Et alio quippe loco, cum diu asseruisset non adiutorio 
 dei, sed ex nobis ipsis in nobis effici uoluntatem bonam, 
 opposuit sibi ex apostoli epistola quaestionem atque ait: \'et 
 quomodo\', inquit, stabit illud apostoli: deus est enim qui 
 operatur in uobis et uelle et perficere\'? deinde ut hanc 
 oppositionem ueluti solueret, quam uidebat dogmati suo uehementer 
 esse contrariam, secutus adiunxit: \'operatur in nobis 
 uelle quod bonum est, uelle quod sanctum est, dum nos

 7 I Cor. 1, 31 11 Rom. 13, 10 12 Rom. 5, 5 27 Phil. 2, 13 
 3 manifestata est C ita b 7 et om. M 11 potest legem Vbd 
 15 pellagium T 22 loquutionibus m. 1 Ch 26 posuit MCChTP 
 27 inquies M 28 nobis CT 30 sequutus PCh m. 1 adiuncxit T 
 
 
 terrenis cupiditatibus deditos et mutorum more animalium 
 tantummodo praesentia diligentes futurae gloriae magnitudine 
 et praemiorum pollicitatione succendit; dum reuelatione sapientiae 
 in desiderium dei stupentem suscitat uoluntatem; dum 
 nobis' — quod tu alibi negare non metuis — \'suadet omne 
 quod bonum est\'. quid manifestius nihil aliud eum dicere 
 gratiam, qua deus in nobis operatur uelle quod bonum est, 
 quam legem atque doctrinam? in lege namque et doctrina 
 sanctarum scripturarum futurae gloriae atque praemiorum 
 promittitur magnitudo, ad doctrinam pertinet etiam quod 
 sapientia reuelatur, ad doctrinam pertinet cum suadetur omne 
 quod bonum est. et si inter docere et suadere uel potius 
 exhortari distare aliquid uidetur, etiam hoc tamen doctrinae 
 generalitate concluditur, quae quibusque sermonibus uel 
 litteris continetur; nam et sanctae scripturae et docent et 
 exhortantur et potest esse in docendo et exhortando etiam 
 hominis operatio. sed nos eam gratiam uolumus isti aliquando 
 fateantur, qua futurae gloriae magnitudo non solum promittitur, 
 uerum etiam creditur et speratur, nec solum reuelatur sapientia, 
 uerum et amatur nec solum suadetur omne quod 
 bonum est, uerum et persuadetur. non enim omnium est 
 fides, qui audiunt per scripturas regnum caelorum dominum 
 pollicentem, aut omnibus persuadetur quibuscumque suadetur, 
 ut ueniant ad eum qui dicit: uenite ad me omnes qui 
 laboratis; quorum autem sit fides et quibus persuadetur, ut 
 ad eum ueniant, satis ipse demonstrauit, ubi ait: nemo uenit 
 ad me, nisi pater qui misit me traxerit eum, et paulo 
 post, cum de non credentibus loqueretur, dixi, inquit, uobis,

 21 II Thess. 3, 2 24 Matth. 11, 28 26 loh. 6, 44 
 28 Ioh. 6, 65 

 1 debitos M et om. b 2 diligenter M 5 quod tamen alibi negare 
 non metuit F 11 suadetur] studetur M 12 potius om. m. 1 C 13 ex- 
 ortari C 14 quibusque] quibus quia C 16 exortantur CT exortando CP 
 17 nolumus b iste aliquando fateatur d 18 futura lege M 20 etiam 
 et CTPb snadetur solum b 22 dominum regnum caelorum ChVbd 
 24 ad me post laboratis C 26 uenient b monstrauit M 
 
 
 quia nemo potest uenire ad me, nisi fuerit ei datum 
 a patre meo. hanc debet Pelagius gratiam confiteri, si uult 
 non solum uocari, uerum etiam esse christianus. 
 Quid autem dicam de reuelatione sapientiae? 
 neque enim facile quisquam sperauerit in hac uita posse peruenire 
 ad magnitudinem reuelationum apostoli Pauli et utique 
 in eis quid aliud credendum est ei reuelari solere, nisi quod 
 ad sapientiam pertineret? et tamen dicit: in magnitudine 
 reuelationum mearum ne extollar, datus est mihi stimulus 
 carnis meae, angelus satanae, qui me colaphizet. 
 propter quod ter dominum rogaui. ut auferret eum a 
 me, et dixit mihi: sufficit tibi gratia mea; nam uirtus 
 in infirmitate perficitur. procul dubio si iam summa et 
 cui nihil esset addendum caritas in apostolo tunc fuisset, 
 quae omnino non posset inflari, numquid necessarius esset 
 angelus satanae, quo colaphizante reprimeretur elatio, quae in 
 magnitudine reuelationum posset existere? quid est autem 
 aliud elatio quam inflatio? et utique de caritate uerissime 
 dictum est: caritas non aemulatur, non inflatur. haec 
 itaque caritas adhuc etiam in tanto apostolo de die in. diem 
 profecto augebatur, quamdiu homo eius interior de die in 
 diem renouabatur, perficienda sine dubio ubi iam non posset 
 inflari. tunc autem mens eius adhuc erat, ubi inflaretur 
 magnitudine reuelationis, donec impleretur solido aedificio 
 caritatis; nondum enim perueniendo apprehenderat, quo proficiendo 
 currebat. 
 Ideoque nolenti perpeti molestiam, qua eius cohiberetur 
 elatio, antequam esset in eo caritatis ultima et summa 
 perfectio, rectissime dicitur: sufficit tibi gratia mea; nam

 8 II Cor. 12, 7-9 19 I Cor. 13, 4 21 cf. II Cor. 4, 16 
 29 II Cor. 12, 9 

 1 quia om. m. 1 C ad me om. M 2 graru (s. I. m . 2) debet C 
 gratiam om. C 6 pauli apostoli paiilj C 8 tamen] cum b 10 sa- 
 thanae MCChP 14 a<Jesset Ch 15 nunquid TP nunquum V 16 sathanae 
 MCP 19 inflatur non emulatur C 23 erat adhuc C 27 uolenti b 
 
 
 uirtus in infirmitate perficitur.; in infirmitate scilicet 
 non, ut ille putat, carnis tantum, sed et carnis et animi, 
 quia et animus erat in comparatione summae illius perfectionis 
 infirmus, quando extolleretur. proinde stimulus carnis angelus 
 satanae intellegebatur datus, quamuis esset in carnalium uel 
 animalium nondum percipientium quae sunt spiritus dei 
 comparatione firmissimus. quocirca si uirtus in infirmitate 
 perficitur, quisquis se non fatetur infirmum, non perficitur. 
 haec autem gratia, qua uirtus in infirmitate perficitur. 
 praedestinatos et secundum propositum uocatos ad summam 
 perfectionem glorificationemque perducit. qua gratia agitur 
 non solum ut facienda nouerimus, uerum etiam ut cognita 
 faciamus nec solum ut diligenda credamus, uerum etiam 
 ut credita diligamus. 
 Haec gratia si doctrina dicenda est, certe sic 
 dicatur, ut altius et interius eam deus cum ineffabili suauitate 
 credatur infundere non solum per eos, qui plantant et rigant 
 extrinsecus, sed etiam per se ipsum, qui incrementum 
 suum ministrat occultus, ita ut non ostendat tantummodo 
 ueritatem, uerum.etiam inpertiat caritatem. sic enim docet 
 deus eos, qui secundum propositum uocati sunt, simul donans 
 et quid agant scire et quod sciunt agere. unde ad Thessalonicenses 
 sic apostolus loquitur: de caritate autem fraternitatis 
 non opus habetis uobis scribi; nam ipsi uos a 
 deo didicistis, ut diligatis inuicem. atque ut probaret 
 eos a deo didicisse, subiunxit: etenim facitis illud in 
 omnes fratres in uniuersa Macedonia, tamquam hoc sit 
 certissimum indicium, quod a deo didiceris, si id quod didiceris 
 feceris. isto modo sunt omnes secundum propositum

 6 I Cor. 2, 14 9 II Cor. 12. 9 10 Rom. 8, 28 17 cf. I Cor. 
 3. 7 23 1 Thess. 4, 9 26 I Thess. 4, 10 

 1 in alt. om. C 3 corporatione M 4 quando] quin IIICh in mg . 
 quandone P cui ne Vd 9 quia M 11 ait M 16 ineffabilis M 
 22 tessalonicenses MChT 23 loquitur apostolus C 26 didi§cisse C 
 subiuncxit T 28 didiceritis b didiceritis feceritis b 
 
 
 uocati, sicut scriptum est in Prophetis, docibiles dei. qui 
 autem nouit quidem quid fieri debeat et non facit, nondum a 
 deo didicit secundum gratiam, sed secundum legem, non 
 secundum spiritum, sed secundum litteram, quamuis multi 
 quod imperat lex facere uideantur timore poenae, non amore 
 iustitiae, quam dicit apostolus iustitiam suam, quae ex lege 
 est, tamquam sit imperata, non data; si autem data est, non 
 dicitur iustitia nostra, sed dei, quia sic fit nostra, ut sit nobis 
 ex deo. dicit enim: ut inueniar in illo non habens meam 
 iustitiam quae ex lege est, sed eam quae ex fide est 
 Iesu, iustitiam ex deo. tantum igitur inter legem distat et 
 gratiam, ut, cum lex esse non dubitetur ex deo, iustitia tamen, 
 quae ex lege est, non sit ex deo, sed iustitia, quae per gratiam 
 consummatur, ex deo. quia ex lege iustitia dicitur, quae 
 fit propter legis maledictum, iustitia ex deo dicitur, quae 
 datur per gratiae beneficium, ut non sit terribile, sed suaue 
 mandatum, sicut oratur in psalmo: suauis es, domine, et 
 in tua suauitate doce me iustitiam tuam, id est, ut 
 non formidine poenae seruiliter cogar esse sub lege, sed 
 libera caritate delecter esse cum lege. praeceptum quippe 
 liber facit, qui libens facit. et hoc modo quisquis discit, agit 
 omnino quicquid agendum didicerit. 
 De isto docendi modo etiam dominus ait: 
 omnis, qui audiuit a patre meo et didicit, uenit ad me. 
 qui ergo non uenerit, non de illo recte dicitur \'audiuit quidem 
 et didicit sibi esse ueniendum\', sed facere non uult quod 
 didicit, prorsus non recte dicitur de isto docendi modo, quo 
 per gratiam docet deus. si enim, sicut ueritas loquitur, 
 omnis, qui didicit, uenit, quisquis non uenit, profecto nec

 1 Es. 54, 13; Ioh. 6, 45 9 Phil. 3, 9 17 Ps. 118, 68 24. 29 
 Ioh. 6, 45 

 2 nouit quid est quod P quidem] quid e§t (corr. m. 2) Ch quod 
 bd nundum m. 1 Ch 10 est ex lege C 14 consummaturj est su- 
 matur M ex deo est quia V dicitur iustitia C 15 maledictum] 
 mandatum TPb 21 dicit V agit om. V 22 quidquid M quicquit C 
 27 prorsus-didicit om. Ch V 
 
 
 didicit. quis autem non uideat et uenire quemquam et non 
 uenire arbitrio uoluntatis? sed hoc arbitrium potest esse solum, 
 si non uenit; non autem potest nisi adiutum esse, si uenit, 
 et sic adiutum, ut non solum quid faciendum sit sciat, sed 
 quod scierit etiam faciat. ac per hoc, quando deus docet non 
 per legis litteram, sed per spiritus gratiam, ita docet, ut 
 quod quisque didicerit non tantum cognoscendo uideat, sed 
 etiam uolendo appetat agendoque perficiat. et isto diuino 
 docendi modo etiam ipsa uoluntas et ipsa operatio, non sola 
 uolendi et operandi naturalis possibilitas adiuuatur. si enim 
 solum posse nostrum hac gratia iuuaretur, ita diceret dominus: 
 omnis, qui audiuit a patre et didicit, potest uenire ad me; 
 non autem ita dixit, sed omnis, qui audiuit, inquit, a 
 patre et didicit, uenit ad me. uenire posse in natura 
 ponit Pelagius uel etiam, ut modo dicere coepit, in gratia, 
 qualemlibet eam sentiat, <qua ipsa\', ut dicit, \'possibilitas adiuuatur\'; 
 uenire autem iam in uoluntate et opere est. non est 
 autem consequens, ut qui potest uenire, etiam ueniat, nisi id 
 uoluerit atque fecerit. sed omnis qui didicit a patre non 
 solum potest uenire, sed uenit. ubi iam et possibilitatis profectus 
 et uoluntatis affectus et actionis effectus est.