Redditur ergo debitum praemium apostolo digno, sed ipsum apostolatum indebitum gratia donauit indigno. an hoc me dixisse paenitebit? absit; eius enim testimonio ab hac inuidia defensabor nec me quisquam uocabit audacem, nisi qui fuerit ausus ipsum uocare mendacem. ipse clamat, ipse testatur, ipse, ut in se dei dona commendet nec in se ipso, sed in domino glorietur, non solum nulla se habuisse dicit 2 Rom. 9, 16 4 II Tim. 1, 12 10 Luc. 22, 32 24 cf. I Cor. 1, 31 1 consumaui ULlF 2 idem ipse F \'3 ipse idem VSd 5 in eum LULlFi 6 non om. V 7 sedj si U ■ quod] qui F 8 qui LULIFFl quod VlS 9 ipsi F ipsis YlS1 11 seruaret d 12 temtationi X1 deficeretur m. 1 Fl o beate] obS »t. 1 L obete (te s. I. m. 2) L obendiente L1 13 magnae VS om. Ll , ne U neque S 14 minus Vld succensebitn F qui ex que Fl ea Om. S 15 unquam • U, m. 1 Fl, om. F neque S 19 apl\'m L apostolum UIJVSP m. 1 apliii 1<\'F1; meritis uel apostolo susp. S in debitum V gratiae V 2t defensabor m. 2 ex responsabor F neque S 23 neque S non V1 24 gloriatur codd, VS merita bona, ut apostolus fieret, sed etiam mala merita sua dicit, ut dei gratiam manifestet et praedicet. non sum, inquit, idoneus uocari apostolus. quod quid est aliud quam: non sum dignus? nam hoc plerique latini codices habent. hoc est nempe quod quaerimus, nempe isto munere apostolatus illae omnes gratiae continentur. non enim decebat aut oportebat apostolum non habere prophetiam aut non esse doctorem aut non clarescere uirtutibus donationibusque sanitatum aut adiutoria non praebere aut ecclesias non gubernare aut linguarum generibus non excellere: omnia haec unum nomen apostolatus amplectitur. ipsum igitur consulamus, ipsum potius audiamus; dicamus ei: sancte Paule apostole, Pelagius monachus dignum te dicit fuisse, «[ui acciperes omnes gratias apostolatus tui; tu ipse quid dicis? non sum, inquit, dignus uocari apostolus. itane, ut honorem deferam Paulo, Pelagio magis de Paulo credere audebo quam Paulo? non faciam; me namque potius onerabo quam illum honorabo, si fecero. audiamus etiam, cur non sit dignus uocari apostolus: quia persecutus sum, inquit, ecclesiam dei. si sensum sequeremur, quis non istum a Christo damnandum censeret potius quam uocandum? quis ita diligat praedicatorem, ut non detestetur persecutorem? optime ergo ipse atque ueraciter, non sum, inquit, dignus uocari apostolus, quia persecutus sum ecclesiam dei. faciens igitur tantum mali unde meruisti tantum boni? audiant 2. 14. 18 I Cor. 15, 9 1 faerit (in mg. fieret) L 3 quid] quidem U quam] quod FV- 4 plurimique L1 codices latini VS 6 dicebat m. 1 F, V2S1 8 claresceret F ad uictoriam F 9 ecclesias] oculos F 10 hic U hoc L1 apostolatus (oato in ras.) Fl appellatus F 12 sancte in ras. m. 2 F paule s. l. m. 2 F apostole om. U te dignum F\' 13 fuisse dicit F 15 deferam honorem FVSd 17 honerabo LFl m. 1 illud m. 1 F 18 cur] cui V 19 sequeremus m. 1 F quis-quis ita add. m. 2 F 20 istam LUFLP m. 1, VS dãpnatll (tS ?) L dampnandum Fl damnandam m. 1 PV censeretur FlPV om. Ll sed potius L1 quam om. LULxFFlVP m. 1 21 non om. U 23 sfl add. m. 2 Ll 24 bonum F respondentem omnes gentes: sed gratia dei sum id quod sum. numquid aliter est gratia commendata, nisi quia est indigno data? et gratia eius, inquit, in me uacua non fuit. hoc et aliis praecipit, ut etiam arbitrium uoluntatis ostendat, ubi ait: praecipientes autem et rogamus, ne in uacuum gratiam dei suscipiatis. unde autem probat quod gratia eius in eo uacua non fuit nisi ex eo quod sequitur: sed plus omnibus illis laboraui? proinde gratiam non laborauit ut acciperet, sed accepit, ut laboraret; atque ita unde ad accipienda debita praemia fieret dignus, gratiam gratis accepit indignus. nec ipsum sane laborem sibi ausus est arrogare. cum enim dixisset: plus omnibus illis laboraui, continuo subiecit: non ego, sed gratia dei mecum. o magnum gratiae praeceptorem, confessorem, praedicatorem! quid est hoc: plus laboraui. non ego? ubi sese extulit aliquantum uoluntas, ibi continuo uigilauit pietas et tremuit humilitas, quia se agnouit infirmitas. Merito, quod gesta indicant, etiam hoc usus est testimonio sanctus Iohannes Ierosolymitanae antistes ecclesiae, sicut interrogatus quae apud illum ante iudicium gesta fuerint coepiscopis nostris, qui simul in illo iudicio praesidebant, ipse narrauit. ait enim tunc quibusdam susurrantibus et dicentibus, quod \'sine dei gratia\' diceret Pelagius \'posse hoc perfici\', il est, quod superius dixerat, \'esse posse hominem sine 1. 3 I Cor. 15, 10 5 II Cor. 6, 1 8. 12. 13. 15 I Cor. 15. 10 19 cf. Orosii Apolog. 3, 6. 4, 1 sqq. (CSEL V 607 sqq.) 2 nunquid FFl 3 eius] enim Fl 4 et] etiam FlSV efc ut L 5 rogauius F 7 fuerit Ll 8 illi S proinde grstiam (exp. m. 2) non laborauit ut gratiam (gratiam m. 2 add.) acciperet F proinde non grattem laborauit ut acciperet gratiam Ll proinde non gratiam laborauit ut acciperet U proinde non laborauit ut gratiam acciperet 1"1 VSd 12 laboraui illis UF 15 ubi] nisi LlFl 16 aliquando X1 uigilauerit F 18 Cap. XII S 19 iherosolomitane F hierosolimitane 1J ierosulimitaue LU ierosolitane Fl 20 quae om. S fiunt F 23 gratia dei S diceretur LUFI dicetur F hoc] hominem d 24 id estj idem FS1 supra F peccato: culpans\', inquit, \'super hoc et intuli, quia et apostolus Paulus multum laborans, sed non secundum suam uirtutem, sed secundum gratiam dei dixit: amplius omnibus illis laboraui. non ego autem, sed gratia dei mecum, et iterum: non est uolentis neque currentis sed miserentis dei, et illud: nisi dominus aedificauerit domum, in uanum laborauerunt qui aedificant eam et alia multa similia diximus\', inquit, \'de scripturis sanctis\'. illis autem non suscipientibus quae dicebantur a nobis de sanctis scripturis, sed adhuc susurrantibus dixit Pelagius: (et ego sic credo: anathema sit qui dicit absque adiutorio dei posse hominem ad profectum omnium uenire uirtutum\'. Haec narrauit episcopus Iohannes audiente Pelagio, qui utique posset honorifice dicere: fallitur sanctitas tua, non bene meministi, non dixi ad ista testimonia, quae de scripturis commemorasti \'ego sic credo\', quoniam non ea sic intellego, quod gratia dei sic laboret cum homine, ut quod non peccat, non uolentis neque currentis, sed miserentis sit dei. Sunt enim quaedam expositiones epistolae Pauli, quae scribitur ad Romanos, quae ipsius Pelagii esse dicuntur, ubi hoc, quod scriptum est: non uolentis neque currentis. sed miserentis est dei, non ex persona Pauli asserit (dictum, sed eum uoce interrogantis et redarguentis usum fuisse, cum hoc diceret, tamquam hoc dici utique non deberet\'. non ergo, cum episcopus Iohannes plane istam sententiam esse apostoli agnouit eamque ideo commemorauit, ne Pelagius sine dei 3 I Cor. 15, 10 5. 18. 21 Rom. 9, 16 6 Ps. 126, 1 19 cf. Mercatoris Common. adu. haer. Pel. et Cael. 2 (XLVJII 111 M.) 1 culpam ULxFFl VS hoc in spat. uac. add. m. 2 F et] etiam FXF m. 2, VSd 2 suam add. m. 2 Lx 3 illius omnibus S 5 nolentis Fl 6 hedificauerit U 10 si F 11 abque U 12 perfectum U 13 Cap. XVI L1P Cap. 15 in mg. S Haec] Et F 14 utique om. VS senitas m. 1 F serenitas m. 2 F 18 neque] non Lx sit om. LUL,1FFlY 19 Cap. XVII LXP Cap. 16 in mg. S quedam (e ex i) Lx 20 scribit V 24 diceret] dret LU 25 esse om. FVS 26 cognouit VS gratia non peccare quemquam putaret, et dixit respondisse Pelagium: (et ego sic credo\', neque cum hoc praesens audiret, respondit: non sic credo. oportet ut illam expositionem peruersam, ubi hoc non sensisse apostolum, sed potius redarguisse intellegi uoluit. aut suam neget aut corrigere atque emendare non dubitet. nam quicquid dixit episcopus Iohannes de absentibus fratribus nostris siue coepiscopis Herote scilicet ac Lazaro siue de presbytero Orosio siue de aliis, quorum ibi non sunt nomina expressa, credo quod intellegat ad eorum praeiudicium non ualere. si enim praesentes essent, possent eum fortasse, absit ut dicam, conuincere de mendacio, sed forte commemorare, quid forte fuisset oblitus aut in quo eum fefellerit latinus interpres, etsi non studio mentiendi, certe alienae linguae minus intellectae nonnulla difficultate, praesertim quia non [in] gestis agebatur, quae improbi ne mentiantur, boni autem ne aliquid obliuiscantur utiliter instituta sunt. si quis autem memoratis fratribus nostris ex hoc aliquid quaestionis intulerit eosque ad iudicium episcopale uocauerit. sibi, ut poterunt, aderunt: nobis hic laborare quid opus est, quando ne ipsi quidem iudices post coepiscopi nostri narrationem aliquid inde pronuntiare uoluerunt? Cum ergo Pelagius praesens ad illa testimonia scripturarum dixisse se ita credere tacitus agnouerit, quomodo illud apostoli testimonium paulo superius recolens et inueniens eum dixisse: non sum dignus uocari apostolus, quia persecutus sum ecclesiam dei, sed gratia 8 cf. Orosii Apologet. 6,1 (CSEL V 610, 2 sqq.) 25 I Cor. 15, 9. 10 1 non j nec Fl 2 ego sicj eius sicut U neque-credo in mg. m. 2 F 4 sensissej fuisse JFT2