Deos non esse, quos colit uulgus, hinc notum est. reges olim fuerunt, qu ob regalem memoriam coli apud suos postmodum etiam in morte coeperant. inde illis instituta templa, inde ad defunctorum uultus per imaginem detinendos expressa simulacra et immolabant hostias et dies festos dando honore celebrabant. inde posteris facta sunt sacra, quae primis fuerant adsumpta solacia. et uideamus, an sit et haec apud singulos ueritas. Melicertes et Leucothea praecipitantur in maria et fiunt postmodum maris numina, Castores alternis moriuntur ut uiuant, Aesculapius ut in deum surgat, fulminatur, Hercules ut raciPTT (DfCIPIT DB EO B) QVOD IDOLA. DII NON SINT (SVKT P) CLMPB; addunt LMPBfJ: quod idola dii non sint et quod unus deus (deus unus Pv) sit et quod (quod per Christum salus v) credentibus (in credentibus PB) datam (datus P, data v) sit, quae uerba titulo uulgato DE IDOLORVM VANI- TATE uel quem nos inseripsimus, adnectere solent editores; titulum quem restituimus esse genuinum confirmat Hieronymus ep. 84 ad Magnum: Cyprianus\' quod idola dii non sint\' qua breuitate, qua historiarum omnium\' Bcientia, quorum uerborum et sensuum splendore perstrinxit 3 fuerint M aput L, ita fere semper 4 coeperint 01 . 5 uultus] uulgas C 6 et (ante immol.) LMPB V, nam et Cr, quibus et Pamelius dando] indicendo uel tanto coni. Vonck lect. lat. p. 72 (Trai. 1745), tanto e 2. codd. recepit Bowth (Scriptorum eccles. opusc. praecipua quaedam, Oxonii 1858) honore CLMPV, bonorem B, honores Wower celebrant Ml 7 adsumta solatia sacra quae primis (corr. m. 2 in primitus) fuerant C 8 uidemus Ml sit et LP, sit B, stet CMr 9 mericertes C (es corr. 2 m. in a), melicerthes B et] certe sed et B leucothea] leuata C mariP posteaB 10 nomina CxMl castores PLMBV = F 22, 7, Castor et Pollui Cr 11 escolapius C, ae aescolapius L, aesculaphius B surgant C, resurgat Gronouius haerculis L hominem ut B 2* hominem exuat, Oetaeis ignibus concrematur. Apollo Admeto pecus pauit, Laomedonti muros Neptunus instituit nec mercedem operis infelix instructor accepit. antrum Iouis in Creta uisitur et sepulcrum eius ostenditur, et ab eo Saturnum fugatum manifestum est: inde Latium de latebra eius nomen accepit. hic literas inprimere, hic signare nummos in Italia primus instituit : inde aerarium Saturni uocitatur. et rusticitatis hic cultor fuit: inde ferens falcem pingitur. hunc fugatum hospitio Ianus exceperat, de cuius nomine Ianiculum dictum est et mensis Ianuarius institutus est. ipse bifrons exprimitur, quod in medio constitutus annum incipientem pariter et recedentem sectari uideatur. Mauri uero manifeste reges colunt nec ullo uelamento hoc nomen obtexunt. Inde per gentes et prouincias singulas uaria deorum religio mutatur, dum non unus ab omnibus Deus colitur, sed propria cuique maiorum suorum cultura seruatur. hoc ita esse Alexander magnus insigni uolumine ad matrem suam scripsit, metu suae potestatis proditum sibi de diis hominibus a sacerdote secretum, quod maiorum et regum memoria seruata sit. inde colendi et 1 exsuat 01 P oetaeis F 22, 7, oetae LP, et-neis C, om. MB concrema.tur C admeti LMP, admoto C, acmeto B pecora C 2 pa- scit M = F 23, 5 laomedontis C neptunos Ll M1 instituit neptunus B sui operis C 3 infelix om. B instructor] structor Mv = F 23, 5 in om. C uisitur L = F 21, 8, uisitor C1, uisitator C1, uidetur P, dicitur M, mittitur B sepulchrum BO\', sepulchro ut 01 4 ab C (h eras.) Saturno 01 fugatum esse Cv 5 latium ex latius L m. 2 hic om. B 6 et signare Gronouitts numminos B italiam OJ LM unde Oxon . 7 uocitatur] uocantur OJ, uocatur C\'v cultor « primus Orauius 8 ferens falcem LMP, inferens falcem B, falcem ferens C1, cum falce ferens Cr, falcem ferens senex Pcmdius hinc 01 hospicio C, om. B exceperant L, excepit M 9 ianuculum C 10 quod] fortasse quo 11 accipientem Ml et] ac LB rece.dentem C sectari LMlPB, spectare CМ2v (Ianus uero frontes duas gestat, quasi et auer- SUB incedat F 22, 5) 12 manifesto C reges suos V 14 relegio M 15 mutatur] putatur coni. Vonck t c. p. 73 non unus] eunus B deus ab hominibus C 16 cuiquam B malorum L esse om. Baluzius 17 magnus macedo V, quocum facit codicis scriptura apud F 21, 3 ecribsit CLMPB—F, scribit v metu] iiiti B 18 sibi] suae B de diis C = F 21, 3, deis Ml, diis LPB, de his M*, de piis r, de iis 11 decretum. Quod B 19 et om. M reg»um C seruatis (sit om.) B indo] in se B colendi et om. B sacrificandi ritus inoleuit. si autem aliquando dii nati sunt, cur non hodieque nascuntur? nisi forte Iuppiter senuit aut partus in Iunone defecit? Cur uero deos putas pro Romanis posse, quos uideas nihil pro suis aduersus eorum arma ualuisse? Romanorum enim uernaculos deos nouimus. est Romulus perierante Proculo deus factus, et Picus et Tiberinus et Pilumnus et Consus, quem deum fraudis uelut consiliorum deum coli Romulus uoluit, postquam in raptum Sabinarum perfidia prouenit. deam quoque Cloacinam Tatius inuenit et coluit , Pauorem Hostilius adque Pallorem. mox a nescio quo Febris dedicata et Acca et Flora meretrices. hi dii Romani. ceterum Mars Thracius et Iuppiter Creticus et Iuno uel Argiua uel Samia uel Poena et Diana Taurica et deum mater Idaea et Aegyptia portenta, non numina: quae utique si quid 1 saerificandi] seruandi V inoleuit PBL2, oleuit Ll, inoleuerit CMf) autem om. C aut dii C 2 nascantur 01 nisi LPB=F21,11, si C . nisi si Mv aut] et B = F 3 deficit CL 4 putas] putat esse B posse quos] qfi sps se C quos saepius uideas Gronouius nihil] nisi r pro suis CM*B = F25, 7, prorsusLP, pro suositf1 5 ualuisse ex uallus Lm.2, nolnisse C enim] autem C Romanorum enim....1.11 meretrices uneis inclusit BigaUius 6 potf ftomulus comma ponitVonck l. c . pelierante C, peiierante M sed ii ex corr., peierante LP, imperante B 7 liberinus B, tibenus P, uberinus C conssus M, consul BC 8 deum om. B 9 perfidia om. B peruenit V clocianam P T. Tatius V adinuenit C, et inuenit F 25, 8 10 et om. B pauore C hostilium L pallore C Hostilius atque Pallorem om. B a om. C a nescio corr. in neecio a M m. 2 11 febris ex feris M m. 2 dedncata C et] est C accia C* post meretrices inserunt Yv, in mar- gine M add. m. rec.: In tantum (interdum Baluzius) uero deorum uocabula apud Romanos finguntur, ut sit apud illos et Yiduus deus, qui anima corpus uiduet, qui (quique Vonck coni.) quasi feralis et funebris intra muros non habetur, sed foris conlocatur et nihilominus (is uel deus add. Vonck), quia (em. Pamelius, quam M) eztorris factus, damnatur potius Somana religione quam colitur (colatur M). Est et (et om. M) Scansus ab ascensibus dictus (dictus om. Gronoitius) et Forculus a foribus et a liminibus Limentinns et Cardea a cardinibus et ab orbitatibus Orbona (suborbana M); cf. Terlull. ad nationes II c. 15; hoc additamentum uncis inclusit Bigaltitu, sustulit Baluzius hii CLMB romanis LP, romana C1 12 thraucusikf, trachius C iupiter LM 13 uel (ante Samia) om. B samia] samara C et] uel B (ante diana) dm. CLMB, deorum P matri C\' 14 idea B, om. C et] de C egyptia i C bed B add. m. 2 nomina CW; cf. 1l25, 9: Mars Thracius uel Juppiter Creticus uel Juno nunc potestatis habuissent, sua ac suorum regna seruassent. plane sunt apud Romanos et uicti penates, quos Aeneas profugus aduexit: est et Venus calua, multo hic turpius calua, quam apud Homerum uulnerata. Regna autem non merito accidunt, sed sorte uariantur. ceterum imperium ante tenuerunt Syri et Persae: et Graecos et Aegyptios regnasse cognouimus. ita uicibus potestatum Romanis quoque ut et ceteris imperandi tempus obuenit. ceterum si ad originem redeas, erubescas. populus de sceleratis et nocentibus congregatur et asylo constituto facit numerum inpunitas criminum: nunc ut rex ipse principatum habeat ad crimina, fit Romulus parricida, adque ut matrimonium faciat, rem concordiae per discordias auspicatur. rapiunt, ferociunt, fallunt ad copiam ciuitatis augendam: nuptiae sunt illis rupta hospitii foedera et cum soceris bella crudelia. est et gradus . summus in Romanis honoribus consulatus. sic consulatum coepisse uidemus Argiua, nunc Samia, nunc Poena, uel (nunc P) Diana Tanrica uel Mater Idaea uel Aegyptia illa non numina, sed portenta fuerunt 1 plane] plena C plane sunt om . P1, add. P* 2 **uincti M paenates PM quos ex quo C m. 2 aduexit] atque B 3. est om. V calua om. C multo h. t. calua om. B . 4 uulnerati B 5 accedunt C 6 Syri LP, Syrii Mx, Tyri B, (sed in margine 2. m. corr.: syri), et assyrii CM2Vv et persae (perses C) CLMlPB, et Medi et Persae v, et medi et tyrii et persas (persae M) VMl; cfr. F 25,12: diu regna tenuerunt Assyrii, Medi, Persae, Graeci etiam et Aegyptii 7 cognoscimus C uicibus] ciuibus L, ut cibus C potestatum r, potestatem LMPB, potestate C, potestatum uariantibus Baiuzius 8 et om. C imperandi] inpstandiB aduenit 0 9 erubescas in C expunctum, si erubescas B, erubescis P de om. L innocentibus P 10 constitutos LP numerr M inpugnitas P 11 nunc] tunc Manutius fit] sit M romolus Cy, romulos Ml 12 parricide 01 faciat LMX PB, faciant CVM2 13 discordias ex discordie Cm.2 auspicatur LPBM1, auspicantur VM}, suspicantur C fallunt. Ad P 14 hospitiis LPB federa LM v 15 cum L 8. l. m. 2 soceris OLM = F, sociis PB, sed in margine B1: aliter Boceris super crudelia posuit M1 ciuilia (cfr. F 25, 2-3: ut ipse Romulus imperator et rector populum suum facinore praecelleret, parricidium fecit — mox alienas uirgines-Tapuit, uiolauit, inlusitet cum earum parentibus, id est cum soceris suis bellum miscuit) et om. V Romanis om. V 16 consolatus M, conlatus C consolatum L , consolatus M uidemus. Regum B at regnum: filios interficit Brutus, ut crescat de suffragio sceleris commendatio dignitatis. non ergo de religionibus sanctis nec de auspiciis aut auguriis Romana regna creuerunt, sed acceptum tempus certo fine custodiunt. ceterum et Regulus auspicia seruauit et captus est, et Mancinus religionem tenuit et sub iugum missus est: pullos edaces habuit Paulus et apud Cannas tamen caesus est, Gaius Caesar, ne ante brumam in Africam nauigia transmitteret, auguriis et auspiciis retinentibus spreuit: eo facilius et nauigauit et uicit.