Multo quidem non modico tempore anxii fuimus et aestaantes non 
 in saecularibus sed in sanctis et diuinis scripturis quaerentes inuenire, 
 quisnam esset primus dies noui mensis, in quo mense praeceptum 
 est Iudaeis in Aegypto pro XIIII luna immolare Pascha. adnuit 
 itaque sanctissimus qui id uidit, et inuenimus. inuenimus autem 
 per ipsius omnipotentis Dei patris immensam bonitatem et iustitiam 
 et Christi filii eius Domini et Dei nostri incomparabili misericordia, 
 qui propter peccata nostra obaudiens suo patri exposuit animam 
 suam: cum qua resurgens a mortuis die tertia pollicitus est discentibus 
 suis uitam aeternam et dedit pignus spiritus sancti gratiam 
 credentibus in passione et resurrectione sua. in quo spiritus ipse 
 Dominus uolentibus id est totis fidei uiribus quaerentibus semis suis 
 reuelat alta mysteria et manifestat obscura sacramenta. ac propterea 
 credentes et pro certo scientes quia nihil denegat Deus, sed unicuique 
 uolenti et desideranti praestat sicuti et uult, commisimus nos 
 in rem tam laboriosam: in qua re non derelicti sed potius ab ipso 
 Deo inspirati uolumus amantibus et adpetentibus studia diuina

 Caecilii Cypriani de pascha compotus inchoat b, Incipit expositio 
 bissexti c. (litteris D G W coniecturas Usserii Galei WaUisii designaui) 
 . — 2 multae c, multi G non modico om . c G anxii 
 fuimus et W, an. XII et b, annorum c, antiquorum G 4 esset b, 
 sit c v 5 iudaeis om. b a quarta decima luna immolari b 
 6 sanctissimus W, sanctus sum c, sanctus b id uidit W, diuidet 
 c, uidit b et inuenimus om . c inueniemus autem c 8 filiij 
 felicius c inoomparabilem misericordiam c v 9 obediens c v 
 10 discentibus b, discipulis c v 11 pignus om. c 12 sp. c, 
 spiritus b 14 alta om. c manifesta b ac] haec (potius 
 hac?) c et sic aiiquoties pro ac 16 commisimus b, cumsimus c, 
 consensimus G 17 derelictis b 18 insperati c, inspirati et 
 illuminati b -adpetentibus b, apparentibus c, approbantibus G 
 
 
 ostendere numquam posse Christianos a uia ueritatis errare et tamquam 
 ignorantes quae sit dies Paschae post Iudaeos caecos et hebetes 
 ambulare, cumque a Deo nos euidenter incipiamus, non tantum primum 
 diem, quo in Aegypto agnus occisus est ostendere, sed et praeterea 
 futuri temporis dies Paschae Iudaeorum et Christianorum 
 demonstrare. incipiamus itaque, dilectissimi fratres, ab Exodi lectione: 
 in qua lectione recognoscimus ipsum Deum et Dominum ad 
 Moysen et Aaron fratrem eius in terra Aegypti dixisse: mensis 
 hic initium mensium primus erit uobis in mensibus 
 anni. fare ad omnem synagogam filiorum Israel dicens: 
 decimo die mensis huius accipiant sibi singuli 
 per domos tribuum ouem per domum: et si exigui 
 erunt in domo ut non sint sufficientes ad ouem, adsumet 
 secum uicinum proximum suum: per numerum 
 animarum singuli quod sufficiet sibi computabunt 
 in ouem. immaculatum perfectum masculum anniculum 
 erit uobis. ab agnis et ab haedis accipietis. et 
 erit uobis obseruatum usque ad quartum decimum 
 diem mensis huius, et occidet eum omnis uulgus synagogae 
 filiorum Israel ad uesperam: et accipient de 
 sanguine, et ponent super duos postes et super liminaria 
 in domibus, in quibus eum edent in ipsis: et 
 edent carnes istas nocte assatas igni., azyma cum 
 amaritudine edent. non edetis de eis crudam neque

 8 Ex. 12, 2-11. 

 2 quae] quod b post] posuit b 3 cumque a deo nos O, 
 cum quando nos bc, onus U non tantum] notandum c 4 quo 
 in] in quo in c v, quo b et praeterea b, praeteriti et cv 6 incipiam 
 b ergo itaque c dilectissimi om. c ezodo delectione 
 b 7 cognoscimus c ipsum dominum nostrum b 8 in t.] 
 hi terram b 10 fare b, facere c, loquere G israhol b ubique 
 11 decima c 12 per domus c 13 in domum c 14 uicinum 
 et c 15 animarum suarum cv -computet c 16 in quem 
 ouem. b anniculum perfectum masculum cv 17 erit nobis 
 om. v et ab b, ab cv 19 occident W omne cv 
 20 accipiant c 21 liminaria b, limen cv 22 domus c eum 
 edent] comeditis c 24 amaritudine b, pigridis cv crudum-coctum-assatum 
 cv 
 
 
 coctam aqua, nisi assatam, caput cum pedibus et interaneis, 
 nihil derelinquetis ex eis in mane, et os 
 non confringetis ab eo: quae autem derelicta fuerint 
 de eo usque in mane, igni cremabuntur [ex intestinis 
 eius uorabitis post suam occisionem]. sic autem comedetis 
 eum: lumbi uestri praecincti et caligae uestrae 
 in pedibus uestris et bacula uestra in manibus uestris, 
 et edetis eum festinanter: Pascha est enim 
 Domini. 
 Praecepit igitur Deus per Moysen uniuersae synagogae filiorum 
 Israel in mense nouo, qui est initium mensium primus in mensibus 
 anni, in quo habitu ederent Pascha quarta decima luna, ad hoc utique 
 ut et suam diuinitatem credentibus nobis in Christo manifestaret 
 et illorum latrocinium iam tunc ab initio saeculi demonstraret, et 
 qui in Aegypto ad uesperam id est in nouissima saeculi tempora 
 praecincti et calceati aduersus agnum Dei immaculatum prima die 
 azymorum ad uesperam cum gladiis et fustibus exierunt, et uniuersa 
 quae ab omnibus prophetis praedicta fuerant in eum commiserunt. 
 et ideo qui iam non secundum imaginem sicut illi, sed secundum 
 ueritatem in commemorationem passionis filii Dei Pascha celebramus, 
 nihil aliud inprimis nisi mensem nouum quia sit et unde 
 incipiat et ubi finiat totis? uiribus fidei nostrae diligenter requirere 
 debemus. et tunc inueniemus, nec ante nec post XIIII lunam inuentam 
 posse ab ipsis Iudaeis Pascha obseruari. 
 Quod ipsum quidem euidenter incipiet nobis ostendere sancta et 
 diuina Geneseos scriptura dicens: in principio fecit Deus 
 caelum et terram. terra autem erat inuisibilis et incomposita, 
 et tenebrae erant super abyssum, et

 6 Gen. 1, 2—5. 

 3 relicta cv 4 in om. c igne c ex ... occisionem 
 om. b 7 et bacula n. i. m. uestris om. c 8 eum b, illud cv 
 .12 adhuc c 13 ut om . c 14 illorum b, eorum cv et qui 
 i. a. a. uesperam om. c 15 tempora om. c 16 aduersum c 
 dei agnum cx 17 uniuersa om. c 18 prophetis dei cv 
 praedicata b 19 qui] quia c illis et b, prius c 20 paseionis 
 om. c 21 quis W, quae c, qui b 23 quarta decima luna inuenta 
 b 24 obseruare c 25 incipiat cv. 
 
 
 spiritus Dei superferebatur super aquas. et dixit Deus: 
 fiat lux. et facta est lux. et uidit Deus lucem quia 
 bona est. et diuisit Deus inter lucem et inter tenebras. 
 et uocauit Deus lucem diem et tenebras uocauit 
 noctem. et facta est uespera et factum est mane dies 
 unus. referendo igitur et insinuando nobis sancta scriptura ipsum 
 Dominum diuisisse inter lucem et tenebras, id est inter diem et noctem 
 euidenter ostendit hunc esse primum diem et sequentem eius 
 noctem, inter quos omnium artifex aequaliter hoc est irreprehensibiliter 
 diuisit. 
 
 Qui nunc comprehenditur esse VIII kl. April., a quo die computantes 
 aliqui ex nobis qui priores uoluerunt hunc mensem nouum 
 ostendero et ipso XIIII luna inuenta dies Paschae secundum Iudaeos 
 demonstrare, dixerunt eundem mensem ab id. Martii incipere et in 
 diem id. April. consummare, et sic impegerunt. ac propterea ipsos 
 dies XXX quamuis recte diuiserint in XI et XVIIII, undecim scilicet 
 in communi anno retrorsum computantes et ad idus Martii peruenientes, 
 decem et nouem in priorem illum annum quo embolismus incurrit 
 immittentes et usque ad idus April. deuenientes: in hoc 
 errauerunt, ut dixi, cum uere primum diem noui mensis comprehendere 
 non potuerunt. quae res sic modo uere ostensa demonstrabitur, 
 cum in ipso pinace a nobis composito nullus annus fallere « 
 inuenietur. 
 Volentes igitur hunc mensem uero ostendere, unde incipiat et ubi 
 finiat, reuertamur ad Genesim, quae retulit nobis ipsum Dominum 
 diuisisse inter primum diem et primam noctem. unde recognoscimus 
 et inter secundum et inter tertium diem et noctem neminem alium.

 1 aquam c 3 et inter] et c 4 alterum uocauit om. c 
 5 factum est uespere e 6 referendum c igitur om. c 7 inter 
 tenebras b 8 oetendimus b sequente eius nocte c 9 omnium] 
 nocte inter quos omnium die inserit c 11 qui nunc b, in 
 hunc c, ia nunc G VIII] XI c putantes c 12 prioris c 
 13 et... demonstrare om. c 14 dixerunt enim c idus b, VIII 
 id. c in die non. april. c 15 et sic impegenmt om. c 
 ac] hac c 16 XXIX c, XXX gen. b quamuis... I. 25 
 ubi finiat om . c in XI et X et IX b scilicet in W, sciunt 
 et in b 25 deum diuidisse c 27, primum et om. c alterum inter 
 om. c 
 
 
 nisi ipsum Dominum diuisisse, et sic a quarto die hoc officium soli et 
 lunae iniunxisse. ipsa sunt enim duo luminaria maiora, de quibus 
 Dominus dixit: fiant luminaria in firmamento caeli 
 ita ut luceant super terram, et diuidant inter diem 
 et noctem, et sint in signis in temporibus et in diebus 
 et in annis, et sint in splendore in solidamento 
 caeli, ita ut luceant super terram. et sic est factum. 
 et fecit Deus duo luminaria maiora, luminare maius 
 initium diei et luminare minus initium noctis etc. 
 haec sunt autem duo luminaria, quae non tantum hoc officium acceperunt, 
 ut diuidant inter diem et noctem, sed et ut sint in signis 
 et in temporibus et in diebus et in annis.\'