsit v 16 usus sui om . X quaeque G\'X recondens X 17 dum] cum X 19 amittit X*, ammittat G qui illum F, illum qui G 20 incitauit Y 21 uade et V υ . 22 et sequere Y 23 hominum nmquam V 24 se ipsum v ergo dormiat in thesauris tuis, quod pauperi prodesse potest. nam dines quae congregauerit, his frui solus nequaquam poterit [quia unius hominis natura multis rebus non succurrit]. quid ergo stultius est quam propter unius hominis uictum et uestitum totam regni caelestis perennem iocunditatem perdere et aeternos inferni cruciatus absque consolationis praestolatione subire ? quod ergo aliquando per necessitatem amittendum est pro aeterna remuneratione sponte distribuendum est. omnia enim quae uidentur temporalia sunt: quae autem non uidentur aeterna. quamdiu namque temporales sumus temporalibus temporalia deseruiunt et cum hinc transierimus, aeternis aeterna solacia praestabuntur. idcirco diligere non debemus ea quae non semper habebimus, praesertim cum expertem rationis auarum diuitem thesauri sui et agri et omnia quae habet ostendant, qui toto cordis intuitu illa diligit quae se numquam diligunt. si enim aurum et argentum agros et uestimenta cibos et metalla et bruta animalia quis dilexerit, haec omnia uicem sibi amoris rependere non posse ipsa rerum natura ostendit. quid a ratione longius est quam diligere quod te redamare non ualet, et neglegere illum qui tuae dictioni cum dilectione omnia praebet? propter hoc igitur non diligi mundus sed diligi proximus a Deo praecipitur, quia proximus uicem sui amoris potest rependere, quod mundus 8 I Cor. 4, 18. 1 pauperes Xx prodesse potest] podest reficere X, dormire non sinit v nam d. qui congregat V, d. namque quae congregauerit X, d. namque estsi multa congregauerit v 2 quia... succurrit om. QX 3 stultitius G ti 8. I . 5 perennem ioc. p. G\'X, perdere p. iuc. v, perdere iocunditatem G1V absque ulla G2X 6 ergo] igitur v 7 est G s. I . m. 2 remuneratione] retributione X 8 enim om. X 9 autem om. v aeterna sunt XVv 12 non debemns diligere 11 habemus V 14 ostendunt X qui] quia v qui toto...!. 16 omnia om. V, add. in marg. 0 m . 2 illa diligat XI, illas res amat v 16 numquam se Xx et agros Xx 16 et ciboB Xx 17 aibi] se G1V, exp. G m. 2 — rependere G, praebere F ipsa r. n. ostendit om. V, add. G m . 2 quid enim QV, quid ergo b .18 longius est a ratione V diligere) unare V quod] qui X redamare scripsi, redimere X, amare GV υ 19 diactione G (c eras. et e in i corr . m. 2), dilectioni Vx 20 igitur] ergo V sed] et QV minime posse non dubitatur. sic etenim inimicum esse diligendum Dominus imperat, ut illa dilectio amicum illum ex inimico efficiat. quisque ergo dines cupidus si uult aeternas habere diuitias, distribuendo egenis perdat interim non mansuras. si enim quod diligit non uendit, nemo emere poterit quod cupit. auari namque ideo in iudicio a rectissimo iudice nuncupantur maledicti, quia qui praeteribant eorum habitacula non dicebant: benedictio Domini super uos, benediximus uobis in nomine Domini. infelices ergo sunt auari diuites qui propter res transitorias in aeternam damnationem dilabuntur, et e contrario beati sunt misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur. felix est misericors, dum in hac uirtute non substantiam sed affectum Deus requirit.