Contra illi, quibus placet numquam mentiendum, multo 
 fortius agunt, utentes primo auctoritate diuina, quoniam in 
 ipso Decalogo scriptum est: falsum testimonium ne 
 dicas, quo genere complectitur omne mendacium; quisquis 
 enim aliquid enuntiat, testimonium perhibet animo suo. sed 
 ne quis contendat non omne mendacium falsum testimonium 
 esse appellandum, quid dicturus est ad id, quod scriptum est: 
 os quod mentitur occidit animam? quod ne quis arbitretur 
 exceptis aliquibus mentientibus posse intellegi, alio 
 loco legat: perdes omnes, qui loquuntur mendacium.

 1 cf. Ex. 1, 19..20 19 Ex. 20, 16 24 Sap. I, 11 26 Ps. 5, 7 

 1 egyptias 7 egiptias 9 2 haebrei MS hebrei py 3 approbante? 7 
 6 reprahensione M 7 laude dignam E addunt-non] annunciantes 
 ut non SF annuntiant ut non L 8 set M 10 es] est MC 12 te 
 non respondente possit ECbd aut exp. E om. y 14 ualetudini MRbd 
 15 urguere SC 16 mentiantur F 17 illis R numquam on. ? 
 sic mentiendum Me., 19 decalago o1 non SEF 21 annuotiat 
 (prim . n 8. l.) 8 22 contendat] concedat SF omnS B 24 occidet 
 RIC\'f 26 locuntur MREfotp 
 
 
 unde ore suo ipse dominus, sit, inquit, in ore uestro: 
 est est, non non; quod autem amplius est, a malo 
 est. hinc et apostolus, cum exuendum ueterem hominem 
 praeciperet, quo nomine omnia peccata intelleguntur, consequenter 
 ait in primis ponens: quapropter deponentes 
 mendacium loquimini ueritatem. 
 Nec illis, quae de ueteribus libris mendaciorum exempla 
 prolata sunt, terreri se dicunt: ubi quidquid gestum est, 
 figurate accipi potest, quamuis reuera contigerit; quidquid 
 autem figurate fit aut dicitur, non est mendacium. omnis 
 enim enuntatio ad id, quod enuntiat, referenda est. omne 
 autem figurate aut factum aut dictum hoc enuntiat, quod 
 significat eis, quibus intellegendum prolatum est. unde credendum 
 est illos homines, qui propheticis temporibus digni 
 auctoritate fuisse commemorantur, omnia, quae scripta sunt 
 de illis, prophetice gessisse atque dixisse; nec minus prophetice 
 eis accidisse, quaecumque sic acciderunt, ut eodem prophetico 
 spiritu memoriae litterisque mandanda iudicarentur. de obstetricibus 
 autem, quia non eas possunt dicere prophetico spiritu 
 significandi futuri ueri gratia aliud pro alio renuntiasse Pharaoni, 
 etiamsi aliquid ipsis nescientibus quod per eas actum 
 est significauit, pro gradu suo dicunt adprobatas et remuneratas 
 a deo. qui enim nocendi causa mentiri solet, si iam consulendi 
 causa mentiatur, multum profecit. sed aliud est, quod

 1 Matth. 5, 37 5 Eph. 4, 25 

 1 sit] ait sit (m. al. add.) S in ore uestro sit F inquid Cy 
 autem El inquit E1 om. SF in ore uestro] sermo uester i in ore 
 ŞŲQ uestro p 2 alt . est om. R 3 et om. E* exsuendum M 4 peccata-ait 
 suppleta in ima pag . <p 7 qui F 8 quicquid Ms.,cp 
 9 quicquid Sift( 10 omnes M 13 unde et F 15 commorantur M 
 16 prophetisse y egisae E1^ gessisse-propbetice om. i1 prophetisse 
 fi 17 nt epdem (a. Q acr . a) danda iudicarentur memoria litterisque 
 mandanda iudicarentur ? 18 memoriae-spiritu in mg. m. 1 
 add. ji 20 pharahoni (h alt. m. 1 8. I.) S 22 est om . β 24 mentitor 
 Mo proficit MEF(*$prof»cit (una litt. euan.) R 
 
 
 per se ipsum laudabile proponitur, aliud, quod in deterioris 
 conparatione praeponitur. aliter enim gratulamur, cum sanus 
 est homo, aliter, cum melius habet aegrotus. nam in scripturis 
 ipsis iustificata etiam Sodoma dicitur in conparatione scelerum 
 populi Israhel. et ad hanc regulam dirigunt omnia mendacia, 
 quae proferuntur de ueteribus libris nec reprehensa inueniuntur 
 uel reprehendi non possunt, ut aut indole proficientium et 
 spe adprobentur aut significationis alicuius causa non sint 
 omnino mendacia. 
 Et ideo de libris noui testamenti exceptis figuratis significationibus 
 domini, si uitam moresque sanctorum et facta ac 
 dicta consideres, nihil tale proferri potest, quod ad imitationem 
 prouocet mentiendi. simulatio enim Petri et Barnabae non 
 solum commemorata, uerum etiam reprehensa atque correcta 
 est. non enim, ut nonnulli putant, ex eadem simulatione etiam 
 Paulus \'apostolus aut Timotheum circumcidit aut ipse quaedam 
 ritu iudaeico sacramenta celebrauit, sed ex illa libertate 
 sententiae suae, qua praedicauit nec gentibus prodesse circumcisionem 
 nec iudaeis obesse. unde nec illos astringendos ad 
 consuetudinem iudaeorum nec illos a paterna deterrendos censuit. 
 unde illa uerba eius sunt: circumcisus quis uocatus 
 est? non adducat [praeputium]. in praeputio quis 
 uocatus est? non circumcidatur. circumcisio 
 nihil est, et praeputium nihil est sed obseruatio 
 mandatorum dei. unusquisque in qua uocatione 
 uocatus est, in ea permaneat. quomodo enim potest 
 adduci praeputium quod praecisum est? sed \'non

 3 cf. Ez. 16, 52 13 cf. Gal. 2, 12. 13 15 cf. Epist. 75 Aug. 
 n. 9-11 21 I Cor. 7, 18-20 

 1 ponitur F 4 dicitur sodoma F in] ex El 7 proficiendum MR 
 proficientes SF proficientis Let] met S aut β 12 nil g potest 
 proferri y 13 enim] nanque in ras. E namque bd 14 reprehensa 
 est atque correcta SEFfi 17 iudaico SEFLfaybd 18 sententiae] 
 scientiae F 19 iudeis R adstringendos R 22 addnrat P preputium 
 S om. M1, quod uocab. inclusi 25 quo M 27 precisum S 
 precissum 3 
 
 
 adducat\' dixit \'non ita uiuat\', quasi praeputium adduxerit, 
 id est, quasi in eam partem, quam nudauit, rursus tegmen 
 carnis adtraxerit et quasi iudaeus esse destiterit, sicut alibi 
 dicit: circumcisio tua praeputium facta est. et 
 hoc non tamquam cogens dixit apostolus aut illos manere in 
 praeputio aut iudaeos in consuetudine patrum suorum, sed ut 
 neutri in alteram cogerentur, potestatem autem haberet quisque 
 manendi in sua consuetudine, non necessitatem. neque 
 enim, si uellet iudaeus, ubi nullum perturbaret, recedere a 
 iudaeicis obseruationibus, prohiberetur ab apostolo, quando 
 quidem consilium in eis permanendi ad hoc dedit, ne superfluis 
 perturbati iudaei ad ea, quae saluti essent necessaria, non 
 uenirent, neque ab illo prohiberetur, si uellet quisquam gentilium 
 ideo circumcidi, ut hoc ipsum ostenderet, non se 
 detestari quasi noxium, sed indifferenter habere tamquam 
 signaculum, cuius utilitas iam tempore praeterisset; non enim, 
 si salus ex eo iam nulla esset, etiam exitium inde metuendum 
 fuit. ideoque et Timotheus, cum in praeputio uocatus esset, 
 tamen, quia de iudaea matre ortus erat et ostendere cognatis 
 suis debebat ad eos lucrifaciendos non hoc se didicisse in 
 disciplina christiana, ut illa sacramenta, quae legis ueteris 
 essent, abominaretur, circumcisus est ab apostolo: ut 
 hoc modo demonstrarent iudaeis non ideo gentes non ea 
 suscipere, quia mala sunt et perniciose a patribus obseruata, 
 sed quia iam saluti non necessaria post aduentum tanti sacramenti, 
 quod per tam longa tempora tota uetus illa scriptura 
 propheticis figurationibus parturiuit. nam et Titum

 4 Rom. 2, 25 18 cf. Act. 16, 1. 3 27 cf. Gal. 2, 3. 4 

 1 dixit id est F 2 partem om. F 4 facta est sed extiterit (eistiterit R) 
 MBv 5 in om. M 6 preputio S iudaeos om. Fl 7 neuter S 
 altera SF cogeretur SFE 8 necessitate. M necessitate Rrp 9 enim om. β 
 10 iudaicis Sy2EFL$fbd 11 coneilium-indaei ad om. SFLE1 13 quisque 
 F 14 hostenderet E 18 preputio MS 19 iudea M et (s. 
 et add . ut) ostenderet y 20 lucrifatiendos R 22 abhominaretur Fpy? . 
 28 demonntraregt Mf demonstraret Fpq\'b 24 et] aut F 27 appropheticis 
 Y titum non est compulsus F circumcidere SF (in mg . a* ii 6 
 cõpulsus circumcidi) L 
 
 
 circumcideret, cum hoc urgerent iudaei, nisi subintroducti falsi 
 fratres ideo fieri uellent, ut haberent, quod de ipso Paulo 
 disseminarent, tamquam eorum ueritati cesserit, qui spem 
 salutis euangelicae in circumcisione carnis atque eius modi 
 obseruationibus esse praedicarent et sine his nemini Christum 
 prodesse contenderent, cum contra nihil prodesset Christus 
 eis, qui eo animo circumciderentur, ut ibi esse salutem putarent, 
 unde est illud: ecce ego Paulus dico uobis, quia, 
 si circumcidamini, Christus uobis nihil proderit. 
 ex hac igitur libertate Paulus paternas obseruationes obseruauit, 
 hoc unum cauens et praedicans, ne sine his salus christiana 
 nulla putaretur. Petrus autem simulatione sua, tamquam 
 in iudaismo salus esset, cogebat gentes iudaeizare, quod 
 uerba Pauli ostendunt dicentis: quomodo gentes cogis 
 iudaeizare? non enim cogerentur, nisi uiderent eum sic 
 eas obseruare, quasi praeter illas salus esse non posset. Petri 
 ergo simulatio libertati Pauli non est conparanda. et ideo 
 Petrum amare debemus libenter correctum, non autem astruere 
 etiam de auctoritate Pauli mendacium, quia et Petrum coram 
 omnibus in rectam uiam reuocauit, ne gentes per eum iudaeizare 
 cogerentur, et ipse suae praedicationi adtestatus est, qui 
 cum putaretur hostis paternarum traditionum eo quod nolebat 
 eas inponere gentibus, non aspernatus eas ipse more 
 patrio celebrare satis ostendit hoc in eis Christo adueniente 
 remansisse, ut nec iudaeis essent perniciosae nec gentibus 
 necessariae nec iam cuiquam hominum salutares.

 8 Gal. 5, 2 14 Gal. 2, 14 

 1 cum] dum SFS urgaerent y nisi] ne F nisi (at ne) L 2 habere 
 Ss quid F 4 circunciaione F circflcisionS M huiusmodi F 
 6 contenderent-prodesset om. MR 9 nihil uobis bd 10 ««seruaait E 
 seruauit P 12 nulla simulatione [3 13 iudaizare SEFLfaabd 14 dicentes 
 \'P 15 iudaizare SEFLfay*bd 16 ea S$illa S$17 libertate 
 (p1 19 de pauli auctoritate .RPyoad pauli de auctoritate M 
 qui MBEfaybd 20 iudaizare SEFLfabd 23 eas pr. om.$24 sfcatis 9 
 in om. F 25 esse R perniciose M perniosae JB1 
 
 
 Quodsi auctoritas mentiendi nec de antiquis libris proferri 
 potest, uel quia non est mendacium, quod figurate gestum 
 dictumue recipitur, uel quia bonis ad imitandum non proponitur, 
 quod in malis, cum proficere coeperint, in peioris conparatione 
 laudatur, nec de noui testamenti libris, quia correctio 
 potius quam simulatio, sicut lacrimae potius quam negatio 
 Petri est imitanda. 
 Iam illis exemplis, quae de communi uita proferuntur, 
 multo confidentius adserunt non esse credendum. prius enim 
 docent iniquitatem esse mendacium multis documentis litterarum 
 sanctarum et eo maxime, quod scriptum est: odisti. 
 domine, omnes qui operantur iniquitatem, perdes 
 omnes qui loquuntur mendacium. aut enim, ut solet 
 scriptura, sequenti uersu exposuit superiorem, ut, quoniam 
 latius solet patere iniquitas, intellegamus nominato mendacio 
 tamquam speciem iniquitatis significare uoluerit, aut, si aliquid 
 interesse arbitrantur, tanto peius est mendacium, quanto 
 grauius positum est (perdes) quam \'odisti*. forte enim 
 odit aliquem deus aliquanto mitius, ut eum non perdat; quem 
 uero perdit, tanto uehementius odit, quanto seuerius punit. 
 odit autem omnes, qui operantur iniquitatem; at omnes, qui 
 loquuntur mendacium, etiam perdit. quo constituto quis eorum, 
 qui haec asserunt, commouebitur illis exemplis, cum dicitur: 
 quid? si ad te homo confugiat, qui mendacio tuo possit a morte 
 liberari? illa enim mors, quam stulte timent homines, qui 
 peccare non timent, non animam, sed corpus occidit, sicut

 11 Pb. 5, 6. 7 

 3 recipitur ex recolitur E imitendum M non om . f γ 4 proficere 
 coeperintj profecerint SFL ceperint. Pт 5 de noui] donauit MR 
 7 est om. SF aestimanda S estimanda FL 8 illis er. E 10 IUtera-ram 
 S 11 quo S 12 domine om. F omnes om. Ep, in mg. 
 add. M iniquitatem om. M perdee (des m. 2 8. I.) S 13 locuntur 
 9 16 tamquam] #»«quam E quam βγφ b 18 est positum β 
 perdes 8. I. E hodisti 1i 19 odis β deus aliquem F 20 sguerius 
 S 21 at] ad R aut β 22 locuntur Hji<p perdet MBEtpn 
 25 atnlti. E stnlti PY2 
 
 
 dominus in euangelio docet - unde praecipit, ne ipsa timeatur 
 — os autem, quod mentitur, non corpus, sed animam 
 occidit. his enim uerbis apertissime scriptum est: os autem, 
 quod mentitur, occidit animam. quomodo ergo non 
 peruersissime dicitur, ut alter corporaliter uiuat, debere alterum 
 spiritaliter mori? nam et ipsa dilectio proximi ex sua 
 cuiusque terminum accepit. diliges, inquit, proximum 
 tuum tamquam te ipsum. quomodo ergo quisque diligit 
 tamquam se ipsum, cui ut praestet uitam temporalem, ipse 
 amittit aeternam? quandoquidem si pro illius temporali uita 
 suam ipsam temporalem perdat, non est iam diligere sicut 
 se ipsum, sed plus quam se ipsum: quod sanae doctrinae 
 regulam excedit. multo minus igitur aeternam suam pro 
 alterius temporali mentiendo amissurus est. temporalem plane 
 uitam suam pro aeterna uita proximi non dubitabit Christianus 
 amittere; hoc enim praecessit exemplum, ut pro nobis dominus 
 ipse moreretur. ad hoc enim et ait: hoc est mandatum 
 meum, ut diligatis inuicem, sicut et ego dilexi 
 uos. maiorem dilectionem nemo habet, quam ut 
 animam suam ponat pro amicis suis. non enim quisquam 
 est ita desipiens, ut dicat aliud quam saluti sempiternae 
 hominum consuluisse dominum uel faciendo, quod praecepit, 
 uel praecipiendo, quod fecit. cum igitur mentiendo uita aeterna 
 amittatur, numquam pro cuiusquam temporali uita mentiendum 
 est. enimuero isti, qui stomachantur et indignantur, si 
 nolit aliquis mendacio perimere animam suam, ut alius senescat

 1 cf. Matth. 10, 23 3 Sap. 1, 11 7 Leu. 19, 18; Matth. 22. 
 39; 19, 19 17 Ioh. 15, 12. 13 

 1 precipit S precepit EP ista SF, (in tex.) E ipse r 3 autem] 
 enim E om. FLfibd 4 occidet BMf1 6 spiritaaliter SP 7 coiusque 
 dilectione MRfab, (8. I.) E cniuaquae dilectione (ne s. I.) tp diligens R 
 inquid Rl inquis <p 8 tamquam] sicut p 9 prestes P 10 si om. RM-s 
 illius in 8. l . f3 ipsius E 11 aut suam M perdet f3 iam non 
 est f 13 igitur minus 7 14 temporalis It 15 aeternam 81 
 19 maiorem hac F 20 ponat quis 22{3, (quis g. I. m. 2) E 22 precipit 
 SF 25 sthomacantur S stomacantur E 26 in carne senescat F 
 
 
 in carne, quid, si etiam furto nostro, quid, si adulterio liberari 
 possit aliquis de morte? ideone furandum est aut moechandum? 
 nesciunt enim ad hoc se cogere, ut, si laqueum ferat 
 homo et stuprum petat, confirmans, quod sibi collum ligabit, 
 nisi ei concedatur, quod petit, consentiatur propter animam, 
 sicut ipsi dicunt, liberandam. quod si absurdum et nefarium 
 est, cur animam suam quisque mendacio corrumpat, ut alter 
 uiuat in corpore, cum, si suum corpus propterea corrumpendum 
 daret, omnium iudicio nefariae turpitudinis damnaretur? 
 proinde non est in ista quaestione adtendendum, nisi utrum 
 iniquitas sit mendacium. quod cum supra commemoratis documentis 
 asseratur, uidendum est ita quaeri, utrum pro alterius 
 salute mentiri aliquis debeat, ac si quaereretur, utrum pro 
 alterius salute iniquus esse aliquis debeat. quod si respuitis 
 animae salus, quae non potest nisi aequitate seruari, et se ut 
 praeponamus non solum alterius, sed etiam nostrae saluti 
 temporali iubet, quid restat, inquiunt, quo dubitare debeamus 
 numquam omnino esse mentiendum? non enim dici potest esse 
 aliquid in temporalibus commodis salute ac uita corporali 
 maius aut carius. unde si nec ipsa praeponenda est ueritati, 
 quid obici potest propter quod mentiendum esse contendant, 
 qui aliquando putant oportere mentiri? 
 Pudicitia quippe corporis quia multum honorabili 
 persona uidetur occurrere et pro se flagitare mendacium, ut, si 
 stuprator inruat, qui possit mendacio deuitari, sine dubitatione 
 mentiendum sit, facile responderi potest nullam esse pudicitiam 
 corporis, nisi ab integritate animi pendeat: qua disrupta 
 cadat necesse est, etiamsi intacta uideatur, et ideo non in

 2 posset Ffy mecbandum MR$moecandum E 6 nefarium ex 
 necessarium E 7 quisquae i\' corumpat <p 8 pr?pt?r?& (8. I- m. 2 
 ideo) E ideo β 9 dampnaretur r 11 memoratis Ml 12 utrum-14 
 debeat omnia in mg. m. 2 F 13 ac-debeat om. MJR 15 et se 
 om. SFEt 17 quo] quod ,¥Rp( 18 nonquam i esse om. SFE1 
 esse fin. om . β 21 quod S 23 pudicitie pudicitiae Eibd honorabilis 
 fYrbà 25 aine-sit om . β (del . m. 2) El 26 pudicitiam esse F 
 27 dirupta 22.F?7 di.rupta E 28 in om. M 
 
 
 rebus temporalibus esse numerandam, quasi quae inuitis possit 
 auferri. nullo modo igitur se animus mendacio corrumpit pro 
 corpore suo, quod scit manere incorruptum, si ab ipso animo 
 incorruptio non recedat. quod enim uiolenter non praecedente 
 libidine patitur corpus, uexatio potius quam corruptio nominanda 
 est. aut si omnis uexatio corruptio est, non omnis 
 corruptio turpis est, sed quam libido procurauerit aut cui libido 
 consenserit. quanto autem praestantior est animus corpore. 
 tanto sceleratius corrumpitur. ibi ergo seruari potest pudicitia. 
 ubi nulla nisi uoluntaria potest esse corruptio. certe enim si 
 stuprator corpus inuaserit, qui nec ui contraria possit nec 
 ullo consilio uel mendacio deuitari, necesse est fateamur 
 aliena libidine pudicitiam non posse uiolari. quapropter quoniam 
 nemo dubitat meliorem esse animum corpore, integritati 
 corporis integritas animi praeponenda est, quae in aeternum 
 seruari potest. quis autem dixerit integrum animum esse 
 mentientis? etenim libido quoque ipsa recte definitur adpetitus 
 animi, quo aeternis bonis quaelibet temporalia praeponuntur. 
 nemo itaque potest conuincere aliquando esse mentiendum, 
 nisi qui potuerit ostendere aeternum aliquod bonum obtineri 
 posse mendacio. sed cum tanto quisque ab aeternitate discedat, 
 quanto a ueritate discedit, absurdissimum est dicere 
 discedendo inde posse ad boni aliquid aliquem peruenire. aut 
 si est aliquod bonum aeternum, quod non conplectatur ueritas, 
 non erit uerum, et ideo nec bonum erit, quia falsum erit. ut 
 autem animus corpori, ita ueritas etiam ipsi animo

 , 2 igitnr] ergo F animus se Ebd corrumpat F1? 3 scitsit 
 MR$5 uex?atio R est nominanda R 9 p$cieuci$pudicitia E 
 10 nolomptaria R 11 contraria] contrairi (iri in rtts.) E, (iri s. 1 . m. 2) T 
 posit R 12 euitari F fateatur 7 13 pudicitia S 14 integritate M 
 17 diffinitur Jfp-f difinitur R apetitus M etpetitus R 18 quolibet β 
 20 optineri R$21 aeternitati M 22 quando R disceditj discendat 
 R disc.dat (s. ras . or) E discordat (in ras.) 7, p6 post discordat 
 sequitur: qui (quia P) autem (om. P) mentitur a ueritate discedit (tw 
 mg.) E" P 23 discendo RM posse s. I. m. 2 E, om. SF boni 
 om. MRryrl 26 autem om. F etiam ueritas bd 
 
 
 praeponenda est, ut eam non solum magis quam corpus, sed etiam 
 magis quam se ipsum adpetat animus. ita quippe erit integrior 
 et castior, cum eius potius inmutabilitate quam sua mutabilitate 
 perfruetur. si autem Loth, cum ita iustus esset, ut 
 angelos etiam hospites suscipere mereretur, stuprandas filias 
 Sodomitis obtulit, ut feminarum potius ab eis corpora quam 
 uirorum corrumperentur, quanto diligentius atque constantius 
 animi castitas in ueritate seruanda est, cum uerius ipse corpori 
 suo quam corpus uirile femineo corpori praeferatur I