Quodsi quisquam putat ideo cuiquam pro alio 
 esse mentiendum, ut interim uiuat aut in his rebus, quas 
 multum diligit, non offendatur, quo possit ad aeternam ueritatem 
 peruenire discendo, non intellegit primo nullum esse 
 flagitium, quod non eadem condicione suscipere cogatur, sicut 
 iam superius demonstratum est, deinde ipsius doctrinae auctoritatem 
 intercipi et penitus interire, si eis, quos ad illam 
 perducere conamur, mendacio nostro persuademus aliquando 
 esse mentiendum. cum enim doctrina salutaris partim credendis, 
 partim intellegendis rebus constet nec ad ea, quae intellegenda 
 sunt, perueniri possit, nisi prius credenda credantur, 
 quomodo credendum est ei, qui putat aliquando esse mentiendum, 
 ne forte et tunc mentiatur, cum praecipit ut credamus? 
 unde enim sciri potest, utrum et tunc habeat aliquam 
 causam, sicut ipse putat, officiosi mendacii, existimans falsa 
 narratione hominem territum posse a libidine cohiberi atque 
 hoc modo etiam ad spiritalia se consulere mentiendo arbitretur? 
 quo genere admisso atque adprobato omnis omnino

 4 cf. Gen. 19, 8 

 2 animus appetat p 3 mobilitate [36 4 perfruitur SF esset 
 iostos E 6 foeminarum E 8 corpore E 10 cuiquam uel R βγφ , 
 (vel 8. I.) E alio] aliquo MRE2 £ <p 12 diligat M 14 condicionem 
 B 15 iam om. EI auctoritate R2 16 paenitus S quos 
 (s aup . 4) e 19 quae ad intelligenda p 20 peraenire M 21 credum 
 Sl 23 enim] etiam p scire F 24 et ipse β aestimane 
 SEl estimans Fg 27 ammisso MRS1 
 
 
 fidei disciplina subuel-titur: qua subuersa nec ad intellegentiam 
 peruenitur, cui capiendae ista paruulos nutrit. atque ita 
 omnis doctrina ueritatis aufertur, cedens licentiosissimae 
 falsitati, si mendacio uelut officioso alicunde penetrandi aperitur 
 locus. aut enim temporalia commoda, uel propria uel 
 aliena, ueritati praeponit, quicumque mentitur — quo quid 
 fieri potest peruersius? — aut cum ueritati adipiscendae 
 opitulante mendacio uult facere idoneum, intercludit aditum 
 ueritati; nolens enim, cum mentitur, esse aptus fit, cum 
 uerum dicit, incertus. quamobrem aut non est credendum 
 bonis aut credendum est eis, quos credimus debere aliquando 
 mentiri, aut non est credendum bonos aliquando mentiri: 
 horum trium primum perniciosum est, secundum stultum; 
 restat ergo, ut numquam mentiantur boni. 
 Sic ista quaestione ex utraque parte considerata 
 atque tractata non tamen facile ferenda sententia est; sed 
 adhuc diligenter audiendi, qui dicunt nullum esse tam malum 
 factum, quod non in peioris deuitatione faciendum sit; pertinere 
 autem ad facta hominum non solum quidquid faciunt, 
 sed quidquid etiam cum consensione patiuntur. unde, si extitit 
 causa, ut eligeret Christianus turificare idolis, ne consentiret 
 stupro, quod persecutor ei, nisi faceret, minabatur, recte 
 uidentur quaerere, cur non etiam mentiretur, ut tantam illam 
 turpitudinem deuitaret. ipsam enim consensionem, qua se 
 stuprum pati mallet quam turificare idolis, non passionem 
 dicunt esse, sed factum: quod ne faceret, elegit turificare.

 2 nutrit] mittit β 3 caedene S 4 falsitati si] falsitatis MR 
 uel LEfabd officio F*$o aliunde SE1 perpetrandi F 5 aut 
 enim] autem MR in temporalia MR 6 ueritate M 9 ueritatis Ifs 
 ftptus] apertus LF1 11 eis] his i debere om. F debere—bonos 
 in mg. m. 2 y 13 horum ergo F trium-stultum in mg . m. 2 F 
 18 deuitatine R pertine (J 19 facti j3 quicquid Mf om. ° 
 20 existit SF exstitit MBbd 21 eligeretur M eligeret uir Bfaz 
 22 persecutore inisi M 23 quur MR ullam F om. L 24 ipsa B 
 se om. BM$\'(, er. in E 26 elegi Bl turificaret B 
 
 
 quanto igitur mendacium procliuius elegisset, si mendacio 
 posset a sancto corpore tam inmane flagitium remouere! 
 In qua propositione ista sunt, quae merito quaeri 
 possunt: utrum talis consensio pro facto habenda sit; aut 
 utrum consensio dicenda sit, quae non habet adprobationem; 
 aut utrum adprobatio sit, cum dicitur: expedit hoc pati potius 
 quam illud facere; et utrum recte ille fecerit turificare quam 
 stuprum pati; et utrum mentiendum esset potius, si ea condicio 
 daretur, quam turificandum. sed si talis consensio pro facto 
 habenda est, homicidae sunt etiam, qui occidi maluerunt quam 
 falsum testimonium dicere, et quod est homicidium grauius, 
 in se ipsos. cur enim hoc pacto non dicatur, quod ipsi se 
 occiderint, quia hoc elegerunt in se fieri, ne facerent quod 
 cogebantur? aut si grauius putatur alium occidere quam se 
 ipsum, quid? si haec condicio martyri proponeretur, ut, si 
 nollet de Christo falsum testimonium dicere atque immolare 
 daemonibus, ante oculos ipsius alius non quilibet homo, sed 
 pater eius occideretur, rogans etiam filium, ne id perseuerantia 
 sua fieri permitteret, nonne manifestum est illo in testimonii 
 fidelissimi sententia permanente solos homicidas futuros fuisse. 
 qui patrem eius occiderent, non illum etiam parricidam? sicut 
 ergo huius tanti sceleris particeps iste non esset, cum elegisset 
 patrem suum potius ab aliis interfici, etiam sacrilegum, cuius 
 anima raperetur ad poenas, quam fidem suam falso testimonio 
 uiolare: sic talis ille consensus non eum faceret tanti flagitii 
 participem, si male facere ipse nollet, quidquid alii propterea 
 fecissent, quia ipse non faceret. quid enim tales persecutores

 2 şa:tlçţQ (in m9- m. 2 suo) F flagitiom tam inmane M.ff flagitium 
 tam inmaneret R remoueri ME$yp moneri R 4 consentio P aut] 
 ITL F 5 consentio P 6 aut] an F potius pati F 7 faceret R 
 ille recte F turificaret R 12 cur ex quo F 13 occiderunt F 
 elegerunt hoc Pad 14 quam se ipsum om . ap 15 quod il martiri rE 
 manfi P postponeretur p 17 demonibus My ipsius] eius β 
 20 sententiam permanentfi R homicida M 21 etiam] esse F 
 24 raeperetur R reperetur M penam i penas P 25 uiolaret 
 MRFS*9t1 26 ipso Sl quicquid RMfi 
 
 
 dicunt nisi: fac male, ne nos faciamus? qui si uere nobis 
 facientibus non fecissent, nec sic eis nostro scelere suffragari 
 deberemus. nunc uero, quando iam faciunt, cum ista [non] 
 dicunt, cur nobiscum potius quam soli turpes atque nocentes 
 sint? non enim consensus ille dicendus est, quia non adprobamus 
 quod faciunt, semper optantes et, quantum in nobis 
 est, prohibentes, ne faciant, factumque ipsorum non solum 
 non committentes cum eis, sed etiam quanta possumus detestatione 
 damnantes. 
 Quomodo, inquis, non cum eis facit, quando illi hoc 
 non facerent, si ipse illud faceret? hoc modo frangimus ianuam 
 cum effractoribus, quia, si non eam clauderemus, illi non 
 frangerent, et occidimus homines cum latronibus, si scire 
 contingat hoc eos esse facturos, quia, si nos praeuenientes 
 eos occideremus, illi non occiderent alios. aut si fateatur 
 nobis aliquis parricidium se facturum, nos cum eo facimus. 
 si, cum possumus, eum, priusquam faciat, non interficimus. 
 quando aliter eum uel cohibere uel inpedire non possumus. 
 totidem uerbis enim dici potest: fecisti cum eo, quia hoc 
 ille non fecisset, si tu illud fecisses. ego utrumque malum 
 fieri nollem; sed id tantum cauere potui, ne fieret, quod 
 erat in mea potestate; alterum autem alienum, quod meo 
 praecepto extinguere non potui, meo malefacto inpedire non 
 debui. non ergo peccantem adprobat, qui pro alio non 
 peccat; et neutrum placet ei, qui utrumque nollet admitti, 
 sed illud, quod ad se pertinet, etiam potestate non perpetrat, 
 quod autem ad alterum, sola uoluntate condemnat. et ideo

 1 aere] iure SF1 3 non om. MMfafb, er. in E 5 sunt MBfoz 
 concesus f1 9 dampnantes R 11 ianua R 13 homin6 β 14 contigat 
 -Rfi 15 alios om. MRfay, er. in E 16 nos] non M om. FSE\' 
 eo? S 17 possimua SF interficiamus F 19 enim uerbis Bfbd 
 ille hoc FE 20 non fecisaes MR utrumquae y fieri malum 
 SE?Į 21 fieri om. F ne fieret-potui om . 9 24 debnif R 
 approbat peccantem F aprobat S* 25 nolet MR emitti MRl 
 ammitti S1 26 p. netret (8. I . petrat) E 27 uolftptate P condempnat 
 ff 
 
 
 proponentibus illam condicionem atque dicentibus: si non 
 turificaueris, hoc patieris, si respondisset: ego neutrum eligo, 
 utrumque detestor, ad nihil horum uobis consentio, inter haec 
 uerba atque talia, quae certe quoniam uera essent, nulla eius 
 consensio, nulla adprobatio teneretur; quaecumque ab eis 
 passus esset, illi deputaretur iniuriarum acceptio, illis commissio 
 peccatorum. debuitne igitur, ait quispiam, stuprum perpeti 
 potius quam turificare? si quaeris, quid debuerit, neutrum 
 debuit. si enim dixero aliquid horum debuisse, aliquid horum 
 adprobabo, cum inprobem utrumque. sed si quaeritur, quid 
 horum potius debuit euitare qui utrumque non potuit, sed 
 alterutrum potuit, respondebo: suum peccatum potius quam 
 alienum et leuius potius, quod suum, quam grauius, quod 
 alienum. ut enim salua diligentiore inquisitione interim concedam 
 grauius esse stuprum quam turificationem, illa tamen 
 ipsius erat, illud alienum factum, quamuis id ipse perpeteretur; 
 cuius autem factum, eius et peccatum. quamuis enim 
 grauius sit homicidium quam furtum, peius est tamen facere 
 furtum quam pati homicidium. itaque si cuiquam proponeretur, 
 ut, si furtum facere nollet, interficeretur, hoc est committeretur 
 in eum homicidium, quia utrumque euitare non posset, id 
 euitaret potius, quod suum peccatum esset, quam quod alienum. 
 nec ideo et illud eius fieret, quia in eum committeretur 
 et quia id posset euitare, si suum uellet admittere.

 2 pateris E1 non respondisset P 3 utrumquae cp consensio RM 
 inter-coneeneio om. SFLE1 5 consentio P approbatione SFL 
 quacumque M 8 quod SREbd 9 dixerit 3 aliquid horum debuisse 
 om. MR 10 quod bd 11 sed-potuit in fIIIJ. F 12 alterfltnjtp ? 
 potius peccatum F 13 potius] ieuius M om. R 14 post alienum 
 sequitur uers. 23 nec ideo-admittere in SFL&E, sed in E haec tterba 
 deleta sunt; post admittere sequitur ut enim seqq. in his codd . 15 illud 
 SFL 16 et illud F id er . in R ad fl pateretnr MRaE1^ 
 17 eius] eis P 18 tamen est i 20 hoc—homicidium in mg. F 
 21 eo FL uitarc yy et uitare MI 22 deuitaret MRSFyo 23 in 
 eum-quia om. MR 24 possit SFL$, sed repet . posset P e*uitare S 
 ammittere 81MB 

 XXXXI Aug. fect. V pars III. 

 28 
 
 
 Totus itaque huius quaestionis nodus ad hoc adducit. 
 ut quaeratur, utrum alienum nullum peccatum, quamuis in 
 te commissum, tibi inputetur, si leuiore tuo peccato id possis 
 euitare nec facis, an excepta est omnis inmunditia corporalis. 
 nemo enim aliquem inmundum fieri dicit, si occidatur aut 
 mittatur in carcerem aut in uinculis habeatur aut flagelletur 
 ceterisque tormentis et cruciatibus adfligatur aut proscribatur 
 damnisque afficiatur grauissimis usque ad ultimam nuditatem 
 aut spolietur honoribus atque ingentes accipiat contumelias 
 per quaecumque conuicia: quidquid horum quisque iniuste 
 passus fuerit, nemo est tam demens, qui eum inmundum fieri 
 dicat. at si fimo perfundatur aut si tale aliquid ei per os 
 infundatur uel inculcetur patiaturue muliebria, omnium fere 
 sensus abhorret, et constupratum atque inmundum uocant. 
 ita igitur concludendum est, ut quaecumque aliena peccata 
 exceptis his, quae inmundum faciunt in quem committuntur. 
 non euitet quisque peccatis suis neque pro se neque pro quoquam, 
 sed ea sufferat potius fortiterque patiatur, etsi nullis 
 peccatis suis ea debet euitare neque mendacio, illa uero, quae 
 ita committuntur in homine, ut eum faciant inmundum, etiam 
 peccatis nostris euitare debeamus, ac per hoc nec peccata 
 dicenda sint, quae propterea fiunt, ut illa inmunditia deuitetur. 
 quidquid enim ita fit, ut, nisi fieret, iuste reprehenderetur, non 
 est peccatum. ex quo conficitur, ut nec illa inmunditia uocanda 
 sit, quando euitandi eam nulla facultas est; habet enim etiam 
 tunc, quod recte agat qui eam patitur, ut patienter ferat,

 1 ..ducit E ducit β 2 nullum alienum F 3 leuiori β peccato 
 onl . β er. in E 4 nec <p facias DiRFrcpb excipienda F est 
 om. MREłrł 8 dampnisque F 9 eispolietar Mbd expolietur E2Bt, 
 10 conuitia M quicquid SM iniuste quisque F quicque ? 
 11 tam. S 12 a»t E 13 inconculcetur 1\'"( patiaturne p 14 sensum 
 <p eiorret M eihorrct 2i?p® et om. SF CODstupratuml 
 conspurcatum Mfabd, (s. I.) E* conspurgatum Ef 16 iis Ebd committitur 
 S 17 nonne uitet MR 19 uitare E 20 hominem }},.bd 
 22 sunt F fiant M 23 quicquid RM ita] uita R 25 enim 
 exp. E om . (J 26 recte ex certe E ea MREftbd pacienter a 
 
 
 quidquid non potest euitare. nullus autem recte agens inmundus 
 fieri potest quolibet contagio corporali. inmundus est enim 
 ante deum omnis iniquus. mundus ergo est omnis iustus, etsi 
 non ante homines, tamen ante deum, qui sine errore iudicat. 
 proinde nec cum ea patitur data euitandi potestate, contactu 
 ipso inmundus fit, sed peccato, quo ea, cum posset, noluit 
 euitare. nullum enim peccatum esset, quidquid propter illa 
 euitanda factum esset. propter haec igitur euitanda quisquis 
 mentitus fuerit, non peccat.