Saepe mihi dubiam traxit sententia mentem, curarent superi terras an nullus inesset rector et incerto fluerent mortalia casu. nam cum dispositi quaesissem foedera mundi praescriptosque mari fines annisque meatus et lucis noctisque vices: tunc omnia rebar consilio firmata dei, qui lege moveri sidera, qui fruges diverso tempore nasci, qui variam Phoeben alieno iusserit igni compleri Solemque suo, porrexerit undis litora, tellurem medio libraverit axe. sed cum res hominum tanta caligine volvi adspicerem laetosque diu florere nocentes vexarique pios, rursus labefacta cadebat relligio causaeque viam non sponte sequebar alterius, vacuo quae currere semina motu adfirmat magnumque novas per inane figuras fortuna non arte regi, quae numina sensu ambiguo vel nulla putat vel nescia nostri. abstulit hunc tandem Rufini poena tumultum absolvitque deos. iam non ad culmina rerum iniustos crevisse queror; tolluntur in altum, ut lapsu graviore ruant. vos pandite vati, Pierides, quo tanta lues eruperit ortu. Invidiae quondam stimulis incanduit atrox Allecto, placidas late cum cerneret urbes. protinus infernas ad limina taetra sorores concilium deforme vocat. glomerantur in unum innumerae pestes Erebi, quascumque sinistro Nox genuit fetu: nutrix Discordia belli, imperiosa Fames, leto vicina Senectus impatiensque sui Morbus Livorque secundis anxius et scisso maerens velamine Luctus et Timor et caeco praeceps Audacia vultu et Luxus populator opum, quem semper adhaerens infelix humili gressu comitatur Egestas, foedaque Avaritiae complexae pectora matris insomnes longo veniunt examine Curae. complentur vario ferrata sedilia coetu torvaque collectis stipatur curia monstris. Allecto stetit in mediis vulgusque tacere iussit et obstantes in tergum reppulit angues perque umeros errare dedit. tum corde sub imo inclusam rabidis patefecit vocibus iram: “Sicine tranquillo produci saecula cursu, sic fortunatas patiemur vivere gentes? quae nova corrupit nostros dementia mores? quo rabies innata perit? quid inania prosunt verbera? quid facibus nequiquam cingimur atris? heu nimis ignavae, quas Iuppiter arcet Olympo, Theodosius terris. en aurea nascitur aetas, en proles antiqua redit. Concordia, Virtus cumque Fide Pietas alta cervice vagantur insignemque canunt nostra de plebe triumphum. pro dolor! ipsa mihi liquidas delapsa per auras Iustitia insultat vitiisque a stirpe recisis elicit oppressas tenebroso carcere leges. at nos indecores longo torpebimus aevo omnibus eiectae regnis! agnoscite tandem quid Furias deceat; consuetas sumite vires conventuque nefas tanto decernite dignum. iam cupio Stygiis invadere nubibus astra, iam flatu violare diem, laxare profundo frena mari, fluvios ruptis inmittere ripis et rerum vexare fidem.” Sic fata cruentum mugiit et totos serpentum erexit hiatus noxiaque effudit concusso crine venena. anceps motus erat vulgi. pars maxima bellum indicit superis, pars Ditis iura veretur, dissensuque alitur rumor: ceu murmurat alti impacata quies pelagi, cum flamine fracto durat adhuc saevitque tumor dubiumque per aestum lassa recedentis fluitant vestigia venti. Improba mox surgit tristi de sede Megaera, quam penes insani fremitus animique profanus error et undantes spumis furialibus irae: non nisi quaesitum cognata caede cruorem inlicitumve bibit, patrius quem fuderit ensis, quem dederint fratres; haec terruit Herculis ora et defensores terrarum polluit arcus, haec Athamanteae direxit spicula dextrae, haec Agamemnonios inter bacchata penates alternis lusit iugulis; hac auspice taedae Oedipoden matri, natae iunxere Thyesten. quae tunc horrisonis effatur tali a dictis: “Signa quidem, sociae, divos attollere contra nec fas est nec posse reor; sed laedere mundum si libet et populis commune intendere letum. est mihi prodigium cunctis inmanius hydris, tigride mobilius feta, violentius Austris acribus, Euripi fulvis incertius undis Rufinus, quem prima meo de matre cadentem suscepi gremio. parvus reptavit in isto saepe sinu teneroque per ardua colla volutus ubera quaesivit fletu linguisque trisulcis mollia lambentes finxerunt membra cerastae; meque etiam tradente dolos artesque nocendi edidicit: simulare fidem sensusque minaces protegere et blando fraudem praetexere risu, plenus saevitiae lucrique cupidine fervens. non Tartesiacis illum satiaret harenis tempestas pretiosa Tagi, non stagna rubentis aurea Pactoli; totumque exhauserit Hermum, ardebit maiore siti. quam fallere mentes doctus et unanimos odiis turbare sodales! talem progenies hominum si prisca tulisset, Perithoum fugeret Theseus, offensus Orestem desereret Pylades, odisset Castora Pollux, ipsa quidem fateor vinci rapidoque magistram praevenit ingenio; nec plus sermone morabor: solus habet scelerum quidquid possedimus omnes. hunc ego, si vestrae res est accommoda turbae, regalem ad summi producam principis aulam. sit licet ipse Numa gravior, sit denique Minos, cedet et insidiis nostri flectetur alumni.” Orantem sequitur clamor cunctaeque profanas porrexere manus inventaque tristia laudant. ilia ubi caeruleo vestes conexuit angue nodavitque adamante comas, Phlegethonta sonorum poscit et ambusto flagrantis ab aggere ripae ingentem piceo succendit gurgite pinum pigraque veloces per Tartara concutit alas. Est locus extremum pandit qua Gallia litus Oceani praetentus aquis, ubi fertur Ulixes sanguine libato populum movisse silentem. illic umbrarum tenui stridore volantum flebilis auditur questus; simulacra coloni pallida defunctasque vident migrare figuras. hinc dea prosiluit Phoebique egressa serenos infecit radios ululatuque aethera rupit terrifico: sentit ferale Britannia murmur et Senonum quatit arva fragor revolutaque Tethys substitit et Rhenus proiecta torpuit urna. tunc in canitiem mutatis sponte colubris longaevum mentita senem rugisque seueras persulcata genas et ficto languida passu invadit muros Elusae, notissima dudum tecta petens, oculisque diu liventibus haesit peiorem mirata virum, tum talia fatur: “Otia te, Rufine, iuvant frustraque iuventae consumis florem patriis inglorius arvis? heu nescis quid fata tibi, quid sidera debent, quid Fortuna parat: toto dominabere mundo, si parere velis! artus ne sperne seniles! namque mihi magicae vires aevique futuri praescius ardor inest; novi quo Thessala cantu eripiat lunare iubar, quid signa sagacis Aegypti valeant, qua gens Chaldaea vocatis imperet arte deis, nec me latuere fluentes arboribus suci funestarumque potestas herbarum, quidquid letali gramine pollens Caucasus et Scythicae vernant in crimina1 rupes, quas legit Medea ferox et callida Circe, saepius horrendos manes sacrisque litavi nocturnis Hecaten et condita funera traxi carminibus victura meis, multosque canendo, quamvis Parcarum restarent fila, peremi. ire vagas quercus et fulmen stare coegi versaque non prono curvavi flumina lapsu in fontes reditura suos. ne vana locutum me fortasse putes, mutatos cerne penates.” dixerat, et niveae (mirum!) coepere columnae ditari subitoque trabes lucere metallo. Inlecebris capitur nimiumque elatus avaro pascitur aspectu. sic rex ad prima tumebat Maeonius, pulchro cum verteret omnia tactu; sed postquam riguisse dapes fulvamque revinctos in glaciem vidit latices, tum munus acerbum sensit et inviso votum damnavit in auro. ergo animi victus " sequimur quocumque vocabis, seu tu vir seu numen " ait, patriaque relicta Eoas Furiae iussu tendebat ad arces instabilesque olim Symplegadas et freta remis inclita Thessalicis, celsa qua Bosphorus urbe splendet et Odrysiis Asiam discriminat oris. Ut longum permensus iter ductusque maligno stamine fatorum claram subrepsit in aulam, ilicet ambitio nasci, discedere rectum, venum cuncta dari; profert arcana, clientes fallit et ambitos a principe vendit honores. ingeminat crimen, commoti pectoris ignem nutrit et exiguum stimulando vulnus acerbat. ac velut innumeros amnes accedere Nereus nescit et undantem quamvis hinc hauriat Histrum, hinc bibat aestivum septeno gurgite Nilum, par semper similisque manet: sic fluctibus auri expleri calor ille nequit. cuicumque monile contextum gemmis aut praedia culta fuissent, Rufino populandus erat, dominoque parabat exitium fecundus ager; metuenda colonis fertilitas; laribus pellit, detrudit avitis finibus; aut aufert vivis aut occupat heres congestae cumulantur opes orbisque ruinas accipit una domus: populi servire coacti plenaque private succumbunt oppida regno. Quo, vesane, ruis? teneas utrumque licebit Oceanum, laxet rutilos tibi Lydia fontes, iungatur solium Croesi Cyrique tiara: numquam dives eris, numquam satiabere quaestu. semper inops quicumque cupit. contentus honesto Fabricius parvo spernebat munera regum sudabatque gravi consul Serranus aratro et casa pugnaces Curios angusta tegebat. haec mihi paupertas opulentior, haec mihi tecta culminibus maiora tuis. ibi quaerit inanes luxuries nocitura cibos; hic donat inemptas terra dapes. rapiunt Tyrios ibi vellera sucos et picturatae saturantur murice vestes; hic radiant flores et prati viva voluptas ingenio variata suo. fulgentibus illic surgunt strata toris; hic mollis panditur herba sollicitum curis non abruptura soporem. turba salutantum latas ibi perstrepit aedes; hic avium cantus, labentis murmura rivi. vivitur exiguo melius; natura beatis omnibus esse dedit, si quis cognoverit uti. haec si nota forent, frueremur simplice cultu, classica non gemerent, non stridula fraxinus iret, nec ventus quateret puppes nec machina muros. Crescebat scelerata sitis praedaeque recentis incestus flagrabat amor, nullusque petendi cogendive pudor: crebris periuria nectit blanditiis; sociat perituro foedere dextras. si semel e tantis poscenti quisque negasset, effera praetumido quatiebat corda furore. quae sic Gaetuli iaculo percussa leaena aut Hyrcana premens raptorem belua partus aut serpens calcata furit? iurata deorum maiestas teritur; nusquam reverentia mensae. non coniunx, non ipse simul, non pignora caesa sufficiunt odiis; non extinxisse propinquos, non notos egisse sat est; exscindere cives funditus et nomen gentis delere laborat. nec celeri perimit leto; crudelibus ante suppliciis fruitur; cruciatus, vincla, tenebras dilato mucrone parat. pro saevior ense parcendi rabies concessaque vita dolori! mors adeone parum est? causis fallacibus instat, arguit attonitos se iudice. cetera segnis, ad facinus velox, penitus regione remotas impiger ire vias: non illum Sirius ardens brumave Riphaeo stridens Aquilone retardat. effera torquebant avidae praecordia curae, effugeret ne quis gladios neu perderet ullum Augusto miserante nefas. non flectitur annis, non aetate labat: iuvenum rorantia colla ante patrum vultus stricta cecidere securi; ibat grandaevus nato moriente superstes post trabeas exul. quis prodere tanta relatu funera, quis caedes possit deflere nefandas? quid tale inmanes umquam gessisse feruntur vel Sinis Isthmiaca pinu vel rupe profunda Sciron vel Phalaris tauro vel carcere Sulla? o mites Diomedis equi! Busiridis arae clementes! iam Cinna pius, iam Spartace segnis Rufino collatus eris! Deiecerat omnes occultis odiis terror tacitique sepultos suspirant gemitus indignarique verentur. at non magnanimi virtus Stilichonis eodem fracta metu; solus medio sed turbine rerum contra letiferos rictus contraque rapacem movit tela feram, volucris non praepete cursu vectus equi, non Pegaseis adiutus habenis. hic cunctis optata quies, hic sola pericli turris erat clipeusque trucem porrectus in hostem, hic profugis sedes adversaque signa furori, servandis hic castra bonis. Hucusque minatus haerebat retroque fuga cedebat inerti: haud secus hiberno tumidus cum vertice torrens saxa rotat volvitque nemus pontesque revellit, frangitur obiectu scopuli quaerensque meatum spumat et inlisa montem circumtonat unda. Qua dignum te laude feram, qui paene ruenti lapsuroque tuos umeros obieceris orbi? te nobis trepidae sidus ceu dulce carinae ostendere dei, geminis quae lassa procellis tunditur et victo trahitur iam caeca magistro. Inachius Rubro perhibetur in aequore Perseus Neptuni domuisse pecus, sed tutior alis: te non penna vehit; rigida cum Gorgone Perseus: tu non vipereo defensus crine Medusae; illum vilis amor suspensae virginis egit: te Romana salus. taceat superata vetustas, Herculeos conferre tuis iam desinat actus. una Cleonaeum pascebat silva leonem; Arcadiae saltum vastabat dentibus unum saevus aper, tuque o compressa matre rebellans non ultra Libyae fines, Antaee, nocebas, solaque fulmineo resonabat Creta iuvenco Lernaeamque virens obsederat hydra paludem. hoc monstrum non una palus, non una tremebat insula, sed Latia quidquid dicione subactum vivit, et a primis Ganges horrebat Hiberis. hoc neque Geryon triplex nec turbidus Orci ianitor aequabit nec si concurrat in unum vis hydrae Scyllaeque fames et flamma Chimaerae. Certamen sublime diu, sed moribus impar virtutum scelerumque fuit. iugulare minatur: tu prohibes; ditem spoliat: tu reddis egenti; eruit: instauras; accendit proelia: vincis. ac velut infecto morbus crudescere caelo incipiens primos pecudum depascitur artus, mox populos urbesque rapit ventisque perustis corruptos Stygiam pestem desudat in amnes: sic avidus praedo iam non per singula saevit. sed sceptris inferre minas omnique perempto milite Romanas ardet prosternere vires, iamque Getas Histrumque movet Scythiamque receptat auxilio traditque suas hostilibus armis relliquias. mixtis descendit Sarmata Dacis et qui cornipedes in pocula vulnerat audax Massagetes caesamque bibens Maeotin Alanus membraque qui ferro gaudet pinxisse Gelonus, Rufino collecta manus. vetat ille domari innectitque moras et congrua tempora differt. nam tua cum Geticas stravisset dextra catervas, ulta ducis socii letum, parsque una maneret debilior facilisque capi, tunc impius ille proditor imperii coniuratusque Getarum distulit instantes eluso principe pugnas Hunorum laturus opem, quos adfore bello norat et invisis mox se coniungere castris. Est genus extremos Scythiae vergentis in ortus trans gelidum Tanain, quo non famosius ullum Arctos alit. turpes habitus obscaenaque visu corpora; mens duro numquam cessura labori; praeda cibus, vitanda Ceres frontemque secari ludus et occisos pulchrum iurare parentes. nec plus nubigenas duplex natura biformes cognatis aptavlt equis; acerrima nullo ordine mobilitas insperatique recursus. Quos tamen impavidus contra spumantis ad Hebri tendis aquas, sic ante tubas aciemque precatus: “Mavors, nubifero seu tu procumbis in Haemo seu te cana gelu Rhodope seu remige Medo sollicitatus Athos seu caligantia nigris ilicibus Pangaea tenent, accingere mecum et Thracas defende tuos si laetior adsit gloria, vestita spoliis donabere quercu.” Audiit ilia pater scopulisque nivalibus Haemi surgit et hortatur celeres clamore ministros: “fer galeam, Bellona, mihi nexusque rotarum tende, Pavor. frenet rapidos Formido iugales. festinas urgete manus. meus ecce paratur ad bellum Stilicho, qui me de more tropaeis ditat et hostiles suspendit in arbore cristas, communes semper litui, communia nobis signa canunt iunctoque sequor tentoria eurru.” sic fatus campo insiluit lateque fugatas hinc Stilicho turmas, illinc Gradivus agebat et clipeis et mole pares; stat cassis utrique sidereis hirsuta iubis loricaque cursu aestuat et largo saturatur vulnere cornus. Acrior interea voto multisque Megaera luxuriata malis maestam deprendit in area Iustitiam diroque prior sic ore lacessit: “en tibi prisca quies renovataque saecula rursus, ut rebare, vigent? en nostra potentia cessit nec locus est usquam Furiis? huc lumina flecte. adspice barbaricis iaceant quot moenia flammis, quas mihi Rufinus strages quantumque cruoris praebeat et quantis epulentur caedibus hydri. linque homines sortemque meam, pete sidera; notis Autumni te redde plagis, qua vergit in Austrum Signifer; aestivo sedes vicina Leoni iam pridem gelidaeque vacant confinia Librae, atque utinam per magna sequi convexa liceret! ” Diva refert: “non ulterius bacchabere demens. iam poenas tuus iste dabit, iam debitus ultor inminet, et, terras qui nunc ipsumque fatigat aethera, non vili moriens condetur harena. iamque aderit laeto promissus Honorius aevo nec forti genitore minor nec fratre corusco, qui subiget Medos, qui cuspide proteret Indos. sub iuga venturi reges; calcabitur asper Phasis equo pontemque pati cogetur Araxes, tuque simul gravibus ferri religata catenis expellere die debellatasque draconum tonsa comas imo barathri claudere recessu. tum tellus communis erit, tum limite nullo discernetur ager; nec vomere sulcus adunco findetur: subitis messor gaudebit aristis. rorabunt querceta favis; stagnantia passim vina fluent oleique lacus; nec murice tinctis velleribus quaeretur honos, sed sponte rubebunt attonito pastore greges pontumque per omnem ridebunt virides gemmis nascentibus algae.”