Desiderasti, Fortunate carissime, ut quoniam pressurarum. et persecutionum pondus incumbit et in fine adque in consummatione mundi antichristi tempus infestum adpropinquare iam coepit, ad praeparandas et corroborandas fratrum mentes de diuinis scripturis hortamenta conponerem quibus milites Christi ad spiritale et caeleste certamen animarem. obtemperandum fuit desiderio tuo tam necessario, ut quantum sufficit mediocritas nostra auxilio diuinae inspirationis instructa quasi arma ac munimenta quaedam pugnaturis fratribus de praeceptis dominicis promerentur. parum est enim quod Dei plebem classico nostrae uocis erigimus, nisi credentium fidem et dicatam Deo deuotamque uirtutem diuina lectione firmemus. Quid autem potius aut maiae curae nostrae ac sollicitudini congruit quam commissum nobis diuinitus populum et exercitum in castris caelestibus constitutum aduersus diaboli tela et iacula exhortationibus adsiduis praeparare? neque enim idoneus potest esse miles ad bellum qui non exercitatus in campo prius fuerit, aut qui agonisticam coronam quaerit adipisci in stadio coronabitur, nisi usum et peritiam uirium ante meditetur. aduersarius uetus est et hostis antiquus cum quo proelium gerimus. sex milia annorum iam paene conplentur, ex quo hominem diabolus inpugnat. omnia genera temptandi et artes adque insidias INCIPIT AD FORTVNATVM (DE EXHORTATIONE MARTYRVM add. B, AMEFF add. R) WRMB, AD FORTYNATVM DE EXHORTATIONE MARTYRH V 2 desiderasti f. char. nobis ut quo R 8. I. m. ree. pressure B (persecutionum et pressurarum v) 3 consummationemJi 4 iam] nunc v 6 componere RB 7 coeleste et spiiitale v animarum R 9 instructa] inistincta R monumentaitf 15 quam] utB, quam\'ut v 17 praeparemus Wv 18 prius in campo v 21 anticus R proelium] bellum B cottidie geriiuus M* 22 poene W deiciendi usu ipso uetustatis edidicit. si inparatum inuenerit Christi militem, si rudem, si non sollicito ac toto corde uigilantem, circumuenit nescium, fallit incautum, decipit inperitum. si uero quis dominica praecepta custodiens et fortiter Christo adhaerens contra eum steterit, uincatur necesse est, quia Christus quem confitemur inuictus est. Ac ne in longum sermonem meum extenderem, frater carissime, et audientem uel legentem stili latioris copia fatigarem, conpendium feci, ut propositis titulis quos quis et nosse debeat et tenere capitula dominica subnecterem et id quod proposueram diuinae lectionis auctoritate solidarem, ut non tam tractatum meum uidear tibi misisse quam materiam tractantibus praebuisse. quae res in usum singulis proficit utilitate maiore. nam si confectam et paratam iam uestem darem, uestis esset mea qua alius uteretur et forsitan non pro habitudine staturae et corporis res alteri facta minus congruens haberetur: nunc uero de agno per quem redempti ac uiuificati sumus lanam ipsam et purpuram misi, quam cum acceperis tunicam tibi pro uoluntate conficies et plus ut in domestica tua adque in propria ueste laetaberis et ceteris quoque, ut conficere et ipsi pro arbitrio suo possint, quod misimus exhibebis, ut uetere illa nuditate contecta perferant omnes indumenta Christi caelestis gratiae sanctificatione uestiti. Nec non et illud consilium, frater carissime, utile et salubre prospexi in exhortatione tam necessaria quae martyras faciat amputandas esse uerborum nostrorum moras et tardidates adque ambages sermonis humani subtrahendas, ponenda illa sola quae Deus loquitur, quibus seruos suos ad martyrium Christus hortatur. praecepta ipsa diuina uelut arma pugnantibus suggerenda sunt. illa sint militaris tubae hortamenta, illa pugnantibus 1 christi milite B, militem christi v 2 si non] nisi non R sollicito WMSJBV, sollicitum v 4 christi uestigiis v 5 uincatur] hostis add. 3P, uindicatur W\' quia ex qua22 6 confitetur Bv 7 fre kml R 11 tractum R 14 darem] misissem V qua] quam R 15 primum et om. R res] cf. p. 13, 2 16 alteris B 18 uoluntatem R conficiens B 19 ut W 8. I. m. 2 laetaueris W 21 missimus W saepius ut ueteri ex et uetere M m. 2 praeferant fort.; cf. indicem 22 caelesti W 23 et otn. R frs kmi R 24 in] ut R tam] iam B martyrcs r 26 sola illa t . 27 christi R 28 ipsa M s. I. m. 2 29 sunt] sint Mt classica. inde aures erigantur, inde instruantur mentes, inde et animi et corporis uires ad omnem passionis tolerantiam roborentur. nos tantum qui Domino permittente primum baptisma credentibus dedimus ad aliud quoque singulos praeparemus insinuantes et docentes hoc esse baptisma in gratia maius, in potestate sublimius, in honore pretiosius, baptisma in quo angeli baptizant, baptisma in quo Deus et Christus eius exultant, baptisma post quod nemo iam peccat, baptisma quod fidei nostrae incrementa consummat, baptisma quod nos de mundo recedentes statim Deo copulat. in aquae baptismo accipiuntur peccatorum remissa, in sanguinis corona uirtutum. amplectenda res est et optanda et omnibus postulationum nostrarum precibus expetenda, ut qui serui Dei fuimus simus et amici. In exhortandis itaque ac parandis fratribus nostris et uirtutis ac fidei firmitate ad praeconium dominicae confessionis adque ad proelium persecutionis et passionis armandis primo in loco dicendum est: I. Idola deos non esse quae homo sibi faciat — neque enim quae fiunt factore suo et fabricatore maiora sunt, aut protegere et seruare quemquam possunt quae ipsa de templis suis pereunt, nisi ab homine seruentur — sed nec elementa colenda esse quae homini secundum dispositionem et praeceptum Dei seruiunt. II. Destructis idolis et elementorum ratione monstrata ostendendum Deum solum colendum esse. \' III. Tunc addendum quae comminatio Dei sit aduersus eos qui idolis sacrificant. 1 bistruantur mente. B 4 insinuantes] instruentes V 7 dns B 8 iam nemo M 10 aquae] quae R accipitur MRv t11 sanguinis] baptismo add. M* et Baluzius est om. MBB 12 expectenda BB 13 fuimus WMBBV, sumus v 14 parandis WMIBBV, praeparandis 3Pv uirtntis] ueritatis M, sed 8. l. m. 2: unitatis 15 firmitatem M ad preconium ex preconio M m. 2 ad proelium ex proelio M m. 2 16 secutionis B et om. M passionis M 8. 1. m. 2 in om. B 18 facit v 19 quae] que M 8. 1. m. 2 fabricatorem B 20 et] aut v 22 esse] esse uice deorum B et Oxon . 23 dei et praeceptum deseruiunt B 24 rationem B 26 addendum esse M 27 sacrificans R IIII. Praeterea docendum non facile ignoscere Deum idololatris. V. Et quod sic idololatriae indignetur Deus, ut praeceperit etiam eos interfici qui sacrificare et seruire idolis suaserint. VI. Subiungendum post haec quod redempti et uiuificati Christi sanguine nihil Christo praeponere debeamus, quia nec ille quicquam nobis praeposuerit et ille propter nos mala bonis praetulerit, paupertatem diuitiis, seruitutem dominationi, mortem inmortalitati, nos contra in passionibus nostris paupertati saeculari paradisi diuitias et delicias praeferamus, dominatum et regnum aeternum temporariae seruituti, immortalitatem morti, Deum et Christum diabolo et antichristo. VII. Insinuandum quoque ne erepti de faucibus diaboli et laqueis saeculi liberati, si in angustiis et pressuris esse coeperint, regredi denuo ad saeculum uelint et perdant quod euaserint. VIII. Insistendum potius esse et perseuerandum in fide et uirtute et caelestis ac spiritalis gratiae consummatione, ut ad palmam et coronam possit perueniri. VIIII. Ad hoc enim pressuras et persecutiones fieri ut probemur. X. Nec timendas esse iniurias et poenas persecutionum, quia maior est Dominus ad protegendum quam diabolus ad inpugnandum. XI. Ac ne expauescat quis et conturbetur ad pressuras et persecutiones quas patimur in isto mundo, probandum \'ante praedictum esse quod nos mundus odio habiturus esset et quod persecutiones aduersum nos excitaret, ut 1 idolatriaeB, idolatria Jd 3 quod sic] quos R idolatriae WMRB 5 suasserint W 6 subiungendum etiam V et] ac v 8 nobis quic- quam Billie B 10 dominationis B inmortalitatis Ml, inraortali B nos] non B 11 nostris W s. I. m. 2 dilicias et diuitias W 12 praeponamus V 14 antichristum B 16 de laqueis RMc si] siti2 17 ad s. denuo M 19 in] et in B 20 et W s. I. m. 2 spiritaliter R con- summationem R 22 enirn om. M probemurj prohilftnur M 24 quia) qua R\' 27 ad persccutiones W 29 quod R s. I . excitaret ut] excitaretur R ex hoc ipso quod haec fiant manifesta sit fides diuinae pollicitationis in mercedibus et praemiis postmodum secuturis, nec nouum quid accidat christians, quando ab initio mundi boni laborauerint et oppressi adque occisi sint iusti ab iniustis. XII. In nouissima parte ponendum quae spes et quae merces maneat iustos et martyras post conflictationes huius temporis et passiones. XIII. Et quod plus accepturi simus in passionis remuneratione quam quod hic sustinemus in ipsa passione. QVOD IDOLA DII NON SINT ET QVOD NEC ELEMENTA VICE DEORVM COLENDA SINT. In psalmo CXXXIIII: idola gentium argentum et aurum, opus manuum hominum. os habent et non locuntur, oculos habent et non uident, aures habent et non audiunt: neque enim est spiritus in ore eorum. 13 Ps. 134,15 sq. 1 haec W s. l. m. 2 diuina J2 2 pollicitationibusR securis Rx 4 boni om. W 5 iusti om. Wv 6 ponendum est v quae (ante merces) om. RB 7 iustis M martyres Bv, martyTibus Jf 9 XIII om. Bo sumus RB 10 ipsa om. R 11 deidola R elementa mundi M 12 sint] ostenditur add. v, habes Costerius 13 CXXXIIII] CXXXIII WB, CXIII v; cf. Ps. 113,12 14 opus WMRBV, opera v manu Ml loquentur M 16 audient M, audiunt nares habent et non odorabunt manus habent et non palpabunt non clamabunt in gutture suo neque in ore eorum B eorum] ipsorum a m. 21 similes sint illis omnes qui faciunt ea. item in Sapientia Salomonis: omnia idola nationum aestimauerunt deos, quibus neque oculorum uisus est ad uidendum neque nares ad percipiendum spiritum neque aures ad audiendum nec digiti in manibus ad tractandum, sed et pedes eorum pigri ad ambulandum. homo enim fecit illos et qui spiritum mutuatus est is finxit illos. nemo autem sibi similem homo poterit deum fingere: cum sit enim mortalis, mortuum fingit manibus iniquis. melior est autem ipse his quos colit, quoniam ipse quidem uixit, illi numquam. item in Exodo: non facies tibi idolum nec cuiusquam similitudinem. item aput Salomonem [de elementis]: neque opera adtendentes agnouerunt quis esset artifex, sed aut ignem aut spiritum aut citatum aerem aut gyrum stellarum aut nimiam aquam aut solem aut lunam deos putauerunt: quorum si propter speciem hoc aestimauerunt, sciant quanto his Dominus sit speciosior: aut si uirtutes et opera eorum mirati sunt, intellegant ab ipsis quoniam qui haec constituit fortia fortior est illis. QVOD DEVS SOLVS COLENDVS SIT. Sicut scriptum est: Dominum Deum tuum adorabis et illi soli seruies. item in Deuteronomio: non erunt tibi dii alii absque me. item illic: uidetc, uidete quoniam ego sum, et non est Deus praeter me. ego 2 Sap. 15,15 sq. 12 Ex. 20, 4. 13 Sap. 13,1 sq. 23 Dent. 6,13. 24 Ex. 20, 3. 25 Dent. 32, 39. 1 sint illis WBV, illis sint R, illis fiant Mv omnes W, hi jr, om. RBv 3 nec W osculorum Rl uisos V, usus WMRBv 4 spiritum j spem R, om. B 5 neque v 7 is om. v 9 finget M 10 ipse om. B his] iis v 11 illi autem v 13 item] iterato R de elementi. om. MR 15 sed et R 16 aut 1.] et lunam W; cf. test. III59 17 deos] rectores orbis terrae deos Cypr. I. c . 18 his] iis v dni sit R, sit dnš B 19 et] aut M minati R 20 ipeis] his R 22 solus M s. I . m. 2 23 est] in deuteronomio add. v 24 illi] ipsi MR item om. M deuteronomio] exodo v 25 item illic dns M, item in deuteronomill Oxon . quia Rv 26 alius deus R interimam) occidam M interimam et uiuere faciam, percutiam et ego sanabo, et non est qui eripiat de manibus meis. item in Apocalypsi: et uidi alium angelum uolantem medio caelo, habentem euangelium aeternum, ut adnuntiaret super terram per omnes nationes et tribus et linguas et populos, dicentem uoce magna: metuite potius Deum et date illi claritatem, quoniam uenit hora iudicii eius, et adorate eum qui fecit caelum et terram et mare et omnia quae in eis sunt. sic et Dominus in euangelio commemorationem facit primi et secundi praecepti dicens: audi Israel, Dominus Deus tuus Dominus unus est, et: diliges Dominum Deum tuum de toto corde tuo et de tota anima tua et de tota uirtute tua. hoc primum et secundum simile huic: diliges proximum tuum tamquam te. in his duobus praeceptis tota lex pendet et prophetae. et iterum: haec est autem uita aeterna ut cognoscant te solum et uerum Deum et quem misisti Iesum Christum. QVAE COMMINATIO DEI SIT ADVERSVS EOS QVI IDOLIS SACRIFICANT. In Exodo: sacrificans diis eradicabitur, nisi Domino soli. item in Deuteronomio: sacrificauerunt daemoniis et non Deo. item aput Esaiam: adorauerunt eos quos fecerunt digiti eorum, et curuatus est homo et humiliatus est uir, et non laxabo illis. et iterum: illis fudistis libamina et illis inposuistis sacrificia. super haec non indignabor? dicit 3 Apoc. 14, 6 sq. 11 Marc. 12,29. 12 Mattli. 22,37 sq. 17 Io. 17, 3. 22 Ex. 22,19. 23 Dent. 32, 17. 24 Es. 2, 8. 27 Es. 57,6. 3 in medio WlMv 5 per WMRBV, ot super v 6 et populos Ws. I. m.2 magnA et uitae potius R 7 dum M, dru R 9 et (ante mare) om. B 11 deus unus Bv 12 dcum om. Wv 13 de] ex R 15 tuum] tibi W te ipsum B 20 idola W 22 in] legitur in v diis M 8. 1. trio 2 23 item om. M demonis W\' 24 esaian R saepius ut hieremian 27 iterum dicit M 28 haec add. m. 2 in W, haec ergo v 21* Dominus. item aput Hieremiam: nolite ambulare post deos alienos ut seruiatis eis, et ne adoraueritis eos et ne incitetis me in operibus manuum uestrarum ad disperdendos uos. item in Apocalypsi: si quis adorat bestiam et imaginem eius et accipit notam in fronte sua et in manu, bibet et ipse de uino irae Deimixto in poculo irae eius et punietur igne et sulphure sub oculis sanctorum angelorum et sub oculis agni. et fumus de tormentis eorum in saecula saeculorum ascendet: nec habebunt requiem die et nocte quicumque adorant bestiam et imaginem eius. NON FACILE IGNOSCERE DEVM IDOLOLATRIS. Moyses in Exodo pro populo rogat nec impetrat: precor, ait, Domine, deliquit populus hic delictum grande, fecerunt sibi deos aureos et argenteos. et nunc si dimittis eis delictum, dimitte: sin autem, dele me de libro quem scripsisti. et dixit Dominus ad Moysen: si qui deliquit ante me, deleam eum de libro meo. item cum Hieremias pro populo deprecaretur, Dominus ad eum loquitur dicens: et tu noli orare pro populo hoc et noli postulare pro ipsis in prece et oratione, quia non exaudiam in tempore quo inuocabunt me, in tempore adflictionis suae. Ezechiel quoque hanc eandem denuntiat indignationem Dei eis qui in Deum delinquunt, et fuit, inquit, uerbum Domini ad me dicens: fili ho. minis, terra quaecumque peccauerit mihi ut delinquat delictum, extendam manum meam super eam 1 Hier. 25, 6. 4 Apoc. 14, 9 sq. 13 Ex. 32, 31 sq. 20 Hier. 11, 14. 24 Ez. 14, 12-14. 16. 1 item] et M 2 eos om. W 3 manum R 4 disperdendum M, disperdos W 5 nota R 6 et in] aut in v uino] manu M -10 ascendit R ascendet in saecula s. B et] ac RBv 11 adorat R et M s. l. m. 2 12 deum ignoscere R idolatris MB, idololatriis WR 13 moysen R imperat R 14 grande om. V 15 et argenteos om. WBv; cf. test. 11 16 eis] illis WBv sin] sine B 18 quis Bv deliquerit M me om. W 22 in] eos in 3P, item in W in quo W inuocauerunt R 24 eis] his v in] ad B dclinquont M et om. B 25 filii R 26 quicumque R 27 ectendam Wl, et extendam B et obteram ątabilimentum panis et inmittam in eam famem et auferam de ea hominem et pecora. et si fuerint tres uiri hi in medio eius Noe et Danihel et Iob, non liberabunt filios neque filias, ipsi soli salui erunt. item in Regnorum. I.: si delinquendo uir peccet aduersus uirum, orabunt pro eo Dominum: si autem in Deum peccet homo, quis orabit pro eo?